MGA GUNITA NG ISANG
MANOK
Jose
Rizal
Ang
kauna-unahang nakita ko'y hindi ang liwanag kundi ang gabi sa silong ng isang
bahay. Ang sinilangan ko'y isang kaing na kawayan, puno ng dayami, na
kinaroroonan din ng maraming sisiw na gaya ko, sa pagitan ng mga balat ng itlog
na pinagpisaan . Sa gitna namin ay naroon ang aming ina, na ang init ay
nakapangangalaga nang bahagya sa amin laban sa lamig, sapagka't ang maiikling
balahibo namin ay halos hindi makapagsanggalang sa amin sa karahasan ng
panahon. Masayang-masaya ako, datapuwa't hindi ko nababatid kung bakit, marahil
din naman ay dahil sa pagkakatagpo ng gayon karaming kapatid na nakakalaro o sa
pagkakaramdam ng mainit-init na singaw sa pagkakadaiti ng aming ina. Ang
nangyari'y napakasaya ko at pumupiyok-piyok akong paminsan-minsan na taglay ang
malabis na kaligayahan; napapalingon tuloy sa akin ang aking ina upang masdan
akong parang namamangha sa kaligayahang nakalalasing sa akin. Sinubok kong
gamitin ang aking maliliit na mga paa, hinakbang-hak-hakbangan ang ibang sisiw
at nakipag-usap sa kanila, at pumipiyok ako na parang nagbibigay sa kanila ng
maligayang bati; labing-isa kaming lahat, matataba, bilugan ang katawan, may
maliliit na tuka at ang ulo'y may kalakhan; pumipiyok kami at ang lahat ay
inaalihan ng isang katuwaan at kasiyahang sariling-sarili ng mga manok.
--Mga
bata! Anang aming ina, huwag kayong mag-ingay na lubha. Mahina lamang kung
kayo'y pipiyok sapagka't nagkakatulog sila sa itaas. Tumigil kami, bagaman
hindi namin nalalaman kung sinu-sino ang mga tinutukoy na nagkakatulog pa raw.
Namamangha
kayo, marahil, na pagkalabas na pagkalabas namin sa itlog ay marunong na kaming
magsalita at nagkakaunawaan na kami. Kayo'y tao at may katuwiran nga kayong
mag-alinlangan, sapagka't ang tao'y ipinanganganak na kulang sa lahat ng bagay
at mangmang, palibhasa'y tunatanggap sila ng lahat ng pagkakalinga ng kanilang
mga magulang at iba pang kamag-anak at nabubuhay sila ng mahabang panahon;
dahil dito'y may mahabang panahon silang ikatututo ng isang wika at ng iba pang
gawa at gawi. Nguni't kaming mga sisiw, kaming wala kundi iisang ina at kaming
mga anak ay napakarami!isang inang napakadukha at naghihikahos, na gaya naming
walang sukat mapagdagisunan. Ano ang mangyayari sa amin kung sa maikling
panahon ng buhay na ipinagkaloob sa amin ng tao ay kailangan pa naming mag-aral
magsalita at bawa't kataga'y isa-isa pang ituturo sa amin? Napag-alaman kong
ang mga anak ng tao'y tumatagal ng tatlo, apat o higit pang taon bago
makapagsalita at makapagsaysay nang pautal-utal; kung kinakailangan pang kami'y
mag-aral, kaming walang sapat na utak at pantanda, ay mamamatay na kami bago
makapagpahayag ng isang nais. Samakatuwid ang kalikasang mapanangkilik at
makatuwiran ay nagkaloob sa amin ng maraming bagay na ipinagkait sa inyo sa
simula, bagaman pagkatapos ay inyong napagiging ganap at maayos sa isang anyong
halos di-mapaniwalaan.
Sinasalita
nga namin ang aming wika, na marahil ay maraming kapintasan, datapuwa't sadyang
makahulugan naman. At samanatalang kaming mga sisiw ay nag-iisip-isip kung
sinu-sino kaya iyong mga nagkaktulog pa sa itaas, at abalang-abala sa mga
panghuhula, ang aming ina'y nagsalita ng ganito:
--Mga
anak: humigit-kumulang sa kalahating oras na dahil sa katutuka ko ay nabasag
din ang balat na naglilingid sa inyo sa daigdig, kaya'y napakamusmos pa kayo
upang makaunawa ng ilang bagay. Ang masasabi ko sa inyo'y kayo at ako mang ito
ay pawang pag-aari ng isang taong nagpapakain sa atin at siya ring magpapasiya
sa inyong buhay at sa akin man -- at isang buntung-hininga ang pinapulas
matapos ang mga huling salitang ito.
Hindi
ko natatap na mabuti ang halaga ng buntung hininga at sa udyok lamang ng
pagkamausisa ay tinanong ko ang aking ina.
--Ano
po ba ang tinatawag ninyong tao?
--Anak
ko, ang tao… tao, hintay ka, paano ko bang isasaysay sa iyo? Ah, ganito, ang
tao'y isang manok na lalong malaki kaysa inyong lahat, napakamakapangyarihan at
napakalakas.
--Lalo
pang malaki at lalo pang makapangyarihan kaysa inyo?
--Oo,
malaking-malaki pa.
Kaming
lahat ay paraparang nagulumihanan! Anu-anong mga hula ang aming ginawa at
anu-anong mga haka-haka! Ano kaya iyong manok na lalong malaki at lalong
makapangyarihan kaysa aking ina?
Nag-iisip-isip
pa kami nang marinig namin ang isang malakas na tilaok, mataginting, mahaba,
awit na tila nanggaling sa kaligayahan, kayabangan, pagmamataas at kahambugan.