ZONGULDAK KÖMÜR HAVZASININ TARİHÇESİ XIX. yy’ ın ilk yarısı ileride Zonguldak’ ın kaderini değiştirecek, kıpırdınma dönemidir. Tesadüfi bulgular sonucunda taşkömürü madeni ortaya çıkarılmıştır. “Uzun Mehmet ve Kara Hüseyin” hikayeleri belgelenmemekle beraber tartışmasız kabul edilir. Köylüler tarafından kara nesne( kömür) tanınıyordu ama ne işe yaradığı bilinmiyordu. Çevrede, gür ormanlarla kaplı olduğundan yakıt olarak kömüre ihtiyaç yok idi. Sultan II.Mahmut’ un “Memalik-i şahane de “ siyah nesnenin taharrisi esbabının istikmalini “irade edince yurt çapında araştırmalara geçin – Terhis edilen erlere kömür numuneleri gösterilerek, bunları köylerinde araştırmaları istenmiş, teşvik etmek amacıylada ödüller vaad edilmiştir. Uzun Mehmet de Tersane askerliğinden terhis edilince memleketi Zonguldak/Ereğli’ye bu tembih ile dönünce Köseağzı mevkiinde bulduğu kömür numunelerini İstanbul’a götürdü. Diğer kişi olarak da Kara Hüseyin gösterilmektedir. Filyos’ un Elvan köyünde kömür bulmuştur, ama bunlar arasında kömürü ilk bulan olarak halk arasında daha çok Uzun Mehmet kabul görmektedir, ama resmi bir belge yoktur. Daha sonraları Sultan Abdülmecid tarafından kömür yerleri tespit edilmiştir. 1855’ te ilk kömür üretimi yapılmıştır. 1848-65 yılları arasında havza Hazine-i Hassa’ya bağlanmıştır. Bu dönem İngiliz Ocakların açılış dönemidir. 1865-1908 yılları arası Bahriye idaresi dönemidir. Bu tarihte imtiyazlara son verildi. Bu tarihten itibaren yabancı sermaye ile üretilen kömürün resmi kurumlardan başka yerlere satılması yasaklandı. 1905’te havza Ticaret ve Nafia Nezaretine devredildi. İlk Genel Müdürlük kuruldu. Çatalağzı, Kilimli, Kozludan Zonguldak’ a taşındı. Böylece Zonguldak merkez halinde hızla gelişti. 1908-1920 yılları ise Meşrutiyet Hükümetleri Devridir. 1915 yılında Osmanlı Devleti I. Dünya savaşına katılınca müttefik Almanya’ ya bırakıldı. Harb Kömür Komisyonu kurularak, savaş boyunca gemilerin kömür ihtiyacı bu kömür havzalarından karşılandı.(6) 1920 tarihinden sonraki dönem ise Milli Hükümet ve Cumhuriyet Hükümetleri Devridir. Kömür Uzun Mehmet tarafından ilk defa 8 Kasım 1829 tarihinde Ereğli’nin Köseağzı deresinin yukarı kısmında Neyren deresinin yamacında bulunduğu tespit edilen o günden sonra Zonguldak Maden Kömürü sayesinde Türkiye’nin en tanınmış illerinden biri olmuştur. Uzun Mehmet’in vatanımıza yaptığı bu büyük hizmetten dolayı 8 Kasım 1932 tarihinde Zonguldak’ta bir abide dikilmiş ,bir parka ve caddeye Uzun Mehmet adı verilmiş, ayrıca iki büyük kömür işletmesine de Uzun Mehmet I ve II adı verilmiştir. 8 Kasım günü Zonguldaklılar’ ın en seçkin bayramlarındandır. (7) Buna karşılık 1944 yılında, İstanbul Üniversitesi İşletme İktisadi Doçenti Ahmet Ali Özeken tarafından neşredilen “Ereğli Kömür Havzası Tarihi” üzerinde bir deneme adlı kitabında, ilk kömürü 1822 yılında bulduğu ileri sürülen Ereğliye bağlı Kestaneci köyünde Gemici Hacı İsmail olduğu ve bu buluşu karşılığı devrin hükümdarı II.Mahmut’ tan beş kese padişah parası hediyesine layık olduğu belirtilmiştir ve ikinci defa kömür bundan yedi yıl sonra 1829 da terhis edilerek Ereğliye Köyü Neyren’e dönmüş olan deniz erlerinden Uzun Mehmet tarafından bulunmuştur denilmektedir. (8) HAZİNE-İ HASSA DEVRİ (PADİŞAH HAZİNESİ): 1848-1865 1-Galatalı İngiliz Kumpanyası :(1848) Galatalı İngiliz Kumpanyası adı yerli Yahudi ve Ermeni bazı Galata Bankerlerinin katılımıyla kurulan kömür kumpanyasıdır. 2-Hazine-i Hassa’nı Emaneten idaresi: (1849-1854) Önceki kumpanyadan geri alınarak kendi sermayesi ile Hazine-i Hassa emaneten idareyi ele almıştır. 3- Kırım Muharebesi ve İngiliz İdaresi: (1854-1856) Havza Osmanlı Hükümeti tarafından İngiltere Hükümetine bırakılmıştır. 4- Havzanın Tekrar Hazine-i Hassaya verilmesi: (1856-1859) İngilizler çekilince Havza tekrar emaneten Hazine-i Hassaya terk ediliyor. 5- Havzada ZAFİROPULOS Müteahhitliği:(1859) Bu sefer de havza idaresi Zafiropulos adındaki müteahhite verildi, bu kişi aynı zamanda Ereğli Maden Müdürü de olmuştur. 6- Havza ikinci defa İngiliz kumpanyasında: (1860-1861) 7- Havzanın üçüncü defa Padişah Hazinesine iade edilmesi:(1861-1865) ...(9) BAHRİYE İDARESİ DEVRİ :(1865-1908) 1-Ocakların bulunduğu bölgelerin tespiti 2-Havzada bulunan damarlara isim verilmesi 3-Ocaklara numara verilmesi MEŞRUTİYET HÜKÜMETLERİ DEVRİ (1908-1920) Meşrutiyet Hükümeti, Zonguldak Kömür Havzasını Bahriye Nezaretinden alarak, önce Nafia Nezaretine bağlamış ve bu tarihten beş ay sonra da Orman ve Maadin ve Ticaret ve Ziraat Nezaretine devir etmiştir. |
|