มูลนิธิศึกษาวิจัยนกเงือก ภาควิชาจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ถนน พระราม 6 พญาไท กรุงเทพมหานคร 10400 โทร.246-0063 ต่อ 4606 โทรสาร. 644-5411 ความเป็นมา เริ่มต้นจากโครงการศึกษานิเวศวิทยาของนกเงือก โดยอาจารย์พิไล พูลสวัสดิ์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ่งเริ่มงานวิจัยเมื่อปี 2521 โดยทำการศึกษาวิจัยนกเงือก เฉพาะในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จนถึงปี 2540 ต่อมาได้ขยายงานวิจัยออกไปในเขตผืนป่าภาคตะวันตกและภาคใต้ นอกจากนี้โครงการฯ ยังได้มีการสำรวจการแพร่กระจายและสถานภาพของนกเงือก ทั่วประเทศ และเพื่อความต่อเนื่องและขยายขอบเขตของงานวิจัย จึงเกิดแรงผลักดันให้มีการจัดตั้งเป็น "มูลนิธิ" ขึ้น โดยได้รับพระราชทานชื่อจาก สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ว่า "มูลนิธิศึกษาวิจัยนกเงือก" เมื่อวันที่ 5 กรกฎาคม 2536 ความสำคัญของนกเงือก เนื่องจากนกเงือกเป็นนกขนาดใหญ่ถึงใหญ่มาก กินทั้งผลไม้และสัตว์เป็นอาหาร อีกทั้งธรรมชาติในการหากินจะต้องอาศัยพื้นที่ป่าที่กว้าง จึงส่งผลให้ นกเงือกเป็นสัตว์ที่มีบทบาทสำคัญในการแพร่กระจายเมล็ดพันธุ์ไม้ป่า เพราะนกเงือกจะ กระจายเมล็ดผลไม้ไปตามที่ต่างๆในป่าจึงช่วยปลูกป่าได้ดีทำให้ป่าตามธรรมชาติคงสภาพอยู่ต่อไป ช่วยควบคุมประชากรของสัตว์เล็กๆ เช่นแมลงต่างๆ ซึ่งจะเป็นการรักษาสมดุล ของระบบนิเวศวิทยาของป่า บทบาทอันเด่นชัดนี้ นกเงือกจึงเป็น ดัชนีวัดความสมบูรณ์ของป่า ได้เป็นอย่างดี วัตถุประสงค์ เพื่อเพิ่มศักยภาพในการศึกษา วิจัย นกเงือกให้กว้างขวางและต่อเนื่องมากขึ้น เพื่อเผยแพร่ความรู้ทางด้านนิเวศวิทยาของป่าและสัตว์ป่าแก่สาธารณชน ส่งเสริมและสนับสนุนนักวิทยาศาสตร์ นักวิจัยและนักเรียน ให้มีความสนใจในการศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับระบบนิเวศวิทยา เพื่อเป็นศูนย์ประสานงานการศึกษา การฝึกอบรมและการวิจัยเกี่ยวกับนกเงือกในระดับชาติและนานาชาติ ดำเนินการเพื่อสาธารณประโยชน์หรือร่วมมือกับองค์กรการกุศลอื่นๆเพื่อสาธารณประโยชน์ ไม่ดำเนินการเกี่ยวข้องกับการเมืองใดๆ โครงการวิจัยต่างๆ ปัจจุบัน มูลนิธิฯ ได้สนับสนุนงานวิจัยอย่างกว้างขวาง มีงานวิจัยที่สำคัญหลายโครงการ ซึ่งดำเนินการวิจัยโดย โครงการศึกษานิเวศวิทยาของนกเงือก คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ร่วมกับกรมป่าไม้ และคณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น โครงการต่างๆได้แก่ โครงการสำรวจการแพร่กระจายและสถานภาพของนกเงือกทั่วประเทศ ผลจากการสำรวจจะทำให้ทราบการแพร่กระจายของนกเงือกอย่างถูกต้องชัดเจนขึ้น และจำแนกสาเหตุคุกคามต่อนกเงือกในแต่ละพื้นที่ ทำให้สามารถประเมินสถานภาพของนกเงือกได้ถูกต้องมากขึ้น โครงการศึกษาชีววิทยาและนิเวศวิทยาของนกเงือกชนิดที่มีความเสี่ยงใกล้สูญพันธุ์ เพื่อนำความรู้จากการศึกษาวิจัยไปใช้ในการจัดการ เพื่อการอนุรักษ์นกเงือกเหล่านี้ ให้สามารถอยู่รอดต่อไป โครงการนื้กำลังทำการศึกษาวิจัยนกเงือกในผืนป่าห้วยขาแข้ง - ทุ่งใหญ่ และในเขตป่าอนุรักษ์อีกหลายแห่งทางภาคใต้ ซึ่งขณะนี้กำลังดำเนินการศึกษาวิจัย และนกเงือก ที่จัดว่าอยู่ในสภาวะเสี่ยงใกล้สูญพันธุ์ ได้แก่ นกเงือกปากย่น นกเงือกกรามช้างปากเรียบ นกเงือกคอแดง นกเงือกหัวแรด นกชนหิน นกเงือกดำ นกเงือกหัวหงอก โครงการศึกษาชีววิทยาและนิเวศวิทยาของนกเงือกในอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ โครงการนี้เป็นโครงการระยะยาว มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ได้ผลการศึกษาต่อเนื่องกัน ในการขยายพันธุ์ของนกเงือก ปัจจัยที่มีผลต่อการขยายพันธุ์ การติดตามศึกษาพื้นที่ที่สามารถ รองรับการขยายพันธุ์ของนกเงือก การวิจัยพืชอาหารของนกเงือก ฯลฯ จากโครงการนี้ ได้มีการจัดการนกเงือกโดยการปรับปรุงโพรงรังของนกเงือกที่เขาใหญ่ ให้อยู่ในสภาพที่เหมาะสม ทำให้นกเงือกใช้โพรงรังได้ดีเหมือนเดิม หากโครงการนี้บรรลุเป้าหมาย ก็จะสามารถนำผลการศึกษาและการจัดการนี้ ไปประยุกต์ใช้ให้เหมาะสมในพื้นที่อนุรักษ์แห่งอื่นๆของประเทศได้ โครงการปลูกฝังเยาวชนให้รักนก สัตว์ป่าอื่นๆ และรักป่า โดยได้จัดทำกิจกรรมและสื่อในรูปแบบต่างๆ เช่นหนังสือ นิทรรศการ การบรรยายประกอบสไลด์-วีดีโอ และการจัดค่ายเด็กรักนกเงือก โดยพาเด็กเข้าป่าธรรมชาติเพื่อเรียนรู้เกี่ยวกับป่า และสัตว์ป่า ฯลฯ การดำเนินงานของมูลนิธิฯ นอกจากจะสนันสนุนการศึกษาวิจัยเพื่อให้ได้มาซึ่งความรู้ต่างๆที่เกี่ยวข้องกับการอยู่รอดของนกเงือก อันจะส่งผลไปถึงการอยู่รอดของสัตว์ป่าอีกหลายชนิด มูลนิธิฯ ยังมีนโยบายในการเผยแพร่ความรู้และความเข้าใจ ที่ได้จากการวิจัยแก่สาธารณชนอีกด้วย โครงการอุปการะครอบครัวนกเงือก ความเป็นมา โครงการศึกษานิเวศวิทยาของนกเงือก ได้ทำการศึกษาวิจัยชีววิทยาและนิเวศวิทยาของ นกเงือกมาตั้งแต่ปี 2521 จนถึงปัจจุบัน และได้ขยายขอบเขตงานวิจัยออกไปในเขตพื้นที่ป่าภาคตะวันตกและภาคใต้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโครงการศึกษาวิจัยฯ ภาคใต้ ในพื้นที่จังหวัด ปัตตานี นราธิวาส และยะลา ทางโครงการฯ ได้รับความร่วมมือในการศึกษาวิจัยจากชาวบ้าน ในบริเวณนั้นเกือบทั้งหมด ซึ่งแต่เดิมชาวบ้านที่มีรายได้ต่ำ ก็จะหารายได้เสริมจากการหาของป่าและจับลูกนกเงือกจากรังไปขาย ฯลฯ จนกระทั่งโครงการฯ เข้าไปทำการศึกษาวิจัยโดยให้ชาวบ้านเข้ามาร่วม งานในการเก็บข้อมูลทางวิชาการและเพื่อปลูกฝังชาวบ้านให้เลิกนำลูกนกเงือกไปขาย หันมาช่วยกันอนุรักษ์นกเงือก และนกเงือกที่พบในเขตเทือกเขาบูโด มีดังนี้ นกกก Great Hornbill (Buceros bicornis) นกเงือกกรามช้าง Wreathed Hornbill ( Aceros undulatus) นกเงือกหัวแรด Rhinoceros Hornbill (Buceros rhinoceros) นกเงือกปากดำ Bushy-crested Hornbill (Anorrhinus galeritus) นกเงือกหัวหงอก White-crowned Hornbill (Berenicomis comatus) นกชนหิน Helmeted Hornbill (Buceros vigil) หมายเหตุ : นกเงือกลำดับที่ 3-6 เป็นนกที่อยู่ในภาวะที่เสี่ยงต่อการใกล้สูญพันธุ์ เพื่อเป็นการอนุรักษ์นกเงือกให้คงอยู่สืบไป และสอดคล้องกับความต้องการของชาวบ้าน โดยให้คนเมืองที่อยู่ห่างไกลจากธรรมชาติ ได้มีความรู้สึกหวงแหนร่วมกัน และมีความต้องการช่วยเหลือและอนุรักษ์นกเงือกให้คงอยู่สืบไปชั่วลูกชั่วหลาน วัตถุประสงค์ เพื่อเป็นการสนับสนุนชาวบ้านในบริเวณนั้นให้มีกำลังใจที่จะอนุรักษ์นกเงือกต่อไป เพื่อศึกษาชีววิทยาและนิเวศวิทยาของนกเงือกที่ใกล้จะสูญพันธ์ เพื่อให้ชาวบ้านเก็บข้อมูลทางชีววิทยาและนิเวศวิทยาของนกเงือก เพื่อเป็นข้อมูลทางวิชาการ และเป็นการเฝ้าระวังสถานภาพของประชากรนกเงือกในพื้นที่นั้นๆในระยะยาว วิธีการ ให้ผู้ที่สนใจอุปการะครอบครัวนกเงือกในแต่ละชนิด ซึ่งจะมีชาวบ้านเป็นผู้ดูแลและเก็บข้อมูลนั้น สมทบทุนเพื่อเป็นค่าใช้จ่ายให้กับชาวบ้านที่ดูแลนกเงือก และเก็บข้อมูล ร่วมกับโครงการศึกษานิเวศวิทยาของนกเงือกภาคใต้ สิ่งที่ผู้อุปการะครอบครัวนกเงือกจะได้รับ รายงานต่างๆเกี่ยวกับนกเงือกที่ท่านอุปการะ ซึ่งประกอบด้วย สถานะภาพของนกเงือก ชนิดที่ท่านอุปการะ รายละเอียดเกี่ยวกับตัวของนกเงือกชนิดนั้น สถานที่ที่นกเงือกทำรัง ชนิดของต้นไม้ที่นกทำรัง และลักษณะของต้นไม้ที่เป็นต้นรัง พร้อมรูปภาพประกอบ ถ้าท่านผู้ที่อุปการะครอบครัวของนกเงือก มีความประสงค์จะไปเยี่ยม ชม นกเงือก ที่ท่านอุปการะอยู่ทางโครงการฯจะจัดนำท่านไป โดยท่านจะต้องเสียค่าใช้จ่ายในการ เดินทางเองทั้งหมด ประโยชน์ทางอ้อมที่ท่านจะได้รับ คือ ท่านจะมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ธรรมชาติ ซึ่งเป็นมรดกอันล้ำค่าของคนไทย และท่านยังได้ชื่นชมธรรมชาติของนกเงือกในถิ่น ที่นกเงือกดำรงชีวิตอยู่ เป้าหมายของโครงการ เพื่อเป็นการอนุรักษ์นกเงือกให้ยั่งยืนสืบไป เพื่อช่วยเหลือชาวบ้านให้มีรายได้เพิ่มขึ้น พื้นที่ที่พบนกเงือกและที่ดำเนินการโครงการศึกษาวิจัย ในพื้นที่อุทยานแห่งชาติบูโด-สุไหงปาดี จังหวัดปัตตานี นราธิวาส และยะลา อัตราค่าอุปการะครอบครัวนกเงือกแต่ละชนิด ต่อครอบครัว ต่อ ปี ชื่อชนิดนก ค่าอุปการะ   นกกก นกกาฮัง นกกาวะ นกเงือกกรามช้าง (กู๋กี๋) นกเงือกหัวแรด นกเงือกปากดำ (กาเขา) นกเงือกหัวหงอก นกชนหิน 2,700 2,700 3,200 3,200 3,700 3,700 แบบฟอร์มแสดงความจำนงค์การอุปการะครอบครัวนกเงือก ขอรับได้ที่ มูลนิธิศึกษาวิจัยนกเงือก ภาควิชาจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ถนน พระราม 6 พญาไท กรุงเทพมหานคร 10400 โทร.246-0063 ต่อ 4606 โทรสาร. 246-3026