Dlaczego giną lasy?

Lasy są żywymi, otwartymi systemami naturalnymi, reagującymi na wszelkie oddziaływania i wpływy zewnętrzne. Przebieg i zakres takich reakcji pozwala traktować lasy jako wskaźnik zmian całej przyrody, a stan lasów za wyraz zagrożeń całego środowiska przyrodniczego. Co roku bezpowrotnie ginie co najmniej 50 mln akrów lasów, co odpowiada powierzchni wysp brytyjskich. Badania ONZ wykazały, że od roku 1980 zginęła 1/5 lasów tropikalnych świata. Wszystkie pierwotne lasy w Indiach, Bangladeszu, na Sri Lance i Haiti już zniszczono. Wybrzeże Kości Słoniowej swoje lasy prawie zupełnie wycięło. Filipiny straciły 55% swoich lasów, a Tajlandia 45%. Jeżeli dotychczasowy bieg wydarzeń się nie zmieni Nigeria będzie bezleśnym obszarem przed rokiem 2010. Kongo przeznaczyło do wycięcia 68% swoich lasów. Tajlandia straci 60% lasów ze stanu z roku 1991. Gwatemala, Kolumbia, Gwinea i Madagaskar stracą 1/3 lasów, a Ghana Ľ czźści swoich lasów, natomiast Honduras, Nikaragua i Ekwador przed końcem roku 2010 wytną ponad 50% swoich leśnych zasobów. W ciągu ostatnich 50 lat połowa z 1,5 mld hektarów pierwotnych lasów tropikalnych strefy podzwrotnikowej zniknęła z powierzchni Ziemi. Każdego roku obszar równy wielkością 1,5 Polski zamieniany jest w wypaloną, zdewastowaną pustynię.  

1.      Zanieczyszczenie powietrza i wód

Wiele z działań człowieka ma obecnie zasięg globalny. Tereny leśne ulegają działaniu zanieczyszczeń powietrza, które mogą napływać nawet z obszarów bardzo odległych.

Głównym czynnikiem prowadzącym do degradacji lasów strefy umiarkowanej na półkuli północnej są przemysłowe zanieczyszczenia atmosferyczne. Szczególnie niekorzystny jest wpływ kwaśnych zanieczyszczeń (związków siarki i azotu) atakujących drzewostan w postaci kwaśnych opadów. Stałe oddziaływanie zanieczyszczeń powoduje osłabienie drzew, które stają się mniej odporne na działanie innych negatywnych czynników. Dlatego w przypadku występowania większej ilości szkodników, niekorzystnych warunków meteorologicznych (silnego wiatru) lub pojawienia się chorób padają całe połacie lasów, a proces odtwarzania się lasu jest utrudniony. W Polsce możemy obserwować takie zjawiska w Karkonoszach, w okolicach Puław, Nowej Huty. Głównymi trucicielami powietrz są wielkie zakłady przemysłowe np. huty, elektrownie, kopalnie, fabryki chemiczne itp. Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego występuje bardzo silne zanieczyszczenie powietrza, głównie z Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Wody mogą ulegać zanieczyszczeniu, przez wprowadzenie groźnych substancji z terenów poza obszarami chronionymi (np. poza parkami narodowymi).  Jednym spośród najważniejszych zagrożeń środowiska jest niszczenie gleb, wód śródlądowych i podskórnych. Wszystkie te zjawiska mają negatywny wpływ na obszary leśne. Przykładem jest Puszcza Białowieska zanieczyszczana ściekami z gospodarstw rolnych.

Najważniejsze spośród zagrożeń środowiska, kojarzonych ze współczesną działalnością człowieka jest globalne ocieplenie i ubożenie stratosferycznej warstwy ozonowej. Zjawiska te mają negatywny wpływ na tereny leśne.

2.      Pożary

Nasila się wypalanie lasów, jako najtańsza metoda pozyskiwania obszarów pod uprawy i urbanizację. W latach 1997-1998 wybuchły wielkie pożary lasów w Indonezji spowodowane niewłaściwą – rabunkową gospodarką. W rezultacie pożarów 20 mln ludzi w krajach - Malezja, Singapur, Brunei, Tajlandia ii Filipiny przez wiele miesięcy chorowało, żyjąc w smogu spowodowanym katastrofalnym pożarem. Globalne zmiany klimatyczne sprawiły, że przez pół roku 1998 w Roraimie - najbardziej wysuniętym na północ stanie Brazylii - nie spadła ani jedna kropla deszczu. Ogień, wykorzystywany tradycyjnie przez białych osadników i Indian do wypalania lasu pod przyszłe pola, wymknął się spod kontroli. Niszczące płomienie ogarnęły 2/3 powierzchni stanu. Ogień wdarł się na głębokość 30 km na teren leśny, niszcząc drzewa, zwierzęta i rezerwat Indian. Co roku w wyniku pożarów ginie 20-30% obszarów leśnych. Spalanie wielkich obszarów lasów tropikalnych w Amazonii spowodowało w roku 1987 emisję 250 mln ton CO2, co przyczyniło się do wzmocnienia efektu cieplarnianego. Ľ wźgla, który na skutek działalności człowieka dostaje się co roku do atmosfery pochodzi z wypalania lasów.

3.      Zaburzenia ekosystemów leśnych

Wszystkie wyżej wymienione szkodliwe czynniki powodują osłabienie odporności drzewostanów, i tym samym efekt działania szkodników leśnych (owadów, grzybów) jest wielokrotnie wzmocniony i może prowadzić nawet do zagłady dużych obszarów leśnych.

Zatrute przez działalność człowieka lasy, utraciły możliwość samo regeneracji. Przykładem jest rezerwat Kormoranów w Kątach Rybackich, odchody ptaków niszczą drzewostan, który nie jest zdolny do odtworzenia się, a tym samym został zaburzony ekosystem obszaru.

Ekosystemy leśne utraciły możliwość utrzymania stabilnego stanu i wymagają interwencji ze strony człowieka. Interwencja ta nie zawsze jest ze wszystkich punktów widzenia korzystna. Stosowane środki chemiczne wielokrotnie poza pożyteczną funkcją działają niekorzystnie na wszystkie organizmy zamieszkujące lasy.

Plemiona zamieszkujące tereny leśne zdobywają pokarm polując. Jednak nie tylko potrzeba zaspokojenia głodu jest przyczyną polowań. Na przykład gospodarka łowiecka w Puszczy Białowieskiej prowadzi do zachwiania równowagi pomiędzy drapieżnikami i ich ofiarami. W Bieszczadach myśliwi nieustannie domagają się prawa na odstrzał wilków.

Ludzie zbierający grzyby i runo leśne, wielokrotnie niszczą bogactwo lasów. Zniszczenia te wynikają zarówno z niewiedzy jak i z bezmyślności i braku wyobraźni, który prowadzi do nie odtwarzalnych szkód.

4.      Przemysł, rolnictwo

Rozwój gospodarczy powoduje ekspansję przemysłową oraz równolegle degradację środowiska w tym obszarów leśnych.

Wiele firm swobodnie prowadzi handel drewnem, z nielegalnego wyrębu, pochodzącym z lasów deszczowych.  Już w starożytności ludzie wycięli ogromne połacie lasów śródziemnomorskich dla budowy statków. Współczesna gospodarka nie wiąże ludzi z lasem. Nastawieni są na szybkie zyski, a drewno trafia na rynki odległych krajach. Ci, którzy najwięcej tracą na niszczeniu lasu nie mają głosu. Od roku 1961 konsumpcja wyrobów drzewnych się podwoiła. Obecnie mniej niż 20% ludzi na Ziemi (mieszkańcy Europy, USA i Japonii) zużywa ponad połowę całego drewna świata. Coraz więcej drewna przeznacza się na przedmioty jednorazowego użytku. W USA 1/5 wyciętych drzew, w tym lasów pierwotnych, staje się jednorazowymi paletami.

Od początku lat sześćdziesiątych konsumpcja papieru się potroiła. Mniej niż 20% ludzi na Ziemi (mieszkańcy Europy, USA i Japonii) zużywa ponad 2/3 papieru. Przypuszcza się, że za 15 lat konsumpcja papieru jeszcze się podwoi. Zapotrzebowanie na papier rośnie szybciej niż wtórna jego przeróbka.

Zbieranie żywicy związane jest z kaleczeniem kory drzew iglastych, co powoduje zmniejszenie ich odporności na działanie szkodników i hamuje ich rozwój. Obecnie w Polsce zaprzestano zbierania żywicy. Podobnie zbieranie kauczuku jest przyczyną kaleczenia drzew, obecnie kauczuk jest pozyskiwany z hodowli.

Lasy tropikalne są wypalane , niszczeją pod wpływem ekspansji człowieka. Przykładem jest autostrada transbrazylijska czy wielkie inwestycje wodne. Budowa dróg powoduje erozję gleby i zanieczyszczenie lokalnych rzek, a przede wszystkim wycinanie lasów. Co gorsze budowa dróg prowadzi do kolonizacji obszarów leśnych. Kolonizatorzy oczyszczają teren z drzew dla nie ograniczonej eksploracji. Budowa dróg jest niekonieczna w przypadku wydobycia ropy. Chociaż budowa szybów przy wykorzystaniu transportu powietrznego kosztuje więcej niż wybudowanie dróg, to koszty zniszczenia lasu i kultury indiańskiej są nieobliczalne. Istotnymi przyczynami zniszczenia Amazonii są: budowa dróg i zapór wodnych. Przez wyasfaltowanie szosy Brazylijskiej BR364 w ciągu 5 lat doszło do niekontrolowanego przesiedlenia się 0,5 mln ludzi. W ciągu 30 lat ma być wybudowane 136 zapór wodnych, z czego 79 na obszarze lasów tropikalnych. Oznacza to zatopienie 26 tys. km. kw. lasów tropikalnych i powstanie ogromnej ilości metanu,(32 razy bardziej niż dwutlenek węgla powoduje efekt cieplarniany) spowodowane gniciem zalanej roślinności. Budowa wielkich dróg przecina ciągłość dużych kompleksów leśnych i zagraża życiu wędrujących zwierząt.W Wenezueli budowane są linie energetyczne – wysokiego napięcia łączące elektrownie wodne z miastami, przebiegają one przez tereny lasów amazońskich. W Polsce w Pieninach wybudowano zbiornik wodny – czorsztyński. Jego obecność prowadzi do zmian klimatycznych wokół zbiornika następuje żywiołowa urbanizacja, nasilenie masowego ruchu turystycznego, eksploatacja żwirów i otoczaków, co niszczy ekosystemy leśne. W Jaworzynie Krynickiej lasy górskie zostały zdewastowane przez budowę kolei gondolowej i szerokich tras narciarskich. Krynicy grozi erozja i spływanie zboczy. Wiele polskich kompleksów leśnych, w tym Puszcza Bolimowska i Notecka zagrożone są budową autostrad i innych szlaków komunikacyjnych. Puszcza Knyszyńska zagrożona jest budową drogi ekspresowej oraz wielkiego lotniska międzynarodowego w samym jej środku. Planowane jest utworzenie zalewu w okolicach wsi Jamasze, który zaleje znaczną część puszczy. Polesie Lubelskie zagrożone jest planami budowy elektrowni oraz szybko rozrastającymi się okolicznymi miastami. Karkonosze, Beskid Śląski są miejscami najliczniej odwiedzanymi w Polsce. Budowa wyciągów i tras narciarskich, nawet w ścisłym rezerwacie powoduje wylesianie, wzrost spływów powierzchniowych, zmniejszenie retencji, erozję i dalszą dewastację.

Las Amazonii kryje rudy manganu, ludzie w celu wydobycia rud wycinają duże połacie lasu. Uzależnienie dochodów Ekwadoru od przemysłu naftowego czyni zaprzestanie wydobycia ropy niemożliwym. Koniecznie jest unowocześnienie systemu eksploatacji ropy, który uchroniłby lasy tropikalne i respektowałby prawa ich mieszańców. Wydobycie i produkcja ropy zniszczyła olbrzymie połacie ekwadorskich lasów tropikalnych. Ekwadorskie kompanie naftowe produkują każdego dnia 13,7 mln litrów odpadów wiertniczych, które bardzo często przedostają się z odwiertów zatruwając glebę, wody i podziemne rzeki.  W Polsce występuje problem analogiczny. Niecka Gródecko-Michałowska niszczona jest przez nadmierną eksploatację obszarów torfowych (kopalnie odkrywkowe). W Puszczy Mielnickiej znajduje się przepompownia ropy naftowej, stanowiąca zagrożenie dla wielkiego zespołu leśnego. Znaczne obszary puszczy Goleniowskiej zostały wycięte w celu eksploatacji płytko zalegających pod powierzchnią ziemi wapieni oraz budowę przetwarzającej je cementowni.

Lasy tropikalne wyrąbywane są przez wielkie korporacje, później zamieniane w pastwiska i uprawy rolne. Nie chroniona gleba w klimacie równikowym szybko ulega erozji i pustynnieje. Kiedy las zostanie wycięty i spalony popiół i rozkładające się rośliny uwalniają szybko do gleby dość pierwiastków odżywczych aby zaopatrzyć bujny wzrost roślin , ale jedyna przez 2 lub 3 lata. Hodowcy wycinają, więc następne partie lasów. W 1978 roku farmerzy w Ekwadorze wycięli 96% lasów po pacyficznej stronie Andów pod uprawę roli.

5.      Rabunkowa gospodarka narodowa

Nie jednolite zarządzanie bogactwami lasów jest jednym z największych czynników niszczących lasy tropikalne. Bank Światowy szacuje, że ok. 2,5 mln ludzi żyje obecnie w tropikach, a 1 mln egzystuje w zupełnej biedzie. Odpowiedzialność na zniszczenia lasów ponoszą w dużym stopniu ponadnarodowe koncerny, konsorcja bankowe, międzynarodowe organizacje rządowe i gospodarcze, nastawione na zysk, niezważające na ekologiczne, społeczne i ekonomiczne następstwa swojej polityki. Państwowe przedsiębiorstwa leśne uparcie wycinają lasy i sprzedają drewno, chociaż traktowanie lasów jako obszary turystyczne przynosi 28 razy większe zyski i daje 34-krotnie wyższe zatrudnienie.

Wycinanie i niszczenie lasów jest w większości rezultatem polityki rządów. Dzieje się tak zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. W Belize i Malezji pierwotne lasy deszczowe sprzedawane są w cenie 1 USD za hektar. W USA lasy państwowe sprzedały w latach 1992-1994 drewno tracąc na jego wartości ok. mld USD. Wyrąb lasów tropikalnych – od Kolumbii poprzez Wybrzeże Kości Słoniowej aż po Indonezję – stał się biznesem prowadzonym za pomocą nowoczesnych maszyn, wielkich pieniędzy i często skorumpowanych lokalnych polityków. Rząd Brazylii przyznaje, że 85% drewna pochodzącego z lasów Amazonii zostało pozyskanych w nielegalnym wyrębie. Brazylia ma międzynarodowe zobowiązania do zachowania bogactwa Amazonii. Ma też zobowiązania wobec 17 mln ludzi, którzy tu żyją i chcą rozwoju cywilizacyjnego. Rozwój gospodarczy Brazylii daje szansę ubogiemu regionowi i miejscowej ludności (250 tys. ludzi) na godziwe życie. Ludność Brazylii od lat żyje z hodowli bydła, nielegalnego wydobycia złota i diamentów oraz przemytu narkotyków. Tylko dzięki pomocy międzynarodowej można pogodzić zachowanie bogactwa lasów i rozwoju gospodarczego tego regionu. W Kanadzie starożytne lasy ciągle maleją. Od dawna Rosja nadmiernie eksploatuje lasy syberyjskie.

6.      Turystyka

Turyści korzystający z uroków i bogactwa przyrody w lasach często nie przestrzegają obowiązujących tam zasad. Zostawiają po sobie zdewastowane i zaśmiecone środowisko. Puszcza Białowieska jest smutnym przykładem takiej dewastacji.

Wiele interesujących miejsc jest nawiedzanych przez masy turystów. Obszary te nie są w stanie odtwarzać się po tak masowych wizytach. Zwierzęta nie mają warunków do normalnego rozwoju, rośliny są masowo niszczone.

7.      Ochrona lasów

8 lat temu w Rio de Janeiro przyjęto konwencję o ochronie bioróżnorodności sygnowaną także przez Polskę. Ochrona wartościowych regionów to cel kolejnych kampanii fundacji World Wilde Fund i Earth First. Szereg działań zapobiegających nielegalnemu wyrębowi drzew w lasach tropikalnych prowadzi GreenPeace. Świadomość wartości lasów staje się coraz bardziej powszechna, dopiero teraz, kiedy lasy uległy już głębokiej deformacji i wartości te są silnie zagrożone. Dotyczy to zarówno tropikalnych lasów Amazonii, jak i lasów europejskich. Pogarszający się stan lasów w Polsce sygnalizowany był od dawna. Zmiany jakie nastąpiły w ostatnim dziesięcioleciu sięgają bardzo głęboko i na niektórych obszarach zagrażają istnieniu lasów.

Powrót na Stronę Główną

Powrót na stronę Prace