ÖZEL  EĞİTİME  MUHTAÇ  ÇOCUKLARIN  EĞİTSEL GEREKSİNİMLERİNİN  KARŞILANMASINDA  POLİTİKA  VE UYGULAMALAR  AÇISINDAN  İNGİLTERE  VE  TÜRKİYE’DEKİ  YÖNETİCİLER  VE  DİĞER  YETKİLİLERİN YORUMLARININ  KARŞILAŞTIRMALI  ANALİZİ

Hakan Sarı

Oxford Brookes University

Özel eğitim politikası ve uygulamalarındaki farklılıklar, bu çocukların gereksinimlerinin karşılanmasında niteliksel farklılıkları ortaya çıkarmaktadır. Okullarda ve Milli Eğitim Müdürlüğü’ndeki yöneticiler ve diğer yetkililerin, özel eğitime muhtaç çocukların eğitim gereksinimlerinin karşılanmasını etkileyen faktörler üzerindeki farklı yorumları, normal okullarda kaynaştırma yoluyla eğitim gören özel eğitime muhtaç çocukların eğitim ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili uygulamalarda farklılaşmalara neden olmaktadır. 

Bu araştırma, yöneticiler ve diğer yetkililerin eğitim gereksinimlerini etkileyen dört faktörle ilgili  (yasal düzenlemeler, tanılama ve değerlendirme, kaynaklar ve program) yorumlamalarını (algılamaları, tutumları ve düşüncelerini) içermektedir. Yöneticilerin eğitim politikası ve uygulamalarla ilgili yorumları, kendi okullarındaki çocukların eğitsel gereksinimlerinin karşılanması bakımından önemlidir. Çünkü kaynaklara göre, bu çocukların eğitsel ihtiyaçlarının karşılanması, diğer bir deyişle, eğitim politikasının uygulamaya konulması  politikanın nasıl yorumlandığına  bağlıdır.

Araştırmalara göre (örneğin, Armstrong ve diğerleri, 1993, Dean, 1996, Derrington, 1997 ve Bangs, 1993), özel eğitime muhtaç çocuklar için yapılan provizyonun kalitesi, bu alanda görev yapan yönetici ve diğer görevlilerin- öğretmenler, eğitim psikologları ve konuşma terapisti gibi- anlayışlarına bağlı olarak olumlu yönde yükselmekte veya azalmaktadır. Friel (1995), Garner ve diğerleri (1995), yöneticilerin ve bu alanda hizmet eden görevlilerin, normal okullarda eğitim gören özel eğitime muhtaç çocuklar için yapılabilecek provizyonla ilgili politika ve uygulamalar ile ilgili yorumlamalarında anlamlı farklılıklar bulunmaktadır. Politika ve uygulamaların yorumlama şekli yöneticilere göre farklılaşmaktadır. Bines’e göre (1994), onlar olumlu tutum, anlayış ve inanca sahip olurlarsa, bu çocukların ihtiyaç ve engel durumlarına göre daha iyi fırsatlara sahip olmaları olumlu düzeyde etkilenecektir. Daha geçen yıllarda özel eğitime muhtaç çocuklarla ilgili  yapılan provizyon üzerinde önemle durulmasına rağmen, yöneticilerin ve bu alanda görevli diğer kişilerin politika ve uygulamalarla ilgili anlayış, tutum ve yorumlarıyla ilgili durumu üzerinde bir araştırmaya İngiltere ve Türkiye’de rastlanılmamıştır.  

Bu araştırmanın literatür kısmı üç bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler özet olarak aşağıda sunulmuştur.  

Bölüm 1’de de, özel eğitimin İngiltere’de ve Türkiye’de tarihsel, kurumsal ve yönetsel durumuna ilişkin bilgiler yer almaktadır. Ayrıca, okullardaki özel eğitime muhtaç çocuklarla ilgili provizyonun  yasal ve ilkeler açısından gelişimi ele alınarak, detaylı bilgiler verilmektedir. Bu yasal düzenlemeler ve ilkeler, okullarda özel eğitime muhtaç çocukların eğitsel ihtiyaçlarının nasıl ve ne şekilde karşılanacağı, eğitim servisleri, okul üniteleri, okullar ve diğer servislerdeki hizmetlere ilişkin durumların bir yapıya kavuşturulması konularında  son derece önemli roller oynamaktadır. Bu bölümde ayrıca, çocukların her iki ülkedeki demografik yapıları ve Anayasal düzenlemelere ilişkin durumlarına yönelik bilgiler yer almaktadır. 

Bölüm 2 ise, iki araştırma sorusuna ışık tutmaktadır. Birincisi, özel eğitime muhtaç çocukların gereksinimlerinin, yasal düzenlemeler içerisinde nasıl tanılandığı ve değerlendirildiği sorularıyla ilişkilidir. İkincisi ise, normal okullarda eğitim gören özel eğitime muhtaç çocukların ıhtiyaç duyduğu her türlü kaynak, araç ve gereçlerin nasıl dağıtıldığına ya da karşılandığına ilişkin durumlarla ilgilidir. Bu bölümde ayrıca özel eğitimin farklı formlarına yönelik insan ve diğer kaynakların sağlanması ve bunun geliştirilmesine ilişkin bilgiler yer almaktadır.   

Üçüncü bölümün amacı, özel eğitime muhtaç çocukların ihtiyaçlarının karşılanmasına ilşkin yönetici ve bu alanda görevli yetkililerin uygulamaları ile ilgili genel bir literatür taraması sunmaktır. Buradaki ana hedef, Milli Eğitim Müdürlüğü’ndeki yönetici uzman ve müfettişlerin ve okullardaki müdürlerle bu çocukların öğretmenlerinin rollerini ve bu roller içerisinde çocukların ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağıyla ilgili operasyonel  uygulamaları sağlamada  genel bir yapı meydana getiren durumları da incelemektir.   

Türkiye ve İngiltere’de özel eğitme muhtaç çocukların gereksinimlerini karşılamada, yöneticilerin özel eğitim politikası ve uygulamaları yorumlama ile ilgili bir araştırma bulunmamaktadır. Bundan dolayı, İngiliz ve Türk yöneticilerin, özel eğitime muhtaç çocukların eğitim gereksinimlerinin karşılanmasıyla ilgili Özel Eğitim politikası ve onun uygulanmasıyla ilgili karşılaştırmalı bir araştırma yapmalarına gereksinim duyulmuştur.  

Amaç 

Bu araştırmanın amacı, İngiltere ve Türkiye’de özel eğitime muhtaç çocukların eğitim gereksinimlerinin karşılanması ile ilgili eğitim politikası ve uygulamaların yöneticiler tarafından nasıl yorumlandıklarını analiz etmektir.  

Bu çalışmanın amacı, Türkiye ve İngiltere’deki yönetici ve diğer yetkililerin, özel eğitime muhtaç çocukların eğitsel ihtiyaçlarının karşılanmasını etkileyen faktörlerle ilgili yorumlarının karşılaştırımalı olarak analizlerini yapmaktır. Araştırma sorusu ise, yönetici ve bu alanda görev yapan yetkililerin, bu çocukların eğitsel ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili uygulamaları nasıl yorumladıklarıdır. Bu araştırma sorusu dört alt sorudan oluşmaktadır.  

Bu amaçla, aşağıdaki dört alt soruya yanıt aranacaktır; 

1.    İngiltere ve Türkiye’de, özel eğitime muhtaç çocukların gereksinimleri yasal düzenlemelerde belirtildiği gibi nasıl belirlenmekte ve değerlendirilmektedir?

2.    Engel durumlarına göre, özel eğitime muhtaç çocukların gereksinimlerinin karşılanması için yasanın uygulayıcılar tarafından etkisi nasıl değerlendirilmektedir?

3.    Normal okullardaki özel eğitimin farklı formlarına kaynaklar nasıl dağıtılmakta  ve  geliştirilmektedir?

4.    Özel eğitime muhtaç çocukların genel müfredat programlarına girme derecesi ve bu programın durumu nedir? 

Yöntem

Araştırma modeli

Bu araştırma, mevcut durumun belirlenmesi ve analiz edilmesine yönelik betimsel bir araştırma olup, bu çalışmada hem niceliksel hem de niteliksel metodlar kullanılmaktadır. Dolayısıyla bu çalışmada üç farklı teknik kullanılarak veriler elde edilmektedir. Niteliksel metodlar, kasete kaydedilmiş, yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ve yasal dökümanlar şeklindedir. Türkiye’de 2916 sayılı Özel eğitime Muhtaç Çocuklar Yasası ve özel eğitimle ilgili 573 sayılı Kanun hükmünde kararname ve İngiltere’de de 1994’te uygulamaya konan “The Code of Practice” dir (Özel Eğitim Yasası).

Niceliksel metod olarak anket tekniği kullanılmıştır. Anket likert tipi bir ölçek olup, iki ayrı formdan oluşmuştur. Bunlardan bir form okuldaki yöneticilere diğer form ise Milli Eğitim Müdürlükleri’ndeki yöneticilere uygulanmak üzere geliştirilmiştir. Dolayısıyla anketlerdeki her duruma ilişkin anket tamamlayıcısının beş seçeneğe-‘çok katılıyorum’dan ‘hiç katılmıyorum’a- kadar tepki vererek doldurması istenmiştir.

Evren ve örneklem

Daha önce de belirtildigi gibi, araştırmada niceliksel metot olarak kullanılan anketler likert tipi olup, İngiltere’de Oxfordshire, Bırmingham ve Coventry şehirlerindeki tüm normal okul ve servislere ve Türkiye’de de (Ankara, Konya ve Bolu İl Milli Eğitim Müdürlüklerine bağlı normal okul ve illerdeki müdür, eğitim psikologları, müfettiş ve uzmanlarla, öğretmenlere gönderilmiştir.

Veriler ve toplanması

Araştırma için gerekli olan izinler, Türkiye’de Yükseköğretim Kurulu ve Dünya Bankası’nın ortak projesi olan ‘Öğretmen Eğitimini Geliştirme Projesi’ Direktörlüğü’nün yardımları ile alınmıştır. İngiltere’de ise, gerekli olan izinler resmi yazışmalarla seçilen üç şehrin Milli Eğitim Müdürlüğü’nden doğrudan istenerek elde edilmiştir. Araştırma sorularına yanıt oluşturabilecek veriler için, yarı yapılandırılmış görüşme tekniği formu, yasal dökümanlar ve anket kullanılacaktır. Araştırmadan önce, pilot çalışma yapılmıştır. Pilot çalışmasından elde edilen veriler, tekrar tekrar gözden geçirilerek, ankete son şekil verilmiştir. Daha sonra, anketler çoğaltılıp, okullara gönderilmiştir. Gönderilen anketlerden 501 anket İngiltere’den (61%) ve 429 anket de (75%) Türkiye’den sağlanmıştır.

Niteliksel metotla elde edilecek veriler için ise,

1. Yirmi görüşme kasete kaydedilecektir,

2. Türkiye’de 2916 ve 573 sayılı OEMÇ Kanunu ileİngilterede The Code of Practice, 1994 diye adlandırılan yasal dökümanlarla, görüşme tekniği ile elde edilen veriler karşılaştırılacaktır.