ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ (ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ) ΔΙΚΑΙΟΥ
Η παρουσίαση που ακολουθεί δεν είναι παρά μια εισαγωγή στη χρήση της πληροφορικής στην ιστορία του δικαίου. Δεν διεκδικώ δάφνες ειδικού, δεν σπούδασα πληροφορική, αλλά θέλω να πιστεύω ότι είμαι ένας ενημερωμένος χρήστης, και ευαίσθητος δέκτης νέων εφαρμογών. Αφυπνίστηκα όταν εργαζόμουν στο LGPN και αναγκάστηκα να χρησιμοποιήσω σε καθημερινή βάση κάποια εργαλεία. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης θα χρησιμοποιήσω, όπου υπάρχει, ελληνική ορολογία κατά το δυνατόν, αποφεύγοντας άσκοπους «αγγλισμούς».
Η παρουσίαση δεν έχει εξαντλητικό χαρακτήρα, αλλά ενδεικτικό. Ο κάθε χρήστης μπορεί να ανακαλύψει διαφορετικά πράγματα, τα οποία ταιριάζουν στα επιστημονικά του ενδιαφέροντα. Εισαγωγικά, είναι απαραίτητο να τονίσω τις εξής �τεχνικές� λεπτομέρειες, για πολλούς ίσως αυτονόητες (α) για να εισέλθουμε σε κάποια τοποθεσία πρέπει να πληκτρολογήσουμε επακριβώς τη διεύθυνση που έχουμε χωρίς ν� αλλάξουμε τίποτε, ούτε κεφαλαία ούτε άλλα σύμβολα, (β) πρέπει ν� αντιμετωπίζουμε κριτικά και να διασταυρώνουμε οτιδήποτε κυκλοφορεί στο δίκτυο, δεν υπάρχει τεκμήριο εγκυρότητας επειδή βρήκαμε κάτι στο Διαδίκτυο, (γ) παρόλο που ένας διαρκώς αυξανόμενος αριθμός δικτυακών τόπων είναι δίγλωσσος, εντούτοις η γνώση αγγλικών είναι απαραίτητη.
Σκοπός του Σεμιναρίου δεν είναι μια πλήρης παρουσίαση των τόπων που συνδέονται με την ιστορία του δικαίου. Δεν υπάρχουν τόσοι πολλοί εξειδικευμένοι «τόποι» αλλά πολλές πληροφορίες βρίσκουμε σε «τοποθεσίες» γενικότερου ιστορικού ενδιαφέροντος. Επομένως, μια τέτοια αναλυτική παρουσίαση θα απαιτούσε πολύ περισσότερο χρόνο απ� ότι διαθέτουμε. Αντίθετα, στόχος μου είναι να δώσω δείγματα του υλικού το οποίο έχει ψηφιοποιηθεί και είναι διαθέσιμο στο Διαδίκτυο ή σε άλλες μορφές, σε φοιτητές, διδάσκοντες και ερευνητές.
Η ανάπτυξη της πληροφορικής και η εξάπλωση της στην παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα έχει επιπτώσεις, τις οποίες βιώνουμε όλοι:
(i) ταχύτερη επικοινωνία, γεγονός που διευκολύνει τη διάδοση ιδεών και νέων εξελίξεων,
(ii) πρόσβαση στις πληροφορίες σ� ένα ακαθόριστο αριθμό ενδιαφερομένων,
(iii) συμπίεση του απαιτουμένου χρόνου για ανάκτηση πληροφοριών,
(iv) συμπίεση του οικονομικού κόστους,
(v) διάχυση (θεωρητικώς) της παραγόμενης γνώσης.
Οι εξελίξεις αυτές δεν είναι άμοιρες μειονεκτημάτων. Αφορούν κυρίως την ποιότητα ή τον ποιοτικό έλεγχο, αν θέλετε, των προϊόντων που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο. Υπάρχει πρόβλημα εμπιστοσύνης σε τοποθεσίες με ακτιβιστικό χαρακτήρα, π.χ. περί ομοφυλοφιλίας ή εσωτερισμού όπου αναμιγνύονται η ελληνο-ρωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο.
Προσδοκίες από τη χρήση του Διαδικτύου. Το Διαδίκτυο δεν μπορεί να γράψει για μας ή να μας αναλύσει, αν και ορισμένοι αισιόδοξοι ελπίζουν ότι κάποτε ειδικά προγράμματα θα μπορούν να αναλύουν και να εφαρμόζουν απλούς δικαιϊκούς κανόνες. Η πληροφορική παρέχει εργαλεία, τα οποία, όταν είναι σχεδιασμένα σύμφωνα με τα τρέχοντα επιστημονικά πρότυπα, μας επιτρέπουν,
(α) να εξοικονομήσουμε χρόνο, εντοπίζοντας πρωτογενείς πηγές και βιβλιογραφία,
(β) να συμμετέχουμε σε διεθνείς ομάδες εργασίας και
(γ) να ανταλλάσσουμε απόψεις και ιδέες με άλλους ερευνητές.
Η ανάπτυξη των εργαλείων, όμως, δεν μπορεί να γίνει αυτοσκοπός. Χρειάζεται η ανάλυση των πηγών, η μελέτη των διαφόρων ερμηνειών και ενδεχομένως η σύνθεση μιας νέας ερμηνείας. Ορισμένοι θα αντιτείνουν ότι και τα ερευνητικά εργαλεία εμπεριέχουν μιαν ορισμένη ιδεολογία ή ένα αξιακό σύστημα. Το θέμα είναι αρκούντως θεωρητικό για να μας απασχολήσει σε μια εισαγωγή στην πληροφορική στο χώρο της ιστορίας του δικαίου. Κάποιες παρατηρήσεις θα διατυπώσω στο τέλος�
Σε άλλους τομείς των ιστορικών σπουδών (κυρίως στη σύγχρονη ιστορία) η διείσδυση του Διαδικτύου έχει προσφέρει αξιόλογα αποτελέσματα, από τα οποία οι ασχολούμενοι με την Ιστορία του Δικαίου και εν γένει των κοινωνικών θεσμών οφείλουν να επωφεληθούν.
Τι υπάρχει στο Διαδίκτυο? Στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν πληροφορίες σε διάφορες μορφές, φοιτητικά εγχειρίδια, άρθρα, διατριβές, εφημερίδες, βιβλιογραφίες, αρχεία διαφόρων πολιτικών, οικονομικών και επιστημονικών προσωπικοτήτων, ομάδες συζήτησης, διαφημίσεις, αγοραπωλησία προϊόντων, ηλεκτρονικά ημερολόγια και άλλα τα οποία δεν υποψιαζόμαστε καν ότι μπορεί να έχουν ψηφιοποιηθεί.
Ποιοι δημιουργούν αυτούς τους τόπους? Παραγωγοί των παραπάνω προϊόντων-πληροφοριών είναι κυρίως ακαδημαϊκά ιδρύματα και το προσωπικό τους (Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, διδάσκοντες και ερευνητές), οι επιχειρήσεις, οι εκδότες (ιδιαίτερα στο εξωτερικό), άλλοι οργανισμοί �κυβερνητικοί και μη-, ο κρατικός μηχανισμός αλλά η κινητήρια δύναμη και το χρώμα δίνεται από τους ιδιώτες, οι οποίοι με το ταλέντο τους, το μεράκι ή τη ματαιοδοξία τους φροντίζουν να εμφανίζεται σχεδόν κάθε κομμάτι ανθρώπινης δραστηριότητας.
Εισαγωγικά το άρθρα μου στο περιοδικό Ίμερος 3 (2003) του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr/publications/print/imeros/en/links/3-1.html ) και σύνδεσμοι στο www.geocities.com/ekeied/Othlinks.html
Η παρουσίαση θα γίνει σε 2 ενότητες, Α. ειδολογική και Β. ιστορική. Καταρχήν θα σας παρουσιάσω τα είδη των πληροφοριών που ενδιαφέρουν τον/την ιστορικό του δικαίου.
Α.1. Μηχανές αναζήτησης (search engines). (στην καθομιλουμένη γνωστά με τον όρο «ψαχτήρια»). Οι μηχανές αναζήτησης στηρίζονται σε μεγάλες βάσεις δεδομένων και είναι
είτε γενικού χαρακτήρα, όπως αυτά που διαθέτουν οι μεγάλοι παγκοσμίως πάροχοι [Microsoft (www.msn.com), Google (www.google.com ή http://scholar.google.com ), ή http://books.google.com ),ή Yahoo! (www.yahoo.com)]. Θα πρέπει να σας επισημάνω ότι η Google διαθέτει ειδική σελίδα για αναζητήσεις στο χώρο των κλασικών σπουδών, ενώ και ο χρήστης μπορεί να τροποποιήσει το αρχικό ερώτημα αλλάζοντας παραμέτρους.
είτε ειδικού χαρακτήρα, στις οποίες ενδεχομένως να χρειάζεται πληρωμή [L� Annee Philologique, (www.annee-philologique.com/aph )], είτε να υπάρχει περιορισμένη σε κάποια χρόνια πρόσβαση [Gnomon, (www.gnomon.ku-eichstaett.de/Gnomon/Gnomon.html) βιβλιογραφικό υλικό από το 2004 έως σήμερα. Όροι αποθησαύρισης: Griechische Rechtsgeschichte (χρήσιμες είναι επίσης και οι ενότητες Epigraphik, Papyrologie, Geschichte, Sozial- und Wirtschaftsgeschichte). Για παλιότερες περιόδους η βιβλιογραφία είναι διαθέσιμη σε ψηφιακό δίσκο (CD)], είτε η πρόσβαση να είναι ελεύθερη [DrΑnt (http://misha1.u-strasbg.fr ) Αποτελεί την ηλεκτρονική έκδοση της βιβλιογραφίας του Κέντρου Τεκμηρίωσης Αρχαίων δικαίων, η οποία παλιότερα κυκλοφορούσε σε μπλέ και κόκκινους τόμους. Η μηχανή αναζήτησης μπορεί να δουλέψει σε δύο γλώσσες (Γαλλικά, Αγγλικά). Περιέχει δε αποδελτιωμένη βιβλιογραφία περιοδικών και βιβλίων, τα οποία αφορούν την αρχαία Μέση Ανατολή, Ελλάδα, Ρώμη και πρώϊμο Βυζάντιο]. Αποδελτιωμένα περιοδικά και συλλογικοί τόμοι, κυρίως κλασικών σπουδών, καταχωρούνται επίσης στην τοποθεσία TOCS-In (www.chass.utoronto.ca/cgi-bin/amphoras/tocfind).
Α.2. Διαδικτυακές πύλες (portals). Οι πύλες είναι δημιούργημα της τελευταίας δεκαετίας. Στόχος τους είναι να βοηθήσουν τους χρήστες να προσανατολιστούν μέσα στο χάος των εκατομμυρίων ιστοσελίδων. Αυτό που επιτυγχάνεται είναι η οργάνωση και συστηματοποίηση των σχετικών μ� ένα θέμα ιστοσελίδων. Οι πύλες συνήθως φιλοξενούν βιβλιογραφίες, καταλόγους περιοδικών, άρθρα διαθέσιμα on line, διευθύνσεις πανεπιστημιακών τμημάτων, βιβλιογραφία για πανεπιστημιακές παραδόσεις. Οι διαδικτυακές πύλες συνήθως ετοιμάζονται από πανεπιστημιακά τμήματα.
Για την Ελλάδα, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης έχει δημιουργήσει ένα «Περιβάλλον πρόσβασης πηγών πληροφόρησης», http://argo.ekt.gr όπου μπορούμε να αναζητήσουμε πληροφορίες στις παρακάτω βάσεις δεδομένων
Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών
Τεύχη της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως των ετών 1833-1847
Νεοελληνική Προσωπογραφία
ΕΛΙΑΜΕΠ - Μονάδα Πληροφόρησης Διεθνών Σχέσεων
Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε βιβλιοθήκες ανθρωπιστικών σπουδών, όπως οι βιβλιοθήκες του Ε.Ι.Ε. αλλά και άλλες βιβλιοθήκες του εξωτερικού. Ιδιαίτερα χρήσιμος είναι και ο συλλογικός κατάλογος περιοδικών για να εντοπίζουμε κάποια «απίθανα» ή δυσεύρετα περιοδικά.
΄Αλλες σημαντικές πύλες για την ιστορία του δικαίου και των θεσμών,
Roman Law Resources, www.iuscivile.com
Archeogate, www.archaeogate.org/iura
Α.3. Πηγές. Η σημαντικότερη ίσως συμβολή της πληροφορικής είναι η άμεση πρόσβαση του ιστορικού, -ή για αυτό το σκοπό οποιουδήποτε ατόμου- στις άμεσες πηγές. Καταρχήν ένα ιδιαίτερα σημαντικό εργαλείο διαθέσιμο στο Διαδίκτυο είναι το TLG (= Τhesaurus Linguae Graecae), το οποίο συγκεντρώνει την αρχαία ελληνική γραμματεία και μέχρι στιγμής μέρος της βυζαντινής, με στόχο να ψηφιοποιηθεί η γραμματεία έως το 1453. Δυστυχώς η πρόσβαση on line είναι ακριβή και μόνο ιδρύματα μπορούν να το αντέξουν (και όχι όλα).
Μια άλλη κατηγορία πηγών που έχουν ψηφιοποιηθεί είναι οι επιγραφές (ή σε ορισμένες περιπτώσεις τα έκτυπα τους) στην τοποθεσία Searchable Greek inscriptions http://epigraphy.packhum.org/inscriptions/ από το Packard Humanities Institute, βάση η οποία έχει υπερκεράσει τη συλλογή PHI-7, Inscriptiones Graecae et Latinae Eystettenses, www.ku-eichstaett.de/Fakultaeten/GGF/fachgebiete/Geschichte/Alte%2520Geschichte/Projekte/conceyst/ κυρίως Μικρά Ασία],
οι πάπυροι [APIS Advanced
Papyrological Information Service (www.columbia.edu/cu/lweb/projects/digital/apis), Heidelberg (http://www.rzuser.uni-heidelberg.de/~gv0/gvz.html)]
αλλά και οι παραστάσεις σε αγγεία [ Beazley archive (www.beazley.ox.ac.uk/BeazleyAdmin/Script2/default.htm)]. Νομικά κείμενα στο βαθμό που διασώζονται σε τέτοια υλικά ψηφιοποιούνται. Αλλά τα νομικά κείμενα τα μεταγενέστερα της νομοθεσίας των Ισαύρων δεν είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο. Ο κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η ποιότητα των εκδόσεων που χρησιμοποιήθηκαν για την εισαγωγή.
Μία έμμεση πηγή δικαίου είναι και οι διάφοροι βίοι αγίων και άλλα θρησκευτικού χαρακτήρα κείμενα, τα οποία άρχισαν να ψηφιοποιούνται στην τοποθεσία Δρόμοι της Πίστης � Ψηφιακή Πατρολογία: http://patrologia.ct.aegean.gr/ (ελληνική πατρολογία, κλείδα, σύνοδοι, λεξικό, αγ. Γραφή, βιβλιογραφία)
Α.4. Θεματικές βιβλιογραφίες. Diotima. Materials for the study of women and gender in the ancient world (www.stoa.org/diotima) Όπως καταλαβαίνετε από τον τίτλο, η τοποθεσία αυτή είναι αφιερωμένη στη μελέτη των προβλημάτων των γυναικών στην αρχαιότητα. Περιλαμβάνει ανθολογία πηγών μεταφρασμένων στα Αγγλικά, εικόνες, άρθρα και πληροφορίες για μαθήματα. Ιδιαίτερως ενδιαφέροντα για τους νομικούς είναι η ενότητα για το δίκαιο και τις γυναίκες, δουλεία, γάμος και διαζύγιο, πορνεία, χηρεία.� Marriage papyri (www.tyndale.cam.ac.uk/Brewer/MarriagePapyri/index.html ) � Demos (www.stoa.org/projects/demos/home ) � Nomoi (www.sfu.ca/nomoi) � Festschriften (www.phil.uni-erlangen.de/~p1ges/zfhm/festschriften.html) Όλες οι βιβλιογραφικές πληροφορίες για τιμητικούς τόμους που εκδόθηκαν στη Γερμανία.
Συλλογή πηγών και τεκμηρίων για την ελληνική ιστορία (κυρίως όμως νεοελληνική) του ΕΙΕ Πανδέκτης. Ψηφιακός θησαυρός ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού pandektis.ekt.gr/dspace
Α.5. Περιοδικά ιστορίας δικαίου προσβάσιμα μέσω του Διαδικτύου. Όπως προανέφερα εκτός Ελλάδος ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζουν οι εκδοτικοί οίκοι, οι οποίοι προωθούν τις περιοδικές τους εκδόσεις. Έτσι τα περιοδικά μπορεί να είναι είτε
* αμιγώς ηλεκτρονικά περιοδικά, όπως το Bryn Mawr College Review (http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/ ),
ή το Rivista di Diritto Romano (www.ledonline.it/rivistadirittoromano/
),
** περιοδικά με δυνατότητα αναπαραγωγής άρθρων, συνήθως επί πληρωμή [Ancient Society, Classical Quarterly, Classical Review] αλλά όχι πάντοτε [TvR (http://www.springerlink.com/content/1571-8190/ αλλά και http://www.phil.uni-erlangen.de/~p1ges/zfhm/tvr1.html περιεχόμενα για τα έτη 1918-1957), RIDA (www.ulg.ac.be/vinitor/rida), ZPE (http://www.uni-koeln.de/phil-fak/ifa/zpe/)].
*** περιοδικά των οποίων οι πίνακες περιεχομένων έχουν ψηφιοποιηθεί: [Dike, http://www.ledonline.it/dike/ - EKEIED (www.geocities.com/ekeied/contkeied.html), JJP (http://www.papyrology.uw.edu.pl/papyrology/papyri/spis.html ), Law and History Review (www.press.uillinois.edu/journals/lhr.html ).
Rechtsgeschichte [(περιοδικό του Max-Plank Institut (www.mpier.uni-frankfurt.de)] www.rg-rechtsgeschichte.de], ZRG (www.phil.uni-erlangen.de/~p1ges/zfhm/zfhm.html)]
Περιοδικά κλασικών και ιστορικών σπουδών
Για να μη χαθείτε στον κόσμο των βιβλιογραφικών παραπομπών μπορείτε να συμβουλεύεστε το The History Journals Guide, www.history-journals.de/journals/hjg-subject-leg.html [με πληροφορίες και για περιοδικές εκδόσεις ιστορίας του δικαίου]
Συλλογή περιοδικών για αναζήτηση στην τοποθεσία http://agoraclass.fltr.ucl.ac.be/biblio/default.htm
Aegyptus. Rivista italiana di egittologia e di Papirologia, www.vitaepensiero.it/riviste/pagcoml/aegyptus.asp?titolo=AEGYPTUS
Arethusa [ http://www.press.jhu.edu/journals/arethusa ],
HZ [Περιεχόμενα 1997-2004, http://www.phil.uni-erlangen.de/~p1ges/zfhm/hz9.html ], Kernos [ http://www.ulg.ac.be/histreli/kernos.html ],
Klio [ http://web.uni-frankfurt.de/fb08/SAG/journals/klio.html
],
Tyche (http://www.univie.ac.at/alte-geschichte/Tyche.html
).
Α.6. Πανεπιστήμια � Ερευνητικά Κέντρα: Διάφορες χρήσιμες
πληροφορίες όταν αυτές οι τοποθεσίες ενημερώνονται τακτικά και δεν
απολιθώνονται� Παράδειγμα,
Ακαδημία Αθηνών, http://www.academyofathens.gr ή το Κέντρο Αρχαίου Ελληνικού και Ελληνιστικού Δικαίου τουΠαντείου (www.panteion.gr/)
ΕΚΠΑ, http://www.uoa.gr
ΑΠΘ, http://www.auth.gr
ΕΙΕ, www.eie.gr
Max-Plank-Institut fur europaische
Rechtsgeschichte, http://www.mpier.uni-frankfurt.de/
Α.7. On line κατάλογοι βιβλιοθηκών όπως οι βιβλιοθήκες στην Ελλάδα, της Ακαδημίας Αθηνών (www.academyofathens.gr/ ), της Εθνικής Βιβλιοθήκης (www.nlg.gr) (όχι ιδιαίτερα αξιόπιστο, συνήθως δύσβατο), της Βιβλιοθήκης της Βουλής (http://artemis.parliament.gr/cgi-bin/egwcgi/egwirtcl/targets.egw/1+0+1?lto1=<o2=<o3=<o4=<o5=<o6=<o7=<o8=<o9=<o10=<o11= ), της Βιβλιοθήκης του Δ.Σ.Α. (www.dsalib.gr/ ), ο κοινός κατάλογος της Αμερικανικής, Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής και της Γενναδείου Βιβλιοθήκης [Ambrosia] (www.bsa.gla.ac.uk/library/cat.htm ), ο κατάλογος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής (EFA) (http://www.efa.gr/ ), αλλά και στο εξωτερικό, Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας (www.bnf.fr) , Βρετανική Βιβλιοθήκη (www.bl.uk ), Bodleian (http://library.ox.ac.uk/ ), Dumbarton Oaks (http://ils.doaks.org/uhtbin/cgisirsi/0SG5vdo7d5/0/49 ), Βιβλιοθήκη Κογκρέσου (www.loc.gov/ ), Βιέννης (http://aleph.univie.ac.at/F/HGKNS8A1UVS4SBTR5S1HCYJIEREH4S22S5DGHK4DKD6VARRFH6-00467?func=file&file_name=start-find ).
Α.8. Εισαγωγικά κείμενα, A day in Athenian lawcourts http://www.fhw.gr/projects/courts/
Β. Ανά ιστορικές περιόδους
ABZU. A guide to
information related to the study of the ancient Near East on the Web
Μηχανή αναζήτησης για θέματα αναφορικά με την ιστορία της Μέσης και Εγγύς Ανατολής.
Για την αρχαία Ελλάδα η ανθολόγηση των παρακάτω ιστοσελίδων μας δίνει μια ενδεικτική εικόνα, του όγκου της εργασίας που έχει γίνει.
http://www.law.pitt.edu/hibbitts/greek.htm - Σελίδα του B. Hibbits καθηγητή στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Pittsburgh, στην οποία περιλαμβάνεται η προαπαιτούμενη και προαιρετική βιβλιογραφία για τους φοιτητές που θέλουν να παρακολουθήσουν το αντίστοιχο μάθημα.
Droit, justice et châtiment dans le monde grec et romain (www.fusl.ac.be/Files/General/BCS/Droit.html) Η τοποθεσία περιλαμβάνει εισαγωγική βιβλιογραφία στα Γαλλικά για το δίκαιο στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη. Ενδιαφέρον είναι επίσης το τμήμα για την επιγραφική και παπυρολογία.
Archaeogate (www.archaeogate.org/iura)
Μια πολύ χρήσιμη και ενημερωτική σελίδα για τα δίκαια της αρχαίας Μέσης Ανατολής, Αιγύπτου, Ελλάδας και Ρώμης, καθώς και για την νομική επιγραφική και παπυρολογία. Κάθε ενότητα περιλαμβάνει πληροφορίες για συνέδρια, σεμινάρια, ηλεκτρονικώς διαθέσιμα άρθρα και συνδέσμους με άλλες τοποθεσίες.
The Avalon Project at
Yale Law School. Documents in Law, History and Diplomacy
www.yale.edu/lawweb/avalon/pre18.htm
Περιλαμβάνει μεταφράσεις του κώδικα του Χαμουραμπί, της Αθηναίων Πολιτείας, κάποιων ρωμαϊκών νόμων (Δωδεκάδελτος, Αγροτικοί νόμοι, Ακουλήϊος νόμος, το εδίκτο του Αυγούστου για την Κυρήνη, νόμος του Καίσαρα για τα municipia κα.)
Demos. Classical
Athenian Democracy
(www.stoa.org/projects/demos/home
)
Η τοποθεσία φιλοδοξεί να αποτελέσει μια ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια της κλασικής Αθηναϊκής δημοκρατίας, χρήσιμη στο ευρύ κοινό. Περιέχει ιδιαίτερη ενότητα για την αθηναϊκή νομοθεσία και τις επιγραφές.
Lex Antica (http://members.aol.com/pilgrimjon/private/LEX/GREECE.html )
Στην τοποθεσία αυτή κάποιος μπορεί να βρεί μεταφρασμένα στα αγγλικά αποσπάσματα από τα έργα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, τους λόγους του Δημοσθένη και του Λυσία. Προσφέρει επίσης κείμενα από την φαραωνική Αίγυπτο, Μεσοποταμία (κώδικας του Χαμουραμπί), Ισραήλ (Βιβλίο της Εξόδου), Ανατολία (Νόμοι του Εσλίμ (περ. 1650-1500 π.Χ.), Περσία, Καρχηδόνα και Ρώμη (αποσπάσματα από τον Πανδέκτη, Κώδικα, εδίκτο του Διοκλητιανού, Δωδεκάδελτος, Νόμοι περί γάμου του Αυγούστου).
CSAD (www.csad.ox.ac.uk) � Κέντρο για τη μελέτη αρχαίων τεκμηρίων, το οποίο παρέχει πρόσβαση σε αρχεία με ψηφιοποιημένους παπύρους από την Οξύρυγχο, αλλά και μια ευρεία συλλογή εκτύπων επιγραφών από την νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα.
Claros. Concordance of Greek inscriptions (www.dge.filol.csic.es/claros/cnc) χρησιμότατη ιστοσελίδα για τον εντοπισμό άλλων εκδόσεων ελληνικών επιγραφών.
Cefael (www.cefael.efa.gr ) Δικτυακός τόπος της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής με αναλυτική παρουσίαση όλων των γαλλόφωνων σειρών αρχαιολογίας, επιγραφικής και ιστορίας, όπως BCH (BCH Suppl)+BEFRA+CID etc.
Επίσης βλέπε και την ιστοσελίδα των IG (www.bbaw.de/bbaw/Forschung/Forschungsprojekte/ig/de/Startseite) με δείγματα σελίδων
Από το χώρο της παπυρολογίας επέλεξα τις παρακάτω τοποθεσίες,
APIS Advanced Papyrological Information Service (www.columbia.edu/cu/lweb/projects/digital/apis) για όσους ενδιαφέρονται για αναζητήσεις σε ψηφιοποιημένα, δημοσιευμένα ή αδημοσίευτα παπυρικά κείμενα.
Marriage and Divorce
Papyri of the ancient Greek, Roman and jewish world. Collection of papyri 4th
century BCE to 4th century CE by D. Instone-Brewer www.tyndale.cam.ac.uk/Brewer/MarriagePapyri/index.html
Με βιβλιογραφία και ψηφιοποιημένα 228 έγγραφα γάμου και διαζυγίου στα ελληνικά, αιγυπτιακά και αραμαϊκά.
Heidelberg Papyri www.rzuser.uni-heidelberg.de/~gv0/gvz.html
Με περιεχόμενα πολλών συλλογών κάποια ψηφιοποιημένα.
Ρώμη,
Roman Law Resources (www.iuscivile.com )
Η καλύτερη δίγλωσση
(Αγγλικά και Γερμανικά) διαδικτυακή πύλη αφιερωμένη στο ρωμαϊκό δίκαιο �και όχι
μόνο-. Διευθύνεται από τον καθ. E.
Metzger του
Πανεπιστημίου του Aberdeen.
Παρέχει πρόσβαση σε βιβλιογραφία, περιοδικά, βιβλιοπαρουσιάσεις, ερευνητικά
προγράμματα, υλικά διδασκαλίας, και κατάλογο ηλεκτρονικών διευθύνσεων των
ιστορικών του δικαίου απ� όλον τον κόσμο. Το χρησιμοποιώ σε κάθε νέα έρευνα.
Project Volterra (www.ucl.ac.uk/history/volterra) Περιέχει on-line τα βιβλία 1-8 του Θεοδοσιανού κώδικα, βάση δεδομένων για τους νόμους που εκδόθηκαν μεταξύ 193-455 μ.Χ.
DROL. Diritto Romano
Online (http://web.tiscali.it/drol.it/ )
Μια ακόμα χρήσιμη ιστοσελίδα που περιέχει κάποιες από τις πηγές του Ρωμαϊκού δικαίου (Εισηγήσεις του Ιουστινιανού, Κώδικας, Πανδέκτης), βιβλιογραφία και ηλεκτρονικά άρθρα (υπεύθυνος ο Prof. F. Briguglio, Bologna Uni).
Rassegna degli
Strumenti Informatici per lo Studio dell�Antichità Classica
www.rassegna.unibo.it/index.html
Ο διαδικτυακός τόπος περιέχει πληροφορίες για ερευνητικά προγράμματα ρωμαϊκού δικαίου στην Ιταλία. Επίσης αξίζει τον κόπο να συμβουλευθείτε τις ενότητες Fonti Letterarie, Fonti Epigrafiche, Fonti Papiracee.
The Roman Law Library (http://web.upmf-grenoble.fr/Haiti/Cours/Ak ). Πρόκειται για την πληρέστερη, απ� όσο γνωρίζω, ηλεκτρονική βιβλιοθήκη πηγών του κλασικού ρωμαϊκού δικαίου, με άμεση πρόσβαση σε κείμενα νόμων, συγκλητικών διαταγμάτων, αυτοκρατορικών διαταγμάτων, εδίκτων αξιωματούχων, απαντήσεων νομομαθών, διπλωμάτων βετεράνων, συμβάσεων, την ιουστινιάνεια κωδικοποίηση, τους Leges Romanae Barbarorum, μεταφρασμένα κείμενα σε αγγλικά, γαλλικά, και ισπανικά και κάποιους λόγους του Κικέρωνα.
Prosopographia Imperii
Romani (www.bbaw.de/bbaw/Forschung/Forschungsprojekte/pir/de)
το �who is who� του ρωμαϊκού κόσμου.
Όλοι οι τόμοι του σημαντικότατου έργου ANRW είναι διαθέσιμοι για αναζητήσεις στη διεύθυνση www.uky.edu/ArtsSciences/Classics/biblio/anrw.html
Για βυζαντινές σπουδές θα μπορούσε κάποιος να ξεκινήσει από την τοποθεσία της Εταιρείας για την προώθηση των βυζαντινών σπουδών (www.byzantium.ac.uk) το οποίο περιλαμβάνει σύνδεσμους ανάμεσα στα άλλα σε περιοδικά [BZ http://www.byzantinischezeitschrift.de/ , DOP http://www.doaks.org/Publications.html ] και ερευνητικά προγράμματα,
Women in Byzantium, www.doaks.org/WomeninByzantium.html
Τόπος που περιέχει άμεσες και έμμεσες πηγές, άλλα websites, και κάποια «τυπικά» μοναστηριών.
Byzantium. Byzantine
studies on the Internet, www.fordham.edu/halsall/byzantium
Περιέχει καταλόγους πατριαρχών και παπών.
Byzantine studies in Dumbarton Oaks, www.doaks.org/Byzantine.html
Τέλος, και πάλι για τη βυζαντινή περίοδο υπάρχει η τοποθεσία Byzantine Empire Resources on the World wide web: an experiment in electronic research, από τον αιδ. S. Armstrong, Berkeley (http://members.aol.com/frsteven/academic/index.html) όπου συγκεντρώθηκαν ατάκτως ερριμένα σύνδεσμοι για διάφορες πλευρές της βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Χρήσιμη πάντως είναι και η ηλεκτρονική προσωπογραφία της περιόδου στο Prosopography of the Byzantine world, www.kcl.ac.uk/humanities/cch/PBE
Μεσαιωνική Ευρώπη,
Forum Historiae Juris.
Erste europäische
Internetzeitschrift für Rechtsgeschichte
www.rewi.hu-berlin.de/online/fhi/index_de.htm
’ρθρα, βιβλιοκρισίες, συζητήσεις και σύνδεσμοι για το ρωμαϊκό και μεσαιωνικό δίκαιο αλλά και το σύγχρονο δίκαιο στα γερμανικά. Λείπει η αρχαία Ελλάδα.
Iura Communia. Il sito di diritto comune (www.idr.unipi.it/iura-communia)
Τοποθεσία του Πανεπιστημίου της Πίζας, αφιερωμένη στο μεσαιωνικό δίκαιο της Ιταλικής χερσονήσου με άρθρα, πηγές και βιβλιογραφία.
Labyrinth. Resources for medieval studies (http://labyrinth.georgetown.edu/ ) από το Πανεπιστήμιο της Georgetown, ΗΠΑ, με αντικείμενο συνδέσμους σχετικούς με το μεσαιωνικό δίκαιο, το βυζαντινό λείπει.
Virtuelle Bibliothek Rechtsgeschichte (Steffen Bressler, University of Pennsylvania) www.oocities.org/rechtsgeschichte/index.html ένα ακόμα portal με συνδέσμους για πηγές, βιβλιογραφία βοηθήματα, αρχεία. Καλύπτει την περίοδο από το μεσαίωνα μέχρι τον 20 αιώνα � Λείπουν όμως αρχαία και ιδιαίτερα βυζαντινά.
The ORB: On-line
Reference Book for medieval studies, από τον St. Muhlberger, Assoc. Professor of
History, Nipissing University, Canada (www.nipissingu.ca/department/history/MUHLBERGER/ORB/LT-ATEST.HTM
) εισαγωγικά δοκίμια, σύνδεσμοι με
τοποθεσίες περιοδικών, πηγές.
Traditio (www.tlg.uci.edu/~tlg/index/resources.html)
Περιοδικό που φιλοξενεί άρθρα σχετικά με τον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα. Περιεχόμενα των τόμων 1-50.
Μεταβυζαντινό.
Postbyzantine law on
the Web (www.geocities.com/ekeied) Τοποθεσία,
η οποία περιλαμβάνει βιβλιογραφία για το δίκαιο του ξενοκρατούμενου Ελληνισμού,
περιεχόμενα του πρώτου νεοελληνικού νομικού περιοδικού, Θέμις, του Νέου Ελληνομνήμονος,
του Αρχείου Ιδιωτικού Δικαίου, της
εφημερίδας «Νομική», της ΕΚΕΙΕΔ αλλά και άλλων ιστορικών περιοδικών.
Επίσης είναι διαθέσιμα ηλεκτρονικά και η εικοσάτομη έκδοση της Βουλής των Ελλήνων Τα αρχεία της ελληνικής παλιγγενεσίας: http://www.parliament.gr/paligenesia/mainframeset.htm
Αξιόλογη είναι και η τοποθεσία Ανέμη. Ψηφιακή βιβλιοθήκη νεοελληνικών σπουδών: http://anemi.lib.uoc.gr, η οποία περιλαμβάνει ψηφιοποιημένες συλλογές υλικού που έχουν σχέση με την νεοελληνική ιστορία (Νεοελληνιστής � Ελληνική ψηφιακή βιβλιογραφία � Ανάχαρσης � Μάρκος Μουσούρος � Βιβλιοθήκη Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως � Αρχεία � Varia), συνεργασίες (Ελληνομνήμων � Πανεπιστήμιο Κρήτης � Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων � Google � Gallica � Goettinger Digitalisierungs-Zentrum).
Πρακτικές οδηγίες, οι οποίες απευθύνονται σε μεταπτυχιακούς ή προχωρημένους προπτυχιακούς φοιτητές, σχετικά με τον τρόπο συγγραφής άρθρου ή διατριβής μπορεί να βρει κανείς στην τοποθεσία του Princeton University, Research strategies in Classics: www.princeton.edu/~rlindau/tutorial-intro.htm.
Τρόπος αναζήτησης: Πως ξεκινά, όμως, η αναζήτηση στο Διαδίκτυο? Καταρχήν, θα πρέπει να έχετε συμβληθεί με μια εταιρία τηλεπικοινωνιών για την τηλεφωνική πρόσβαση σε πάροχο. Έπειτα ακολουθεί το πιο σημαντικό κομμάτι, έχοντας επιλέξει το θέμα της εργασίας, της διπλωματικής, της διατριβής ή της μονογραφίας σας, απομονώνεται λέξεις-κλειδιά του θέματος, π.χ. γράφοντας για το δίκαιο στην ελληνιστική Αθήνα, εάν ψάξω για το λήμμα «Ελληνιστική Αθήνα» θα βρω ίσως και εκατομμύρια παραπομπές. Αλλά εάν ψάξω για το λήμμα «Φωκίων», «Δημήτριος ο Φαληρεύς», «Αντίπατρος», «Χρεμωνίδειος πόλεμος» ή άλλα παρόμοια θα μπορέσω να ελέγξω ευκολότερα τα στοιχεία που θα βρώ. Συνήθως ξεκινάμε από τις θεματικές βιβλιογραφίες, βάσεις αναζήτησης όπου θα εντοπίσουμε άρθρα ή μονογραφίες, λιγότερο ή περισσότερο σχετικές με το αντικείμενο της έρευνας μας.
Το Διαδίκτυο δεν μπορεί να υποκαταστήσει μια καλά οργανωμένη βιβλιοθήκη, αλλά μπορεί να μας βοηθήσει να την εκμεταλλευθούμε πληρέστερα και ταχύτερα. Στην προηγούμενη παρουσίαση είχα πεί «Ίσως δεν θ� αργήσει η στιγμή όπου θα έχουμε πρόσβαση σε μια μεγάλη ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, όπου βασικά συγγράμματα θα μας είναι διαθέσιμα με το πάτημα ενός κουμπιού, ειδικά καθώς έχουν ήδη αναληφθεί σχετικά προγράμματα από αμερικανική εταιρεία ενώ και η Ε.Ε. ετοιμάζεται» Ήδη όμως η Google έχει ψηφιοποιήσει ένα σημαντικό αριθμό κλασικών έργων, ενώ η ευρωπαϊκή απόπειρα παρέμεινε απόπειρα.
Αξιολογικά: Όπως διαπιστώνετε, υπάρχουν πλήθος ιστοσελίδων, τοποθεσιών και πυλών με αντικείμενο το αρχαιοελληνικό και ρωμαϊκό δίκαιο, αλλά συγκριτικά πολύ λιγότερα για το βυζαντινό και σχεδόν καθόλου για το μεταβυζαντινό. Αυτό το μοντέλο ανάπτυξης αντανακλά τις εκλεκτικές συγγένειες (αλλά και προτεραιότητες) που θεωρεί ότι έχει η Δύση (και ιδιαίτερα ο αμερικανο-βρετανικός κόσμος, ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία, Καναδάς) με το ελληνορωμαϊκό παρελθόν. Και επειδή οι περισσότερες ιστοσελίδες είναι γραμμένες από αγγλόφωνους για αγγλομαθείς (στα αρχικά στάδια ανάπτυξης υπήρχαν τεχνικά προβλήματα με άλλα αλφάβητα), οι επιστημονικές επιλογές των αμερικανο-βρετανικών πανεπιστημίων έθεσαν τα θεμέλια όπου βασίστηκε το μοντέλο των διαδικτυακών ιστορικών σπουδών.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ (ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ) ΔΙΚΑΙΟΥ
(Ηλίας Αρναούτογλου)
Μηχανές αναζήτησης (search engines)
είτε γενικού χαρακτήρα,
Microsoft www.msn.com,
Google www.google.gr ή http://scholar.google.com ή http://books.google.com
Yahoo! www.yahoo.com
είτε ειδικού χαρακτήρα,
με πληρωμή, L� Annee Philologique, www.annee-philogique/com/aph
on line πρόσβαση σε ορισμένα
μόνο έτη
Gnomon, www.gnomon.ku-eichstaett.de/Gnomon/Gnomon.html
ελεύθερη πρόσβαση
DrΑnt, http://misha1.u-strasbg.fr
TOCS-In, www.chass.utoronto.ca/cgi-bin/amphoras/tocfind
Διαδικτυακές πύλες (portals)
Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης - «Περιβάλλον
πρόσβασης πηγών πληροφόρησης» http://argo.ekt.gr/
Histoire du droit: www.univ-nancy2.fr/HistoireduDroit/
The Legal History Project: www.legalhistory.com
Πηγές
TLG (= Τhesaurus Linguae Graecae),
The
Packard Humanities Institute Searchable Greek
Inscriptions. A Scholarly Tool in Progress, http://epigraphy.packhum.org/inscriptions/
Inscriptiones Graecae et Latinae Eystettenses, www.ku-eichstaett.de/Fakultaeten/GGF/fachgebiete/Geschichte/Alte%2520Geschichte/Projekte/conceyst/
APIS (Advanced Papyrological Information Service) www.columbia.edu/cu/lweb/projects/digital/apis,
Beazley
archive, www.beazley.ox.ac.uk/BeazleyAdmin/Script2/default.htm
Δρόμοι της Πίστης � Ψηφιακή Πατρολογία: http://patrologia.ct.aegean.gr/
Θεματικές βιβλιογραφίες
Περιοδικά ιστορίας δικαίου προσβάσιμα
μέσω του Διαδικτύου.
* αμιγώς ηλεκτρονικά
περιοδικά,
Bryn Mawr College Review http://ccat.sas.upenn.edu/bmcr/ ,
Rivista
di Diritto Romano www.ledonline.it/rivistadirittoromano/ ,
** περιοδικά με δυνατότητα αναπαραγωγής άρθρων,
συνήθως επί πληρωμή π.χ. Ancient
Society, http://poj.peeters-leuven.be/journal.php?
αλλά όχι πάντοτε
TvR, www.kluweronline.com/issn/0040-7585/contents και http://www.phil.uni-erlangen.de/~p1ges/zfhm/tvr1.html
περιεχόμενα για τα έτη 1918-1957,
RIDA,
www.ulg.ac.be/vinitor/rida,
ZPE,
http://www.uni-koeln.de/phil-fak/ifa/zpe/
*** περιοδικά των οποίων οι πίνακες περιεχομένων έχουν ψηφιοποιηθεί: Dike, www.lededizioni.it/catalogo.html?/catalogo/dike.html,
ΕΚΕΙΕΔ, www.geocities.com/ekeied/contkeied.html,
JJP, http://www.papyrology.uw.edu.pl/papyrology/papyri/spis.html ,
Law and History Review, www.press.uillinois.edu/journals/lhr.html , Rechtsgeschichte [περιοδικό του Max-Plank Institut, www.mpier.uni-frankfurt.de] www.rg-rechtsgeschichte.de,
ZRG,
www.phil.uni-erlangen.de/~p1ges/zfhm/zfhm.html
BIDR, Index, Iura, Labeo, SDHI, http://www-derecho.unex.es/biblioteca/Sumarios/menu.htm
Ιστορικά περιοδικά
The History Journals
Guide, www.history-journals.de/journals/hjg-subject-leg.html
History cooperative, www.historycooperative.org
Συλλογή περιοδικών για αναζήτηση στην τοποθεσία http://agoraclass.fltr.ucl.ac.be/biblio/default.htm
Aegyptus. Rivista italiana
di egittologia e di Papirologia, www.vitaepensiero.it/riviste/pagcoml/aegyptus.asp?titolo=AEGYPTUS
Arethusa, http://www.press.jhu.edu/journals/arethusa/
HZ, http://www.phil.uni-erlangen.de/~p1ges/zfhm/hz9.html Περιεχόμενα 1997-2004
Kernos,
http://www.ulg.ac.be/histreli/kernos.htm
Klio,
http://web.uni-frankfurt.de/fb08/SAG/journals/klio.html
Tyche,
http://www.univie.ac.at/alte-geschichte/Tyche.html
On
line κατάλογοι βιβλιοθηκών:
Πανεπιστήμια � Ερευνητικά Κέντρα:
Ακαδημία Αθηνών, http://www.academyofathens.gr
ΕΚΠΑ, http://www.uoa.gr
ΑΠΘ, http://www.auth.gr
ΕΙΕ, www.eie.gr
Max-Plank-Institut fur europaische
Rechtsgeschichte, http://www.mpier.uni-frankfurt.de/
Εισαγωγικά κείμενα, A day in Athenian lawcourts, http://www.fhw.gr/projects/courts/
Προαπαιτούμενη
βιβλιογραφία, Greek law, http://www.law.pitt.edu/hibbitts/greek.htm
ABZU. A guide to information related to the study of the ancient Near
East on the Web, www.etana.org/abzu/
www.rassegna.unibo.it/index.html
www.idr.unipi.it/iura-communia
Research strategies in Classics: www.princeton.edu/~rlindau/tutorial-intro.htm.