Władysław I Łokietek
1. Okres panowania
·
Powiązania rodzinne
Władysław Łokietek urodził się około 1260 roku, w
czasie rozdrobnienia dzielnicowego Polski. Był trzecim synem Kazimierza,
księcia Kujaw, Łęczycy i Sieradza, oraz jego trzeciej żony - Eufrozyny, córki
księcia opolsko - raciborskiego. Kazimierz był jeszcze władcą dużego księstwa,
musiał je jednak, dalej rozdrabniając Polskę, podzielić pomiędzy synów.
Władysławowi przypadła malutka dzielnica brzesko - kujawska.
·
Początki panowania
Choć nie miał Łokietek odpowiedniego
przygotowania, osiągnął dzięki swym zdolnościom i ambicji wielkie sukcesy.
Szansę otworzyły się przed nim w 1288 r., gdy odziedziczył Sieradz po bracie
Leszku Czarnym. Być może już wtedy myślał o Krakowie. Tymczasem rycerstwo
małopolskie wybrało na swego władcę Bolesława Mazowieckiego. Łokietek poparł
kuzyna i utworzył z nim koalicję. W bitwie pod Siewierzem sprzymierzeni pobili
książąt śląskich. Dzięki temu Władysław objął pod władanie Sandomierz i stał
się jednym z silniejszych książąt polskich. Starał się o Kraków w roku 1290,
już po śmierci rządzącego Krakowem Henryka Probusa, ale dobrowolnie ustąpił
Przemysłowi II wielkopolskiemu. Przemysł z kolei musiał po kilku miesiącach
zrezygnować z Krakowa na rzecz Wacława II. Celem Wacława było połączenie i
panowanie w całej Polsce. Po połączeniu się z kilkoma książętami śląskimi
zaatakował Łokietka. Najpierw, w 1292 r., odebrał mu Sandomierz, a następnie
pokonał go pod Sieradzem. Władysław musiał zrzec się Małopolski i obiecał
złożyć Wacławowi hołd z pozostałych swych ziem. Tego przyrzeczenia nie dotrzymał,
zawarł natomiast sojusz z Przemysłem II przeciwko Wacławowi. W 1294 r.
zrekompensował sobie utratę Sandomierza, obejmując w posiadanie odziedziczoną
po bracie Łęczycę.
·
Wygnanie
Po śmierci Przemysława II w 1296 r. i wygaśnięciu
linii książąt wielkopolskich tamtejsi możni oddali władzę Łokietkowi. Zachęciło
to księcia kujawskiego do podjęcia próby zjednoczenia kraju. Poza Wielkopolską
dysponował także swoją częścią Kujaw, ziemią sieradzką i łęczycką oraz Pomorzem
Gdańskim. W 1299 r. Wacław II, który nie zrezygnował z próby podporządkowania
sobie całej Polski, uderzył na Łokietka, pokonał go i ponownie zobowiązał do
złożenia sobie hołdu. W tej sytuacji Wielkopolanie wypowiedzieli Łokietkowi
posłuszeństwo i dokonali elekcji Wacława. Nie mieli wyjścia. Groził im podbój
ze strony króla czeskiego, wspieranego przez oddziały Małopolan. Gdyby tak się
stało, Małopolanie osiągnęliby przewagę nad możnymi Wielkopolski. W 1299 r.
Łokietek stracił wszystko i musiał uchodzić za granicę. W ciągu czterech
następnych lat był na Węgrzech, może też odwiedził Rzym. W tym czasie Wacław
zjednoczył niemal całą Polskę i koronował się w Gnieźnie na króla. Jednak jego
polityka zaczęła budzić niezadowolenie możnowładztwa.
·
Powrót Łokietka i
zjednoczenie ziem
To niezadowolenie z rządów czeskich pozwoliło
Łokietkowi na powrót do Polski. W 1304 r. lub na początku 1305 r. zajął
Sandomierz. Jednocześnie w innych częściach Polski wybuchać zaczęły powstania.
Gdy w 1305 r. zmarł Wacław II, panowanie czeskie w Polsce przestało istnieć.
Łokietkowi udało się opanować ziemie Polski środkowej, Kujawy, Pomorze Gdańskie
i Małopolskę, nie zdołał jednak zająć Wielkopolski, gdzie uprzedził go Henryk
Głogowski. Mogło się wydawać, że znowu wracają czasy rozbicia dzielnicowego.
Łokietek władał tylko częścią ziem polskich. Poza jego władzą pozostawały
Śląsk, Mazowsze, w ziemi chełmińskiej rządzili Krzyżacy, a w ziemi lubuskiej -
Brandenburczycy. W Wielkopolsce władał Henryk Głogowski, który zaczął używać
tytułu “Dziedzic Królestwa Polskiego". Ponadto w latach 1308-1309 Krzyżacy
podbili Pomorze Gdańskie, a w 1311 r. mieszczanie krakowscy wypowiedzieli
Łokietkowi posłuszeństwo. Bunt krakowski Łokietek stłumił, lecz nie udało mu
się obronić Pomorza. Mimo że w 1321 r. zwołany do Inowrocławia sąd papieski
przyznał tę ziemię Polsce, na wiele lat pozostała ona pod władzą krzyżacką.
·
Koronacja
Mimo to Królestwo Polskie się odradzało. W 1314 r.
Wielkopolanie poddali się Łokietkowi. Pozwoliło mu to rozpocząć starania o
koronę królewską. W 1318 r. do papieża wpłynęła petycja z prośbą o koronację
Władysława II. Papież stanął wobec trudnej decyzji. Łokietek był jego
sojusznikiem, do tronu polskiego jednak wysunął pretensje król czeski Jan.
Dlatego też papież dyplomatycznie odpowiedział, że zgadza się na koronację, ale
nie może ona naruszać niczyich praw. Aby więc nie prowokować króla czeskiego,
Łokietek koronował się w Krakowie, a nie w Gnieźnie, jak wszyscy jego
poprzednicy. Był pierwszym królem koronowanym w Krakowie. Władca Czech wysuwał
roszczenia do Królestwa Polskiego, którym według niego była Wielkopolska.
Państwo króla Władysława obejmowało tylko część
ziem dawnego Królestwa Polskiego. Pozostawało też w konflikcie z zakonem
krzyżackim, Brandenburgią i Czechami. Łączyły natomiast Łokietka dobre stosunki
z Węgrami i Litwą, mógł liczyć na poparcie papieża. Mimo to w momencie próby
pozostał osamotniony.
·
Konflikty
Ciąg konfliktów, jakie nastąpiły pod koniec
panowania Łokietka, zapoczątkował polsko--litewski atak na Brandenburgię (1326
r.). Zakończył się on militarnym sukcesem, lecz politycznie był klęską.
Uderzenie wspólnie z poganami na kraj chrześcijański spowodowało chwilowe
osamotnienie Polski na arenie międzynarodowej. Wykorzystali to Krzyżacy,
atakując Kujawy. Wsparł ich Jan Luksemburski. Przy jego pomocy Krzyżacy zajęli
ziemię dobrzyńską, król Czech natomiast zhołdował sobie większość księstw
śląskich i Mazowsze. Od zupełnej klęski uratowała Polskę pomoc dyplomatyczna
króla Węgier.
W 1331 r. została wznowiona wojna
polsko-krzyżacka. Mimo polskiego zwycięstwa pod Płowcami Krzyżacy zajęli
Kujawy.
·
Dziedzictwo Łokietka
Łokietek zmarł w Krakowie dnia 2 marca 1333 roku.
Polityce Łokietka można postawić wiele zarzutów. Jednak dzięki jego
konsekwencji, zdolnościom i ambicji zostało odnowione Królestwo Polskie. Król
Władysław stworzył fundament, na którym jego syn, Kazimierz Wielki mógł
zbudować silne państwo.
Władysław Łokietek ożenił się z Jadwigą, córką
Bolesława Pobożnego, księcia Wielkopolski. Spośród licznego potomstwa przeżył
ojca tylko syn Kazimierz i córka Elżbieta. Została ona królową węgierską, żoną
króla Karola Roberta.
Niewątpliwie, karierze Łokietka ogromnie pomogły
tajemnicze zgony innych kandydatów do korony królewskiej. Władysław Łokietek
nie tylko reprezentował tradycję rodu piastowskiego, tragicznie osłabionego
przez przedwczesne zgony władców i wygasanie całej królewskiej linii, posiadał
on także istotne wartości, które pozwoliły opinii społecznej na uznanie go,
jako dobrego kandydata do polskiej korony.
Łokietek nigdy nie był twardym organizatorem.
Niektórzy historycy opisują go jako poczciwego, a czasami nawet naiwnego
władcę. Jednak dzielności wojennej Łokietka w obronie kraju nikt nie
kwestionuje. Dzięki temu Łokietek zjednoczył dużą część ziem polskich i
stworzył swemu następcy, Kazimierzowi III Wielkiemu dogodne warunki do
stworzenia jednolitego państwa.
2. Wydarzenia historyczne za
życia Władysława I Łokietka
|
1279 - 1288 |
- Leszek
Czarny(książę łęczycko-sieradzki i sandomierski), księciem zwierzchnim
(seniorem), syn Kazimierza księcia kujawskiego, łęczyckiego, sieradzkiego |
|
1279 |
- wprowadzenie na
ziemiach polskich przymusu parafialnego; zgodnie z uchwałami IV soboru
laterańskiego (1215 r.) mieszkańcy byli zobowiązani do uczestnictwa w mszach
oraz przyjmowania sakramentów we właściwym kościele parafialnym |
|
1288 - 1290 |
- Henryk IV Probus
(książę wrocławski), księciem zwierzchnim (seniorem), wnuk Henryka II Pobożnego
władcy Polski w latach 1238 - 1241 |
|
1288 |
- po opanowaniu
stolicy w Krakowie rozpoczął starania o zgodę papieża na koronację . |
|
1290 |
- śmierć Henryka IV
Probusa; zapisuje w testamencie Ziemię Krakowską księciu Wielkopolski
Przemysławowi II. |
|
1279 - 1290 |
- książę Przemysław
władcą Wielkopolski . |
|
1282 |
- układ w Kępnie;
władca Pomorza Gdańskiego czyni Przemysławaa II swym następcą . |
|
1290 - 1296 |
- Przemysław II księciem
zwierzchnim (seniorem) i królem Polski, prawnuk Mieszka II Starego władcy
Polski w latach 1173-1177 . |
|
1291 |
- ustąpienie z
tronu krakowskiego przed atakami wojsk czeskich; zmuszony do ucieczki wywiózł
z Wawelu insygnia koronacyjne . |
|
1295 |
- koronacja
Przemysława II na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, Jakuba
Świnkę w dniu 26 czerwca w katedrze gnieźnieńskiej; po niemal dwustu latach
korona Bolesława III Śmiałegoznalazła się na skroniach wielkopolskiego
księcia; objął we władanie Pomorze Gdańskie . |
|
1296 |
- zamordowanie (8
lutego) króla Przemysława II w Rogoźnie z inspiracji margrabiów
brandenburskich; władzę w Wielkopolsce obejmuje książę brzesko – kujawski
Władysław Łokietek. |
|
1300 - 1305 |
- okres panowania
na tronie polskim Wacława II władcy Czech |
|
1305 - 1306 |
- Wacław III czeski
królem Polski, syn Wacława II |
|
1306 - 1333 |
- panowanie
Władysława I Łokietka syna Kazimierza księcia kujawskiego i Eufrozyny
księżniczki śląskiej |
|
1308 |
- zajęcie Gdańska
przez Brandenburczyków; Zakon Krzyżacki podstępnie zajął Pomorze Gdańskie |
|
1309 |
- Wielki Mistrz
Zakonu Krzyżackiego Zygfryd von Teuchtwagen przeniósł siedzibę krzyżacką z
Wenecji do Malborka |
|
1311 |
- bunt przeciwko
księciu Władysława I Łokietka wzniecony przez patrycjat miasta Krakowa |
|
1314 |
- Władysław I
Łokietek wkroczył do Poznania i opanował Wielkopolskę |
|
1320 |
- 20 stycznia w
katedrze na Wawelu Władysław I Łokietek został namaszczony przez arcybiskupa
Janisława na króla, jego zaś żona Jadwiga, córka Bolesława V Pobożnego, na
królową Polski |
|
1320 - 1321 |
- proces
polsko-krzyżacki przed sądem papieskim w Inowrocławiu i Brześciu; zapadł tam
pomyślny wyrok dla polskiego władcy - zwrot Polsce Pomorza Gdańskiego -
Krzyżacy nie uznali go |
|
1325 |
- przymierze Polski
z państwem litewskim umocnione małżeństwem syna Łokietka Kazimierza z Aldoną
córką księcia Litwy Giedymina |
|
1331 |
- najazd na ziemie
polskie z północy wojsk krzyżackich, z południa wojsk czeskich Jana
Luksemburga; najeźdźcy spustoszyli Wielkopolskę; w drodze powrotnej część
wojsk krzyżackich została pobita pod Płowcami (27 września) |
|
1332 |
- zabór Kujaw i
Ziemi Dobrzyńskiej przez Zakon Krzyżacki |
|
1333 |
- śmierć (2 marca)
króla Władysława I Łokietka w Krakowie |
Bibliografia
·
“Poczet królów i książąt
polskich”, Spółdzielnia Wydawnicza “Czytelnik”, 1978
·
“Polska Piastów, Polska
Jagiellonów”, Paweł Jasienica, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986
·
“Historia Polski –
Ossolineum”, Wydawnictwo Ossolińskich, 2000
Pracę wykonano w czerwcu 2000 roku
