ΚΕΙΜΕΝΑ - ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Κωνσταντίνα Φαλίδα

Μια μοναδική εμπειρία έζησε ομάδα μαθητών του σχολείου μας, η οποία είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί το Μουσειακό Συγκρότημα Υδροκίνησης Εφταπίτας στις 30 Μαρτίου στα πλαίσια περιβαλλοντικού προγράμματος με τον τίτλο «Ένα παράδειγμα Μουσειακής Χρήσης και Επανάχρησης παλαιού Βιομηχανικού Χώρου με εφαρμογές στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση». Το κτίσμα αυτό είναι μοναδικό στην ευρύτερη περιοχή για την αρτιότητα του εξοπλισμού του, την περίοδο της κατασκευής του, καθώς επίσης και για το γεγονός ότι συναντώνται στον ίδιο χώρο τρία βασικά προϊόντα της διατροφής του ανθρώπου: το ψωμί, το λάδι και το νερό. Σκοπός της επίσκεψης μας ήταν η συλλογή πληροφοριών για τον τρόπο λειτουργίας του κτίσματος κατά τα παλαιότερα χρόνια, καθώς και τη σημασία που είχε για την περιοχή.

Το σκεπτικό της επιλογής αυτού του θέματος ήταν η γνωριμία μας μ’ ένα Διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού Μνημείο της περιοχής μας το οποίο λειτουργεί σαν Μουσείο και στο οποίο υλοποιούνται Περιβαλλοντικά προγράμματα, προγράμματα Αγωγής Υγείας και Πολιτισμού. Η μεθοδολογία της γνωριμίας μας βασίστηκε στην καταγραφή με μαγνητοφώνηση, βιντεοσκόπηση, φωτογράφηση και σχέδια-ζωγραφική του Μουσείου, της ξενάγησης αλλά και των ομάδων εργασίας και των δράσεων κατά τη διάρκεια της επίσκεψης. Ο ρόλος μας κατά τη διάρκεια παραμονής μας εκεί ήταν αυτός των «δημοσιογράφων», καθώς βρισκόταν στον ίδιο χώρο μαθητές μαζί με τους συνοδούς δασκάλους τους από το 40^ο Δημοτικό Σχολείο Πατρών.

Ξεκινήσαμε λοιπόν από το σχολείο μας και ακολουθώντας την όχθη του ποταμού Μεγανίτη φτάσαμε στον προορισμό μας. Η διαδρομή αυτή διήρκησε περίπου μισή ώρα. Συνοδοί μας σ’ αυτήν την επίσκεψη ήταν ο κ. Στρατουδάκης Αναστάσιος, καθηγητής καλλιτεχνικών μαθημάτων και ο διευθυντής του σχολείου μας κ. Ανδρικόπουλος Κωνσταντίνος, υπεύθυνοι του προγράμματος. Αξίζει να σημειωθεί ότι το λεωφορείο που μας μετέφερε ως εκεί έκανε μόλις το τρίτο ταξίδι του.

Μετά την άφιξή μας στον προαύλιο χώρο του συγκροτήματος, μας δόθηκε η δυνατότητα να γνωριστούμε με την υπεύθυνη λειτουργίας του κ. Χόνδρου Μαρία, η οποία μας έκανε μια πρώτη ξενάγηση στο κτίριο και μας έδωσε οδηγίες που θα διευκόλυναν το έργο μας. Κατόπιν χωριστήκαμε σε τρεις ομάδες καθεμιά από τις οποίες είχε το δικό της ρόλο. Η πρώτη ομάδα ήταν αυτή των επισκεπτών, οι οποίοι παρακολουθούσαν την ξενάγηση και κατέγραφαν τα όσα λέγονταν σχετικά με την ιστορία του κτίσματος και τη λειτουργία του σε παλαιότερες εποχές. Η δεύτερη ομάδα ήταν αυτή των καταγραφέων ηλεκτρονικού υλικού, δηλαδή όσοι διέθεταν φωτογραφικές μηχανές ή κάμερες βιντεοσκόπησης. Τέλος, ο ρόλος της τρίτης ομάδας ήταν σχετικός με την καταγραφή έντυπου υλικού.

Αφού γνωριστήκαμε με τους υπεύθυνους του 40^ου Δημοτικού Πατρών, άρχισε η παρακολούθηση και καταγραφή της ξενάγησης. Αρχικά μας προσέφεραν έδεσμα και συγκεκριμένα ψωμί με φρέσκο λάδι και ρίγανη. Κατόπιν η υπεύθυνη μας μίλησε για την ιστορία του κτίσματος, τον τρόπο λειτουργίας του κατά τα παλαιότερα χρόνια και τον ρόλο του στην περιοχή. Συγκεκριμένα ανήκει στους μύλους της πρώτης βιομηχανίας στην Ελλάδα. Η πρώτη όμως ιστορική αναφορά για την λειτουργία «μύλων» στο συγκεκριμένο σημείο βρίσκεται στο Ενετικό Κτηματολόγιο της Βοστίτσας (Αίγιο) [1685 – 1715, Β’ περίοδος Ενετοκρατίας]. Την περίοδο αυτή και μέχρι το 1900 λειτουργούσε με ζωοκίνηση και χειροκίνηση. Στις αρχές του 20^ου αιώνα μετατράπηκε σε βιομηχανικό υδροκινούμενο χάρη στην επιχειρηματική διορατικότητα του ιερέα ιδιοκτήτη εκείνης της περιόδου. Στο πίσω μέρος του κτιρίου υπάρχει μια μεγάλη φτερωτή που λειτουργεί με το βάρος του νερού που φτάνει ως εκεί από τον ποταμό Μεγανίτη μέσω ενός «μυλαύλακου». Στον εξωτερικό χώρο υπάρχει επίσης μια μικρή υδροκίνητη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για τις ανάγκες ηλεκτροφώτισης του κτιρίου καθώς και ο υδρόμυλος για την άλεση των σιτηρών για αλεύρι.

Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε τον εσωτερικό χώρο του κτιρίου. Στον 1^ο όροφο υπάρχει σύστημα γραναζιών και τροχαλιών που σκοπό έχει να δώσει κίνηση. Ξύλινο τραπέζι και καρέκλες, κρεβάτια στρωμένα με κουβέρτες φτιαγμένες στον αργαλειό, ενώ το αναμμένο τζάκι έδινε ευχάριστη εικόνα και θαλπωρή στο χώρο. Κατόπιν κατεβήκαμε από μια εσωτερική ξύλινη σκάλα στο ισόγειο. Εκεί υπάρχει το ελαιοτριβείο, ο χώρος με τις μυλόπετρες, το πιεστήριο, τα «λιμπιά» (δεξαμενές λαδιού). Υπήρχαν οι μυλόπετρες, γνωστές και ως αλώνι (κατασκευασμένες από γρανίτη  που προερχόταν από την πόλη Λυόν) με τις οποίες γινόταν η πολτοποίηση των ελιών. Μετά την τοποθέτηση του πολτού στα «μετάφια» (είδος σακιού φτιαγμένο από τρίχωμα γίδας και υφασμένο στον αργαλειό το οποίο σούρωνε τον πολτό) τα τοποθετούσαν στο πιεστήριο απ’ όπου τελικά έβγαινε μίγμα, το οποίο εκτός από λάδι περιείχε ακόμα νερό και στερεές ουσίες μικρού μεγέθους. Μέχρι το 1967 για το διαχωρισμό του μίγματος αυτού χρησιμοποιούσαν την ιδιότητα του λαδιού να επιπλέει στο νερό. Εκεί το τοποθετούσαν σε δεξαμενές απ’ όπου μετά από παραμονή μ’ ένα σύστημα δεξαμενών που επικοινωνούσαν μεταξύ τους έπαιρναν το καθαρό λάδι. Από το 1967 και έπειτα αντί για τη διαδικασία αυτή χρησιμοποιούσαν το διαχωριστήρα, ο οποίος με φυγοκέντριση έδινε πλέον το καθαρό λάδι. Στο διπλανό δωμάτιο υπήρχε μια κουζίνα με χαλκωματένια και μπρούτζινα σκεύη. Υπήρχαν ακόμα δυο μικρά κρεβάτια, τα οποία ήταν ιδιαίτερα χρήσιμα καθώς η συγκομιδή των ελιών και η παραγωγή του λαδιού ξεκινούσαν στα τέλη φθινοπώρου. Έτσι πολλές φορές οι καιρικές συνθήκες ανάγκαζαν τους πελάτες από τα μακρινά χωριά και τους εργάτες να διανυκτερεύουν εκεί.

Μετά το τέλος της ξενάγησης ήμασταν ελεύθεροι να κάνουμε ό,τι εμείς θέλαμε. Άλλοι προτίμησαν τη θαλπωρή της φωτιάς και κάθισαν κοντά στο αναμμένο τζάκι, ενώ για όσους έμειναν έξω η συννεφιά που υπήρχε εκείνη την ημέρα δεν τους εμπόδισε καθόλου να παίξουν μπάλα στον περιβάλλοντα χώρο και να απολαύσουν την ομορφιά του τοπίου. Πριν την αναχώρησή μας  βγάλαμε αναμνηστικές φωτογραφίες με τους συνοδούς μας και την υπεύθυνη του μουσείου.

Συμπεράσματα:

 ·                          Με την επίσκεψη αυτή είχαμε την ευκαιρία να συμπεράνουμε ότι η εξέλιξη στη βιομηχανική τεχνολογία δεν έγινε ξαφνικά και γρήγορα αλλά από την προβιομηχανία περάσαμε στις μορφές της Πρώτης Βιομηχανίας (υδροκίνηση) και στην σύγχρονη αυτοματοποίηση και ότι σε κάθε στάδιο βασίζονταν στη γνώση του προηγούμενου. Έτσι ο άνθρωπος εξελίσσεται βασιζόμενος στην εμπειρία του παρελθόντος και εμείς πρέπει να εκτιμήσουμε τις προσπάθειες που έκαναν οι προηγούμενοι από μας για να μπορέσουμε σήμερα να είμαστε σ’ αυτό το στάδιο.

·                          Τέτοιοι χώροι είναι απαραίτητο να αναπαλαιώνονται και να χρησιμοποιούνται ως επισκέψιμοι ιδιαίτερα από τους μαθητές γιατί έτσι μπορούν να συνδέονται με το παρελθόν και να εκτιμούν τις προσπάθειες που έκαναν οι άνθρωποι για να προσαρμόζονται στις ανάγκες της εποχής και να εξελίσσονται δίνοντας σε μας σήμερα την ευκαιρία να «προχωρήσουμε» στο μέλλον.

Το μόνο δυσάρεστο στην επίσκεψή μας αυτή ήταν η εικόνα που παρουσίαζαν (στη διαδρομή μας από το Αίγιο προς το Μουσείο) οι όχθες του ποταμού Μεγανίτη. Δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε την παραφωνία των σκουπιδιών στο κατά τα άλλα θαυμάσιο φυσικό παραποτάμιο τοπίο και να ζητήσουμε την ευαισθητοποίηση των τοπικών αρχών στο θέμα αυτό το οποίο έρχεται σε αντίθεση με την υγεία, τον πολιτισμό και την αισθητική.

Υ.Σ.  Κατά τη δεύτερη επίσκεψή μας στο Μουσειακό Συγκρότημα Υδροκίνησης Εφταπίτας είχαμε την ευκαιρία να πραγματοποιήσουμε δραστηριότητες που την πρώτη φορά ο καιρός δε μας επέτρεψε να φέρουμε σε πέρας. Η ανοιξιάτικη ζέστη και η ηλιοφάνεια μας έδωσαν τη δυνατότητα να απολαύσουμε το υπέροχο τοπίο και τη φυσική ομορφιά του τοπίου. Αμέσως μετά την άφιξή μας, καθίσαμε στον ίσκιο των δέντρων σε ξύλινα τραπέζια και καρέκλες. Αφού είπαμε αστεία και κουβεντιάσαμε, έφτασε η ώρα για δουλειά!!! Αυτή τη φορά έπρεπε να αποδείξουμε στο συνοδό μας κ. Στρατουδάκη Αναστάσιο, καθηγητή καλλιτεχνικών του σχολείου μας, τις ικανότητες μας στη ζωγραφική και το σκίτσο. Μια ομάδα μαθητών βλέποντας το κτίριο, τα εσωτερικά και εξωτερικά του στοιχεία, τα αποτυπώσαμε στο χαρτί, ο καθένας ανάλογα με το ταλέντο του. Τα αποτελέσματα μπορείτε να τα διαπιστώσετε μόνοι σας. Μια δεύτερη ομάδα ασχολήθηκε με την ταξινόμηση και επεξεργασία του ηλεκτρονικού υλικού μας (φωτογραφίες, βίντεο, κείμενα)  και μια τρίτη ομάδα με το έντυπο ιστορικό και αρχειακό υλικό του Μουσείου.

Μετά το τέλος της εργασίας μας υπήρξε κέρασμα και φυσικά άφθονο παιχνίδι κάτω από τον ήλιο, στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους του κτίσματος. Το βόλεϊ ήταν αυτό που προσέλκυσε τους περισσότερους από εμάς, ενώ υπήρξαν και κάποιοι που προτίμησαν τα παιχνίδια στον υπολογιστή.

Η περιποίηση της υπεύθυνης κ. Χόνδρου ήταν γι’ άλλη μια φορά εξαιρετική, ενώ αξίζει να αναφέρουμε ότι στον ίδιο χώρο βρισκόταν και το νηπιαγωγείο της Τέμενης.  

Μαρία Κορδένη

Ονομασία

Η περιοχή ονομάστηκε Εφταπίτα γιατί:

1^η εκδοχή, είναι σε εφτά επίπεδα και,

2^η εκδοχή, κάποιες γυναίκες, την εποχή της Τουρκοκρατίας, έφτιαξαν εφτά πίτες από διάφορα χόρτα της περιοχής για να τις δώσουν στον πασά.

Ιστορία

Μέχρι τις αρχές του 19^ου αιώνα, οι μύλοι ήταν χειροκίνητοι και ζωοκίνητοι. Το 19^ο αιώνα, ο ιδιοκτήτης αποφάσισε να κάνει τους μύλους του υδροκίνητους, δηλαδή να δημιουργήσει μια υδροκίνητη βιομηχανία. Για την εποχή του αυτό έκανε ήταν ότι πιο σύγχρονο. Για να δημιουργήσει την βιομηχανία εκμεταλλεύτηκε τον ποταμό Μεγανίτη (ή Γαϊδουροπνίχτης), ο οποίος ήταν πολύ ορμητικός. Η βιομηχανία του ήταν η μόνη στην περιοχή και έβγαλε το συμπέρασμα ότι θα είχε πολλά κέρδη. Το 1967 έβαλε ένα νέο μηχάνημα, το διαχωριστή λαδιού από νερό, ο οποίος διαχωρίζει το λάδι από το νερό με φυγοκέντριση. Μέχρι τότε υπήρχε μια μικρή δεξαμενή, όπου βάζανε το διάλυμα και περίμεναν να διαχωριστεί, (να ανεβεί το λάδι πάνω και μετά να περάσει από έναν σωλήνα σε ένα δοχείο). Το 1969 σταμάτησε τη δουλειά απότομα, γιατί αναπτύχθηκαν τα ηλεκτροκίνητα (μπορούσε να το μετατρέψει σε ηλεκτροκίνητο, αλλά δεν ήθελε και το άφησε έτσι όπως ήταν).

Περιήγηση

Μπαίνοντας στο πρώτο δωμάτιο βλέπουμε αριστερά μας ένα διώροφο κρεβάτι., περίπου στη μέση βλέπουμε ένα ξύλινο τραπέζι και ακριβώς απέναντι από την πόρτα ένα τζάκι, που δίπλα του υπάρχει ακόμα ένα ξύλινο τραπέζι. Επίσης στο αριστερό τοίχο υπάρχει ένα μπαλκονάκι ίσα για δύο άτομα. Ακόμα στο πάτωμα υπάρχουν δυο τρύπες (αριστερά και δεξιά), στις οποίες βρίσκονται τα γρανάζια, που χρησιμεύουν στην κίνηση των μυλόπετρων. Στην μέση του δεξιού τοίχου υπάρχει ένα παράθυρο, από το οποίο βλέπουμε τη φτερωτή. Κάτω από το παράθυρο υπάρχει μια σκάλα, που μας κατεβάζει στο δεύτερο δωμάτιο.

Κατεβαίνοντας στο δεύτερο δωμάτιο βλέπουμε μπροστά μας και άλλα μηχανήματα και τη δεξαμενή που βάζουνε το διάλυμα(νερό και λάδι). Μπροστά και δεξιά(στη γωνιά) υπάρχει η αλώνη, μέσα στην οποία υπάρχουν οι μυλόπετρες, που είναι φτιαγμένες από γρανίτη και χρησιμοποιούνται για να λιώσουν τις ελιές. Κάτω από τη σκάλα βρίσκεται ο διαχωριστής λαδιού από νερό( με φυγοκέντριση).

Τα τρίτο δωμάτιο, το οποίο συνδέεται με το δεύτερο, λειτουργεί ως κουζίνα αλλά υπάρχει και ένα διώροφο κρεβάτι. Αυτό το δωμάτιο το χρειαζόταν για να ξεκουραστούν οι ίδιοι για λίγο αλλά και για να φιλοξενήσουν αυτούς που έρχονταν για να δώσουν το λάδι τους. Τα σκεύη (κατσαρόλες, τηγάνια κ.τ.λ.) έχουν παραμείνει ίδια, εκτός από κάποια ξύλινα, τα οποία έχουν αντικατασταθεί επειδή είχαν σαπίσει. Εκεί βρίσκουμε και σαπούνι, αφού είναι προϊόν ελαιολάδου.

Η σημασία του

Αυτό το συγκρότημα υδροκίνησης είναι σημαντικό για όλη την Ελλάδα γιατί:

1)      Έχει αρτιότητα εξοπλισμού, δηλαδή δεν του λείπουν μηχανήματα και

2)      Σε αυτόν συναντιούνται τρία βασικά προϊόντα: ψωμί, λάδι, νερό.

Κωνσταντίνα Φαλίδα

ελαιόλαδο

Το ελαιόλαδο είναι η κύρια πηγή εισοδήματος για χιλιάδες οικογένειες στη χώρα μας και ιδιαίτερα στην περιοχή μας και αποτελεί απαραίτητο συστατικό της κουζίνας στις χώρες της Μεσογείου.

Η συλλογή του καρπού αρχίζει μόλις ξυλοποιηθεί το κουκούτσι, δηλαδή από τα μέσα Αυγούστου ως τις αρχές Σεπτεμβρίου, ανάλογα με την περιοχή και επιτυγχάνεται με έναν από τους εξής τέσσερις τρόπους:

1. Με τα χέρια κατευθείαν από το δέντρο. Είναι ο μόνος   ορθολογικός τρόπος που δε ζημιώνει ούτε τον καρπό ούτε το δέντρο. Συνηθίζεται μόνο στις βρώσιμες ελιές. Η μέθοδος αυτή όμως είναι δαπανηρή εξαιτίας της έλλειψης εργατικών χεριών και της υπέρμετρης αύξησης των ημερομισθίων στην ύπαιθρο.

2. Συλλογή από το έδαφος έπειτα από αυτόματη πτώση. Μέθοδος συνηθισμένη, που εφαρμόζεται σε λίγες ποικιλίες στα νησιά του Ιονίου Πελάγους και κυρίως στην Κέρκυρα. Ο καρπός πέφτει από δακοπροσβολή ή από δυνατό αέρα ή ακόμα όταν υπερωριμάσει. Ο συλλεγόμενος από το έδαφος καρπός (χαμολόι) πρέπει να εκπιέζεται χωριστά, γιατί δίνει λάδι ευτελούς αξίας.

3. Συλλογή με ραβδισμό. Είναι η περισσότερο διαδεδομένη μέθοδος, ιδιαίτερα στην Ελλάδα.  Συνηθίζεται για τον ελαιοποιήσιμο, αλλά πολλές φορές και για το βρώσιμο, ελαιόκαρπο. Έχει χαρακτηριστεί ως  βάρβαρη μεταχείριση του δέντρου, γιατί τραυματίζει και τον καρπό, αλλά και το ίδιο το δέντρο. Ο ραβδισμός πρέπει να αποφεύγεται, αν όμως είναι αναπόφευκτος, πρέπει να  γίνεται με ήπια χτυπήματα και ποτέ με βροχερό καιρό ή όταν το δέντρο είναι σκεπασμένο με δροσιά.

4. Συλλογή του καρπού με κούνημα του δέντρου. Μέθοδος συλλογής που διαδίδεται τελευταία και μπορεί να αντικαταστήσει το ραβδισμό, αφού τραυματίζει ελαφρότερα το δέντρο και τον ελαιόκαρπο, έτσι που παράγεται λάδι ποιοτικά ανώτερα.  

 Αμέσως μετά τη συλλογή του, ο καρπός αδειάζεται μέσα σε ξύλινα ή πλαστικά κιβώτια και μεταφέρεται με φορτηγά στο εργοστάσιο, όπου αποθηκεύεται μέχρι τη στιγμή της επεξεργασίας του.  Ο καλύτερος τρόπος εναποθήκευσης του ελαιοκάρπου, αλλά και ο πιο δαπανηρός, είναι μέσα σε ξύλινα κιβώτια, ύψους 15 περίπου εκατοστόμετρων, με διάτρητο πυθμένα. Τα φορτωμένα με καρπό κιβώτια τοποθετούνται σε στήλες των έξι ή επτά.

Επειδή ο καρπός που μαζεύεται με τα χέρια, με ραβδισμό ή έπειτα από κούνημα του δέντρου περιέχει φύλλα ελιάς, κλαδίσκους και θρύμματα καρκινωμάτων και ο ελαιόκαρπος που μαζεύεται μετά την αυτόματη πτώση του στο έδαφος περιέχει γαιώδη συστατικά, είναι απαραίτητη η αποφύλλωση και το πλύσιμό του. Το δεύτερο πρέπει να γίνεται στο τέλος της αποθήκευσης και πριν το άλεσμα. Μπορεί όμως να γίνει και μετά τη συλλογή του καρπού, αλλά τότε θα πρέπει να απλωθεί σε πλακόστρωτο υπό μορφή στρώματος πάχους 10-15 εκατοστόμετρων, για να στεγνώσει και έπειτα να αποθηκευτεί.

Στη συνέχεια ακολουθεί το άλεσμα, το πρώτο στάδιο της καθαυτό κατεργασίας του ελαιοκάρπου. Για το άλεσμα χρησιμοποιούνται εκσαρκωτικά μηχανήματα, τα οποία διαχωρίζουν τη σάρκα από το κουκούτσι  και την επεξεργάζονται περαιτέρω σε συγκροτήματα διαφορετικά από το κλασικό πιεστήριο, κυλινδροπλαστήρες, σφυρόμυλοι, που σπάζουν την ελιά και μαλακτήρες που μαλάσσουν (ζυμώνουν) και ομοιογενοποιούν την πάστα πριν εισαχθεί στο πιεστήριο ή στο φυγοκεντρικό διαχωριστήρα.

Ακολουθούν η πίεση της μάζας στο υδραυλικό πιεστήριο και η διαύγαση και αποθήκευση του λαδιού. Το φρέσκο λάδι διοχετεύεται στα διαυγαστήρια, όπου παραμένει για ορισμένο χρονικό διάστημα, προκειμένου να κατακαθίσουν στον πυθμένα τα φυτικά υγρά που έχει παρασύρει και τυχόν στερεές ύλες. Όσο αναφορά την αποθήκευση του λαδιού, οι αποθηκευτικοί χώροι πρέπει να είναι στο υπόγειο του ελαιουργείου, ώστε το φως και ο αέρας να είναι περιορισμένα.

Πριν τη συσκευασία και τη διακίνηση του ελαιολάδου στην αγορά προηγείται (όχι πάντα) η διήθηση ή φιλτράρισμα του λαδιού, που γίνεται υπό πίεση και αποβλέπει στο λαμπικάρισμα του λαδιού. Δεν πρόκειται για υποχρεωτική κατεργασία, αφού δε βελτιώνει την ποιότητα και δεν αυξάνει τα προτερήματα του προϊόντος, αλλά αντίθετα εξασθενίζει το άρωμα, το μπουκέ, και τη γεύση και γίνεται απλώς και μόνο για να ικανοποιήσει μια ιδιοτροπία.