Ülkelerin bilimsel ve teknolojik gelişmişliğini ölçmek için kullanılan çeşitli göstergelerden biri, Science Citation Index (SCI), Social Science Citation Index (SSCI) ve Arts and Humanities Citation Index (AHCI) gibi uluslararası atıf endekslerinde yayımlanan makale sayılarıdır. Uluslararası düzeyde kabul gören hakemli bilimsel dergileri kapsayan bu endekslerde yayımlanan Türkiye kaynaklı makale sayıları ile ülkemizin bu yayınlar itibarıyla dünya sıralamasındaki yeri Tablo 7.1'de verilmiştir.

Buradan görüldüğü gibi, fen bilimleri (temel bilimler, mühendislik bilimleri, sağlık bilimleri, tarım-orman-hayvancılık alanları) alanındaki yayın sayısı ile sosyal bilimler (sosyal bilimler, beşeri bilimler, sanat alanları) alanındaki yayın sayıları arasında önemli bir fark bulunmaktadır. Ancak sayılardaki bu farklılık, yalnızca ülkemize özgü bir durum olmayıp, anadili İngilizce olmayan tüm ülkelerde de görülmektedir. Bunun başlıca nedenleri şunlardır:

• Endeksler tarafından taranan dergilerin çoğunluğunun İngilizce dilinde yayınlanması,

Bu nedenle, sosyal bilimler alanlarındaki yayın değerlendirmelerinin atıf sistemi göz önüne alınarak yapılmasının sakıncalı olacağı görüşüne varılmış ve Türkiye'de üretilen yayın sayılarının diğer ülkelerle karşılaştırmasında Science Citation Index'de (SCI) yer alan yayınlar göz önüne alınmıştır.

Science Citation Index - Journal Citation Reports (SCI-JCR) tarafından taranan dergilerde yayımlanan Türkiye adresli yayınların yıllara göre değişimi Tablo 7.2’de gösterilmiştir.

1995-1999 yılları arasındaki beş yıllık döneme bakıldığında, yayın sayısındaki artışın % 92, yüzde katkı payındaki artışın ise % 69 olduğu görülmektedir. Aynı dönemde dünya yayın sayısındaki yüzde değişiminin % 14 olduğu göz önüne alındığında, Türkiye’deki artışın dünya genelindeki artış eğiliminin yaklaşık 7 misli olduğu ortaya çıkmaktadır.

3 Şubat 1993 tarihinde toplanan Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun, ülkemizi bilim ve teknolojide ileri ülkeler düzeyine getirmek amacıyla, 1993-2003 dönemi için öngördüğü Bilim ve Teknoloji Politikası hedefleri arasında, ülkemizin evrensel bilime katkı açısından dünya sıralamasındaki yerini otuzunculuğa çıkarılması hedefi de yer almaktadır. 1993 yılında 37. sırada bulunduğumuz göz önüne alındığında, on yıllık bir dönemde yedi basamak yükselmeyi hedeflemek, o gün açısından oldukça büyük bir atılım olarak öngörülmüş olmalıydı. Ancak, bu tarihten yalnızca yedi yıl sonra on yıllık hedefin de çok üstüne çıkarak 25. sıraya yükselmek, olağanüstü bir başarı olarak algılanması gereken bir durumdur.

1999 yılında SCI’da yayımlanan 4.491 makalenin sektörel dağılımı şöyledir:

• Devlet üniversiteleri = % 81
• Vakıf üniversiteleri = % 6,5
• Kamu kuruluşları = % 10,5
• Özel sektör = % 2

Geleceğe yönelik öngörülerde bulunabilmek için, sıralama listesinde Türkiye’nin yakınlarında bulunan ülkeleri incelemek gerekmektedir. Yayın sayısı açısından bu ülkelerle yapılan karşılaştırma Tablo 7.3'te verilmiştir. Buradan görüldüğü gibi ülkemiz, 1990’lı yıllarda yakalamış olduğu müthiş ivmeyle gelebileceği en yüksek yere gelmiştir. Sıralamada bundan sonraki herhangi bir sıçrama, yayın sayımızda bir yılda yaklaşık % 60’lık bir artış gerektirmektedir. Bu ise, geçmiş birkaç yılın 600 dolayındaki yıllık artış ortalamasının 4,5 katı bir artış anlamına gelmektedir. Bu nedenle, geleceğe yönelik herhangi bir artış beklentisi, ancak yükseköğretim kurumlarımıza yapılacak yatırım ve teşviklerde, rutin dışında sıçrama sayılabilecek artış ve düzenleme yapılmasıyla mümkün olabilecektir.

ABD’de 1990’lı yılları başı itibarıyla kamu kaynaklarından akademik araştırmalara tahsis edilen ödeneğin toplam 13,9 milyar dolar olduğunu ve bu miktarın % 83’ünün bu ülkedeki yaklaşık 3.600 yükseköğretim kurumundan sadece 125’ine (Carnegie sınıflandırmasına göre Research University I ve Research University II kategorisine giren üniversite sayısı) tahsis edildiğini ayrıca belirtmekte yarar vardır.

Makale sayısı açısından ülkemizin Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ve AB üyeliğine aday ülkelerle karşılaştırılması Tablo 7.4’te verilmiştir. Buradan görüleceği gibi, aday ülkeler içerisinde yayın sayısı en fazla olan ülke Türkiye’dir. Ayrıca ülkemizin yayın sayısı, AB’ye üye olan Yunanistan, Portekiz, İrlanda ve Lüksemburg’tan daha fazladır.

Eksik unsurları belirlemek için öncelikle makro göstergelerin ele alınması gereklidir. Türkiye’de, GSYİH’dan Ar-Ge’ye ayrılan pay % 0,49’dur. Bu payın değişik ülkelerdeki değerleri Tablo 7.5’te gösterilmiştir. Bir milyon nüfus başına düşen Ar-Ge personeli sayısı Türkiye’de 396’dır. Bu sayı, AB ülkelerinde 2.243, ABD’de 3.732, Yunanistan’da ise 774’tür. Ülkemizdeki Ar-Ge faaliyetlerinde sanayinin payı % 23,3, kamu sektörünün payı % 14,5, üniversitelerin payı ise % 62,2’dir. İleri ülkelerde sanayinin payı % 50’nin üzerindedir.

• GSYİH’dan Ar-Ge’ye ayrılan pay % 1’e,
• İktisaden faal bir milyon nüfus başına düşen Ar-Ge personeli sayısı 600’e,
• Özel sektörün, bu şekilde büyütülen Ar-Ge faaliyetleri içindeki payı % 50’ye çıkarılmalı ve Ar-Ge’ye ayrılan kamu kaynaklarının dağıtımında, kaynakları ince bir tabaka halinde dağıtmak yerine, potansiyeli yüksek olan yerlere öncelik verilmelidir.

Halen sekiz devlet üniversitemizde bulunan teknoloji geliştirme, teknopark v.b. birimlerin inşaatları hızla tamamlanmalı ve üniversitelerimizin bu tür birimlerde özel sektör kuruluşları ile birlikte ticari amaçlı Ar-Ge faaliyetlerine girişilebilmeleri için, tüm bürokratik engeller kaldırılmalı ve özel teşvikler getirilmelidir.