anasayfa

 

CMC Gerçeği -1

 

ENVER BILDIR

LEFKE GAZETESİ  sayı 2 (Mart 2000)

      Bu yazının amacı Lefke ve yöresindeki CMC atıklarının yol açtığı çevre kirliliğinin bugünkü durumu ve bu kirliliğin kontrol altına alınabilmesi için yapılan veya bir türlü yapılamayan çalışmaların kısa bir değerlendirmesini yapmaktır.Açıkça söylemek gerekirse buradaki çevre kirliliği gelişmiş bir ülkeyi bile güç durumda bırakabilecek  boyuttadır.Sorunun köklü çözümünün maliyeti milyar dolar cinsinden rakamlarla ifade edilmektedir.

      Bunun bilinci ile CMC sorununu uluslararası platforma taşıyıp dünya kamu oyunun gündemine sokmalıyız.Bunu yapabilmek için ise, sorunu bütün yönleri ile tanımlayan çalışmaların yapılıp muhtemel çözüm önerilerini içeren projelerin hazırlanması gerekiyor.

     Tartışmasız bilimsel yöntemlerle elde edilen verilerle desteklenen projeler üretemedikçe hiç bir uluslararası kurum tarafından dikkate alınmayız. Ne yazık ki bugün, bu alanda Lefke’deki küçük bir derneğin dışında çalışma yürüten kimse yok.Yani henüz çözümü düşünebilmenin bile çok uzağındayız. Ancak gözden kaçırılmaması gereken bir başka önemli nokta da çevre felaketini giderek yayıldığı gerçeğidir. Felaketin kontrol altında tutulabilmesi için yapılanlar (yada yapılmayanların) listesi için ise söylenebilecek olanlar ancak sorumsuzluk, vurdumduymazlık, gibi kelimelerle ifade edilebilir. Maden atıkları konusunda bugüne kadar yapılan çalışmalar iki alan üzerinde yoğunlaşmış durumdadır. Birinci alan Gemikonağı göleti diğeri ise Gemikonağındaki CMC tesisleri ve civarıdır. Aslında kirliliğin birinci dereceden etkilediği alanlar yoğun bir şekilde incelenen bu iki alanın çok üzerinde. Bazı maden atıkları Lefke'de yerleşim alanlarının içine kadar uzandığı gibi Lefke dışında sınırın güneyinde bulunan Ablıç bölgesi bizim için tam bir bilinmeyen. Ayrıca Foucassa tepesindeki açık maden işletmeciliği hala daha devam ediyor. CMC atıklarına karşı ilk mücadele 1990 yılında Lefke Belediyesi tarafından başlatıldı. Belediye özellikle hukuki alanda yoğunlaştırdığı mücadelesinde, CMC’nin dava edilip, tazminat ödemeye mahkum edilmesi ve bu tazminatla atıkların rehabilite edilmesini amaçlıyordu. Bunun için ilk raporlar hazırlanmış, girişimlerde bulunulmuştu. Ancak öyle görülüyor ki, Lefke Belediyesi bu işi Lefke Çevre Derneğine bıraktı. Öncelikle bu tavrın değişmesi gerekiyor. Hatta daha fazlası, Lefke’nin ve Kıbrıs’ın diğer sivil toplum örgütlerinin de bu mücadeleye aktif katılımda bulunması gerekiyor.Unutmamalıyız ki Lefke ve civarında yaşananlar dünyanın en büyük çevre felaketlerinden biridir.

 

   

         BUGÜN HANGİ NOKTADAYIZ

 

CMC atıklarının temizlenmesi sorunu, hem teknik hem de hukuki bir sorundur. Şu ana kadar alınan mesafe, kirliliğin boyutlarını ve yayıldığı alanı doğru tespit etme yönünde olmuştur. Ülkemizin zenginliklerini sömürüp pisliğini arkasında bırakıp giden CMC’nin uluslararası kurumlarda dava edilmesi için çalışmalar başlamıştır. Ancak bizim için asıl önemli olan bu sorundan en erken bir zamanda kurtulmaktır. Uluslararası kuruluşların işin içine girmeleri ve çözüm için gerekli yardımı sağlamaları bizim asıl amacımızdır. Derdimizin ne olduğunu anlatabilmemiz için sorunumuzu bütün boyutları ile ortaya koyan bilimsel çalışmalara ihtiyacımız vardır. Bunun ne kadarını başardığımıza gelince; Elimizde CMC’nin sebep olduğu çevre kirliliğini çeşitli yönleri ile konu alan 12 adet çalışma bulunmaktadır. Bunlardan biri tamamlanmış olmasına rağmen henüz kamuoyunun gündemine getirilmemiş, bir diğeri ise bir kısmı kısmen tamamlanmış diğer bölümleri ise henüz hazırlanmakta olan raporlardır. Bu raporların tarih sırasına bakıldığında özellikle 1994 den itibaren günümüze gelinceye kadar raporların hem sayısındaki hem de kapsamındaki yoğunlaşma açıkça görülmektedir. Raporların gittikçe artan sayısı sevindirici olmakla birlikte yine de son  adımı atabilmemiz için daha birçok çalışmaya ihtiyacımız vardır. Söz konusu 12 çalışma yazıldıkları tarih sırasına göre  şunlardır;

1-      1971, Kıbrıs Tarım Dairesi ve Tarım Araştırma Enstütüsü, tarım uzmanlarınca hazırlanan ve maden tozunun bitkilere verdiği zararı konu alan rapor. Raporu hazırlayan tarım uzmanları, J.Parisinos, V.Kyriakou, Chr.Economides, A.Soteriadou, S.Sofokleus, V.Krentos, Türk Çiftçiler Birliği Başkanı H.M.Gültekin ve eski tarım memuru İrfan bey. (İngilizce-Lefke Çevre Derneği Tarafından Türkçe çevrisi yapıldı.)

2-       Şubat 1994, Amerika B.D.’de kayıtlı bulunan A&M Engineering and Environmental Services, Inc. isimli şirket tarafından hazırlanan ve Lefke ve yöresindeki çevre felaketini kapsamlı bir şekilde araştıran ilk rapor.(İngilizce).

3-       23 Şubat 1995, K.T.M.M.O.B. “2. Su Kongresi” ne, Doç.Dr.Hüseyin Gökçekuş ve Uz.Dr.Hatice Gökçekuş tarafından sunulan “Maden Yataklarından Meydana Gelen Yüzey-Yeraltı Suyu Kirliliği ile Bu Kirliliğin İnsan Sağlığı Yönünden Önemi” (Türkçe, 26 sayfalık bildiri, K.T.M.M.O.B. “2. Su Kongesi” başlıklı kitap içinde yayınlandı.)

4-       8 Temmuz 1996, K.T.M.M.O.B. Maden, Metalurji ve Jeoloji Odasından, Mehmet Nejdet başkanlığında bir heyet tarafından hazırlanan ön rapor (Türkçe-Lefke Çevre Derneği tarafından İngilizce çevrisi yapıldı.) 

5-       17 Ocak 1997, Lefke Belediye Başkanı Mehmet  Zafer tarafından, Lefke Üniversitesinde düzenlenen CMC atıklarıyla ilgili konferansa sunulan rapor.(Türkçe/İngilizce).

6-       Ocak 1998, Işılay Yılmaz tarafından hazırlanan akademik tez.(İngilizce).

7-       1999, Gülşa Öneri tarafından hazırlanan akademik tez.(İngilizce).

8-       9 Haziran 1999, Ege Üniversitesi Çevre Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ümit Erdem Başkanlığında, Prof.Dr.Hans G.Barth, Prof.Dr.Ünal Altınbaş, Prof.Dr.Emür Henden, Prof.Dr.Şevki Filiz ve Prof.Dr. İsmail Duman tarafından hazırlanan “K.K.T.C. Lefke-Gemikonağı, CMC Tarafından Yaratılan Çevre Sorunu Ön Raporu”.(Türkçe).

9-       Ekim 1999, T.C. Çevre Bakanlığı, Çevre Kirliliğini Önleme ve Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve Çevre Uzmanı Kemal Kurusakız ile Ziraat Mühendisi Hüseyin Uğur tarafından imzalanan, “CMC Tesislerinin Yaratığı Çevre Sorunları ve Gemikonağı Göleti Kirliliğinin İncelenmesi” başlıklı rapor.(Türkçe- Henüz hiç bir yayın organında yayınlanmadı).

10-   20 Ekim 1999, K.K.T.C. Devlet Laboratuvarı Müdürlüğü’nün Lefke ve bölgesi bitki tahlil analizlerini içeren raporu.(Türkçe).

11-    Ege Üniversitesinden ikinci kez gelen araştırmacı ekibin hazırlamakta olduğu geniş kapsamlı bir rapor. (Raporun, Halk Sağlığı Uzmanı Prof.Dr. Fethi Doğan’nın kendi konusunu ilgilendiren bölümü tamamlandı. Rapor Türkçe ve İngilizce olarak yazılıyor.).

12-   Lefke Çevre Derneği’nin yapılan araştırmalara göre sürekli güncelleştirdiği ve İngilizce olarak hazırlanan bir metin.

 

Tüm bunlarla neyin hedeflendiği üzerinde biraz duracak olursak, öncelikle kirliliğin yayılmasının önüne geçmek olduğunu söylemeliyiz. Bunlar kısaca şöyle;

1-       Denize akan maden atıklarının yarattığı deniz kirliliğinin engellenmesi.

2-       Tümü de patlamak üzere olan (bugün biri patlamış durumdadır) maden havuzu setleri için önlem alınması.

3-       CMC tesisleri içerisinde bulunan ve etrafa saçılmış durumdaki yaklaşık 250 varillik tehlikeli kansorejen madde içeren kimyasal maddelerin güvenli bir yere taşınması.

4-        Lefke ve civarındaki çeşitli yerlerde bulunan maden atıklarının büyük miktarda atıkların olduğu yörelerde uygun bir yere taşınması. (Bunların en önemlisi Karadağ'da bulunan birkaç yüz bin tonluk atıktır).

5-        Özellikle Gemikonağında milyonlarca ton atığın bulunduğu bölgeye hayvan girişinin yasaklanması.

6-        Toprakta tehlikeli derecede ağır metal birikintisine yol açan Gemikonağı göletinin vakit geçirmeden temizlenmesi.

7-        Atıkların bulunduğu bölgelerin sık bir bitki örtüsü ile çevrelenmesi. Tüm bunlar yapılırken ayni zamanda sistemli ölçümlerle içme ve sulama sularının kontrol altında bulundurulması, mevcut kirlilikten yer altı sularının ne kadar etkilendiğinin tespit edilmesi gerekiyor. Ayni şekilde toprak ve bitki örtüsündeki kirlenmenin bölgelere göre tespiti yapılmalı ve bu kirlenmenin besin zinciri yolu ile canlılara ulaşmasının önüne geçmek için çalışmalar yapılmalıdır. Bugün bu sayılan önlemlerin bir kısmı yapılmaya başlanmıştır, bir kısmı için ise henüz hiç bir şey yapılmadı. Bu konuda önümüzde mutlaka aşmamız gereken iki engel var. Birincisi, bilgi karartması veya bilgi saklanması.(Birazdan içme suyu raporlarını ve göletten sağlanan sulama suyu konusunda tarım dairesinin tavrını incelerken ne demek istediğimiz çok daha açık anlaşılacak.). İkincisi ise, Kamuoyunda oluşan duyarlılığı yatıştırmak için geçiştirme önlemlerin alınması. Bunun en güzel örneğini son günlerde “ağaçlandırılan” Gemikonağındaki tesisler civarında görebiliriz.

 

 

 

 

 

 

        

LEFKE İÇME SUYU RAPORLARININ KISA BİR ANALİZİ