PASCAL

Programlamaya Giriş

Algoritma Kuralı

Akış Diyagramları Giriş

File Menüsü

Edit Menüsü

Search Menüsü

Run Menüsü

Compile Menüsü

Pascal Programlama Dili Yapısı

Semboller

Pascal Sözcükleri

Veri Tipleri

Read-Readln

Write-Writeln

Yazım İçin Format Belirleme

Ekran Komutları

GOTO Deyimi

İF Deyimi

İF THEN ELSE Yapısı

Case Of

For-Do

For-Down To

Repeat Until

While Do

Break

Continue

Exit

Halt

Alt Programlar

Procedure Alt Programlar

Parametresiz Prosedürler

Forward İfadesinin Kullanımı

Parametreli Prosedürler

Diger Komutlar

          

Programlamaya Giriş

 

İnsanlar her zaman düşünür ve problem çözerler. Bir çok problem, üzerinde ya az yada hiç düşünülmeden çözülebilir. Her gün evden çıkarken ne giyilmelidir? Bunun için muhtemelen pencereden dışarıya bakılır. Hava yağmurlu ise mevsim gereklerine göre giyinmenin yanı sıra dışarıya çıkarken bir de şemsiye alınması gerekir. Hava güneşli ve sıcak ise o taktirde daha ince giyinilerek dışarıya çıkılır. Böylece problemin çözümü kendiliğinden oluşturulan bir kararla sağlanır. Yukarıdaki basit örnekte yapılan iş, önce problemin belirlenmesi ve sonra problemin tanımından yola çıkarak çözüm için değişik alternatiflerin değerlendirilmesidir. Bilgisayar programlaması sırasında izlenebilecek bir çok yol ve yöntem vardır. Bilgisayar programcısının problemin ilişkin çözümünü ortaya çıkarabilmesi için problem çözümü ile ilgili bilgileri bilmesi gerekir. Bilgisayar programlamasında genel olarak belirli kalıp ve kurallara uyulur. Bir bilgisayar yazılımının oluşturulması sırasında genel olarak aşağıda sıralanan ana adımlara uyulur.

 

Problemin tanımı

Çözüm yönteminin belirlenmesi

Programın kodlanması

Programın çalışır duruma getirilmesi

Belgeleme ve güncelleştirme

 

Problemin Tanımı: Problemin normal yazı diliyle tanımlanması işlemlerini kapsamaktadır. Problem çözümüne ilişkin iyi bir program yapabilmek için, problemin iyi bir şekilde tanımlanması gerekir.

 

Çözüm Yönteminin Belirlenmesi: Bu adımda çözümün genel yaklaşımı, giriş/çıkış şemaları hazırlanır ve problem çözümü adım adım program akış diyagramlarıyla gösterilir.

 

Programın Kodlanması: Program ayrıntılı olarak tanımlanıp çözüm yolları açıkça belirtildikten sonra program kodlama çalışmalarına başlanabilir. Programın baştan sona yapısal bir düzende hazırlanması ve uygun bir programlama dili seçilmesi seçim işleminin ilk aşamasını oluşturur.

 

Programın Çalışır Hale Getirilmesi: Programın kodlanması sırasında yapılan imla hataları, kodlama ve mantık hatalarının giderilmesi işlemlerini kapsar. İyi bir bilgisayar programının doğruluğundan emin olmak için defalarca test edilmiş olması gerekmektedir.

 

Belgeleme ve Güncelleştirme: Oluşturulan bir yazılımı, sadece o yazılımı geliştiren kişilerin kullanabilmesi gibi bir kısıtlamanın önüne geçmek için ayrıntılı referans hazırlanması olayına belgeleme denilmektedir.

 

Bir yazılımda, o yazılımı kullanan kişi veya kuruluşların yeni gereksinimleri ve değişen koşullar nedeniyle değişiklikler yapılması gerekli olabilir. Bu değişikliklere güncelleme adı verilir. İyi bir programda bulunması gereken özellikler arasında güncellenebilme özelliği ön sıralarda yer almaktadır.

 

Algoritma Kurma

 

Algoritma, verilen herhangi bir sorunun çözümüne ulaşmak için uygulanması gerekli adımların hiç bir yoruma yer vermeksizin açık, düzenli ve sıralı bir şekilde söz ve yazı ile ifadesidir. Algoritmayı oluşturan adımlar özellikle basit ve açık olarak sıralandırılmalıdır. Algoritmik çözüm yöntemlerine ilk örneği günlük yaşantımızdan verelim.

 

Örnek 1: Örneğimiz bir insanın evden çıkıp işe giderken izleyeceği yolu ve işyerine girişinde ilk yapacaklarını tanımlamaktadır.

 

 

 

 

Çözüm 1:

 

Evden dışarıya çık

Otobüs durağına yürü

Durakta gideceğin yöndeki otobüsü bekle

Otobüsün geldiğinde otobüse bin

Biletini bilet kumbarasına at

İneceğin yere yakınlaştığında arkaya yürü

İneceğini belirten ikaz lambasına bas

Otobüs durunca in

İşyerine doğru yürü

İş yeri giriş kapısından içeriye gir

Mesai arkadaşlarınla selamlaş

İş giysini giy

İşini yapmaya başla.

 

Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, evden işe gidişte yapılabilecek işlemler adım adım sırasıyla, kısa ve açık olarak tanımlanmaya çalışılmıştır. Yukarıdaki algoritma kişinin otobüsü kaçırma olasılığı düşünülmeden oluşturulmuştur. Kişi durağa geldiğinde bineceği otobüsü kaçırmış ise algoritmamız aşağıdaki şekilde değiştirilebilir.

 

Çözüm 2:

 

Evden dışarıya çık

Otobüs durağına yürü

Otobüsün saati geçmiş ?

Durakta gideceğin yöndeki bir sonraki otobüsü bekle

Bir sonraki otobüs gelene kadar 4. adımı uygula

Otobüsün geldiğinde otobüse bin

Biletini bilet kumbarasına at

İneceğin yere yakınlaştığında arkaya yürü

İneceğini belirten ikaz lambasına bas

Otobüs durunca in

İşyerine doğru yürü

İş yeri giriş kapısından içeriye gir

Mesai arkadaşlarınla selamlaş

İş giysini giy

İşini yapmaya başla.

 

Her iki örnekte görüldüğü gibi sorunu çözüme götürebilmek için gerekli olan adımlar sıralı ve açık bir biçimde belirlenmiştir. Algoritmanın herhangi bir adımındaki küçük bir yanlışlık doğru çözüme ulaşmayı engelleyebilir. Bu nedenle algoritma hazırlandıktan sonra dikkatle incelenmeli ve varsa adımlardaki yanlışlıklar düzeltilmelidir.

 

 

 

 

 

Programlamanın temeli olan algoritma hazırlanmasında dikkat çekici bir nokta, aynı sorunu çözmek için hazırlanabilecek olası algoritma sayısının birden çok olmasıdır. Başka deyişle, bir sorunun çözümü için birbirinden farklı birden fazla sayıda algoritma hazırlanabilir. Bu da gösteriyor ki herhangi bir problemin çözümü için birbirinden farklı yüzlerce bilgisayar programı yazılabilir.

 

Bir bilgisayar programı için hazırlanacak olan algoritma da aynı şekilde çözüm yolunu bilmeyen bir kişiye, çözüme ulaşmak için neler yapması gerektiği anlatılıyormuş gibi hazırlanmalı ve eksik bir nokta bırakmaksızın gerekli tüm adımları açık ve düzenli olarak içermelidir. Çözüm için kullanılacak bilgilerin nereden alınacağı, nerede saklanacağı ve çözümün program kullanıcısına nasıl ulaştırılacağı algoritma adımları arasında belirtilmelidir.

 

Aşağıda değişik işlemlere ilişkin algoritma örnekleri verilmiştir.

 

Örnek 2: İki sayıyı toplamak için gerekli programa ait algoritmanın oluşturulması.

 

Algoritma:

 

A1 :Birinci sayıyı gir

A2 :İkinci sayıyı gir

A3 :İki sayının toplamını yap

A4 :Toplamın değerini yaz

A5 :Bitir.

 

Bu tam bir algoritmadır. Sözcüklerin ortaya çıkaracağı yanlış anlamaların ortadan kaldırmak amacıyla semboller ve matematik dilini gerektiren bazı kısaltmalar kullanmak daha uygun olacaktır. Bir algoritma yazılırken şu metot izlenmelidir:

 

Programda kullanılacak elemanları temsil etmek üzere uygun isimler veya değişkenler seç.

 

Bazı isimlere başlangıç değeri olarak çözümün gerektirdiği uygun değerler ver.

Gerekirse programa girilecek verileri düzenle.

Cebirsel notasyon ve kararlar kullanarak aritmetik işlemleri gerçekleştir.

Çıkışı düzenle.

Bitir.

Yukarıda iki sayının toplanması için oluşturduğumuz algoritmayı bu yeni gereksinimlere uyarak yeniden yazalım.

Toplam adı için Z

Birinci Sayı için X

İkinci Sayı için Y değerleri kullanılırsa;

 

 

 

 

 

 

Algoritma:

 

A1 :X değerini gir

A2 :Y değerini gir

A3 :Z ¬ X+Y

A4 :Z’ yi yaz

A5 :Bitir

 

Görüldüğü üzere bu şekilde bir algoritma ile çözüm yolunu izlemek daha kolaydır. Bundan sonra bu tip algoritma kullanılacaktır.

 

A6 :Bitir

 

Bu örnekte Ort değeri ile iki sayının ortalaması temsil edilmiştir.

 

Örnek 4: Beş sayının toplamını ve ortalamasını veren programa ait algoritmanın oluşturulması.

 

Toplam adı için Top

Ortalama adı için Ort

Girilen sayılar için X

Arttırma için Sayac kullanılırsa

 

Algoritma:

 

A1 :Top ¬ 0, Sayac ¬ 0

A2 :X’i gir

A3 :Top¬ Top+X

A4 : Sayac ¬ Sayac +1

A5 :Eğer Sayac <5 ise A2’ye git

A6 :Ort¬ Top/5

A7 :Top ve Ort değerlerini yaz.

A8 :Bitir.

 

Örnek 5: Kenar uzunlukları verilen dikdörtgenin alan hesabını yapan programa ait algoritmanın hazırlanması. Kenar uzunlukları negatif olarak girildiği durumda veri girişi tekrarlanacaktır.

 

Dikdörtgenin kısa kenarı : a

Dikdörtgenin uzun kenarı : b

Dikdörtgenin alanı : Alan

 

Algoritma:

A1 :a değerini gir

A2 :a<0 ise 1. adımı tekrarla

A3 :b değerini gir

A4 : b<0 ise 3. adımı tekrarla

A5 :Alan ¬ a*b

A6 :Alan değerini yaz

A7 :Bitir.

Örnek 7: Verilen bir sayının faktöriyelini hesaplayan programın algoritmasının oluşturulması

Sayının faktöriyeli :Fak

Faktöriyel degişkeni :X

Faktöriyeli hesaplanacak sayı :Y

 

Algoritma:

 

A1 :Fak¬ 1, X¬ 0

A2 :Y’i gir

A3 :Y<0 ise 2. adımı tekrarla

A4 :X¬ X+1

A5 :Fak¬ Fak*X

A6 :X< p> A7 :Fak değerini yaz

A8 :Bitir

 

Bu algoritmada 1. adımda X e 0 ve Fak değişkenine 1 değeri atanıyor. 2. adımda Y değeri giriliyor ve 3. adımda Y değerinin 0 dan küçük bir değer olup olmadığı denetleniyor ve denetim sonucuna göre gerekli komut veriliyor. 4. adımda X’in değeri 1 arttırılıyor ve 5. adımda X için Fak değeri hesaplanıyor. 6. adımda X in değerinin faktöriyeli hesaplanacak sayıdan küçük olması durumunda 4. adımdan itibaren işlemlerin tekrarlanması komutu veriliyor, X’ in değerinin Y’ye eşit olması durumunda işlemler tamamlanarak hesaplanan değerin yazdırılması işleminden sonra programın çalışması sona ermektedir.

 

Akış Diyagramları

 

Geliştirilecek olan yazılımın genel yapısının şematik gösterimine akış diyagramı veya blok diyagramı adı verilir. Akış diyagramları, yazılımı oluşturacak program parçalarını ve bu parçaların birbirleri ile olan ilişkilerini belirler. Bir bilgisayar programının oluşturulmasında akış diyagramlarının hazırlanması, algoritma oluşturma aşamasından sonra gelmektedir. Bilgisayar programının oluşturulması sırasında algoritma aşaması atlanarak, doğrudan akış diyagramlarının hazırlanmasına başlanabilir. Programlama tekniğinde önemli ölçüde yol almış kişiler bu aşamayı da atlayarak direkt olarak programın yazımına geçebilirler.

 

Akış diyagramlarının algoritmadan farkı, adımların simgeler şeklinde kutular içinde yazılmış olması ve adımlar arasındaki ilişkilerin (iş akışı) oklar ile gösterilmesidir.

 

Akış diyagramlarında kullanılan semboller, anlamları ve kullanış amaçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Simge

Simgenin Adı ve Anlamı

 

Elips Akış diyagramının başlangıç ve bitiş yerlerini gösterir. Başlangıç simgesinden çıkış oku vardır. Bitiş simgesinde giriş oku vardır.

Paralel Kenar: Programa veri girişi ve programdan elde edilen sonuçların çıkış işlemlerini gösterir.

Dikdörtgen Aritmetik işlemler ve değişik atama işlemlerinin temsil edilmesi için kullanılır.

·  ·  ·  ·  ·   

Eşkenar Dörtgen Bir karar verme işlemini temsil eder.

·  ·  ·  ·  ·   

 Altıgen Program içinde belirli blokların ard arda tekrar edileceğini gösterir.

Oklar Diyagramın akış yönünü ,yani her hangi bir adımdaki işlem tamamlandıktan sonra hangi adıma gidileceğini gösterir.

Tablo 1. İş akış diyagramlarında kullanılan semboller ve anlamları

 

Ayrıntılı bir akış diyagramı, yazılımı oluşturan işlemleri ve ilişkilerini en küçük detayına kadar belirler.

 

Bir bilgisayar programının geliştirilmesinde kullanılan programlama dili ne olursa olsun bu programların akış diyagramlarında genel olarak yalnız üç basit mantıksal yapı kullanılır. Bu mantıksal yapılardan en basiti sıralı yapıdır. Sıralı yapı, hazırlanacak programdaki her işlemin mantık sırasına göre nerede yer alması gerektiğini vurgular. Bu yapı sona erinceye kadar ikinci bir işlem başlayamaz.

 

Mantıksal yapılardan ikincisi Karar Verme yapısıdır (Şekil 1.3). Programlama sırasında If...Then... Else yapısı ile tanıyacağımız bu mantıksal yapılar, birden fazla sıralı yapı seçeneğini kapsayan modüllerde, hangi şartlarda hangi sıralı yapının seçileceğini belirler.

 

Üçüncü mantıksal yapı çeşidini tekrarlı yapılar oluşturmaktadır. Bu yapılara Pascal programlama dilinde For(Şekil 1.4.a), While ve Repeat..Until (Şekil 1.4.b), yapısı adı da verilir. Şartlara göre değişik işlem gruplarının yapılmasını sağlar. Bu yapı yukarıda sözü edilen iki yapının çeşitli kombinezonların tekrarlanmasından oluşmuştur.

 

Söz konusu üç değişik yapı, değişik kombinezonlarda kullanılarak istenilen işlevleri yerine getirecek programlar hazırlanabilir. Programların bu üç basit yapı ile sınırlandırılması program modüllerinin daha kolay tasarlanmasını sağlar.

 

Giriş

 

Pascal programlama dili 1968 yılında Niklaus Wirth tarafından geliştirilmiş üst düzey programlama dilidir. Pascal programlama dilinin günümüzdeki sürümleri Turbo/Borland ve Windows Pascal adları ile bilinmektedir. Turbo Pascal programlama dili mühendislik problemlerinin çözümlerinde, bilimsel projelerde, sağladığı grafik desteği ve program yazmadaki kolaylıklarıyla aranılan bir dil olma özelliğini sürdürmektedir.

 

Pascal programlama dilinin önemli özelliklerinden biri, program yazmadaki kolaylıkların yanısıra, yazılan bir metinin kolaylıkla değiştirilebilmesi, program içindeki bir metinin istenilen yere taşınabilmesi, kopyalanabilmesi, yazılan programdaki yazım kurallarının kolaylıkla kontrol edilebilmesi, hataların kolaylıkla tespiti ve bu hataların düzeltilmesi için yaptığı öneriler vb. gibi işlemlerin çabuk ve güvenilir bir şekilde yapılabilmesine olanak sağlamasıdır. Pascal’ın programcıya sunduğu önemli özelliklerden biri de; bazı programlarda ortak olarak kullanılan program parçalarının ayrı bir Pascal dosyası olarak saklanması suretiyle farklı programlarda bu program parçalarının kullanılabilmelerine olanak tanımasıdır. Pascal Menüleri Pascal editöründe kullanımı kolaylaştıran bir çok menü vardır. Bu menülere ulaşmak için “Alt ” tuşu ile birlikte menü isimlerinin ilk harflerine basmak yeterlidir. Menüye ulaştıktan sonra menü komutlarına erişim için üç yol vardır. 1)Mouse ile, 2)Ok tuşlarıyla 3) menü komutu üzerindeki işaretli harfe basılır. Burada Pascal menülerinin tamamını tanıtmayıp sıklıkla kullanılan menü ve menü komutlarının kullanımı anlatılacaktır. Burada tanımı yapılan menüler, Windows Pascal için ifade edilmekle olup, aralarındaki küçük farklarla Turbo ve Borland Pascal 7.0 için de geçerlidir.

 

File Menüsü

 

Pascal file menüsü üzerinde 10 ayrı menü komutu vardır. Bunların görevleri aşağıda özetlenmiştir.

 

Open: Daha önceden diskte varolan Pascal program dosyasının editöre yüklenmesi için kullanılır. Pascalın DOS sürümü ile çalışırken aynı yöntem geçerli olmakla birlikte, aynı işlemi, F3 tuşuna basarak da yapabiliriz. Bu menü komutu kullanıldığında Şekil 2’de verilen diyalog kutusu görülecektir.

 

Disk üzerinde bulunan bir Pascal dosyasını editöre yüklemek için diyalog kutusunda görülen *.PAS yazılı yere programın adı yazılarak “Enter” tuşuna basılır veya önce tab tuşuna bastıktan sonra ok tuşları ile programın adı üzerine gelinerek “Enter” tuşuna basılır. Aynı seçim, mouse ile açılmak istenilen programın üzerine gelip iki kez sol tuşu tıklayarak da gerçekleştirilir.

 

New: Editörde yeni bir Pascal dosyası yaratmak amacıyla kullanılır.

 

Save: Yazılan programın hafızaya alınması işlemini gerçekleştirir. Program ilk defa hafızaya alınacak ise Şekil 3’de görülen Save As Diyalog Kutusu ekrana gelerek, programa bir isim verilmesini bekleyecektir. Programın hafızaya alınması için program adı yazıldıktan sonra mouse ile "ok" tuşuna veya klavyeden “Enter” tuşuna basılması gerekir. Daha önceden diskte bulunan bir Pascal programı üzerinde yapılan değişiklikler nedeniyle hafızaya alma işlemi için bu komut kullanıldığı zaman, program eski adı ile kaydedileceğinden aynı diyalog kutusu ekranda görülmez.

 

 

 

 

Pascalın DOS sürümü ile çalışırken yazılan programın hafızaya alınması için bu menü komutu ile aynı işleve sahip olan F2 tuşuna basılması yeterlidir.

 

Save As: Editörde aktif penceredeki Pascal programının yeni bir isimle kaydedilmesi amacıyla kullanılır. Komutun kullanılmasıyla ekrana Save As Diyalog Kutusu gelir. Programa verilecek yeni isim yazılarak “Enter” tuşuna basılır.

 

Save All: Pascal ile program yazarken, birden fazla program penceresi ard arda açılabilir. Komut kullanıldığında açık olan bütün Pascal programları bilinen adları ile hafızaya alınır. Komutun kullanılması için açık pencerelerdeki programlara daha önceden isim verilmiş olmalıdır.

 

Change Dir...: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascalda bulunan bu komut, aktif çalışma sürücüsü veya dizininin değiştirilmesi amacıyla kullanılır. Komut çalıştırıldığında istenilen dizin veya sürücü seçilerek “Alt+K” tuş kombinasyonuna basılır veya tab tuşu ile “Ok” butonuna gelinerek “Enter” tuşuna basılır.

 

Print: Aktif Pascal penceresindeki program listesinin yazıcıdan alınmasını sağlar.

 

Printer Setup : Printer seçimi ve printer ayarlamalarının yapılması için kullanılır. Komut kullanıldığında Şekil 4 ‘te verilen diyalog kutusu ekrana gelir. Printer ve port bölümünden yazıcı seçimi yapılır. Set Up.. tuşuna basıldığında yazıcı ayarlarında istenilen değişikliklerin yapılmasını sağlayan diğer bir diyalog kutusu ekrana gelecektir. Burada kağıt boyutu, kağıdın yazıcıya yerleştirilme şekli, kağıt kaynağı (el ile, üst tepsi, otomatik vb), kullanılacak kağıt kalitesi gibi değişkenlerden istenilenleri seçmemize olanak sağlanmıştır.

 

Get Info: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascal 'da bulunan bu komut, program ile ilgili bilgileri içeren bir diyalog kutusu ekrana gelir. Amacı programın ile ilgili çeşitli bilgilerin programcıya sunulmasıdır.

 

Dos Shell: Sadece Dos sürümü Turbo/Borland Pascalda bulunan bu komut, geçici olarak Pascal editörünün terkedilip Dos ortamına dönülmesi amacıyla kullanılır. Dos ortamından tekrar editöre dönülmesi için Dos promptunda EXIT yazılır. Edit Menüsü Edit menüsü (Şekil 5) yardımıyla program içinde belli blokların silinmesi, başka yere taşınması, kopyalanması gibi işlemleri yapabilmek mümkündür. Yukarıda sözü edilen işlemlerin yapılabilmesi için öncelikle üzerinde işlem yapılacak program bloklarının Shift ve Ok tuşlarına aynı anda basılması ile işaretlenmesi gerekmektedir. Metinin işaretlenmesi işleminden sonra edit menüsü üzerinde görülen menü komutları çalıştırılır. Cut: İşaretli metinin silinmesi amacıyla kullanılır. Kısa yol tuşu (Shift+Del).

 

Edit Menüsü

 

Copy: İşaretli metini panoya (clipboard) kopyalar. Bu şekilde panoya kopyalanan metinin istenilen yere kopyalanması işlemi için bu komuttan sonra aşağıda tanımlanan Paste komutunun kullanılması gerekmektedir. Kısa yol tuşu (Ctrl+Ins).

Paste: Copy komutu ile panoya kopyalanan metinin editör üzerinde istenilen yere kopyalanabilmesini sağlar. Kısa yol tuşu (Shift+Ins).

 

Search Menüsü

Search Menüsü (Şekil 6), program yazımı sırasında belirli sözcüklerin aranması ve değiştirilmesi, istenilen program satırına hızlı bir şekilde ulaşılması vb. gibi işlemlerin kolaylıkla yapılabilmesini sağlar.

 

Find: Bu komut program içinde herhangi bir metinin aranması amacıyla kullanılır. Komut aktif hale geldiğinde Şekil 7’deki diyalog kutusu ekrana gelir. Aranılacak metin, kendisi için ayrılmış alana yazılarak klavyeden “Enter” tuşuna veya mouse ile Ok butonuna basılır.

Bulunulan noktadan ileriye doğru arama yapılacak ise Direction bölümünde Forward terimi işaretlenmeli, geriye doğru arama yapılacak ise Backward terimi işaretlenmelidir.

 

Scope bölümünde, sözcüğün tüm dosya içinde aranılması isteniyorsa global, sadece seçilen metinde aranılması isteniyorsa selected text bölümleri işaretlenmelidir. Origin bölümünde, aramaya başlanacak sözcük, nokta bütün dosya içinde aranılacak ise entire scope, imleçin bulunduğu noktadan itibaren aranılacak ise from kursor bölümleri seçilmelidir.

 

Replace:Yazılan program içinde kullanılan herhangi değişkenlerin veya Pascal sözcüklerinin başka bir değişken veya Pascal sözcüğü ile değiştirilmesi gerekebilir. Bu komut kullanıldığında Şekil 8’deki diyalog kutusu ekrana gelir. Text to find’ 'in karşısında ayrılmış alana değiştirilmesi istenilen sözcük, New Text’ in karşısındaki ayrılmış alana yeni sözcük yazılır. Değiştirilecek sözcük programın tamamında veya birden çok yerinde değiştirilecek ise Change all tuşunun üzerine gelinir ve klavyeden “Enter”, mouse ile Ok butonuna basılır. Programda aranılan metin bulunduğunda değişim için kullanıcıdan onay bekleyen bir diyalog kutusu ekrana gelir. Değişime onay için “Y”, değişime hayır demek için “N” tuşuna basılır.

 

Search Again: Find menü komutu ile arama yapıldığında, program içinde aranılan metine ilk karşılaşılan yerde arama kesilir. Aynı metini tekrar aramak için Search Again menü komutu kullanılır.

 

Goto Line Number: Program içinde istenilen program satırına hızlı bir şekilde ulaşılmasını sağlar (Şekil 9). Komutun kullanımıyla ekrana gelen diyalog kutusunda ayrılmış alana satır numarası yazılarak “Enter” tuşuna basılır.

 

Run Menüsü

 

Run menüsünde yazılan programın çalıştırılması için bazı komutlar bulunmaktadır. Run menüsünde bulunan menü komutları aşağıda özetlenmiştir.

 

Run: Programı derleyerek çalıştırır. Kısa yol tuşu (Ctrl+F9).

Program Reset: Sadece DOS sürümü Turbo/Borland Pascal‘de bulunan bu komut ile Step Over veya Trace Into komutlarından biri çalıştırılınca, yapılan kontrolü durdurmak ve hata kontrolünü tekrar programın ilk deyimi üzerine almak için kullanılır. Kısayol tuşu (Ctrl+F2).

Goto Cursor: Sadece DOS sürümü Turbo/Borland Pascal‘de bulunan bu komut ile editör ekranındaki program yazılımında kursörün bulunduğu satıra kadar olan program bölümünün derlenerek çalıştırılmasını sağlar. Kısayol tuşu (Ctrl+F4).

 

Trace Into: Sadece DOS sürümü Turbo/ Borland Pascal‘de bulunan bu komut ile editör ekranındaki programın satır satır çalıştırılmasını sağlar. Kısayol tuşu (F7).

 

Step Over: Sadece DOS sürümü Turbo/ Borland Pascal‘de bulunan bu komut ile editör Trace On durumuna geçer. Aktif durumdaki programın çalışması sırasında programın hangi satırları izlediğini ve işlem sırasını izlemek amacıyla kullanılmaktadır. Kısayol tuşu (F8.)

 

Compile Menüsü

 

Compile Menüsü (Şekil 11) editörde aktif bulunan Pascal programının derlenmesinde, bu programa bağlı unit programların derlenmesinde ve yazılan Pascal programının dos/windows ortamında kendi başına çalışır duruma yani; XXXXXXXX.EXE durumuna getirilmesi için kullanılır. En çok kullanacağımız menü komutları aşağıda özetlenmiştir.

 

Compile: Editör ekranındaki aktif durumda olan programı derlemek amacıyla kullanılır. Kısa yol tuşu (Alt+F9).

 

Make: Editör ekranındaki aktif durumda olan programı ve bu programa bağlı unit harici programlarını en son değiştirilmiş halleriyle derleme işlemini yapar. Kısa yol tuşu (F9).

 

Build: Editör ekranındaki aktif durumda olan programları ve bu programa bağlı unit harici programlarını birlikte derler.

 

Destination Memory (Disk): Sadece DOS Turbo Pascalda bulunan bu komut ile Programın derlenerek çalıştırılacağı ortamın belirtilmesi için kullanılır. Seçenek üzerine “Enter” tuşuna basılarak Memory yazılı bölüm Disk veya Disk yazılı ise Memory durumuna alınır. Destination Disk durumunda derleme sonucunda program dos ortamında direkt olarak çalıştırılabilir.

 

Target: Yazılan programın derlenip çalıştırılacağı ortamı belirlemek için kullanılır. Pascal Real mode, Protected mode ve Windows olmak üzere üç ortam sunmaktadır.

 

Editör ve derleyici ile ilgili detaylar kullanıcı kitaplarından veya Help menüsünden sağlanabilir.

 

Pascal Programlama Dili Yapısı

Bir Pascal programı en genel anlamda üç ayrı kısımdan oluşmuştur. Bu kısımlar bulunmaları gereken sıraya göre aşağıda verilmiştir. Program Başlığı; Tanımlama Bloğu; BEGIN İcra Bloğu; END. Programların asıl icra bölümü son bölümüdür. Yukarıda icra bloğu olarak gösterilen bu bölüm, Pascal komut cümlelerinden oluşur. ICRA bloğu, “BEGIN” ile başlar “END.” ile sona erer. Her program bloğu birden fazla “END” içerebilir. Ancak bu end deyimleri program içinde bulunan değişik blokların sonunu göstermek için kullanılır ve hiç birinin sonunda “.” işareti bulunmaz. “.” işareti sadece ana programın sonunu göstermek amacıyla kullanılabilir. Ana programın sonu haricindeki diğer “END” deyimlerinin sonunda “;” işareti kullanılır. Program Başlığı: Bir Pascal programının ilk kısmı, kullanılması programcının seçimine bağlı olan “program başlığı” dır. Program başlığı, programa bir isim vermek için kullanılır ve program isimlerinde İngiliz alfabesinde bulunmayan Türkçe karakterler kullanılmamalıdır. Programa uzun isimler verilebilir ancak sözcükler arasında boşluk bulunmamalıdır. Tanımlama Bloğu: Pascal programının bu bölümünde program icra bloğunda kullanılan sabitler ve değişkenlerin isimleri ve bunların ne tür sabit/değişken olduğu bildirilir. Bu blok pascal programı içerisinde mutlaka belirtilmelidir. Örnek olarak, aşağıda değişik veri tiplerindeki değişkenlerin bir tanımlama bloğunda nasıl tanımlanabileceği gösterilmiştir. Tanım ve Veri Tipi S:REAL; A:STRING; B:INTEGER; C:LONGINT; F:SHORTINT; H:BOOLEAN; J:BYTE; KL:WORD; Özel Semboller Bir Pascal programında kullanılabilecek özel semboller A’dan Z’ye büyük ve a’dan z’ye küçük İngiliz alfabesi harfleri, 0-9 arası rakamlardır. Pascal programlama dilinde kullanılan diğer bazı semboller ve anlamları aşağıda tanımlanmıştır.

semboller

>, <, =

Herhangi değişken ve sabitlerin karşılatırılmasında kullanılır.

[ ]

Bu işaret içine diziye ait indis numarası yazılır.

( )

Veri okunması, yazılması, yazılacak/okunacak bilgilerin başlangıç ve bitişlerinde kullanılır.

..

İndisli değişken eleman tanım ayırıcı.

;

Pascal komut ve deyimlerini birbirinden ayırmak için kullanılırlar.

’(Tek Tırnak)

Alfasayısal bilgilerin tanımlanmasında kullanılır. Bilgilerin başlangıç ve bitişlerinde kullanılmaktadır.

, (Virgül)

Değişken tanımlarında, okunacak yada yazdırılacak bilgiler arasında ayıraç olarak kullanılır.

:

Bilgi karakter yapı tipi tanımlamalarında ve sayısal bilgilerin çıkış formatlarında kullanılır.

.

Bir gruba bağlı bir alt grup veya bir kayıt saha ismi tanımlarında elemanlandırma işareti olarak, sabit bilgilerdeki rakamların ondalık işareti olarak ve pascal programlarının sonunu belirlemek amacıyla kullanılır.

:=

İşaretin solundaki değere sağındaki bilgiyi atama işlemini yapar.

{ }

Açıklama ifadelerinin başlangıç ve bitimlerinde kullanılır.

(* *)

Açıklama ifadelerinin başlangıç ve bitimlerinde kullanılır.

 

 

 

 

 

 

 

 

Aritmetik İşlem İşaret Karakterleri

 

 

Program içinde yapılacak aritmetik işlemlerde kullanılır.

 

+

Toplama işlemi ve karakter katarlarının birleştirilmesinde kullanılır

-

Aritmetik işlemlerin yapılmasında çıkarma işlemi amacıyla kullanılır

*

Aritmetik işlemlerin yapılmasında çarpma işlemi amacıyla kullanılır

/

Aritmetik işlemlerin yapılmasında bölme işlemi amacıyla kullanılır

 

Aritmetik İşlemlerde İşlem Öncelik Sıraları

 

Öncelik Sırası

Aritmetik İşlem ve bağıntılı tanımlar

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

İşaretli sayısal bilgiler

Parantez içindeki işlemler

Aritmetik fonksiyonlar

Üs alma

Çarpma ve Bölme

DIV tam sayıya bölme deyimi

MOD (Bölme işleminde kalan bulma işlemi)

Toplama ve çıkarma

Mantıksal ilişki ifadeleri (=, >,<,)

Bağlantı ifadeleri (not,and,or,xor)

 

İşlem Önceliğinde Bazı Kurallar:

 

§                     Aynı öncelik sırasına sahip işlemlerde hangisi önce tanımlanmış ise önce onun işlemi gerçekleştirilir.  

 

§                İşlem öncelik sırası küçük olan bir aritmetik işlemin önce yapılması isteniyorsa parantez içine alınmalıdır.

 

 

§                İç içe birden fazla parantez kullanılması durumunda, işlem öncelik sırası daima en içteki paranteze ait işleminindir.

 

Pascal Sözcükleri

 

Turbo Pascalda kendi işlevleri dışında kullanılamayacak olan sözcükler vardır. Bu sözcükler ayrılmış sözcükler olarak tanımlanmakta olup programcı tarafından yeniden tanımlanamaz, bir değişken ismi olarak kullanılamaz veya değiştirilemezler. Bu sözcüklerin isimleri aşağıda verilmiştir.

 

 

 

 

 

And

Asm

Array

Begin

Case

Const

Constructor

Destructor

Div

Do

Downto

Else

End

File

For

Function

Goto

If

Implementation

In

Inline

Interface

Label

Mod

Nil

Not

Of

Object

Or

Packed

Procedure

Program

Record

Repeat

Set

Shl

Shr

String

Then

To

Type

Unit

Until

Uses

Var

While

With

Xor

 

Tanıtıcılar

 

Pascal programlama dilinde icra bloğu içinde kullanılan değişkenler VAR tanım bloğu içinde, sabitler ise CONST bloğu içinde tanımlanır. Örneğin A,B değerleri değişken ve C değeri sabit ise bu değerlerin programın tanım bloklarında ifade edilmesi aşağıdaki şekilde olacaktır.

 

VAR A;B:REAL;

CONST C=12:INTEGER;

 

Burada, VAR’dan sonra gelen REAL ifadesi A ve B değişkenlerinin gerçel sayı veri tipinde olduğunu belirtirken CONST’dan sonra gelen INTEGER ifadesi C sayısının integer veri tipi olduğunu belirtmektedir.

Pascal Programlama dilinde kullanılan değişik veri tiplerinin tanımları ve geçerli olduğu alanlar aşağıda tanımlanmıştır.

 

Pascal Sözcükleri

Turbo Pascalda kendi işlevleri dışında kullanılamayacak olan sözcükler vardır. Bu sözcükler ayrılmış sözcükler olarak tanımlanmakta olup programcı tarafından yeniden tanımlanamaz, bir değişken ismi olarak kullanılamaz veya değiştirilemezler. Bu sözcüklerin isimleri aşağıda verilmiştir:

 

And

Asm

Array

Begin

Case

Const

Constructor

Destructor

Div

Do

Downto

Else

End

File

For

Function

Goto

If

Implementation

In

Inline

Interface

Label

Mod

Nil

Not

Of

Object

Or

Packed

Procedure

Program

Record

Repeat

Set

Shl

Shr

String

Then

To

Type

Unit

Until

Uses

Var

While

With

Xor

Tanıtıcılar

 

Pascal programlama dilinde icra bloğu içinde kullanılan değişkenler VAR tanım bloğu içinde, sabitler ise CONST bloğu içinde tanımlanır. Örneğin A,B değerleri değişken ve C değeri sabit ise bu değerlerin programın tanım bloklarında ifade edilmesi aşağıdaki şekilde olacaktır.

 

VAR A;B:REAL;

CONST C=12:INTEGER;

 

Burada, VAR’dan sonra gelen REAL ifadesi A ve B değişkenlerinin gerçel sayı veri tipinde olduğunu belirtirken CONST’dan sonra gelen INTEGER ifadesi C sayısının integer veri tipi olduğunu belirtmektedir.

 

Pascal Programlama dilinde kullanılan değişik veri tiplerinin tanımları ve geçerli olduğu alanlar aşağıda tanımlanmıştır.

 

VERİ TİPLERİ

 

Integer tipindeki veriler tamsayılardan oluşmuşlardır ve kayar nokta içermezler. Turbo Pascal’daki tamsayılar -32768 ile +32767 arasında sınırlandırılmışladır.

 

Word Tipi Veriler

 

Word Tipi veriler, 0-65535 arasındaki tamsayılardan oluşmuşlardır.

Shortint Tipi Veriler

-128 ile +127 arasındaki tamsayılardan oluşmuşlardır.

 

Byte Tipi Veriler

 

Byte tipi veriler işaret ve desimal nokta içermeyen 0-255 arasındaki değerlerden oluşan tamsayılardır. Programda, 0-255 arasındaki tamsayılar için değişken veya sabitlerin Byte tipi olarak tanımlanması bellekten tasarruf sağlar.

 

Longint Tipi Veriler

 

-2147483648 ile +2147483647 arasında görev yaparlar ve tamsayıların menzil olarak en kapsamlısıdır.

 

Boolean Tipi Veriler

 

Mantıksal ifadeler olarak da isimlendirilebilen Boolean tipi veriler sadece iki değerden oluşurlar. Bunlar “FALSE” ve “TRUE” dir.

Durum:Boolean;

Hata:Boolean;

Char Tipi Veriler

Char tipi veriler, ASCII karakter kümesinin 256 adet elemanından oluşurlar. Char tipi veriler bir sabit olarak ele alındığından ’ ’içerisinde yazılır.

 

String Tipi Veriler

 

Bu tip veriler, karakter kümesi şeklinde olup ’ ’ içerisinde yazılırlar.

 

A:STRING[ 5] ;

B:STRING[ 16] ;

 

Burada A isimli karakter kümesi maksimum 5 karakterden, B isimli karakter dizisi ise maksimum 16 karakterden oluşmaktadır.

 

Bu bilgilerin eşliğinde ilk pascal programını yazabiliriz.

 

Program Birinci_ve_ilk_prog_ram;

Var

Mesaj:string[ 7] ;

BEGIN

Mesaj:=‘Merhaba Yaşamı Yaşanası Kılan Güzel İnsanlar’;

Write(Mesaj);

END.

Programımızın çalıştırılmasıyla ekran görüntüsü aşağıdaki gibi olacaktır.

Merhaba, Yaşamı Yaşanası Kılan Güzel İnsanlar

 

Real Tip Veriler

 

Real tip veriler desimal nokta içeren ve üslü formda ifade edilebilen gerçel sayılardır. Üs ifadesi olarak “E” harfi kullanılmaktadır. Kullanımları ile ilgili örnekler aşağıda verilmiştir. Tanım aralığı;2.9E-39..1.7E38 'dir. Bellekte 6 byte yer kaplar.

 

-2.3454

123.11223344

-2.45E+12

2.45E+12

1.123123E-12

 

Olağan koşullarda bir programlama hatası söz konusu değilse veya çok büyük sayılar ile çalışılmıyor ise REAL tip sayılarla çalışmada bir sorun ile karşılaşmayız.

 

Kişisel bilgisayarların mikro işlemcileri 80x86 olarak isimlendirilir. Bu işlemci ailesinin yükünü hafifletmek için 80x87 olarak bilinen matematik işlemcisi kullanılır. Pascalda bu işlemci ile kullanılmak üzere dört tip tanımlanmıştır. Bunlar;Single, Double, Extended ve Comp 'tur.

 

Single Tip Veriler

 

Single tip veriler, 1.5E-45...3.4E38 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 4 byte yer kaplar.

 

 

 

Double Tip Veriler

 

Double tip veriler, 5.0E-45...3.4E38 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 8 byte yer kaplar.

 

Extended Tip Veriler

 

Extended tip veriler, 3.4E-4932...1.1E4932 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 10 byte yer kaplar.

 

Comp Tip Veriler

 

Comp tip veriler çok uzun tamsayıların tanımlanması için kullanılır. Comp veri tipi ile 19-20 basamaklı sayılar ifade edilir. Tanım aralığı; -263...263

 

80x87 sınıfındaki veri tiplerinin kullanılabilmesi için programın en başına {$N+} derleyici komutu verilmelidir. Bilgisayarda matematik işlemci yok ise {$E+} matematik işlemci emülasyonu da bu satıra eklenir.

 

{$N+}{$E+}

program cok_buyuk_sayilar;

var

Uses wincrt;{Dos için CRT}

a:single; b:double;

c:extended; d:comp;

begin;

A:=12E-40;

B:=12E+39;

D:=1234567890;

C:=A+B+D;

Writeln(C);

End.

 

Read-Readln

 

Pascal 'da okuma işlemi için kullanılan komutlar READ ve READLN olup genel kullanım yapısı şu şekildedir;

 

Read(A1,A2,A3,...,An)

ReadLn(A1,A2,A3,...,An)

 

Read ile Readln arasındaki fark: Read, okuma işlemi tamamlandıktan sonra aynı satırda kalınmasını, Readln ise yeni bir satıra gelinmesini sağlar. Bir Pascal programı içerisinde bu iki komutun kullanımı aşağıdaki program parçasında verilmiştir.

Var

s,a,n:real;

begin

Read(s,a,n)

end.

Okunacak değerlerin düzeni;

12.45 43.543 62.12

Aynı değerleri ReadLn ile okutturmak istersek;

 

Var

s,a,n:real;

begin

Readln(s,a,n)

end.

 

Okunacak değerlerin düzeni yukarıdaki okuma düzeni ile aynı olabileceği gibi her değer ayrı bir satırda verilebilir, her hangi satırlarda verilebilir, örnek olarak s, a ve n değerleri aşağıdaki okuma düzeninde okutturulmuştur.

 

12.45 43.543

62.12 

 

Write-Writeln

 

Pascal programlama dilinde yazma işlemi için WRITE ve WRITELN komutları kullanılmaktadır. Bu komutların genel kullanım yapısı şu şekildedir;

 

Write(A1,A2,A3,...,An)

Writeln(A1,A2,A3,...,An)

 

İki kullanım şekli arasındaki fark, Read ile Readln arasındaki fark gibidir. İfadeler Write ile yazdırıldıktan sonra kursör aynı satırda bekleyecektir, Writeln ile yazdırılması durumunda ise kursör bir sonraki satıra geçecektir.

 

Var

s,a,n:integer;

......

begin

s:=3;a:=9;n:=5;

Write(s);

Write(a);

Write(n);

End.

 

Programın çalıştırılmasıyla elde edilen sonuç;

395

olacaktır.

Aynı değişkenleri Writeln ile yazdırdığımızda;

 

Var

s,a,n:integer;

......

begin

s:=3;a:=9;n:=5;

Writeln(s);

Writeln(a);

Writeln(n);

End

 

3

9

5

elde edilecektir.

 

YAZIM İÇİN FORMAT BELİRLEME

 

Writeln deyimi ile yapılan bilgi çıkışlarını düzenlemek için yazım formatları kullanılır. Yazdırılmak istenilen değerin tipine bağlı olarak iki farklı yazım formatı kullanılır.

 

1. Yazım Formatı (M:n) : Bu yazım formatına göre yazdırılmak istenilen M değeri n karakterlik alanda sağa dayalı olarak yazılır. M değerini oluşturan dijit veya karakterin uzunluğu n sayısından küçük ise, aradaki fark kadar sol tarafta boşluk bırakılır. M değerinin uzunluğu n sayısına eşit veya büyük ise yazdırma işlemi format belirtilmemiş gibi gerçekleştirilir.

 

Örnek:

Const

i:integer=567;

b:boolean=True;

c:char='b';

h:string[ 10] ='Nasılsınız';

begin

Writeln('123456789');Writeln;

Writeln(i:9);

Writeln(b:9);

Writeln(c:9);

Writeln(h:9);

Writeln(i:2);

Writeln(h:5);

end.

 

2. Yazım Formatı (M:n:k) : Bu yazım formatı real sayılar üzerinde çalışmaktadır. Bu yazım formatıyla reel sayılar üssüz notasyonda yazdırılır. Bunu sağlamak için sadece real sayılar için geçerli olan 2. yazım formatı kullanılır. Yazdırılacak M real değeri n karakterlik alanda sağa dayalı olarak üssüz yazdırılır, k ise n karakterin sonundaki kesirli kısmı göstermektedir. Örneğin; A değeri, A:7:2 şeklinde yazdırılmak istenirse; program real sayı için 7 karakterlik yer ayırır. Bu alanın son iki hanesi ondalıklı kısım için sondan 3. hanesi ise desimal nokta için kullanılır. Sayının tamsayı kısmı ayrılan alanın uzunluğundan küçük ise, aradaki fark kadar sol tarafta boşluk bırakılır. Yazdırılacak sayının tam sayı kısmı bu alana sığmıyor ise, tamsayı için ayrılan alanın uzunluğu yazdırılan sayının tamsayı alan uzunluğuna eşit büyüklükte kabul edilir. Kesirli kısmı ayrılan alandan daha küçük ise aradaki fark kadar sağ tarafa 0 dijiti ilave edilir. Kesirli kısım alana sığmıyorsa yuvarlatılarak yazılır. Yazım sırasında kesirli alanın yazılması istenmiyorsa k sayısının “0” yazılması gerekir. k sayısının sıfır olması desimal noktanın yok olmasını sağlar.

 

Örnek:

const a:real=123.127927;

begin

Writeln('123456789');

Writeln('*********');;

Writeln(a:9:4);

Writeln(a:9:3);

Writeln(a:9:2);

Writeln(a:9:0);

Writeln(a:7:2);

Writeln(a:6:2);

Writeln(a:5:2);

Writeln(a:0:0);

end.

 

Programın çalışmasıyla elde edilen sonuç aşağıda verilmiştir. Program sonucuna göre sondan 2. ve 3. satırların aynı olduğuna dikkat ediniz.

 

EKRAN KOMUTLARI

 

Ekran komutları ekrandaki görüntü tasarımı için kullanılan komutlardır. Bu komutların program içinde kullanılabilmesi için, program başlığı satırından sonra USES komutunda CRT (Windows programları için WINCRT) unit isminin yazılması gereklidir. Aksi halde, ekran komutlarıyla ilgili yazılan komutlar Pascal derleyicisi tarafından tanınmayacaktır. En çok kullanılan ekran komutları aşağıda verilmiştir.

Clrscr

"Clrscr" CRT/WINCRT üniti içinde yer alan bir alt programdır. Ekranda daha önce yazılı olan ifadeleri silerek ekranın temizlenmesi amacıyla kullanılır.

 

GotoXY

 

Kursörü ekranın istenilen sütun ve satırına taşımak için kullanılır. Kullanımı;

GotoXy(Sütun,Satır);

şeklindedir. Normal bir ekran üzerinde 80 sütun ve 25 satır vardır.

 

Örnek:

Uses wincrt;

var

j:word;

begin

clrscr;

for j:=1 to 20 do

begin

gotoxy(j,j);Write('Balıkesir Üniversitesi');

gotoxy(50-j,j);Write('Balıkesir Üniversitesi');

end;

end.

Readkey

 

Klavyeden basılan karaktesi okumak için kullanılır. Bu fonksiyonun sonucu char tipi bilgidir. Turbo/Borland Pascal 7.0 'da tek başına kullanıldığında program bu komuta rastladığında, herhangi bir tuşa basılıncaya kadar programın çalışması kesilir.

 

Örnek

Uses wincrt;

var

tus:char;

begin clrscr;

Write('Balıkesir ');Readkey;

Writeln('Üniveristesi');Readkey;

end.

 

Readkey komutunun çok kullanıldığı uygulamalardan biri de basılan veya basılacak karakteri kontrol etmektir.

 

Aşağıda verilen örnek programda her B tuşuna basıldığında "Balıkesir Üniversitesi" yazmaktadır. Program ESC tuşuna basılarak durdurulmaktadır.

 

Örnek:

Uses wincrt;

var

tus:char;

j:word;

begin

repeat

tus:=readkey;

if upcase(tus)='B' then

Write('Balıkesir Üniversitesi');

until tus=#27;

end.

 

Keypressed

 

Klavyeden bir tuşa basılıp basılmadığını kontrol etmek amacıyla kullanılan bir komuttur. Aşağıda verilen örnek programı inceleyiniz.

 

Örnek:

Uses wincrt;

var

tus:char;

j:word;

begin

j:=0;

repeat

Write('Balıkesir Üniversitesi');

j:=j+1;

if keypressed then tus:=readkey;

if j=75 then

begin

clrscr;

j:=0;

end;

until tus=#27;

end.

 

Window

 

Ekranda pencere oluşturmak için kullanılan bir komuttur. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir. Kullanımı;

Window(X1,Y1, X 2,Y2);

X1 :Pencerenin sol sütun numarası (1-80)

Y1 :Pencerenin sol satır numarası (1-25)

X2 :Pencerenin sağ sütun numarası (1-80)

Y2 :Pencerenin sağ satır numarası (1-25)

 

Delay

Programın belirtilen süre kadar bekletilmesini sağlar. Delay (1000) komutu, programın 1 sn bekletilmesini sağlamaktadır. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.

 

Örnek:

uses crt;

begin

window(20,5,60,20);

REPEAT

DELAY(5); Write('BAÜ');

UNTIL keypressed;

end.

 

ClrEol

Kursörün bulunduğu konumdan satırın sonuna kadar bütün karakterleri silmek için kullanılır. Kursör bulunduğu konumda kalır.

 

Örnek:

uses winCrt;

begin

ClrScr;

Writeln('Günaydın Bugün nasılsınız?');

Writeln('Enter tuşuna Basınız...');

Readln;

GotoXY(1,2); {Kursör 2.satır 1.sütuna konumlandırılıyor}

ClrEol;

Writeln ('İyi olmanızı duymak güzel.');

end.

 

 

Highvideo

 

Ekrana yazılacak yazının parlak yazılmasını sağlar. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.

 

Lowvideo

 

Ekrana yazılacak yazının mat yazılmasını sağlar. Bu komut sadece Dos için Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.

 

Normvideo

Ekrana yazılacak yazının normal parlaklıkta yazılmasını sağlar. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.

 

Örnek:

Uses Crt;

Begin

Clrscr;

Highvideo;Writeln('Parlak');

Lowvideo;Writeln('Mat');

Normvideo;Writeln('Normal');

End;

 

WhereX

Kursörün üzerinde bulunduğu sütunun numarasını verir.

WhereY

Kursörün üzerinde bulunduğu satırın numarasını verir.

 

Örnek:

uses winCrt;

begin

Write('Şu anda kursör pozisyonu :',WhereX,',',WhereY);

end.

 

TextColor

 

Ekrana yazdırılacak yazının rengini ayarlamak için kullanılır. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir. Kullanımı;

 

Textcolor(Renkkodu/Adı);

Renklerin kodları aşağıda verilmiştir.

 

Renk

Kod

Adı

Siyah

0

Black

Mavi

1

Blue

Yeşil

2

Green

Turquaz

3

Cyan

Kırmızı

4

Red

Pembe

5

Magenta

Kahve

6

Brown

Açık gri

7

Lightgray

Koyu gri

8

Darkgray

Açık mavi

9

Lightblue

Açık yeşil

10

Lightgreen

Açık turquaz

11

Lightcyan

Açık kırmızı

12

Lightred

Açık pembe

13

Lightmagenta

Sarı

14

Yellow

Beyaz

15

White

Yanıp/sönme

128

Blink

 

Textcolor(0)=Textcolor(black)

 

 

Textbackground

 

Ekrana yazdırılacak yazının zemin rengini ayarlamak için kullanılır. Bu komut sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir. Kullanımı;

Textbackground(renk kodu);

 

Örnek:

uses Crt;

begin

{ Siyah üzerinde yeşil karakterler}

TextColor(Green);

TextBackground(Black);

WriteLn('Merhaba');

{ Gri üzerinde yanıp sönen kırmızı karakterler}

TextColor(LightRed+Blink);

TextBackground(LightGray);

WriteLn('Günaydın!');

{ Mavi üzerinde sarı karakterler}

TextColor(14); { Yellow = 14 }

TextBackground(Blue);

WriteLn('nasılsın');

NormVideo; { Orijinal özellik }

End.

 

Sound/Nosound

 

Sound, verilen frekanste ses üretmek için kullanılır. Nosound, sound ile üretilen sesi ortadan kaldırmak için kullanılır. Bu komutlar sadece Turbo/Borland Pascalda kullanılabilir.

 

Örnek:

uses Crt;

begin

Sound(220);

Delay(200);

NoSound;

end.

 

Çalışma Sorusu:

Readkey ve/veya keypressed komutlarından yararlanarak bir şifre programı yazınız. Program çalıştırılıp şifrenin girilmesi esnasında her girilen karaktere karşılık ekranda X

 

KARAKTERİ GÖRÜNTÜLENECEKTİR.

 

GOTO Deyimi

Programın çalışma yönünün değiştirilmesi için kullanılan GOTO deyiminin genel kullanımı şu şekildedir;

 

GOTO Etiket;

 

GOTO deyimi ile kullanılan etiket, çalışma akışının yönlendirileceği noktayı gösterir. Bu etiketin programın tanım bloklarının olduğu yerde LABEL adı verilen bölümde tanımlanması gereklidir.

GOTO deyiminin kullanıldığı program bloğu içinde bulunması zorunludur. Etiket, bir komut cümlesinin yani bir program noktasının etiketlenmesi için yazıldığında kendisinden sonra " : " karakterinin yazılması zorunludur.

GOTO deyimleri ile ana program ve alt programlar arasında veya bir alt program ile başka bir alt program arasında dallanma yapılamaz. Ayrıca, IF, CASE, FOR, REPEAT, ve WHILE deyimlerinin blokları içine dallanılamaz. Ancak bu deyimler ile kullanılan bloklar içinden, dışarıya dallanma yapılabilir.

Turbo PASCAL' daki kontrol ve döngü deyimlerinin etkinliği ve PASCAL programlarının yapısallığı GOTO deyimine ihtiyacı ortadan kaldırır. Basic ve Fortran' da yazılan programlarda bol miktarda görülen GOTO deyimlerine Pascal programlarında pek rastlanmamaktadır.

 

Örnek:Aşağıdaki program, 1' den n sayısına kadar olan sayıların toplamını hesaplamaktadır. Program içinde üç kez GOTO deyimi kullanılmıştır. GOTO devam şeklindeki komut cümlesi şartsız, diğerleri ise şartlıdır.

 

Program Dallanma;

Uses crt; {Windows için Wincrt}

Var

I,N : INTEGER;

Top : REAL;

Cev : Char;

Label

Basla, Devam, Son;

Begin

Başla:

Clrscr;

I:=0;

Top:=0;

Write('Bir sayı giriniz=');

Readln (N);

Devam:

I:=I+1;

Top:=Top+1;

IF I=N then goto son;

GOTO DEVAM;

Son:

Writeln('1 den', N,'e kadar sayıların toplamı=', Top:5);

Writeln;

Write ('Devam Edecek misiniz :');

Readln (Cev);

IF Cev In ['E' , 'e'] then GOTO Basla;

End.

 

İF Deyimi

 

IF deyimi, bir şartın doğru veya yanlış olmasına bağlı olarak programın belirli parçalarının çalışmasını veya çalışmamasını sağlar. IF deyimi, IF şart cümlesi THEN Blok1;

veya

 

IF şart cümlesi THEN Blok1 ELSE Blok2;

şeklinde kullanılabilir.

 

Buradaki şart cümlesi, birbirlerine mantıksal operatörler ile bağlanmış bir veya birkaç ilişkisel operasyon veya bir tek boolean ifade olabilir. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim:

 

IF A=B THEN ...

IF (A=B) AND (A=C) THEN ...

IF (A+1) < (B-1) THEN ...

IF (Cev In ['E' , 'e']) THEN ...

 

Then sözcüğünü takiben, bloklar birden fazla komut cümlesinden oluşurlar ise, bu blokların BEGIN ve END deyimleri içine alınması zorunludur. IF deyiminin ikinci şekli yani ELSE' den sonra gelen komut veya komutlar dizisi geçerlilik kazanmışsa, ELSE' den önce gelen komut cümlesinin yada, End deyiminin sonuna ';' işareti konulmaz. Aşağıdaki örneklerden 1.si hatalı 2.si doğrudur.

IF A=B Then Writeln ('Eşit'); Else Writeln ('Farklı');

IF A=B Then Writeln ('Eşit') Else Writeln ('Farklı');

IF deyimi içinde kullanılan Blok1 ve Blok2 çeşitli komut cümlelerinden oluşabileceğine göre bu blokların içinde başka IF cümleleri de yer alabilir. IF deyimlerinin bu şekilde kullanılmasına iç içe IF deyimleri adı verilir. IF cümlesinde yer alan her iki bloğun geçerlilik kazanması söz konusu olamaz.

IF degisken_1 degisken_2 then

begin

-----

islemler

-----

end;

Bu kullanım şekli IF deyiminin en yalın şekillerinden biridir. Degisken_1 ile Degisken_2 arasındaki koşulun durumuna göre THEN ifadesinden sonra gelen işlemler yapılır.

 

Örnek: Aşağıda verilen kodlarına göre daire, üçgen ve dikdörtgenin çevresini hesaplayan Pascal programını yazınız.

 

1. Üçgen

2. Dikdörtgen

3. Daire

Program Cevre_Hesabi;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var

sekil:byte;

uzun1,uzun2,uzun3:real;

cevre:real;

Begin

Writeln('1. Üçgen');

Writeln('2. Dikdörtgen');

Writeln('3. Daire');

Write('Şeklin Kodunu Giriniz');

Readln(Sekil);

If Sekil=1 then

Begin

Write('Uçgenin 1. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun1);

Write('Uçgenin 2. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun2);

Write('Uçgenin 3. Kenar Uzunluğunu giriniz :');readln(Uzun3);

Cevre:=uzun1+uzun2+uzun3;

end;

If Sekil=2 then

Begin

Write('Dikdörtgenin Kısa Kenar Uzunluğunu giriniz:') ;

readln(Uzun1);

Write('Dikdörtgenin Uzun Kenar Uzunluğunu giriniz :');

readln(Uzun2);

Cevre:=2*(uzun1+uzun2);

End;

If Sekil=3 then

Begin

Write('Dairenin yarıçapını giriniz :');readln(Uzun1);

Cevre:=2*pi*Uzun1;

End;

Writeln('Seçilen Nesnenin Çevre Uzunluğu =',Cevre:8:2);

End.

 

Örnek : Aşağıda verilen kodlara göre birim dönüşümlerini veren Pascal programı yazınız.

 

Fahrenhayt 'tan (F) Santigrad 'a (C) : C=5/9*(F-32)

İnç 'ten (I) Santimetre 'ye (Cm) : Cm=2.54*I

Mil 'den (M) Kilometre 'ye (Km) : Km=1.6*M

Pound 'dan (P) Kilogram 'a (Kg) : Kg=0.45*P

Program metrik_cevrimler;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var kod:byte;

F,C,I,Cm,M,Km,P,Kg:real;

Begin

Writeln('Çevrim Kodları');

Writeln('1. Fahrenhayt -> Santigrad');

Writeln('2. İnç -> Santimetre ');

Writeln('3. Mil ->Kilometre ');

Writeln('4. Pound -> Kilogram ');

Write('Çevrim Kodunu Giriniz ='); Readln(Kod);

If Kod=1 then begin

Write('Fahrenhayt Değerini Giriniz ='); Readln(F);

C:=5*(F-32)/9;

Writeln('Santgrad Değeri =',C:7:2,' °');

end;

If Kod=2 then

Begin

Write('İnç Değerini Giriniz ='); Readln(I);

Cm:=2.54*I;

Writeln('Santimetre Değeri =',Cm:7:2);

end;

If Kod=3 then

Begin

Write('Mil Değerini Giriniz ='); Readln(M);

Km:=1.6*M;

Writeln('Kilometre Değeri =',Km:7:2);

end;

If Kod=4 then

Begin

Write('Pound Değerini Giriniz ='); Readln(P);

Kg:=0.45*P;

Writeln('Kilogram Değeri =',Kg:7:2);

End;

End.

 

İF THEN ELSE Yapısı

ııÖÖçşIF degisken_1 degisken_2 then begin ----- islemler ----- end ELSE begin ------ islemler ----- end; Bu yapı kullanıldığında, Degisken_1 ile Degisken_2 belirtilen koşulu karşıladıkları zaman THEN ifadesinden sonra gelen işlemler, aksi halde ELSE ifadesinden sonra tanımlanan işlemler yaptırılır. IF degisken_1 degisken_2 then begin islemler1; end else if degisken_3 degisken4 then begin islemler2; end else if degisken_5 degisken6 then begin islemler3; end;

 

Örnek:Aşağıdaki program klavyeden girilen yılın kaç gün olduğunu vermektedir. Programı inceleyiniz. program deneme; uses crt; {Windows için Wincrt} var yil:integer; begin clrscr; Write('Gun Sayisini ogrenmek istediginiz yili giriniz :'); readln(yil); if (yil mod 4 )=0 then begin Writeln('Yil 366 gun'); End Else Begin Writeln ('Yil 365 gun'); end; readln; end.

 

Of Case

 

Bir değerin birden fazla değer ile karşılaştırmasını yapan ve bir eşitliğin bulunması halinde belli program parçalarının çalıştırılmasını sağlayan CASE deyiminin genel formu aşağıda verilmiştir.

 

CASE Kontrol Değişkeni OF

Etiket1 : Blok1 ;

Etiket2 : Blok2 ;

.

.

Etiketn : Blokn ;

ELSE BLOK;

END;

 

Kontrol değişkeni real haricindeki standart tiplerden birine sahip olan bir değişkendir. CASE deyimi içindeki etiketler LABEL olarak tanımlananlardan farklıdır. Bunlar sabit değerler olup, kontrol değişkeni ile aynı tipe sahiptir. Etiketi takip eden bloklar ise PASCAL komut cümlelerinden meydana gelir. Komut cümleleri birden fazla ise BEGIN END deyimleri arasına yazılması zorunludur. Etiketlerin dışında yazılan ELSE deyimi ve bunu takip eden blok seçimliktir.

 

Örnek : Aşağıda kişinin yaşı girildiğinde, yaşına uygun mesajlar veren bir Pascal programı verilmiştir.

 

Program Yasdilim;

Uses wincrt; {Dos için CRT}

Var yas:integer;

Begin

Clrscr;

Write('Yaşınızı Giriniz :');

ReadLn(YAS);

CASE yas OF

0..5:Writeln('Yaşınız 0-5 arasında');

5..15:Writeln('Yaşınız 5-15 arasında');

15..35:Writeln('Yaşınız 15-35 arasında');

35..50:Writeln('Yaşınız 35-50 arasında');

50..85:Writeln('Yaşınız 50-85 arasında');

else Writeln('Çok Yaşayın');

end;

Readln;

End.

 

Örnek : Bir diyet uzmanı insanlara , geliştirmiş olduğu değişik üç tür diyeti uygulamayı düşünmektedir.

1.tür diyet 60 kilo ve altındaki insanlara uygulanacak kilo aldırıcı program.

2.tür diyet 61 ile 80 kilo arasındaki insanlara uygulanacak kilo aldırmayan program.

3.tür diyet 81 ile 150 kilo arasındaki insanlara uygulanacak kilo zayıflatıcı programdır

Buna göre 10 kişi arasında yapılan bir anketle ,bu üç programa kaçar kişinin düştüğünü ve bu gruplardaki ortalama kiloları bulan bir PASCAL programını yazınız.

 

Program rejim_anket;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var kilo,grp1,grp2,grp3,i,j,k:integer;

grp1ort,grp2ort,grp3ort:real;

grp1top,grp2top,grp3top:integer;

BEGIN

for i:=1 to 10 do

begin

write('Kişinin Kilosunu giriniz :');Readln(Kilo);

case kilo of

0..60: begin

grp1:=grp1+1;

grp1top:=grp1top+kilo;

end;

61..80: begin

grp2:=grp2+1;

grp2top:=grp2top+kilo;

end;

81..150: begin

grp3:=grp3+1;

grp3top:=grp3top+kilo;

end;

end;

end;

grp1ort:=grp1top/grp1;

grp2ort:=grp2top/grp2;

grp3ort:=grp3top/grp3;

Writeln('1. Gruptaki kişi sayısı =',grp1,' 1. Gruptaki kilo ortalaması =',grp1ort:8:2);

Writeln('2. Gruptaki kişi sayısı =',grp2,' 2. Gruptaki kilo ortalaması =',grp2ort:8:2);

Writeln('3. Gruptaki kişi sayısı =',grp3,' 3. Gruptaki kilo ortalaması =',grp3ort:8:2);

repeat until keypressed;

End.

 

Yukarıda verilen programda; for i:=1 to 10 do satırı ile yapılan işlemin 10 kez tekrar edileceği belirtilmektedir. (For .. do yapısı için 9. Bölüme bakınız.)

 

 

Örnek : Kare, dikdörgen, üçgen ve daire alan hesabı yapan bir Pascal programı hazırlanacaktır. Programda alanı hesaplanacak nesneyi belirttikten sonra ilgili alanın hesaplanabilmesi için CASE...OF yapısı kullanılacaktır.

program Sekillerin_alan_hesabi;

uses Crt; {Windows için Wincrt}

var Ch : char;

uzun,gen,yuk,Taban,ycap: real;

Alan_Kare,Alan_Dortgen,Alan_Ucgen,Alan_Daire:real;

i:byte;

begin (* Ana program *)

Writeln;

Writeln('Lütfen Alan Hesabı Yapacağınız Nesneyi seçiniz :');

Writeln;

Writeln('[K]are');

Writeln('[D]ikdörtgen');

Writeln('[U]çgen');

Writeln('d[A]ire');

Writeln('[C]ıkış');

Write('Alan hesabı yapılacak nesne (K/D/U/A) ?=');

Readln(Ch);

case UpCase(Ch) of

'K' : begin

Write('Karenin kenar uzunluğu =');

Readln(uzun);

Alan_Kare:= uzun*uzun;

Writeln('Alan ',Alan_kare:12:4);

end;

'D' : begin

Write('Dörtgenin Genişliği = ');

Readln(gen);

Write('Dörtgenin Yüksekliği =');

Readln(yuk);

Alan_Dortgen:=gen*yuk;

Writeln(' Dörtgenin Alanı= ',Alan_Dortgen:12:4);

end;

'U' : begin

Write('Üçgenin Taban Uzunluğu =');

Readln(Taban);

Write('Üçgenin Yüksekliği =');

Read(yuk);

Alan_Ucgen:=taban*yuk/2;

Writeln('Üçgenin Alanı = ',Alan_Ucgen:12:3);

end;

'A' : begin

Write('Dairenin Çapı =');

Readln(Ycap);

Alan_Daire:= sqr(ycap)*Pi;

Writeln('Dairenin Çapı =',Alan_Daire:12:3);

end;

'C' : begin Writeln('Bitti');exit; end;

else Writeln(' Tanımsız giriş');

end;

end. (* Ana program sonu *)

FOR-DO

 

For deyimi, bir program parçasının herhangi bir boolean şartına bağlı olmaksızın belirlenen sayıda üstüste çalıştırılması için kullanılır. For deyiminin genel kullanım şekilleri aşağıda verilmiştir.

 

FOR Kontrol Değişkeni :=Başlangıç_Değeri TO Son_değer DO

Begin

İşlemler

.

.

End;

 

Bu kullanım şeklinde başlangıç değeri bitiş değerinden küçük olmak zorundadır. TO ifadesiyle başlangıçtan bitişe kadar artarak tekrar yapılacağını, DO ifadesi de tanımlanan işlemlerin tekrarlanacağını bildirir.

 

For Dowm To

P>FOR Kontrol Değişkeni :=Başlangıç_Değeri DOWNTO Son_değer DO

Begin

İşlemler

End;

 

For deyiminin bu kullanım şeklinde başlangıç değeri bitiş değerinden daima büyük olup DOWNTO ifadesi de döngü değişkeninin tekrarlama işleminde azalacağını belirtir. DO ifadesi ise belirtilen işlemlerin döngü sayısınca tekrarlanacağını bildirir.

Turbo Pascal dilinde diğer programlama dillerinden farklı olarak başlangıç değerinden son değere artışlar/azalmalar birer birer olmaktadır. Aşağıdaki örnek programları inceleyiniz.

 

Örnek:

Program Hesap_plani;

Uses Crt; {Windows için Wincrt}

var i:byte;

Hesapkod:String[ 10] ;

Hesapadi:String[ 20] ;

begin clrscr;

for i:=1 to 5 do

begin

Write('Hesap Kodu ........:');Readln(HesapKod);

Write('Hesap Adı............:');Readln(HesapAdi);

end;

Readln;

end.

 

 

 

Örnek:Aşağıdaki örnek Program; 1'den 8'e kadar artan ve 9'dan 3'e kadar birer birer azalan içiçe for do döngülerinin kullanımını göstermektedir.

Program icice_for_ornek;

Uses crt; {Windows için Wincrt}

Var

i,j:byte;

Begin

For i:=1 to 8 do

Begin

for j:=9 downto 3 do

Begin

Write(i*j:6);

end;

Writeln;

end;

Readln;

End.

 

Örnek: 'A' dan 'Z' ye kadar büyük harfleri ekrana yazdıran Pascal programı.

Program Odev;

var ch:=Char;

begin

Writeln('BÜYÜK HARFLER');

for ch:='A' to 'Z' DO

Write(Ch,' ');

end.

 

Örnek:klavyeden girilen bir ifadeyi tersten yazdıran program

program terstenyazma;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var

mesaj:string;

i,l:byte;

begin

Write('Bir mesaj yazınız');

Readln(mesaj);

l:=length(mesaj);

Writeln(L);

for i:=L downto 1 do

Write(Copy(mesaj,i,1));

end.

 

Repeat Until

 

Bir program bloğunun belli bir şart sağlanıncaya kadar üst üste çalıştırılmasını sağlayan REPEAT deyiminin genel formu aşağıdaki şekildedir. Repeat

.

Program Satırları

.

Until (Boolean Şartı)

Burada repeat, tekrar etme anlamında olup, tekrar etme işi UNTIL deyimindeki boolean ifadesi sağlanıncaya kadar devam eder. Bu deyim program satırları bölümüne herhangi bir şey yazılmaksızın kullanılabilir. Bu döngünün en büyük avantajı belirli bir sayı ile sınırlandırılmamış olmasıdır. Boolean ifadesindeki şart sağlanıncaya kadar işlemlere devam edilmektedir. Dikkat edilirse şart cümlesinin aldığı değer ne olursa olsun program bloğu bir kez çalışmaktadır. Örnek : Aşağıda verilen Pascal programı karton fabrikasındaki kenar kesme ünitesinde, kesme makinasından çıkan kartonların ortalama ağırlıklarını hesaplamaktadır. Karton ağırlığı olarak 0 girildiğinde programın çalışması sona ermektedir. Program

 

ornek_repeat;

 

uses wincrt;</P< p var<> i,sayi:integer;

top,ort:real;

begin

clrscr;

i:=0;top:=0;ort:=0;

Repeat

i:=i+1;

Write(i,'. Kartonun Ağırlığını Giriniz =');

Readln(sayi);

Top:=top+sayi

Until (Sayi=0);

ort:=top/(i-1);

Writeln;Writeln;

Writeln(i-1,' Adet Kartona ait Ağırlık Ölçümü Yapılmıştır.');

Writeln(i-1,' Adet Kartonun Toplam Ağırlığı =',top:6:3);

Writeln('Girilen sayıların ortalaması =',ort:6:3);

repeat until KeyPressed;

end.

 

While Do

 

Bir program bloğunun belli bir şart sağlandığı sürece üst üste icrasını sağlayan WHILE deyiminin genel yazılış şekli aşağıdadır. While <şart cümlesi> Do BLOK

Do kelimesini takibeden blok WHILE deyimi tarafından döngüye sokulacak komut cümlelerini kapsar. Komut cümlesi sayısı birden fazla ise, bu bloğun BEGIN...END deyimleri arasına alınması zorunludur. WHILE ile REPEAT arasındaki fark; Repeat döngüsü şart cümlesi yanlış olduğu sürece, While döngüsü ise şart cümlesi doğru olduğu sürece devam etmesidir. Örnek : Repeat -Until ile yapılan örnek programı WHILE-DO ile yapalım.

 

program ornek_While;

uses wincrt;

var

i,sayi:integer;

top,ort:real;

begin

clrscr;

Write('1. Kartonun Ağırlığını Giriniz =');

Readln(sayi);

i:=1;top:=0;ort:=0;

While Sayi>0 do

begin

Top:=top+sayi;

i:=i+1;

Write(i,'. Kartonun Ağırlığını Giriniz =');

Readln(sayi);

end;

ort:=top/(i-1);

Writeln;Writeln;

Writeln((i-1),' Adet Kartona ait Ağırlık Ölçümü Yapılmıştır.');

Writeln((i-1),' Adet Kartonun Toplam Ağırlığı =',top:6:3);

Writeln('Girilen sayıların ortalaması =',ort:6:3);

repeat until KeyPressed;

end

 

Do BLOK Do kelimesini takibeden blok WHILE deyimi tarafından döngüye sokulacak komut cümlelerini kapsar. Komut cümlesi sayısı birden fazla ise, bu bloğun BEGIN...END deyimleri arasına alınması zorunludur. WHILE ile REPEAT arasındaki fark; Repeat döngüsü şart cümlesi yanlış olduğu sürece, While döngüsü ise şart cümlesi doğru olduğu sürece devam etmesidir.

 

Örnek : Repeat -Until ile yapılan örnek programı WHILE-DO ile yapalım. program ornek_While; uses wincrt; var i,sayi:integer; top,ort:real; begin clrscr; Write('1. Kartonun Ağırlığını Giriniz ='); Readln(sayi); i:=1;top:=0;ort:=0; While Sayi>0 do begin Top:=top+sayi; i:=i+1; Write(i,'. Kartonun Ağırlığını Giriniz ='); Readln(sayi); end; ort:=top/(i-1); Writeln;Writeln; Writeln((i-1),' Adet Kartona ait Ağırlık Ölçümü Yapılmıştır.'); Writeln((i-1),' Adet Kartonun Toplam Ağırlığı =',top:6:3); Writeln('Girilen sayıların ortalaması =',ort:6:3); repeat until KeyPressed; end ııÖÖçşBir program bloğunun belli bir şart sağlandığı sürece üst üste icrasını sağlayan WHILE deyiminin genel yazılış şekli aşağıdadır. While <şart cümlesi> Do BLOK Do kelimesini takibeden blok WHILE deyimi tarafından döngüye sokulacak komut cümlelerini kapsar. Komut cümlesi sayısı birden fazla ise, bu bloğun BEGIN...END deyimleri arasına alınması zorunludur. WHILE ile REPEAT arasındaki fark; Repeat döngüsü şart cümlesi yanlış olduğu sürece, While döngüsü ise şart cümlesi doğru olduğu sürece devam etmesidir.

 

Örnek : Repeat -Until ile yapılan örnek programı WHILE-DO ile yapalım. program ornek_While; uses wincrt; var i,sayi:integer; top,ort:real; begin clrscr; Write('1. Kartonun Ağırlığını Giriniz ='); Readln(sayi); i:=1;top:=0;ort:=0; While Sayi>0 do begin Top:=top+sayi; i:=i+1; Write(i,'. Kartonun Ağırlığını Giriniz ='); Readln(sayi); end; ort:=top/(i-1); Writeln;Writeln; Writeln((i-1),' Adet Kartona ait Ağırlık Ölçümü Yapılmıştır.'); Writeln((i-1),' Adet Kartonun Toplam Ağırlığı =',top:6:3); Writeln('Girilen sayıların ortalaması =',ort:6:3); repeat until KeyPressed; end

 

 

 

 

Break

 

Turbo Pascal 7.0 programlama dilinde bir döngüyü kırarak sona erdirmek amacıyla kullanılır. Program içinde BREAK deyimiyle karşılaşıldığında içinde bulunduğu döngüden sonraki program satırının işler hale getirir. BREAK komutu FOR-DO, REPEAT-UNTIL ve WHILE-DO döngülerinin içinde kullanılabilir. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi için aşağıdaki örneği inceleyiniz. Örnek Programda i ve j gibi iki sayının çarpımı yapılmaktadır. i=j olduğu durumda içteki döngü BREAK deyimi ile kırılmakta ve i 'nin değeri bir üst değere arttırılarak programın çalışmasına devam edilmektedir. Örnek: Program break_kullanimi;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var i,j:integer;

begin

clrscr;

for i:=1 to 10 do

begin

Writeln(i,'. değeri ');

for j:=1 to 10 do

begin

if i=j then break; (* i=j olduğu takdirde içteki döngünün çalışması sona eriyor*)

Writeln(i:3,' * ',j:3,'= ',i*j:3);

end;

Writeln('Devam Etmek için ENTER tuşuna Basınız');Readln;

end;

end.

 

Continue

 

Fortran programlama dilinde olduğu gibi tekrarlama çevrimini yeniden başlatır. Programcı, bilgi girişlerinde kullanıcının sayısal olmayan bir giriş yapacağını varsayarak önlem almak amacıyla tekrarlama işlemlerini yeniden başlatmak için CONTINUE komutu kullanılır. Bu deyim PASCAL 7.0 ' da geçerlidir.

 

Örnek:

Program Continue_Kullanimi;

Uses Crt; {Windows için Wincrt}

Const

n=5;

var

sayac,i:integer;

rakam :Array [ 1..n] of Real;

toplam:Real;

begin

clrscr;toplam:=0; sayac:=1;

While sayac < n do

begin

Write(Bir Sayı Giriniz:');

{$I-}

Readln(Rakam[ sayac] );

{$I+}

If IOResult >0 then

begin

Writeln('Rakam girmelisiniz');

CONTINUE;

end;

sayac:=sayac+1

end;

For I:=1 to sayac do

toplam:=toplam+rakam[ i] ; Writeln('Toplam Sayı :',Toplam:7:2);

end.

 

Örnek program çalıştırıldığında kullanıcının hatalı bir giriş yapması halinde Run Time Error hatası oluşacaktır. Bu hatalı durum IORESULT hata durumu fonksiyonu ile kontrol ettirilerek programın kırılması önlenir ve CONTINUE komutu tekrarlama çevrimini tekrar başlatır. Ancak hata yoklama rutinleri {$I-} ile pasif duruma düşürülmüştür. IORESULT fonksiyon değeri kontrolü yapabilmek için {$I-} derleme komutu verilerek Pascal hata yoklama rutinleri pasif duruma alınmalıdır. Ancak kontrol işlemi bittikten sonra hata yoklama rutinleri {$I+} ile tekrar aktif duruma getirilmelidir.

 

Exit

 

Program işlem bloklarında tanımlanan herhangi bir koşulun gerçekleşmesi halinde program bloğunun akışını durdurur.

 

Örnek:

uses Crt; {Windows için Wincrt}

begin

repeat

if KeyPressed then Exit;

Write('Xx');

until False;

end.

 

Halt

Programın kararlaştırılan bir yerinde durdurulmasını sağlar. ENTER tuşuna basıldıktan sonra varsa HALT komutundan sonra tanımlanan program satırları çalıştırılır.

Örnek :

program halt_ornek;

begin

if 1 = 1 then

begin

WritelN('Halt Deneme 1');

if 2 = 2 then

begin

WritelN('Halt Deneme 2');

if 3 = 3 then

begin

WritelN('Halt Deneme 3');

Halt(1);

end;

end;

end;

Writeln(' Bu Çalıştırılamayacaktır');

readln;

end.

 

Alt Programlar

 

Yapısal programlamanın en önemli yaklaşımlarından biri, temel uygulamayı bir takım parçalara bölerek gerçekleştirmektir. Pascal'da bu parçalar altyordam (procedure) veya fonksiyon (function) olarak kodlanır. Yapısal programlamanın temel tercih nedeni, program modüllerinin bağımsız olarak geliştirilmeleri ve çalışıp çalışmadığının kolaylıkla anlaşılabilmesidir. Alt programlar genellikle tekrar edilen işlemleri kolaylıkla yapabilmek için yazılırlar. Tekrar edilen işleme örnek olarak, programımız içinde birden fazla yerde faktöriyel hesabı yapmamız gerekiyor ise bunu bir alt program ile hesaplatmamız halinde aynı işleme sahip program satırlarının tekrarı önlenecek, programın takibi kolaylaşacak ve daha verimli hafıza kullanımı söz konusu olacaktır. Bilgisayar dillerinin tamamında bulunan alt program yapısı PASCAL Programlama dilinde PROCEDURE ve FUNCTION türü alt programlar olmak üzere iki ayrı türdedir. Bu iki ayrı tür alt programlar birbirlerine benzer özellikler taşımalarına rağmen yapısallık ve icra açısından bazı farklılıklar içerirler. Alt programlarda yapılacak işlemler, ana program içinde nerede gerekiyor ise o noktada ilgili işlemleri yapan alt programın adı yazılarak devreye sokulur. 1.1 Alt Programlar Hakkında                                            

 

Genel Bilgiler

*Her alt programın bir başlığı, bir tanım bloğu, bir de icra bloğu vardır.

*Ana programlar PROGRAM deyimi, prosedür alt programlar PROCEDURE, fonksiyon alt programlar FUNCTION deyimi ile başlar.

*Alt program adının hemen yanında verilen parametreler değer transferi işlemleri için kullanılırlar. Bir alt programa değer transferi yapılarak, her bir çalışmada verilen değişik değerlere bağlı olarak değişik sonuçlar üretmek mümkündür.

*Alt program isminin yanına parametre yazmak seçime bağlıdır. Eğer parametre yazılıyor ise bunlar procedure isminin yanına parantez içinde yazılırlar.

*Pascal programlama dilinde formal ve aktüel parametreler olmak üzere iki tür parametre tanımlanabilir. Formal parametreler, programın tamamına ait olmayıp sadece değer transferi için kullanıldıklarından geçici paramatreler olarak isimlendirilebilirler. Yani bu parametreler ile sadece alt program içinde çalışılabilir. Ana programda, alt programın çalıştırılması için yazılması gereken alt programın yanında yazılan parametreler ise Aktüel parametre adını alırlar. Burada aktüel ve formal parametrelerin sıralanış, sayı ve tip bakımından aynı olması gerekir.

 

Producere Alt Programlar

Bir pascal programında Procedure alt programlara erişim ve procedure alt programın program içindeki yeri aşağıdaki genel gösterim şeklinde verilmiştir.<O:P< O:P Program ad_; < P> < P to="36pt,6.375pt" from="13.875pt,6.375ptbegin

işlem blokları;

end;

begin

işlem blokları;

end;

(* ANA PROGRAM*)

BEGIN

işlemler;

........

işlemler;

........

<>........

END.

Alt programlarda, ana programlarda olduğu gibi sabit, değişken ve çeşitli tip tanımlamaları yapılabilir. Yapılan bu tanımlamalar, alt program aktif olduğu sürece geçerli olup alt programın çalışması sona erdiğinde alt programda tanımlanan değişken, sabit ve tipler bellekten silinir.<O:P< O:P P 1. Parametresiz Prosedürler

 

2. Parametreli Prosedürler

 

Parametresiz Prosedürler

Bu tür alt programlarda; alt program içinde kullanılan değişkenler ana program içinde kullanılan değişkenler ile aynıdır. Bu nedenle ana program ile alt program arasında veri transferi yapılmasına gerek yoktur. Aşağıdaki örnek programlar Parametresiz Prosedür kullanımını açıklamaktadır. Örnek:

program faktoriyel_hesabi;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var fakt:longint;

n,i:integer;

procedure islem1;

begin

fakt:=1;

for i:=1 to n do

begin

fakt:=fakt*i;

end;

end;

begin

clrscr;

Write('N sayısını giriniz =');

Readln(N);

islem1;

Writeln('N sayısının Faktöriyeli =',fakt:10);

repeat until keypressed;

end.

Yukarıda verilen programı çalıştırarak sonucu inceleyiniz

 

 

 

 

Forward İfadesinin Kullanımı

 

Program içinde tanımlanan Prosedür blokları içinde bazılarının programın daha sonraki satırlarında tanımlanacağını belirten ifadedir. FORWARD deyimi, sonra tanımlanacak prosedür bloğu devamında kodlanmalıdır.

Aşağıdaki örnek programda ASAMA2 prosedür bloğu devamında görülen FORWARD ifadesi blok bilgilerinin daha sonra tanımlanacağını belirtir. Program I>10 olduğu durumda sona erecektir.

 

Örnek:

program procedure_ornekleri;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var i:integer;

Procedure Asama2;forward;

Procedure Asama1;

Begin

i:=i+1;

Write(I,'.');

Asama2;

End;

Procedure Asama2;

Begin

Write(I*i,'.');

if i>10 then halt;

readln;

Asama1;

End;

begin

clrscr;

i:=1;

asama1;

end.

Yukarıda verilen iki örnek programda procedure ismini takiben herhangi bir değişken adı yazılmadığına dikkat ediniz.

 

Parametreli Prosedürler>/Font>

 

Ana program ve alt programlarda tanımlanan değişkenlerin farklı olması durumunda tercih edilirler. Ana programda tanımlanan değişken değerlerinin işleme alınmaları, alt programda tanımlanan değişkenlere aktarılarak yapılır.

Parametreli prosedürlerde de tek yönlü ve çift yönlü olmak üzere iki ayrı tür değer transferi söz konusudur. Eğer procedure ismini takiben parametrelerin tanım cümlesi VAR ile başlıyorsa parametreler arasında çift yönlü değer transferi yapılacak demektir. Yani ana programda kullanılan değişkenler alt programa aktarılacak ve alt programın çalışması sona erdiğinde sonuç değerler ana programa transfer edilir.

Tek yönlü değer transferinde ise parametrelerin tanım cümlesi VAR ile başlamaz, değer transferi ana programdan alt programa olur ve alt programın icrası sonunda ortaya çıkan sonuçlar ana programa transfer edilmez. Her iki tür için yazım örnekleri aşağıda verilmiştir.

Tek yönlü Transfer :Procedure Altyordam(X;Y;Z:integer;KAD:real);

Çift yönlü Transfer :Procedure Altyordam(VAR X;Y;Z:integer;VAR KAD:real);

Veri transferinde String değişken veya bir dizi değişken formal parametre olarak tanımlanamaz. String ve dizi değişkenler formal parametre olarak kullanılacaksa, tip bildirisinin özel bir tip ismi olarak verilmesi gerekir. Aşağıda verilen örnekler sözü edilen kurala göre hatalı yazılmışlardır.

<O:P< p O:P Procedure Altyordam(A:Array1..100 of real);<>Procedure Altyordam2(S:String200);

Uygun tanımlamalar yapmak için Type bölümünden yararlanılmalıdır. Aşağıda verilen örnek tanımlar özel tip isimler kullanıldığı için geçerlidir.

Diğer

Type

Oz=Array1..100 of real;

sozcuk=String200;

Procedure Altyordam(A:Oz);

Procedure Altyordam2(S:Sozcuk);

Ana programdan alt programa transfer sırasında tanım bloklarında kullanılan parametrelerin tipleri aynı olmak zorundadır. Aksi takdirde 'Tip Uyuşmazlığı' hatası meydana gelecektir.

Aşağıdaki örnek programları inceleyiniz.

 

Örnek 1:

program paramli1;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var

a,b,t:integer;

procedure toplam(x,y:integer);

begin

t:=x+y;

end;

begin

clrscr;

readln(a); readln(b);<O:P< p O:P <> Toplam (a,b);

Writeln(t);

end.

 

Örnek 2:

program paramli2;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var

a,b,t:integer;

procedure toplam(x,y:integer;var z:integer);

begin

z:=x+y;

end;

begin clrscr;

readln(a);

readln(b);

Toplam (a,b,t);

Writeln(t);

end.

Yukarıdaki programda X ve Y değerlerinin toplamları Writeln(t); program satırında ekrana yazdırılmaktadır. Aynı programda toplamı yazdırmak istenilen parametre değiştirildiğinde program hata verecektir. Aşağıdaki program derlendiği zaman çalışmayacak ve 3 nolu hata meydana gelecektedir. Programı yazarak hatanın nedenini anlamaya çalışınız.

 

Örnek 3:

program hatali_paramli;

uses crt; {Windows için Wincrt}

var

a,b,t:integer;

procedure toplam(x,y:integer;var z:integer);

begin

z:=x+y;

end;

begin clrscr;

readln(a);

readln(b);

Toplam (a,b,t);

Writeln(z);

end.

 

Örnek 4: Aşağıdaki örnek programda dizgi isimli tek boyutlu bir dizi oluşturulmuş ve bu dizinin elemanları sıra ile 1-100 arasındadır. Bu dizi değer aldıkça altprograma değer transfer etmekte ve alt programda bu dizinin değerleri random komutu ile rastgele sayılardan oluşan yeni bir diziye aktarılmakta ve ana programa geri dönmektedir.

 

Program degerparametresi;

uses crt; {Windows için Wincrt}

type DiziTipi=Array[1..100] of integer;

var

Dizgi:DiziTipi;

Yenidizi1,Yenidizi:DiziTipi;

K:word;

PROCEDURE Ornekleme(Pardizi:DiziTipi;var YeniDizi:DiziTipi);

begin

Yenidizi[k]:=Random(Pardizi[k])

end;

begin

for k:=1 to 100 do

begin

Dizgi[k]:=K;

Ornekleme(Dizgi,YeniDizi1);

Writeln(Dizgi[k],' ',YeniDizi1[k]);

end;While not keypressed do

end.

 

Kullanıcı Tanımlı Fonksiyon Alt Programlar

Pascal’da altprogramlar başlığı altındaki yapısal modüllerden bir diğeri de fonksiyonlardır (function). Function ve Procedure arasındaki farkı anlayabilmek için procedure ve function olarak ayrı ayrı yazılmış bir uygulama üzerinde duralım.

 

<O:P< p O:P begin

Z:=X+Y;

end;

FUNCTION Toplam (X,Y:integer):Integer;

begin

TOPLAM:=X+Y;

end;

 

Örnekte toplam isimli alt yordam (Procedure) X ve Y tamsayılarının toplamını referans parametresi türündeki Z değişkeni aracılığı ile getirir. Procedure durumunda geri döndürülecek değer, VAR ile tanımlanmış bir değişkene atanmaktadır. Fonksiyon olarak tanımlanan TOPLAM modülü ise toplamı kendisi getirmektedir. Fonksiyon sona erdirilmeden önce geri döndürülecek, fonksiyonun ismine atanmaktadır. Toplam isimli fonksiyon, integer tiptedir.

 

Procedure olarak yazılan TOPLAM alt programı ;

 

Toplam (A;B;T); (Procedure)

şeklinde çağırılırken function şeklinde geliştirilmiş Toplam alt programı ;

T:=Toplam(A;B); (Function)

komutuyla çağırılır.

Diğer Komutlar Chr

Standart CHR fonksiyonu [ 0..255] arasındaki tam sayıların ASCII karşılığı olan karakteri vermektedir.

CHR fonksiyonuna, doğrudan aktarılan tam sayı sayısal ifadeleri alfabetik karaktere çeviren bu fonksiyonun yaygın kullanımlarından biri de, bilgilerin yazıcıya dökümü sırasında klavye üzerindeki komutların ya da kontrol karakterlerinin üretilmesidir. Aşağıdaki örnek programda bir yazıcıda kağıda üst üste basmak için ENTER tuşuna karşılık gelen ASCII 13 karakterini kullanmak amacıyla CHR fonksiyonundan yararlanılabilir.

 

Örnek:

Program Chr_Ornek;

Uses LST;

begin

Writeln('Endüstri',Chr(13),'Mühendisliği');

Readln;

end.

Concat

Bilgilerin birbirlerine eklenmelerini sağlayan, alfa sayısal fonksiyondur. Ekleme işlemleri CONCAT fonksiyonu ile veya alfa sayısal bilgiler arasına + işareti konarak sağlanır. Concat fonksiyonu ile istenilen sayıda katar birbiri ardına eklenebilir. CONCAT fonksiyonunun kullanımı aşağıdaki örnek programda verilmiştir.

 

 

 

Örnek:

Program Ornek_Concat;

Uses Crt;{windows için Wincrt}

var

x1,x2,x3,x4:String[ 20] ;

x5,x6:=String[ 50] ;

begin clrscr;

x1:='Balıkesir '; x2:='Mühendisliği';

x3:='Universitesi ';x4:='Endüstri ';

x5:=Concat(x1,x3,x4,x2);

Writeln('4 sözcüğün CONCAT ile birleştirilmesi');

Writeln(x5);

x5:=x1+x3+x4+x2;

Writeln('4 sözcüğün + ile birleştirilmesi');

Writeln(X5);

While Not keypressed do;

end.

upcase

 

Pascal 'da okunan veya karşılaştırılması yapılan iki karakter dizisinde yazılan harflerin büyük veya küçük oluşu önemlidir. Upcase fonksiyonu küçük harfleri büyük harfe çevirir. Parametre olarak verilen karakterlerin alfabetik olmaması durumunda herhangi bir işlem yapılmaz.

 

Örnek :

var

s : string;

i : Integer;

begin

Write('Bir Karakter Dizisi Giriniz: ');

ReadLn(s);

for i := 1 to Length(s) do

s[i] := UpCase(s[i]);

WriteLn('KARAKTER DİZİSİ BUYUK HARFE DÖNÜŞTÜ ',s);

Readln;

end.

Copy

 

Bir karakter dizisinde belirlenen bir bölgeden istenilen uzunlukta bir parçanın kopyalanması için kullanılan fonksiyondur.

 

Örnek:

uses crt; {windows için Wincrt}

var s: string;

begin

Clrscr;

s:= 'Balikesir Üniversitesi'

WriteLn(Copy(s,11, 4));

repeat until keypressed;

end.

Programın çıktısı; Univ şeklinde olacaktır.

Delete

 

Delete fonksiyonu, bir karakter dizisi içindeki belirli bir alt karakter dizisinin silinmesi için kullanılan standart fonksiyondur. Copy komutunda olduğu gibi silinecek ilk karakterin karakter dizisinin kaçıncı elemanı olduğu ve kaç eleman silineceği ifade edilmelidir.

 

Örnek:

Var s: string;

begin

S:='Endüstri Mühendisliği Bölümü';

Delete(s,10,21);

WriteLn(s);

end.

Programın Çıktısı: Endüstri şeklinde olacaktır.

 

Length

Length fonksiyonu bir karakter dizisinin uzunluğunu hesaplamak amacıyla kullanılır. Hesaplama sırasında karakter dizisi arasında boşluklar var ise bunları da bir karakter olarak kabul edecektir.

 

Örnek:

Program length_ornek;

uses crt; {windows için Wincrt}

var i:string[39];

begin clrscr;

i:='Endüstri Mühendisliği Bölümü';

WriteLn('Uzunluk = ', Length(i));

end. Programın Çıktısı: Uzunluk = 28 şeklinde olacaktır.

 

Str ve Val

 

Sayısal giriş ve çıkış işlemleriyle ilgili olarak Pascal komutları arasında kullanılan Str ve Val deyimleri birbirlerinin tam tersi işlemleri yaparlar. Str, girilen sayısal karakterlerin karakter dizisine çevirirken Val, bunun tersine olarak karakter dizisi olarak girilen rakamsal bilgileri sayısal karakterlere dönüştürür. Grafik ekranda sayısal ifadelerin direkt olarak yazdırılması mümkün olmaması nedeniyle sayısal ifadenin str ile string ifadeye dönüştürülerek yazılması gerekir. Yine grafik ekrandan sayısal bilgi girişi yapılamamakta, ancak string olarak bilgi girişi yapılabilmektedir. String olarak girişi yapılan sayısal ifade val fonksiyonu ile sayısal ifadeye dönüştürülmesi gerekir.

Aşağıdaki örnekte klavyeden iki veri girilmektedir. İlk Val fonksiyonuyla k1 kontrol değişkeni O iken, S1 değişkenindeki rakam karakterleri sayısal karakterlere çevrilerek R1 ondalıklı sayısal değişkenine verilir. Aynı işlem ikinci Val fonksiyonuyla da yapılır. Elde edilen R1 ve R2 rakamları çarpılarak R3 değişkenine atanır ve uygun yazım formatıyla ekrana yazılmaktadır.

 

 

 

Örnek:

var s1,s2:string;

k1,k2:integer;

r1,r2,r3:real;

begin

readln(s1);readln(s2);

Val(s1,r1,k1); Val(s2,r2,k2);

r3:=r1*r2;

Writeln(r3:10:2);

end.

 

Pos

 

Pos fonksiyonu bir karakter dizisinin veya karakterin diğer bir karakter dizisi içinde olup olmadığını, varsa kaçıncı karakterden başladığını (Başladığı karakterin ana karakter dizisindeki sıra numarasını) verir. Aşağıdaki 1. örnek programda s isimli karakter dizisinde boşluk olup olmadığı aranmakta ve boşluk var ise bu karakter dizisinin önüne boşluk sayısınca 0 yerleştirilmektedir. 2. örnek programda i ismi verilen karakter dizisi içindeki j karakter dizisinin konumu araştırılmaktadır. 3. Örnekte ise k isimli bir karakter dizi içinde $ işareti olup olmadığı araştırılmaktadır.

 

Örnek 1:

Program Ornek_pos1;

var s: string;

begin

s := ' 123.5';

{ Boşlukları sıfıra çevir }

while Pos(' ', s) > 0 do

s[Pos(' ', s)] := '0';

Writeln(S);

Readln;

end.

 

Örnek 2:

Program Ornek_Pos2;

var i:string[28];j:String[12];

begin clrscr;

i:='Balıkesir Üniversitesi';

j:=' Üniversitesi';

Writeln(i);Writeln(j);

Writeln('i içinde J nin başlama konumu =',pos(j,i));

Writeln;

Readln;

end.

 

Örnek 3:

Program Ornek_pos3;

var k:string;

begin

k:='123sadsdg&jdfjdsh$fdsf'

if pos('$',K)<>0 then

begin

writeln (' K isimli karakter dizisi içinde $ işareti bulundu');

end

else

Writeln('Aranılan karakter bulunamadı');

end;

end.

 

Bu örnek programda aranılan alt karakter bulunamaz ise bu durumda fonksiyon sıfır değerine sahip olacak ve program else ile başlayan satıra dallanacaktır.

 

Sistem Birimi ve Giriş Çıkış Elemanları

 

Burada kısaca anlatılacak olan giriş/çıkış komutları Turbo Pascal dosyaları anlatılırken detaylı bir şekilde anlatıldığından burada sadece alfabetik sırada isimlerinin verilmesi ile yetinilecektir.

Giriş/çıkış elemanları çok genel olarak, programların çalıştırılmasıyla oluşacak dosyaların manyetik ortama yazdırılmalarıyla ilgili komut ve deyimler olarak tanımlanabilir. Bu deyim ve komutlar alfabetik sıraya göre; Append, Assign, Close, Erase, Read, Readln, Write, Writeln, Reset, Rewrite, Rename, Flush vb. 'dir.

 

Sistem Birimi ve Standart Matematik Fonksiyonlar

 

Turbo Pascal matematik ağırlıklı mühendislik bilimleri içinde son derece uygun bir dildir. Bir çok temel işlevi yerine getiren matematiksel fonksiyonlar Turbo Pascal'ın sistem birimi içerisinde tanımlanmıştır.

Turbo Pascal sistem birimi içinde standart olarak bulunan standart matematiksel fonksiyonlar ve kullanımları ile ilgili örnekler aşağıda alfabetik sırada verilmiştir.

 

Abs

 

Herhangi bir sayısal sabit veya değişkenin mutlak (işaretsiz) değerini verir.

Örnek:

Program ABS_fonksiyonu;

var

r: Real;

i: Integer;

begin

r := Abs(-4.3); i := Abs(-157);

Writeln(r:4:1,i:8);

end.

ArcTan

Aşağıdaki örnekte R isimli real parametre ile verilen argümanın radyan cinsinden arktanjantını verir. Radyanı dereceye çevirmek için 180/pi ile çarpmak gereklidir.

 

 

Örnek:

Program ArcTan;

var

R: Real;

begin

r:=1;

R := ArcTan(r)*180/pi;

writeln(r:5:1);

end.

 

Cos

Derece olarak verilen bir açı değerinin radyana çevrilmesiyle trigonometrik kosinüsünü hesaplar. Açı değerini radyana çevirmek için pi/180 ile çarpmak gerekir.

 

Örnek:

Program cosinus_Fonksiyonu;

var

r,Aci: Real;

begin

aci:=90;

R := Cos(aci*pi/180);

writeln(r:5:1);

end.

 

Exp

 

Exp fonksiyonu doğal logaritma parametresi olan e'nin üstel değerini hesaplar. Aşağıdaki örnek program parçasında e'nin 1. üstel değeri (e1 ) hesaplanılmaktadır.

 

Örnek:

Program Exp_Fonksiyonu;

begin

Writeln('e = ',Exp(1.0));

end.

Frac

Gerçel bir sayının desimal noktadan sonraki kesirli kısmını verir.

Örnek:

Program frac_fonksiyonu;

var

f1,f2: Real;

begin

f1 := Frac(4233.1987);

f2 := Frac(-4233.1987);

Writeln(f1:6:4,' ',f2:6:4);

end.

 

Int

 

Gerçel sayıların tamsayı bölümünü integer tipinde verir. Örnek:

Program Int_Fonksiyonu;

var f1,f2: Real;

begin

f1 :=Int(4233.1987);

f2 :=Int(-4233.1987);

Writeln(f1:6:0,f2:6:0)

end.

 

Ln

Girilen bir sayının e tabanına göre logaritmasını alır.

 

Örnek:

Program Ln_Fonksiyonu;

var

e,mn: real;

begin

mn:=2;

e := Exp(mn);

Writeln('ln(e) = ',ln(e));

end.

 

Odd

Tamsayı parametrelerin tek sayı olup olmadığının tesbitinde kullanılır.

 

Örnek :

Program odd_fonksiyonu;

uses crt;

var i:byte;

begin clrscr;

for i:=1 to 20 do

begin

if Odd(i) then

Writeln(i,' Tek Sayıdır ')

else

Writeln(i, ' Çift Sayıdır');

end;

delay(2000);

end.

 

Ord

Char, byte, integer, boolean vb. şeklinde bildirilmiş parametrelerin tamsayı değerlerini verir. Örneğin Char ile kullanılması durumunda karakterin ASCII kodu elde edilir.

 

Örnek :

Program ord_Fonksiyonu;

var ch:char;

begin

for ch:='A' to 'Z' do

Writeln(Ch,' icin ASCII Kod ',Ord(ch));

Readln;

for ch:='a' to 'z' do

Writeln(Ch,' icin ASCII Kod ',Ord(ch));

end.

 

Pi

Pi olarak bilinen matematiksel sabitin değerini verir. Pascal programında diğer programlama dillerinde olduğu gibi pi sayısının ayrıca tanıtılmasına gerek yoktur.

 

Örnek :

Program Pi_fonksiyonu;

var d:real;

begin

Write('Dairenin çapını giriniz :');

Readln(D);

Writeln('Dairenin çevresi = ',Pi*D:10:5:);

end.

 

Random

Rastgele bir sayı üretir. Üretilen rastgele sayı random ile belirtilen sayıdan küçük olmaktadır.

 

Örnek:

Program Random_Fonksiyonu;

uses Crt; {Windows için Wincrt}

begin

Randomize;

repeat

Writeln (Random(99));

until KeyPressed;

end.

 

Round

Gerçel sayıların kurala uygun bir şekilde yuvarlatır ve yuvarlatılmış tamsayı olarak verir. Elde edilen yuvarlatılmış sayı yine real tipte saklanır.

 

Örnek:

Program Round_fonksiyonu;

begin

Writeln(1.499, ' ',Round(1.499),' a yuvarlatıldı');

Writeln(1.5, ' ',Round(1.5),' a yuvarlatıldı');

Writeln(1.499, ' ',Round(-1.499),' a yuvarlatıldı');

Writeln(-1.5, ' ',Round(-1.5),' a yuvarlatıldı');

end.

 

Sin

Derece olarak verilen bir açı değerinin radyana çevrilmesiyle trigonometrik sinüsünü hesaplar. Açı değerini radyana çevirmek için pi/180 ile çarpmak gerekir.

Örnek :

Program sinus_Fonksiyonu;

var

r,Aci: Real;

begin

aci:=90;

R := Sin(aci*pi/180);

writeln(r:5:1);

end.

Sqr

Verilen bir parametrenin karesini verir. Genel kullanım şekli;

Kare:=sqr(sayi);

Sqrt

Verilen bir parametrenin karekökünü verir. Genel kullanım şekli;

Karekok:=sqrt(sayi);

 

Örnek:

Program Sqr_ve_sqrt;

var say:real;

begin

Write('Karesi alınacak sayıyı giriniz =');

Readln(say);

Writeln(say:10:2,' in Karesi ', Sqr(say):10:2);

Writeln(Sqr(say):10:2,' nın karekökü',Sqrt(sqr(say)):10:2);

end.

 

Trunc

Verilen bir gerçel sayının tamsayı kısmını verir ve sonucu tamsayı tipinde saklar.

Örnek:

Program Trunc_Fonksiyonu;

var f1,f2,f4:real;

f3:integer;

begin

f1:=34.56;f2:=11.9;

f4:=f1/f2;

f3:=Trunc(f1/f2);

Writeln(f4:8:2,' ',f3);

end.

 

Örnek:

 Aşağıda verilen programda round ve trunc deyimlerinin birlikte kullanımları verilmiştir.

Program round_ve_trunc;

Var

Vize,final,Ort:integer;

Begin

Readln(vize,final);

Ort:=Trunc(round(vize*0.4+final*0.6));

Writeln(Vize:10,Final:10,Ort);

End.