Tutanchamon

 

Słowo wstępne o Tutanchamonie

Tutanchamon żył i umarł w jednym z najbogatszych okresów historii Egiptu, w czasach zamętu religijnego i nieograniczonej twórczości artystycznej. W dużym stopniu przyczynił się do tego ojciec Tutanchamona faraon Echnaton. Jego jedyny syn wstąpił na tron jako dziecko. Po dojściu do władzy chłopca, frakcje religijne pojednały się i kraj powrócił do względnej stabilizacji. Młody faraon miał w tym niewielki udział. Podczas gdy, ojciec – Echnaton cieszył się silną władzą, Tutanchamon był małym słabym chłopcem, ukrytym pod złotą maską boga -– władcy.

Powiązania rodzinne

Dokładne daty panowania dynastii egipskich i faraonów są wciąż przedmiotem badań naukowych. Jedno z opracowań podaje, że interesująca nas 18 dynastia rządziła w latach 1550 – 1319 p.n.e. Tutanchamon rządził w latach 1333 – 1223 p.n.e. Był prawdopodobnie potomkiem Echnatona (1353 – 1335 p.n.e.). Jest również możliwe, że jego matką była Kija, jedna z mniej ważnych żon Echnatona. Nefertiti – najważniejsza żona Echnatona miała sześć córek, z których jedna została żoną Tutanchamona.

              

 

 

(po lewej) Nefertiti

 

  

Faraonowie 18. dynastii

Jachmes

 

1550 – 1525

 

Amenchotep I

1525 – 1504

 

Totmes I

1504 – 1492

 

Totmes II

1492 – 1479

 

Totmes III

1479 – 1425

 

Hatszepsut

1473 – 1458

 

Amenchotep II

1427 – 1401

 

Totmes IV

1401 – 1391

 

Amenchotep III

1391 – 1353

 

Echnaton

1353 – 1335

 

Smenchkare

1335 – 1333

 

Tutanchamon

1333 – 1323

 

Eje

1323 – 1319

 

Egipt za panowania 18 dynastii

Egipt zawsze, geograficznie leżał nieco na uboczu, odizolowany od sąsiadów naturalnymi barierami: Morzem Śródziemnym na północy, regionem katarakt na południu oraz pustyniami na wschodzie i zachodzie. Kraj ten utrzymywał jednak związki ze światem zewnętrznym. W XVII wieku przed naszą erą Azjaci zwiększali wpływy w Egipcie, ostatecznie zawładnęli nim w XVII – XVI wieku p.n.e. Okres ten przyniósł wiele zmian w zakresie umiejętności wytapiania brązu, wyrabiania ceramiki, tkactwa, rolnictwa i sztuki wojennej. Korzyści wynikające z kontaktów z zagranicą zaowocowały ekspansją Egiptu w okresie Nowego Państwa ( 1550 – 1070 p.n.e.). Pierwszym etapem tej polityki było wypędzenie Azjatów przez księcia Jahmesa – założyciela 18 z kolei, a pierwszej dynastii Nowego Państwa.. Panowanie 18 dynastii rozszerza potęgę Egipską sięgającą na północ po rzekę Eufrat. Jednak na północy rozpoczął się okres niepokojów i grabieży. W związku z nałożeniem coraz to większych obciążeń na ludność, bogactwa wpływały do skarbca faraona i jego naczelnego boga w postaci niewolników i surowców. W 1390 Egipt był w centrum ówczesnego świata. Następne czterdzieści lat to okres stabilizacji i pokoju. Faraon – wcielony bóg był dostatecznie potężny, by prowadzić z sąsiadami dyplomatyczne gry polegające na rozdawaniu podarków w zamian otrzymując księżniczki do swojego haremu. Wtedy też podjęto wielkie prace budowlane, wznoszono pałace, świątynie, kaplice i inne budowle. Tak wyglądał Egipt, gdy Echnaton – ojciec Tutanchamona wstępował na tron. Rządził on przez 17 lat i pozostawił ślad na każdej dziedzinie życia i kultury Egiptu. Główną cechą jego panowania było całkowite poświęcenie Atonowi – bogowi słońca, przedstawiano go w postaci dysku słonecznego, który był symbolem nowego porządku. Zasady tego porządku wyrażono w Wielkim Hymnie do Atona. Jest tam mowa o bogu Atonie, jedynym stwórcy i dobroczyńcy ludzkości. Hymn był prawdopodobnie ułożony przez samego faraona. Dostęp do boga był możliwy jedynie dzięki pośrednictwu faraona, który utożsamiał się z Atonem. Faraon czcił dysk słoneczny, a ludzie czcili jego. Pierwsze lata panowania Echnatona minęły pod znakiem wielkich prac budowlanych, na przykład rozpoczęto budowę nowej stolicy poświęconej kultowi dysku słonecznego w el-Amarna w środkowym Egipcie. Faraon zamykał stare świątynie, w tym czasie stabilizacja państwa egipskiego została zachwiana. Kierowanie państwem wymykało się spod kontroli, a wyzysk ludności stawał się powszechny. Z tych powodów faraon zyskał pośmiertny przydomek “przestępcy”. Echnaton zmarł w siedemnastym roku swego panowania, pozostawiając państwo egipskie w złym stanie po latach zaniedbań. Następujące po tym wydarzenia są trudne do zrekonstruowania. Wielka małżonka królewska Nefertiti rozpaczliwie próbowała utrzymać władzę po śmierci Echnatona. Po dwóch latach panowania Smenchare, na tronie zasiadł dziewięcioletni Tutanchamon.

Kim był Tutanchamon?

Tutanchamon wciąż pozostaje postacią zagadkową. Urodził się przypuszczalnie w el-Amarna w drugiej połowie panowania Echnatona, zmarł młodo, prawdopodobnie w wieku szesnastu lub siedemnastu lat. Nie ma pewnych dowodów wskazujących, kto był matką Tutanchamona. Główna żona Echnatona Nefertiti nie urodziła mu syna. Przypuszcza się, że matką Tutanchamona mogła być Kija – jedna z mniej ważnych żon Echnatona.

Wiadomo, że Tutanchamon objął tron w 1333 r. p.n.e. Panował w Egipcie co najmniej dziewięć lat, chociaż wydaje się, że realna władza spoczywała w rękach innych ludzi. Królewską żoną Tutanchamona była trochę od niego starsza Anchesenpaaton, trzecia córka Echnatona i Nefertiti. W zeszłym roku Scott Woodward, genetyk z Brigham Young University w Utah, podał interesujące wyniki badań opracowane przez jego zespół. Wyizolowano DNA z próbek pobranych z mumii rodziny Tutanchamona. Materiał pochodził z ośmiu pokoleń królów XVIII dynastii. Woodward orzekł, że stwierdzone bardzo duże podobieństwo genetyczne próbek świadczyłoby, iż nie zawierano małżeństw poza rodziną. Dodał też, że ma genetyczne dowody na to, iż niektórzy faraonowie poślubiali swoje siostry, aby utrzymać "czystość" królewskiej linii. Najważniejszym wydarzeniem tego panowania było przeniesienie stolicy kraju z el-Amarna do Memfis, a Teby stały się ponownie centrum religijnym kraju. W czasie panowania młodego faraona nastąpił duży wzrost aktywności artystycznej i budowlanej w całym Egipcie.

Ludzie faraona

Tutanchamon jako półboski władca rządził starożytnym Egiptem. Faraon, który pośredniczył pomiędzy bogami, a ludźmi miał ograniczony kontakt ze zwykłymi poddanymi. Otoczony na dworze kręgiem najbliższych doradców i przyjaciół, rządził królestwem. Nakazywał ściągać podatki, zarządzał rolnictwem, odprawiał sądy poprzez armię urzędników. Najważniejszym człowiekiem w otoczeniu faraona był “Boski Ojciec” Eje, uważany za ojca Nefertiti, przybrany dziadek Tutanchamona. Funkcja głównego doradcy kontrolującego dostęp do króla i mającego wpływ na nieletniego władcę, dawała mu dużo władzy. Po przedwczesnej śmierci faraona Eje, dzięki przynależności do rodziny królewskiej, mógł panować samodzielnie, rządy jego trwały cztery lata. Duże wpływy na faraona wywierał również Horemheb, naczelny dowódca i wysłannik faraona. Dowodząc armią Horemheb umacniał panowanie Egiptu nad krajami sąsiednimi i zapewniał stały dopływ danin.

Zapomniany faraon

Zapomnienie, na które skazano Tutanchamona przyczyniło się do przetrwania jego grobowca. Konsekwentnie pomijany przez swych następców na liście faraonów Egiptu, został wkrótce wymazany z kart historii. Badania jego mumii nie wykazały śladów żadnej choroby, która mogłaby być przyczyną tak wczesnej śmierci. (W wielu popularnych opracowaniach powtarzane są nie uzasadnione informacje o tajemniczej chorobie, o nie znanych bakteriach, etc.) Analiza mumii wyklucza także morderstwo. Jego dwaj poprzednicy na tronie egipskim ­ Echnaton i Semenechkare ­ także umarli dosyć młodo. Śmierć Tutanchamona mogła być zaskoczeniem dla otoczenia króla. Wydaje się, że przygotowania do pogrzebu odbywały się w nadzwyczajnym pośpiechu. Skalny grób w Dolinie Królów nie był przeznaczony dla niego. Należało także przyciąć stopy drewnianej, antropoidalnej trumny, aby zmieściła się w kamiennym sarkofagu. Miejsce jego pochówku stopiło się z otoczeniem i zapomniano o nim nie tylko za panowania Ramzesa VI , dla którego wykuto grobowiec kilka metrów dalej, ale także gdy rabowano Dolinę Królów (1100 – 1070 r. p.n.e.)

Dolina Królów

Dolina Królów położona jest około pięć kilometrów na zachód od Luksoru, na przeciwległym brzegu Nilu. Pierwszym pochowanym tu faraonem był Totmes I (1492 r. p.n.e.) i prawie wszyscy poza kilkoma, władcy Nowego Państwa przygotowywali swe grobowce na jej terenie. Tutanchamon był prawdopodobnie siódmym z kolei faraonem, który wybrał to miejsce. Do dzisiaj odkryto tam co najmniej osiemdziesiąt grobowców. Ostatnim złożonym tam władcą był Ramzes X (1100 r. p.n.e.). Za panowania Ramzesa XI rozpoczęło się niszczenie grobów faraonów. Ogromne bogactwa stanowiły pokusę dla złodziei. Łamano meble, których elementy wykorzystywano ponownie. Okradane z kosztowności mumie przenoszono do kryjówek i schowków. Współcześni badacze nie spodziewali się, że mogą znaleźć jeszcze nie splądrowane grobowce. Prawie wszyscy, którzy kopali w Dolinie Królów interesowali się ukrytymi skarbami. W większości wypadków poszukiwacze grobów zwracali uwagę tylko na bogactwa zmarłych, nie przejmując się wyposażeniem grobowców pozostawionym przez starożytnych. Dokumentacja wyposażenia była bardzo uboga i nie dawało się ustalić pochodzenia znalezionych przedmiotów.

Wykopaliska w Dolinie Królów w latach 1914 – 1922

Lord Carnarvon i Howard Carter – dwaj angielscy egiptolodzy od początku współpracy za swój podstawowy cel uznali pracę nad grobowcami faraonów Nowego Państwa. Tajemnicą był grobowiec plądrowany od jakiegoś czasu przez mieszkańców Teb. Po wielu zabiegach, Carterowi udało się go wytropić. Grobowiec był okradziony już w starożytności, a mumię usunięto. Lecz zarówno ci, którzy plądrowali grób zarówno 3000 lat temu, jak i współcześni rabusie zostawili jeszcze wiele cennych przedmiotów. Był to pierwszy grób faraona znaleziony przez parę poszukiwaczy, który rozsławił ich wspaniałymi zabytkami. Carter i Carnarvon uratowali wiele cennych przedmiotów znalezionych w odkrytych przez nich, w większości wcześniej splądrowanych grobowcach. Wojna w Europie pomniejszyła rangę tych znalezisk, nawet w Egipcie. Carnarvon miał kłopoty finansowe w Anglii, a Cartera coraz bardziej pochłaniały sprawy wojny, był kurierem dyplomatycznym. W 1917 roku Carter rozpoczął prawdziwe prace w Dolinie Królów. W następnych latach gruntownie przekopywano dolinę, aby odnaleźć jeden grobowiec: Tutanchamona. Egiptolodzy, badający pozostałości tego okresu, na podstawie kilku znalezionych przedmiotów sądzili, że faraona pochowano w Tebach. Carter, jako jedyny, myślał inaczej. Wierzył, że niesplądrowany grobowiec wciąż czeka na odnalezienie. Przez pięć lat wraz z Carnarvonem systematycznie przeszukiwali Dolinę Królów. Do transportu tysięcy ton wapiennego gruzu zatrudniono niezliczonych robotników, którzy używali koszy i ręcznie popychanej kolejki. Niestety prace nie dawały skutków. Jedynym zwrotem znacznych wydatków było znalezienie sześciu naczyń na olej wykorzystywany przy mumifikacji zwłok.

Odkrycie grobowca

Niezadowolenie oraz koszty wykopalisk ogromnie wzrosły. Entuzjazm Carnarvona wyczerpywał się, w 1922 roku podjął decyzję o zakończeniu prac. Opinia mówiąca, że Dolina Królów została całkowicie spenetrowana wydawała się prawdziwa. Carter jednak nie poddawał się, zaproponował, że sfinansuje dalsze badania ze swojej kieszeni. Chciał przeszukać ostatni kawałek terenu, gdzie w jego odczuciu mogło coś być. Gdyby doszło do odkrycia, znalezione przedmioty należałyby do Carnavona, który miał pozwolenie na prace badawcze. Lord skusił się ofertą, zgodził się na ostatni sezon, ale to Carter miał ponosić wszelkie koszty. 1 listopada 1922 roku podjęto ponownie prace. Trzy dni później humor poszukiwaczy znacznie się poprawił. Około czterech metrów poniżej wejścia do grobowca Ramzesa VI odkryto górną partię schodów. Następnego dnia odsłonięto 12 stopni i dostrzeżono górną część otynkowanej ściany. Była opieczętowana na całej powierzchni dużymi, niewyraźnymi pieczęciami. Carter próbował odczytać odciski pieczęci, ale bez skutku. Chwilowo problem właściciela grobu został nierozwiązany. Archeolog nakazał robotnikom zasypać schody i natychmiast wysłał telegram do Carnarvona przebywającego w Anglii. Dwa tygodnie później lord był już w Egipcie i prace rozpoczęły się na dobre. Po ponownym odsłonięciu ściany na pieczęciach dostrzeżono napis: Tut.anch.Amon. Zadowolenie odkrywców zmalało, gdy w lewym górnym rogu zauważyli znaki informujące o powtórnym zamknięciu. Zawartość grobowca została naruszona w starożytności, wiadomo o czym to mogło świadczyć. Stopniowo blokadę usunięto i odsłonięto schodzący w dół korytarz – tunel, wypełniony wapiennym rumowiskiem. Po usunięciu wapienia ukazały się drugie drzwi. Były otynkowane i opieczętowane, a w lewym górnym rogu oznaczone pieczęciami świadczącymi o powtórnym zamknięciu.

Wnętrze grobowca

Carter nie wiedział czego może spodziewać się wewnątrz grobowca, mogły tam być na przykład cuchnące gazy. Zdecydował się wybić mały otwór i wsunął tam świecę. Jego oczom ukazał się widok “najcudowniejszy, jaki dotychczas przeżyłem i zapewne jeden z tych, co do których nie mam nadziei, że się jeszcze powtórzą” – napisał Carter. Po powiększeniu otworu odkrywcy weszli do westubułu (przedsionka). Poruszali się pomiędzy stosami skarbów, nie byli w stanie uwierzyć w to, co widziały ich oczy.

Następnego dnia po zainstalowaniu oświetlenia elektrycznego znaleziono wejście do drugiej komory – aneksu oraz otynkowany fragment muru wskazujący wejście do trzeciej komory, na którym widniały ślady po ponownym zatynkowaniu. Odkrywcy rozbili mur otwierając wejście do komory grobowca. Komorę wypełniała ogromna, złocona kaplica, za nią znajdowało się czwarte pomieszczenie z otwartym przejściem. Był to skarbiec pilnowany przez figurę półleżącego psa, boskiego strażnika królewskiego cmentarzyska. Jadnak kaplica była najważniejsza dla Cartera, który krzyknął: “Mam Tutanchamona, to jest pewne, i wierzę... nienaruszonego”.

Odkrycie Cartera

Odnaleziony grobowiec krył wiele zagadek. Wąski korytarz i niewielka powierzchnia wskazywały, iż nie został zaprojektowany na miejsce ostatniego spoczynku faraona. Początkowo archeolodzy uważali, że odkryli schowek na przedmioty, być może związany z wyposażeniem innego grobowca. Wątpliwości rozwiały się wraz z pojawiającym się imieniem Tutanchamona i odkryciem komory grobowej. Skromny grobowiec zawiódł oczekiwania badaczy, ale jego zawartość zachwyciła ich. Wyposażenie było tak imponujące, że trudno było oszacować jego jakość i ilość. Było jasne, że grobowiec obrabowano, nie wiedziano jak wiele rzeczy skradziono, kiedy nastąpiła kradzież, czego szukali rabusie. Kwalifikacje Cartera jako archeologa były nieocenione, miał świetne umiejętności dokumentacji zabytków. Jest pewne, że jego notatki i fotografie są doskonałym źródłem informacji. Grób Tutanchamona jest najbogatszy ze wszystkich dotychczas odnalezionych w Dolinie Królów, został też najlepiej opisany. Ponad pół wieku po odkryciu możliwe jest zrekonstruowanie grobowca i dokonanie próby znalezienia odpowiedzi na pytania postawione przez Cartera.

Tajemnicza klątwa

Otwieranie grobów było dla starożytnych Egipcjan strasznym przestępstwem. Egipska klątwa mówi, że wielki bóg Nekhbet pojawiający się pod postacią ptaka zabije każdego, kto okrada grobowce. Zadziwiające, że lord Carnavon, majacząc w gorączce powtarzał: "Jakiś ptak atakuje moją twarz". Treść przekleństwa prawdopodobnie nie była mu znana, ale z pewnością znał symbol boga-sępa, Nekhbeta, noszony przez faraonów.

W chwili śmierci Carnavona zgasło światło w całym Kairze. Trzeba jednak pamiętać, że w owych czasach takie awarie były na porządku dziennym. Mimo to śmierć lorda zapoczątkowała czarną serię: pół roku później zmarł młodszy brat Carnavona, choć nigdy nie był w grobowcu, a w 1928 r. Arthur Mace, asystent Cartera . Lista "ofiar klątwy" jest bardzo długa. Znajduje się na niej również egipski książe Ali Kemala Fahma Beja. Parę miesięcy po tym, jak odwiedził wykopaliska, został zamordowany przez swoją żonę. Osoby związane z pracami w Dolinie Królów panicznie obawiały się zemsty zza grobu. Działanie przekleństwa potwierdził pisarz Arthur Conan Doyle. Doyle oświadczył prasie, że zbieżność faktów nie może być przypadkowa. Na nic zdały się głosy naukowców, że z 26 osób obecnych przy otwarciu grobowca zmarło w ciągu 10 lat tylko 6. W dodatku wszyscy byli w podeszłym wieku. Jednak później okazało się, że w Egipcie straciło też życie wielu młodych i zdrowych archeologów. Szerzące się pogłoski o klątwie próbował wyjaśnić biolog z uniwersytetu kairskiego Ezzedin Taha. W 1962 r. zwołał konferencję prasową i ogłosił swe niezwykłe odkrycie. W starożytnych grobach i mumiach znalazł trujące grzyby, zachowujące aktywność przez tysiące lat. Gdy zarodniki grzybów dostaną się do płuc człowieka, wywołują wysoką gorączkę, infekcje i stany zapalne dróg oddechowych. Tak więc jedynie od odporności organizmów badaczy zależało działanie "klątwy". Dr Taha tuż po konferencji wyjechał ze współpracownikami do Suezu. W drodze zginął w wypadku samochodowym.

“Obyś przeżył miliony lat”

Obyś przeżył miliony lat ­ głosiła jedna ze znalezionych w grobie inskrypcji. Żaden monarcha nie doczekał się tylu dokumentów, w których jego imię jest powtarzane wielekroć. Książki, artykuły w prasie, nazwy hoteli, kawiarni, restauracji, łodzi i statków, nazwy różnorakich przedmiotów wymieniają imię "Tutanchamon" na wszystkich kontynentach. Wizerunki słynnego króla zdobią tkaniny, okna sklepów, serwisy do kawy, korpusy samolotów i spinki do krawatów. Tysiące turystów ogląda jego podobiznę w muzeach i odwiedza grobowiec; wielu z nich oddaje mu cześć religijną. Zatem elementy jego jestestwa konieczne do życia wiecznego zostały zachowane. Król może odradzać się, może żyć w "drugim świecie", bowiem przetrwało jego imię, wizerunek, statua, ciało, przedmioty potrzebne w życiu codziennym, amulety i teksty magiczne. Sprawili to Howard Carter i lord Carnarvon, czyniło to i czyni wielu egiptologów oraz miliony ludzi na całym świecie. Dlaczegóż miałby więc mścić się ten chłopiec, "złoty faraon"?

 

Bibliografia

1.         Piśmiennictwo

2.            Ilustracje

Powrót na Stronę Główną

Powrót na stronę Prace