Zbulohet
ne Kishen e Shenandout nje afresk qe paraqet shqipnjen e vertete te
flamurit tone. Qysh nga koha e Skenderbeut nuk kishte ndonje
dokument zyrtar qe ta vertetonte prejardhjen e simbolit tone pervec
vules zyrtare te prijesit shqiptar.
Shqiponja dykrenare e
Kastriotėve e zbuluar nė Rodon
Deri
mė sot nuk kishim njė vizatim autentik tė shqiponjės sė kėtij
flamuri, e cila dihet qė ėshtė me shqiponjė dykrenare nė fushė tė
kuqe siē na e dokumenton Barleti dhe historianėt e tjerė. Gjurma e
vulės sė Skenderbeut e lėnė mbi njė akt zyrtarė tė tij e ka
shqiponjėn dykrenare, por vizatimi i sajė ėshtė parė si i pėrshtatur
me formėn rrumbullake qė e qarkon atė, si rendom praktikohet nė vula,
dhe si do e shohim mė poshtė ky mendim ėshtė i drejtė
Rasti e solli qė shqiponja e Kastriotėve e pikturuar nė njė
afresk tė zbulohet mbrenda tokės arbėrore e jo nė kancelaritė e
arkivat e huaja, si ruhen shumica e dokumenteve tė historisė tonė.
Pas kthimit tė disa pronave kishtare komuniteteve fetare, filloi dhe
interesimi i kėtyre tė fundit pėr studimin e tyre, ruajtjen dhe
rindertimin. Njė nder kėto prona ėshtė Kisha e Shnandout nė Rodon
(sot fshati Muzhel), ku ruhet dhe shqiponja e pikturuar e
Kastriotėve, Pėr kėtė kishė dokumentet flasin qė e kanė ndertuar
Gjon Kastrioti ose i biri, heroi ynė i njohur Skenderbeu.
Gjatė
viteve kur Gjon Kastrioti I u mund nga osmanėt, atij i lanė nė
pronėsi zonat e Mysjes, qė pėrfshijnė edhe Rodonin dhe kėtu thonė se
zotėroi gjatė disa viteve edhe Skenderbeu pėrpara se tė ēlironte
Krujėn. Njė legjendė e shėnuar nga konsulli austrohungarez i
Shkodrės Teodor Ippen nė fillim tė shekullit tonė, thotė se kėtė
kishė e ndertoi Mamica Kastrioti, por e saktė ėshtė qė kjo kishė
funksiononte nė vitet kur Skenderbeu filloi tė ndertonte kėshtjellėn
e Rodonit, qė eshtė nė afersi tė kishės. Po ky autor na njofton se
ruheshin dhe themelet e Manastirit qė ishte ngjitur me kishėn, por
qė sot dallohen me vėshtėrsi. Nė kuadrin e 500 vjetorit tė vdekjes
sė Skenderbeut nė Rodon u bėnė kerkime mbi fortesėn e Rodonit, dhe
mė kėtė rast na ėshtė dhėnė dhe pėrshkrimi i rrėnojave tė kėsaj
kishe, e me gjendjen nė tė cilėn ėshtė rrėnoja sotė kuptojmė se
shkatėrrimi ka vazhduar edhe gjatė kėtyre 30 vjetėve.
Ėshtė kujdesi dhe interesi i At Zef Pėllumbit qė i nisur nga gjurmėt
e afreskave nė muret e kėsaj faltorje tė vjetėr e quan nė zbulimin e
kėsaj shqiponje. Deri mė sot ėshtė zbuluar vetėm njė siperfaqe e
vogėl e kėtij afresku qė falė natyrės dhe punės me mjete cilėsore tė
realizuar para pesė shekujsh ajo u ruajtė.
Shqiponja ėshtė nė afreskun e realizuar nė brezin e poshtėm tė faqes
sė harkuar tė murit tė absidės. Nė krahun e majtė tė shqiponjės
dallohet figura e njė kalorsi e majtas e djathtas kėtyre janė edhe
shenjat e pazbuluara plotėsishtė, siē duket edhe tė dy shqiponjave
tė tjera. Kėto do dallohen e tė studiohen pasi tė pastrohet afresku
tėrėsishtė.
Shqiponja ėshtė e pikturuar me ngjyrė tė kuqe tė hapur mbi suva
tė bardhė dhe nė disa pjesė na ka arritur e dėmtuar, por qė dallohet
qartė se ėshtė me dy kokė. Pasqyrimi tek fotografija qė po botojmė
ėshtė e bėrė me objektiv nga e djathta e sajė, kėshtu qė na
pėrfytyron njė zmadhim nga ky krah, por ajo nė tė dy krahėt ėshtė
simetrike. Fiksimi fotografik nė kėtė pozicion u bė, sepse trualli
deri lart ėshtė i mbushur me mbeturina ndertimi e dhera dhe ato nuk
pastrohen, pėr ta ruajtur monumentin nga lagėshtira e tėpėrt e
shirave tė stinės sė dimrit. Sipas mendimit tė studiuesit tė artit
mesjetar Mustafa Arapi afresku ėshtė veper e njė piktori
profesionist, mjafton tė shohėsh vizatimin e kthetrave dhe kuptohet
qė ėshtė frut i njė dore tė shkathėt tė njė piktori me pėrvojė. Kjo
bie nė sy edhe nga vrojtimi i figurės sė kalorsit qė sot pėr vetė
fazėn e zbulimit tė afreskut nuk ka njė gjykim se kujt figure
historike ose religjioze i kushtohet.
Nuk na ėshtė ruajtur nga shekulli 15 asnjė flamur kombėtar relike,
qė ta njohim deri mė sot dhe as njė vizatim autentik i shqiponjės sė
tij, qė ėshtė shqiponja e Kastriotėve. Studiuesit kanė konkluduar se
shqiponja e flamurit kombėtarė na u ruajtė nė vizatimet e krijuara
sipas shembėlltyrės sė sajė e shijeve estetiko-emocionale qė ruante
e krijonte tradita shqiptare. Kjo ėshtė dhe rezultat i ndryshimit qė
kanė shqiponjat e ruajtura nga pasardhėsit e derės sė Kastriotėve.
Forma e vizatimit tė shqiponjės sė gdhendur nė emblemėn mbi varrin e
Konstandin Kastriotit nuk ėshtė identike me trajtėn e gravuar nė njė
liber uratash qė i kushtohet njė pasardhėsi tjetėr tė Skenderbeut,
as me shqiponjat e gdhendura mbi varret e dy nipave tė tjerė tė
heroit tonė qė i njohim e ruhen nė Itali, as me shqiponjėn e
emblemės sė nipit tjetėr i njohur nė histori me emrin Skenderbeu i
Ri, emblemė qė ruhet e vizatuar me ngjyra nė dorėshkrim nė
bibliotekėn Marciana nė Venecie. Mė e afėrt ėshtė Shqiponja e vulės
sė Skenderbeut, por dhe kjo jo identike pėr arsyet qė i thamė mė
lartė. Shqiponja dykrenare e flamurit tonė kombėtar ėshtė vizatuar
sipas kėtyre shqiponjave e qė nga shekulli 15 pati ndryshime nga ajo
qė u pranua e u vendos nė flamurin e arbėrve me 2 mars 1444.
Ja vlen tė themi dhe dy fjalė pėr monumentin qė Donika Kastrioti
i ngriti nipit tė sajė, K. Kastriotit nė varrezat e kishės Santa
Maria La Nova nė Napoli. Emblemėn e gdhendur nė dy anėt e monumentit
mortor e ka botuar studiuesi italian Padilione nė vitin 1870 dhe mė
vonė arbėreshi Z. Skiroi nė Palermo nė vitin 1904. Pothuajse tė
gjithė studiuesit shqiptarė i drejtoheshin kėsaj shqiponje dhe
shpesh herė ka krijuar dhe keqinterpretime per kurorat qė ka sipėr
dy kokave, deri sa mė 1967 u bė e njohur nga Dh. Pilika dhe
shqiponja e vulės sė Skenderbeut. Nė njė botim shkencor heraldik tė
vitit 1926, studiuesit italian emblemėn heraldike tė monumentit tė
K. Kastriotit e kanė klasifikuar si emblemė tė njė pasardhėsi tė
derės sė Skenderbeut. Tashi qė u njoh shqiponja e Kastriotėve pa
kurora mbi dy krerėt rikonfirmon atė qė Prof. Dhimitėr Pilika ka
shkruar, se kurorat janė shtesa tė pasardhėsve tė Kastriotasve nė
dheun e huaj, por na hap dhe njė dritare pėr ta kufizuar dhe datėn
kur ėshtė realizuar afresku mė shqiponjėn Kastriotase tė Shnandout
tė Rodonit.
Skenderbeu gjatė fuqizimit tė pozitės sė tij pretendonte se ai
ishte pasues i shtetit tė Balshajve e synonte pėr njė shtrirje
territoriale tė shtetit pėr tė arritur zotėrimet e gjėra tė atyre tė
kryezotit tė Arbėrit, Balsha II. Nė kėtė periudhė Skenderbeu filloi
tė praktikoi nė vulėn e tij shtetėrore, krahas shqiponjės dykrenare
tė trashėguar nga dera atėrore edhe yllin gjashtėcepash tė Balshajve,
por asnjėherė shqiponjėn e kurorzuar. Vula qė njohim ėshtė e vitit
1459, pra dhe afresku duhet tė jetė realizuar para kėtij viti.
Faza nė tė cilėn ėshtė zbulimi dhe studimi i kėtij afresku tė kishės
sė Shnandout na kanė shpalosur shqiponjėn e Kastriotėve, qė ėshtė
njėkohėsishtė dhe shqiponja e flamurit kombėtar shqiptar, por muret
e kishės kanė gjurmė dhe tė afreskave tė tjera e ndoshta do na japin
dhe dėshmi epigrafike ose dhe skena tė jėtės sė atij shekulli. Kisha
dokumentohet se ka funksiunuar deri nė shekullin e 17, por
shpeshherė ka mbetur pa famulltar e kujdestar, kurse njė gojėdhanė
thotė se ajo u dėmtua rėndė nga njė termet i mesit tė shek. 19.
Materiali arkeologjik flet pėr njė tempull shumė mė tė hershėm nė
atė truall e pėr rreth ka patur dhe dy kisha tė tjera tė
dokumentuara qė nga shekulli 12-13. Nė Rodon thotė Barleti
Skenderbeu shpinte familjen dhe shkonte edhe vetė pėr pushime e
gjueti nė periudhat nė mes tė betejave. Kisha e Shnandout lidhet si
njė ansambėl me shumė vlera me kėshtjellėn e Rodonit, qė e ndėrtoi
Skenderbeu nė valėn e luftės.
|