İNGİLTERE  VE  TÜRKİYE’DE  DENEYİMLİ  SINIF ÖĞRETMENLERİ  VE  ADAY  ÖĞRETMENLERİN, İLKÖĞRETİM  MATEMATİK  DERSİNDE  İZLEDİKLERİ ÖĞRETİM  STRATEJİLERİ  VE  KULLANDIKLARI

ÖĞRETİM  TEKNİKLERİ  ÜZERİNDE  BİR  ARAŞTIRMA

Melek Çakmak

University of Leicester

Problem durumu 

Eğitim alanında yapılan çalışmalara her geçen gün bir yenisi eklenmekte, yapılan bu çalışmalarla ilgili konu alanı daha da güçlendirilmekte ve zenginleştirilmektedir. Özellikle, son yıllarda eğitimin `öğretme' ve `öğrenme' boyutları üzerinde yapılan çalışmalarda yeni bakış açılarına rastlanmaktadır. Son yıllarda öğretim üzerinde yapılan çalışmalar incelendiğinde, `etkili öğretim' üzerinde çalışmalar yapıldığı görülmektedir (Perrott,1986 ; Stephens & Crawley,1994). Etkili öğretim üzerinde geliştirilen modeller, bu konu çatısı altında birtakım değişkenlerin rolüne işaret etmektedir. Bu değişkenler genel anlamda durum değişkenleri, süreç değişkenleri ve ürün değişkenleri olarak gruplandırılabilir (Kyriacou,1997). Genel durum değişkenlerinde; öğretmen ve öğrenci nitelikleri, sınıfa, konuya ve okula yönelik nitelikler; süreç değişkenlerinde; öğretmen ve öğrencilerin algı, strateji ve davranışları, öğrenmeye yönelik etkinlikler; ürün değişkenlerinde ise öğrenci başarı sonuçları ve başarı değerlendirme boyutları yer almaktadır. Etkili öğretimi sağlamada tüm bu değişkenler ve bu değişkenlere bağlı olduğu sayılan alt-değerler ayrı ayrı önemlidir. 

Bu çalışmada, sadece etkili öğretimde öğretmen boyutu ele alınmıştır. Spesifık olarak, öğretmenlerin kullandıkları öğretim starejileri ve teknikleri, ilköğretimde matematik dersi ile sınırlandırılarak, deneyimli sınıf öğretmenleri ve aday öğretmenlerin cevaplarına dayalı olarak betimlenmeye çalışılmıştır. 

Son yıllarda yapılan çalışmalar, öğretmenlik mesleğinin öğretmen eğitimi programlarından başlayıp, meslek yaşantısı boyunca devamlı bir süreç olduğuna dikkat çekmektedir. Bunun için de, ilgili araştırmalarda öğretmenlerle çalışmanın yanısıra, öğretmen adayları ile yapılan çalışmalar da yer almaktadır. İlgili araştırmalar, öğretmenlik mesleğinde kazanılan mesleki deneyimin ve buna ek olarak kazanılan birtakım uzmanlık becerilerinin önemine dikkat çekmektedir. Öğretmenlik mesleğinde geçirilen bir yıl dahi öğretmenlerin düşünce ve davranışlarında ve dolayısıyla sınıf içerisinde gösterdikleri öğretim stratejileri üzerinde değişikliklere neden olabilmektedir (Strahan,1989; Brown, Borko,Underhill et al.1992). Özellikle bu konuya yönelik araştırmalar incelendiğinde, aday öğretmenler ve deneyimli öğretmenler arasında, sınıf atmosferi ve bu öğretmen gruplarının öğretim etkinliklerine yönelik karsılaştırmalar yapıldığı görülmektedir (Borko, Livingston,1989; Swanson, Cooney,1990). Bu araştırmalarda, genelde öğrenci öğretmenlerin hangi konularda eksik oldukları tespit edilmeye çalışılarak, deneyimli öğretmenlerin öğretim stratejileri doğrultusunda, öğretmen adaylarının gerekli öneriler doğrultusunda eğitim almaları yolunda birtakım sonuçlara gidilmekte ve öğretmen yetiştirme programlarına öneriler getirilmektedir. Yine bu alanda yapılan çalışmalar, deneyimli öğretmenlerin de kendi aralarında, öğretim etkinliklerinde farklılıklar gösterdiğine dikkat çekmiştir. Bu sonuçlar ışığında öğretmenler, meslekte geçirdikleri yılların deneyimine dayalı olarak gruplandırılmış ve bu gruplar arasında karşılaştırmalar yapılmıştır. 

Bu araştırmada, ilköğretimde, matematik dersinin öğretilmesinde kullanılan teknik ve stratejiler açısından, öğretmenler ve öğretmen adaylarının görüşlerini almak amaçlanmıştır. Öğretmen adayları konu alanlarında, genel ve özel öğretim teknikleri konusunda ve genel kültür açılarından yetiştirilmektedirler. Öğretmen adaylarından ve öğretmenlerden beklenen özelliklerden birisi, öğretim sürecinde bu bilgilerinden faydalanmaları ve bu bilgileri en etkili biçimde kullanmalarıdır. Matematiğin nasıl daha etkili öğretilebileceğine yönelik olarak her iki grup öğretmenden, deneyimli ya da aday öğretmenlerden öğretimleri sırasında etkili yöntem ve stratejileri kullanmaları beklenmektedir. Öğretmen adaylarının öğretmen yetiştirme programlarında kendilerine sağlanan gerek uygulamalı, gerekse teorik eğitim-öğretim yaşantılarının, bu kişilerin ilerideki mesleki gelişimlerinde önemli bir etkisi olduğu bilinmektedir. Kullanılan öğretim stratejileri ve teknikler ile öğretim arasındaki ilişkinin incelenmesi yoluyla, bu konuda yapılan çalışmalara bir katkı getirilebileceği umulmaktadır.

Bu araştırmada, matematik dersindeki öğretim stratejileri, öğretmenlerin bu dersteki sınıf kontrolüne, öğrenci-öğretmen ilişkisine, öğrencilerin sınıf içi çalışmalarını denetlemeye, öğrencilerde matematik dersine karşı ilgi oluşturmaya yönelik stratejiler yer almaktadır. Öğretim teknikleri ise, matematik dersinin öğretilmesinde kullanılan düz anlatım, oyun, alıştırma, matematiksel projeler, gösteri, tartışma, araştırma-soruşturma gibi matematik dersinin öğretimi ile sınırlı tekniklerdir. 

Araştırmanın hipotezleri 

Bu araştırmada ilgili literatüre dayanılarak, araştırma hipotezleri geliştirilmiştir. Bunlar şu şekilde özetlenebilir: 

·        Deneyimli öğretmenler aday öğretmenlere göre daha fazla öğretim teknik ve strateji kullanmaktadırlar 

·        Deneyimli öğretmenler aday öğretmenlere göre bu teknik ve stratejileri daha esnek bir şekilde kullanabilmektedirler. 

·        Deneyimli öğretmenler aday öğretmenlere göre bu strateji ve teknikleri daha etkili kullanmaktadırlar. 

Araştırmanın hipotezleri doğrultusunda geliştirilen sonuçlar üç grup altında toplanmaktadır: 

Gurup 1 

İlköğretim birinci kademede matematik dersinin öğretiminde İngiltere ve Türkiye araştırma grubunda: 

·        Deneyimli öğretmenlerin kullandıkları öğretim strateji ve teknikleri nelerdir? 

·        Aday öğretmenlerin kullandıkları öğretim strateji ve teknikleri nelerdir? 

Gurup 2: 

·        Deneyimli Türk öğretmenler ile aday öğretmenlerin kullandıkları öğretim strateji ve teknikleri arasında benzerlikler ve farklılıklar var mıdır? 

·        Deneyimli İngiliz öğretmenler ile aday öğretmenlerin kullandıkları öğretim strateji ve teknikleri arasında benzerlikler ve farklılıklar var mıdır? 

·        Deneyimli Türk öğretmenler ile İngiliz öğretmenlerin kullandıkları öğretim strateji ve teknikleri arasında benzerlikler ve farklılıklar var mıdır? 

·        Deneyimli Türk aday öğretmenler ile İngiliz aday öğretmenlerin kullandıkları öğretim strateji ve teknikleri arasında benzerlikler ve farklılar var mıdır?  

Gurup 3 

·        Deneyimli Türk öğretmenlerin kullandıkları öğretim teknik ve stratejileri ile öğretmenlerin mezun oldukları öğretim kurumları arasında bir ilişki var mıdır?  

·        Deneyimli İngiliz öğretmenlerin kullandıkları öğretim teknik ve stratejileri ile öğretmenlerin mezun oldukları öğretim kurumları arasında bir ilişki var mıdır?  

·        Deneyimli Türk öğretmenlerin kullandıkları öğretim teknik ve stratejileri ile öğretmenlerin yıl olarak edindikleri deneyimleri arasında bir ilişki var mıdır? 

·        Deneyimli İngiliz öğretmenlerin kullandıkları öğretim teknik ve stratejileri ile öğretmenlerin yıl olarak edindikleri deneyimleri arasında bir ilişki var mıdır?  

·        Deneyimli Türk öğretmenlerin kullandıkları öğretim teknik ve stratejileri ile öğretmenlerin öğretim yaptıkları sınıf mevcudu arasında bir ilişki var mıdır? 

·        Deneyimli İngiliz öğretmenlerin kullandıkları öğretim teknik ve stratejileri ile öğretmenlerin öğretim yaptıkları sınıf mevcudu arasında bir ilişki var mıdır? 

Metod 

Örneklem 

Araştırmada dört gurupla çalışılmıştır. Bu gruplar ve özellikleri aşağıda verilen tabloda özetlenmiştir.

Tabloda görüldüğü üzere, temelde deneyimli sınıf öğretmenleri ve sınıf öğretmeni adayları olmak üzere her iki ülkede iki araştırma grubundan bilgi toplanmıştır: İngiltere'de, sınıf öğretmeni adayları olarak Leicester Üniversitesi’nde yürütülen PGCE (Tezsiz Yüksek Lisans Öğretmen Yetiştirme Programı) programına katılan öğrenciler, Türkiye'de ise, Gazi Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü son sınıf öğrencileri alınmıştır. Her iki ülkede de, aday öğretmen grupları henüz öğretmenliğe formal olarak başlamamakla birlikte, bu iki aday öğretmen grubuna programlarındaki öğretmenlik uygulamalarının son döneminde anket verilmiştir. Uygulamanın, son dönemde yapılmasındaki temel amaç, özellikle bu adayların öğretim strateji ve tekniklerini kullanmada yeterli deneyime sahip olmalarını dikkate almış olmaktır. Deneyimli öğretmenler ise Türkiye’de, Ankara ili Çankaya ilçesine bağlı ilköğretim okullarında görev yapmakta olan sınıf öğretmenleri; İngiltere’de Leicester Üniversitesinde iki farklı modül programa katılan, Leicester'da bulunan ilköğretim okullardan gelen sınıf öğretmenleridir. 

Öğretmenlerin mesleki deneyimleri ise üç kategori altında incelenmektedir: 

·        Bir yıldan beş yıla kadar mesleki deneyimli öğretmenler

·        Altı yıldan on yıla kadar mesleki deneyimli öğretmenler

·        Onbir yıl ve daha fazla mesleki deneyimli öğretmenler 

Veri toplama yöntemleri 

Araştırmada veri toplamak amacıyla kullanılan araştırma teknikleri anket ve gözlem'dir. Anket tekniğinin kullanımında, araştırmanın örnekleminde bulunan dört gruptan veri toplamak için bir anket formu geliştirilmiştir. Anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm, kişisel bilgilere yönelik sorular, ikinci bölüm ise öğretmenlerin kullandıkları öğretim strateji ve tekniklerini betimlemeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Anketin bu ikinci bölümünde, öğretmenlerin genel pedagoji görüşlerini almaya yönelik açık uçlu sorular ve kullandıkları stratejileri ölçmeye uygun Likert tipi geliştirilen ölçekli soru çeşitleri yer almıştır. Öğretim stratejilerine yönelik Likert tipi ölçek, matematik dersinin öğretilmesine yönelik 34 öğretmen stratejisini içermektedir. Anket yoluyla toplanan bilgileri desteklemek ve tamamlamak amacıyla araştırmada, bir diğer araştırma tekniği olarak da gözlem kullanılmıştır. Gözlem tekniğini kullanmadaki temel amaç, anket sorularına verilen cevapları zenginleştirmek ve desteklemektir. Bu amaca hizmet için bir gözlem formu geliştirilmiştir. Geliştirilen gözlem formu, zaman, öğretmenin sınıftaki konumu, kullandığı öğretim tekniği ve stratejisi,öğrencilerin konumu, araştırmacının yorumu, olmak üzere alt-kategorileri içermektedir. 

Araştırma için gerekli veri toplama araçlarının geliştirilmesini pilot uygulamalarla yapılan denemeler izlemiştir. Pilot uygulamaları takiben, öğretmenlerin verdikleri görüşler doğrultusunda, araştırma veri toplama araçlarına son şekli verilmiştir. Bundan sonra daha önce bahsedilen dört grup üzerinde uygulamalar başlamıştır. Anket uygulaması dört gruba da yapılmış, gözlem ise Türk aday öğretmenler dışında diğer üç grup öğretmenler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Gözlemlerde örneklem sayısı sınırlı tutulmuştur: İngiltere’de iki deneyimli öğretmen ve iki aday öğretmen; Türkiye' de iki deneyimli öğretmen gözlenmiştir. Gözlem sürecinde her bir öğretmen ya da öğretmen adayı, birbirini izleyen üç değişik zamanlarda gözlenmiştir. Gözlemler araştırmacının bizzat sınıflara girerek, sınıf atmosferini yukarıda belirtilen kriterlere dayalı olarak kayıt etmesi şeklinde gerçekleştirilmiştir.

Verilerin analizi 

Araştırmada verilerin analizinde çeşitli istatiksel metotlar kullanılmıştır ve analizler hala devam etmektedir. Anket için kişisel bilgi verileri frekans ve yüzde oranına göre, yine bazı genel anlamda veri toplamaya yönelik sorularda, frekans ve yüzde oranına göre yorumlama yoluna gidilmiştir. Ankette yer alan açık uçlu sorular, sınıflandırılarak değerlendirilmiştir. Likert tipi ölçeğe dayalı öğretim strajileri için ise faktör analizi yapılmıştır. İkinci ve üçüncü grup araştırma sorularına cevap aramak amacıyla gerekli istatiksel işlemler devam etmektedir. 

Gözleme dayalı verilerin analizi ise birkaç aşamadan oluşmaktadır. Gözlem kayıtları, her beş dakikada sınıf atmosferinde geçen öğretmen stratejisi ve tekniğinin yorumlanması olarak özetlenmiştir. Böylelikle, öğretmenlerin matematik dersinin öğretiminde zamanı nasıl kullandıkları ve hangi teknik ve stratejileri bu zaman dilimleri içinde kullandıkları betimlenmeye çalışılmıştır. 

Bulgular ve yorumlar 

Araştırmada analizi biten sorulara dayalı olarak özet bazı bulgular verilebilir: Bir soruda, deneyimli öğretmenler ve aday öğretmenlere, öğretmenlerin sahip olması beklenen bilgi çeşitlerine göre, kendilerine verilen bilgileri önem sırasına göre işaretlemeleri istenmiştir. Öğretmenlere verilen bilgiler `matematik bilgisi', `genel öğretim bilgi ve becerisi', `özel strateji ve tekniklerinin bilgi ve becerisi' ve `program bilgisi' olarak sıralanmıştır. 

Araştırmanın örneklemini oluşturan öğretmenler ve öğretmen adaylarının verdikleri cevaplar şu şekilde özetlenebilir: 

·        İngiltere’de araştırma örneklem grubunda, deneyimli öğretmenler ve aday öğretmenlerin verdikleri cevaplar birbiriyle benzerlik taşımaktadır. Her iki grup da birinci derecede "genel öğretim bilgi ve becerilerini', ikinci derecede `özel strateji ve teknik bilgileri ve becerilerinin önemi' doğrultusunda görüş bildirmişlerdir. 

·        Türkiye’deki araştırma grubunda, deneyimli öğretmenler ve aday öğretmenlerin verdikleri cevaplar arasında birtakım farklılıklar olduğu görülmektedir. Deneyimli öğretmenler ilk sırada `program bigisi'ni önemli bulurken; aday öğretmenler için birinci sırayı `matematik bilgisi' almaktadır. 

Bir başka soruda ise her iki gruba matematik dersinin öğretiminde en etkili buldukları öğretim tekniklerinden üçünü kendilerine verilen tablodan işaretlemeleri istenmiştir. Araştırmanın örneklemini oluşturan öğretmenlerin verdikleri cevaplar şu şekilde özetlenebilir:

·        İngiltere’deki araştırma grubunda deneyimli öğretmenler ve aday öğretmenlerin verdikleri cevaplar birbirine benzer çıkmıştır. Her iki grup da `uygulamalı matematik', `tartışma' ve `alıştırma' tekniklerinin matematiğin öğretiminde etkili olduğuna yönelik görüş bildirmişlerdir.

·        Türkiye’deki araştırma grubunda deneyimli öğretmenler ve aday öğretmenlerin verdikleri cevaplar da birbirine benzer çıkmıştır. Her iki grup da `problem çözme', `alıştırma' ve `oyun' tekniklerinin matematiğin öğretiminde etkili olduğuna yönelik görüş bildirmişlerdir. Burada `problem çözme' tekniği üzerinde bir noktaya işaret etmekte fayda görülmektedir. Türk öğretmenlerin problem çözme tekniğini bir diğer teknik olan alıştırma tekniği ile de aynı anlamda düşünerek cevaplandırmış olabilecekleri de düşünülmelidir.

Diğer bazı sorulara verilen cevaplardan çıkan sonuçlarda ise: 

·        Türkiye ve İngiltere araştırma gruplarında her iki grup öğretmenlerin yeni öğretim tekniklerini öğrenmeye yönelik istekli oldukları, fakat öğretim yaparken herhangi yeni bir teknik denemedikleri yönünde görüşler verdikleri izlenmiştir. Çok az sayıda öğretmen, kullandıkları bir kaç farklı öğretim tekniğini örnek olarak yazmıştır. 

Muhtemel öneriler 

·        Bu araştırma ile etkili öğretimi sağlamada önemli olabileceği düşünülen birtakım faktörlere dikkat çekilmektedir. Araştırmanın analizleri devam etmekle beraber, olası öneriler şu şekilde özetlenebilir: 

·        Eğitim alanında, özellikle öğretmen boyutu üzerinde son yıllarda yapılan çalışmalar, bu konuda yapılan çalışmalarda öğretmenlerin yanısıra, aday öğretmenlerle de çalışmalar yapılmasının önemine dikkat çekmektedir. Meslekte yakın bir zamanda görev alacak aday öğretmenler üzerinde yapılacak çalışmaların, değişik açılardan onların birtakım eksikliklerini tamamlamada öğretmen yetiştirme programlarına yararlı öneriler getireceği umulmaktadır.

·        Deneyimli öğretmenlerle yapılacak çalışmalarla deneyimin yalnızca mesleki yaşantıda yıl olarak tamamlanan bir olay olmadığı ve deneyim faktörü altında öğretmenlerin niteliksel birtakım özelliklerinin üzerinde de çalışılmasının önemli olduğu vurgulanabilir. Deneyimli öğretmenler ve aday öğretmenlerin işbirliği içinde çalışmaları düşünüldüğünde, öğretmen adaylarının deneyimli öğretmenlerin öğretimlerinden olabildiğince etkili bir şekilde faydalanmaları beklenir.

·        Bu çalışmada deneyimli öğretmenler ve aday öğretmenler arasında öğretim stratejilerini ve tekniklerini kullanma açısından birtakım benzerlik ve farklılıklara rastlanmıştır. Bu benzerlik ve farklılıklar başka bir çalışma ile daha derinlemesine araştırılabilir. 

·        Öğretimde tüm bilgi ve becerilerin yeri ve önemi ayrıdır. Bununla birlikte, nasıl daha iyi ve etkili yapılacağı sorusuna karşılık olarak daha detaylı çalışmalar yapılabilir. Bu araştırmada konu, ilköğretimde matematik dersi ile sınırlandırılmıştır. Konu başka alanlar açısından da araştırılabilir. 

·        Deneyimli öğretmenler için hizmet-içi eğitim programları düzenlenerek, bu öğretmenlerin de yeni öğretim tekniklerini tanımaları ve öğretimlerinde kullanabilmelerini sağlamak açısından çalışmalar yapılabilir. 

·        Özet olarak, etkili öğretim kavramı beraberinde araştırılması gereken pek çok faktöre işaret edilmektedir. Benzer araştırmalar ile bu çalışmada bahsedilen boyutlar tekrar araştırılabileceği gibi, diğer faktörler üzerinde de birtakım yeni çalışmalar yapılabilir. 

Kaynakça 

Brown, C.A., Borko, H., Underhill,R., Eisenhart, M.Agard,P.C. (1992) "Learning to Teach Hard Mathematics: Do Novice Teachers and Their Instructors Give Up Too Easily?", Journal for Research in Mathematics Education, Vol.2 No:3, pp.194-222. 

Borko ve Livingston (1989) Cognition and Improvisation: Differences in Mathematics Instruction by Expert and Novice Teachers', American Educational Research Journal, Vol.26 No:4, pp.473-498. 

Kyriacou, C. ( 1997) Effective Teaching in Schools, Cheltenhem: Stanley Thornes.  

Perrot, E. (1986) Effective Teaching, London ve New York: Longman.  

Stephens, P. ve Crawley, T. (1994) Becoming an Effective Teacher, Cheltenhem: Stanley Thornes. 

Strahan, D. B. (1989) "How Experienced and Novice Teachers Frame Their Views of Instruction: An Analysis of Semantic Ordered Trees", Teaching and Teacher Education, No: 5 (1), pp.53-67.

Swanson, H.I.; O'Connar, J.E; Cooney, J.B. (1990) "An Information Processing Analysis of Expert and Novice Teachers' Problem Solving", American Educational Research Journal, Vol.27, No.3, pp.533-556.

Designed and Revised by    iktisada web masters group

Bu web sitesi en iyi IE 3 veya uzeri ile izlenebilir. Browser`inizin JAVA destekli veya enabled olmasi gereklidir.