TANIMI

Stokastik osilatör; bir hisse senedinin, seçilen bir dönem için kapanış fiyatlarını günlük en yüksek ve en düşük seviyelerine göre ölçen ve fiyatların dönüm noktalarını belirten bir göstergedir.
George C. Lane tarafından geliştirilmiştir. Bu göstergeye; belirlenen zaman içinde fiyatların "en düşük veya en yüksek seviyeler" arasındaki yerinin saptanması yöntemi de denilebilir.
Stokastik göstergesini ortaya atanlar, hissenin son zamanlarda taradığı fiyat seviyelerine yakın kapanacağını söylemektedirler. Genellikle hızlı hareket eden futures (vadeli işlem) piyasalarındaki işlem yapanlar arasında ilgi gören bu gösterge ile ilgili başlıca ana fikirler şunlardır;

Stokastik hesaplamalar bugünkü kapanış ile n-günlük dönemin en yüksek ya da en düşük değerleri arasındaki ilişkiyi gösterir. Göreceli güç endeksinden (Relative Strength Index/RSI) farklı olarak günlük kapanış değerlerinin momentum ölçmeleri yerine iki eğri kullanılır. Stokastik Osilatör bu iki eğri ile gösterilir. Bu eğrilerin birbirlerini alttan veya üstten kesmelerine göre al veya sat kararı verilir. Ana eğri %K eğrisi olarak adlandırılır ve genelde kesintisiz bir çizgiyle gösterilen eğridir. %D olarak adlandırılan ikinci bir eğri daha vardır ki; "%K eğrisinin basit hareketli ortalaması (simple moving average)" olarak ifade edilir. %D eğrisi genelde noktalı bir çizgiyle gösterilir. Sinyalleri veren ve tabii ki daha çok önem taşıyan eğridir.
Stokastik kısa vadede alım/satım yapanların, çok önemli bir yardımcısıdır. Yukarıda bahsedilen, birbirini izleyen iki eğri ile alım/satım zamanları tayin edilir. Belirli bir dönem içindeki en düşük kapanış değeri ile bugünkü kapanış değeri ve aynı dönem içinde en düşüklerin en düşük değeri ile en yükseklerin en yüksek değeri arasındaki ilişkilerden yararlanır.

FORMÜLÜ

Stokastik osilatör 0-100 arasında dönen iki eğri (%K ve %D) ile çizilir. Değerler yüzde değişimi ifade eder.
Stokastik eğrilerin hesaplanması için n-Gün dönemi seçilir. Bu dönemin seçilmesi, keyfidir ve teknik analistin risk toleransına bağlıdır. Kısa zaman aralıklı dönemler (küçük n-Gün) sistemi çok hassas yapar ve sık sık yanlış sinyaller vererek sistemin kullanışlı olmasını zorlaştırır. Uzun zaman aralıklı dönemler (büyük n-Gün) ise; zarara fazla tolerans gösterdiğinden yada kazançlı pozisyonun kapatılmasında geciktiğinden kullanışlı olmayabilir. Göstergeyi geliştiren George C. Lane, 5 günlük dönemi önermiştir.
Stokastik eğrilerin elde edilmesi için üç değişkene ihtiyaç vardır; %K, yavaş (slow) %K, %D. İki tür stokastik vardır; Fast Stokastik ve Slow Stokastik. Eğer hesaplanan %K ve yavaş (slow) %K aynı grafikte kullanılırsa çok hassas ve düzensiz olan Fast Stokastik elde edilir. Fast stokastik; kapanış değerinin gün içi en düşük değerden farkının n-Gün dönemindeki en yüksek değerin en düşük değerden farkına bölümünden hareketle hesaplanır. Bugünkü kapanış değeri n-Gün dönemindeki en yüksek değere yakınsa stokastik yüksek bir değer çıkacaktır, tersi durumda yani en düşük değere yakınsa stokastiğin değeri düşük olacaktır. Fakat çoğu analist ve program fast stokastiğin düzeltilmişi olan Slow Stokastiği tercih etmektedir. Fast stokastiğin düzeltilmiş versiyonu olan, slow stokastikte; yavaş (slow) %K ve %D kullanılır.

H_i = (C-L_n)'nin i günlük (genelde üç günlük) toplamı
L_i = (H_n-L_n)'nin i günlük (genelde üç günlük) toplamı
Yavaş (slow) %K'nın basit hareketli ortalaması (genelde 3 günlük) alınarak %D elde edilir.
Genellikle bilgisayar programlarında; incelenecek n-Gün dönemi olarak %K için 5, Yavaş (slow) %K için ve %D için ise 3 günlük süreler baz alınmaktadır. Bu çok sık al-sat sinyalleri vermektedir. Çeşitli hisse senetleri için değişmekle birlikte uzun vadeli yatırımlar (investment) için bu dönem daha uzun alınabilir.

YORUMLANMASI

Stokastik osilatör 0-100 arasında değerler alır. Gösterge üzerinde alt ve üst bölgelerde iki paralel çizgi vardır. Bu sınırlar aşırı alım (overbought) ve aşırı satım (oversold) bölgelerini temsil ederler. Buna göre, hisseden hisseye değişmekle birlikte stokastik osilatör belli bir sınırın üzerine çıktığında satılır, altına indiğinde alınır. Genel kabul görmüş olan ve en yaygın kullanılan aşırı alım ve aşırı satım sınırları 80 ve 20'dir. Bu sınırlar çok sıkça kullanılmasına rağmen genel bir kural değildir. Hisse senedinin önceki seyirleri izlenerek farklı sınırlar kullanılabilir. Kimi yabancı kitaplarda (örneğin; Schwager'in Technical Analysis kitabında) 14 günlük slow stokastik ile overbought ve oversold sınırları için 70 ve 30 sınırlarının tercih edildiği yazılmaktadır. Bu sınırlar ve n-dönemler genellikle hangi tür piyasada (vadeli / emtia / hisse senedi) işlem yapıldığı ile alakalıdır.
Aşırı alım ve satım bölgeleri arasında stokastik osilatörünün yönüne göre fiyat trendi hakkında tahmin yapılır. Stokastik osilatörünün 80 sınırının üzerine çıkması yukarı trendin hızlanacağı ve aşırı alım bölgesinde bulunulmasından dolayı her an trend değişiminin olabileceği anlamına gelmektedir. Sat sinyali, aşırı alım bölgesinde tepe yaptıktan sonra aşırı alım sınırını aşağı doğru kırdığı zaman alınır. Gösterge bu seviyeden itibaren genellikle orta bant olarak kabul edebileceğimiz 50 değerine yaklaştıktan sonra bir tepki çıkışı vermektedir. Talebin yüksekliği göstergenin tekrar üst sınırın üstüne çıkmasına sebebiyet vermektedir. Bu durumda tekrar alım tavsiye edilir fakat yüklenilecek olan risk daha yüksektir. Göstergenin aşırı satım bölgesine girmesi durumlarında da yukarıdaki kuralların tersi geçerlidir.
Aşağıda 04/01/99 ve 11/08/99 tarihleri arasında İMKB ULUSAL-100 endeksine ait stokastik osilatörünün grafiği ve alım-satım yapılabilecek noktalar görülmektedir.

%D eğrisi slow %D eğrisini aşağıdan yukarıya doğru keserse "AL", tam tersi durumda yani yukarıdan aşağıya doğru keserse "SAT" kararı verilir. Bu iki eğrinin aşırı alım bölgesinde (%80 üstü) birbirlerini kesip aşağı döndüğü nokta "SAT", aşırı satım bölgesinde (%20 altı) aşağıdan yukarıya dönerken birbirlerini kestiği nokta "AL" işaretidir.
Aşağıda 04/04/99-31/07/99 tarihleri arasında İMKB ULUSAL-100 endeksine ait stokastik osilatörünün grafiği ve iki eğrinin kesiştiği alım-satım yapılabilecek noktalar görülmektedir.

AYKIRILIKLAR

Stokastik osilatör grafiğinin tepe ve dip noktaları ile fiyat grafiğinin tepe ve dip noktalarının karşılaştırılmasıyla gelecekteki fiyatların yönü hakkında karar verilebilir. Stokastik osilatör ile elde edilen önemli bir ikaz da stokastik eğrilerin aşırı alım ve aşırı satım bölgelerinde kesişmesinden sonra gelen aykırılıklardır (divergence/ıraksama). Iraksama iki şekilde oluşur. Birincisi stokastik eğrilerin (Slow %K ve %D) aşırı alım bölgesinde kesişmesinden sonra gözlenen ve fiyatların düşeceğini gösteren olumsuz yada negatif ıraksama (bearish divergence), diğeri ise aşırı satım bölgesinde gözlenen ve fiyatların yükselme trendine geçeceğini gösteren olumlu yada pozitif ıraksamadır (bullish divergence).
Fiyat grafiğindeki küçük tepeler hep daha yukarıya çıktığı halde, stokastik bir önceki tepeyi aşamıyorsa bu bir negatif ıraksamadır ve fiyatlardaki yükselişin yakında biteceğini gösterir. Aynı durum dip noktalar için de geçerlidir. Stokastik osilatör grafiğinin fiyat grafiğine uyum sağlayamaması, fiyatın gitmekte olduğu yönden döneceğini ifade eder. Fiyat grafiği aşağı giderken stokastiğin yukarı dönmesi pozitif ıraksamanın habercisidir ve düşüşün sona ermekte olduğunu, muhtemelen bir yükselişin başlayacağını gösterir.
Stokastik osilatörü spekülasyon süresi kısa olduğu için çok seri davranmayı gerektirir. Özellikle trend dönemlerinde yanlış sinyaller verebilir. Her sinyalin mutlaka kar getirmeyeceği, hatalı sinyallerle de karşılaşılabileceği unutulmamalıdır. Stokastik ve onun gibi osilatörleri kullanmak isteyen teknik analist karar verme mekanizmasını diğer teknik göstergelerle (klasik grafik formasyonları, ADX, MACD,.....vs.) desteklemek zorundadır.
Aşağıda 19/06/1998-25/06/99 tarihleri arasında İMKB ULUSAL-100 endeksinin fiyat grafiği ve stokastik grafiği arasındaki aykırılıklar görülmektedir.