Glogonj

Dekretom Franje Josipa od 24.12.1864 godine priznato je pravo pravoslavnim Rumunima na odvajanje od Mitropolita u Sremskim Karlovcima i osnovana je nezavisna Mitropolitija Ardeala u Sibiu (današnja Rumunija ) kojoj pripadaju Episkopije Arada i Karansebeša.
Na nacionalnom kongresu u Sremskim Karlovcima 5 avgusta 1864 godine Vincentiu Babes (jedan od tadašnjih rumunskih nacionalnih vodja) obratio se prijateljskom srpskom narodu recima :" Braco! Mi ovim ispunjavamo svoju misiju, odvajamo se od Vas i izlazimo iz Vašeg sastava, ali verujte nam - u svojim srcima smo Vaši..."
Medjutim nije ništa prošlo glatko, u nekim mestima je cak bilo dramaticno, na kongresu nije došlo do sporazuma ( trebalo je podeliti vlasništvo eparhija, manastira, fondova i sve ostalo što je dotle bilo zajednicko ). Andrei Mocioni je kongres zakljucio recima :" Iako nije došlo do dogovora izmedju predstavnika dva naroda, trebalo bi da održimo i negujemo, bez rezerve, naše veze bratstva i solidarnosti sa srpskim narodom. Vreme ce pomiriti naše reciprocne interese".

Primer - U Beloj Crkvi se proces odvajanja odvijao od 1866 do 1869 godine i završen je jednim ugovorom kojim crkva i škola ostaju Srbima, a Rumuni su obešteceni sumom od 11432 forinte i 17 kruna.

Kalendar

Iako je gregorijanski kalendar opšteprihvacen u najvecem delu današnjeg sveta kao zvanicni gradanski kalendar i dalje postoje razliciti regionalni, ali i verski nacini ravnanja vremena. Cinjenica da se danas u svetu koristi više od 40 razlicitih kalendara, da ih je mnogo više korišceno, a još više otkriveno, kako u knjizi "O racunanju vremena i pravoslavnom kalendaru" tvrdi Branislav Skrobonja, govori da ce svet i u narednom milenijumu imati pune ruke posla oko utvrdivanja najpreciznijeg sistema za racunanje vremena.

Definicije i proracuni

Rec kalendar potice od latinske reci "calendarium" koja oznacava spisak dugova i kamata koje je poverilac imao da prima od svojih dužnika svakog prvog u mesecu, objašnjava se u knjizi "O racunanju vremena i pravoslavnom kalendaru". Kasnije je dobila današnje znacenje pod kojim se podrazumeva "bilo koji sistem za deljenje vremena tokom jednog dužeg perioda i uredivanja takvih podela u odredjeni redosled ".Ova definicija odnosi se na svetovni kalendar, dok se pred crkveni postavljaju suštinski drugaciji zahtevi, gde je bitno da se "odrede one tacke preplitanja svetovnog i svetog vremena, u kojima sveto nadvladava i omogucava se dodir sa svetom, uranjanjem u njega molitvom", poucava otac Justin (Popovic).
U hrišcanstvu verski kalendar je podeljen na dva ciklusa: jedan se odnosi na zemaljski život Gospoda Isusa Hrista i Njegovih sledbenika, dok se drugi odnosi na Njegovo stradanje, smrt, Vaskrs, Vaznesenje i Silazak Duha Svetog na apostole. Za odredjivanje praznika prvog kruga koriste se dani dati gradjanskim kalendarom, dok je drugi krug praznika, koji pocinje Vaskrsom, vezan za položaj Sunca i Meseca, svake godine se menja i ne poklapa se sa gradjanskim kalendarom.

Godišnja doba

"Osim na svetovne i crkvene, podela kalendara vrši se i na osnovu nebeskih tela korišcenih za njihovu izradu. Julijanski i gregorijanski kalendar spadaju u cisto solarne, jer se kod njih koristi promena godišnjih doba koja nastaje kao posledica obrtanja Zemlje oko svoje ose i oko Sunca. Cisto lunarni kalendari, kakav je muslimanski, zasnovani su na prirodnim mesecevim ciklusima i godina im nije vezana za suncanu. Lunisolarni kalendari, poput sadašnjeg jevrejskog, imaju godine u skladu sa godišnjim dobima, dok su meseci uskladjeni sa Mesecevim menama. Kod lunarnih kalendara sa solarnim godinama, godine su u skladu sa ciklusima godišnjih doba dok su meseci lunarni. Lunistelarni kalendari imaju lunarne mesece, dok se godine odredjuju na osnovu posmatranja neke zvezde. U nekim africkim plemenima to je bio Sirius, u Meksickom zalivu Plejade, a veruje se da je prvobitni staroegipatski kalendar pripadao ovom tipu" objašnjava se u knjizi Branislava Skrobonje, uz napomenu da medju kalendarima postoje i druge podele.

Pocetak merenja vremena

Mnogi istoricari smatraju da je zaslugom starih Egipcana racunanje vremena zapocelo 19 jula 4241 godine pre Hrista. Osnovna jedinica staroegipatskog kalendara bila je godina od 365 dana, a dugogodišnja osmatranja pokazala su da se pocetak poplava Nila slaže sa prvom godišnjom pojavom zvezde Sirijus neposredno pred izlazak Sunca. Egipcani su izracunali da se svakih 1460 godina pocetak nove godine vraca na svoje prvobitno mesto i tako prvi put u istoriji doveli u sklad kalendar sa suncevom godinom i tokom prirode. Iz ovog kalendara nastao je koptski kalendar kojim se ova crkva i danas služi. U aleksandrijskoj crkvi ravnopravno su bili korišceni i julijanski i kopski kalendar.
Vavilonci su najpre koristili solarni kalendar sa 12 meseci od 30 dana, da bi u 21. veku pre Hrista prešli na lunarni sistem racunanja vremena. Kod starih Grka koji su u racunanju vremena koristili egipatska i mesopotamska iskustva, godina je imala 12 lunarnih meseci, a svake druge godine uvodjen je dodatni mesec da bi se racunica uskladila sa dužinom solarne godine za koju se racunalo da ima 365 dana. Meseci su pocinjali sa mladim Mesecom, a imena su dobijali prema svetkovinama koje su u svakom od njih održavane.

Imena meseca

Prema navodima iz knjige " O racunanju vremena i pravoslavnom kalendaru " Rimljani su najpre koristili lokalni kalendar grada Rima koji je imao 10 meseci - šest po 30 dana i cetiri meseca od 31 dan. Pocinjao je u martu, završavao se u decembru, ali se ne zna šta se dešavalo sa " zimskom prazninom " . Iz njega smo nasledili imena meseca Martius, po bogu Marsu, Aprilius cije ime smatra se, potice od latinskog glagola aperire (otvaranje), Maius po boginji prolecne plodnosti Maji, Junius po Junoni. Ostali meseci ime su dobili prema svom rednom broju i iz tog vremena do danas su pretekli nazivi za: sedmi mesec - september, osmi - october, deveti - november i deseti - december. Januar i februar uvedeni su u kalendar zahvaljujuci rimskom kralju, Sabinjaninu Numi Pompiliju.

Julijansko vreme

Poštujuci Kanopski edikt, usvojen 238 godine pre Hrista, prema kome je svaka cetvrta godina prestupna, egipatski astronom Sosigen je, po nalogu Julija Cezara, sastavio kalendar cija je godina pocinjala januarom, a sedmi mesec je nosio ime imperatora. Zvanicno je uveden u upotrebu u celom Rimskom carstvu 45. godine pre Hrista. Kasnije je nazvan julijanskim. U Pravoslavnoj crkvi ostao je u upotrebi do danas, dok je u Katolickoj crkvi u 16-tom veku došlo do reforme kalendara. Jednom intervencijom na julijanskom kalendaru do papske reforme 1582. smatra se uvodjenje sedmodnevne nedelje koja je zapocinjala neradnim danom, nedeljom, kao danom secanja na Hristovo Vaskrsenje, do cega je došlo pod uticajem hrišcanskog ucenja u vreme vladavine cara Konstantina.

Gregorijansko merenje

Bulom pape Grigorija Trinaestog, na ciji zahtev je komisija strucnjaka s Alojzijem Lilijusom na celu sastavila kalendar, cija se srednja dužina godine približava tropskoj godini od one u julijanskom kalendaru, 4.oktobra 1582 godine uveden je gregorijanski kalendar. Proglašenjem narednog dana 5.oktobra za 15-ti nadoknadjena je razlika od 10 dana u kašnjenju ravnodnevnice, a novi kalendar je uz velike otpore do sredine 18 veka prihvacen u celoj zapadnoj Evropi. Proces prihvatanja gregorijanskog kalendara u nemackim državama trajao je od 1624. do 1700 godine, kada su na novo racunanje vremena prešle i Švedska i Norveška. Medju švajcarskim kantonima novi kalendar prihvacen je izmedju 1655 i 1724-te godine, dok je protestantska Engleska na rimsku reformu pristala tek 1752 godine.

Pravoslavni otpor reformi

U vreme reforme kalendara na zapadu, vecina pravoslavnih zemalja bila je pod turskom vlašcu. Carigradski patrijarh Jeremija Drugi odbio je na poziv pape Grigorija Trinaestog da prihvati ispravku kalendara, a cela stvar odbijena je i u Rusiji. Srbi su se pod kalendarskim udarom sa zapada našli tek posle slabljenja moci turske imperije. Patrijarh Arsenije Carnojevic uspeo je da odbije predlog cara Leopolda Prvog da Srbi predju na papski kalendar, što je 1814 godine ponovio i mitropolit Stefan Stratimirovic u prepisci sa carem Francem Prvim.

Kalendar Milutina Milankovica

Pocetkom ovog veka carigradski patrijarh Joakim Treci bezuspešno je insistirao na dogovoru svih pravoslavnih crkava oko kalendara. Kada su posle Prvog svetskog rata pojedine pravoslavne države uvele novi nacin racunanja vremena u državnu administraciju (Kraljevina SHS 1919, Grcka 1923, a potom Turska, Bugarska, Rumunija ) pitanje kalendara postalo je još akutnije. Na svepravoslavnom kongresu u Carigradu 1923 godine odluceno je da se izrada novog kalendara, koji bi kao tacniji od gregorijanskog bio prihvacen od svih pravoslavnih, poveri Milutinu Milankovicu, profesoru nebeske mehanike na Beogradskom univerzitetu.

Stav patrijarha Pavla

Za Pravoslavnu crkvu kalendarsko pitanje postoji samo u odnosu na kanonske propise o proslavi Vaskrsa i praznika u vezi sa njim, a ne oko pitanja tacnijeg izracunavanja tropske godine i mesecevih mena koja spadaju u domen astronomije - objašnjava patrijarh srpski Pavle u clanku " Stav Srpske pravoslavne crkve o starom i novom kalendaru", objavljenom u Glasniku SPC 1982 godine. Pitanje kalendara naci ce se na dnevnom redu prvog narednog Svepravoslavnog sabora, mada se ovim problemom, doduše neuspešno, bavila i Prva predsaborska svepravoslavna konferencija održana krajem juna 1977 godine.

Sabor u Nikeji 325.godine

Nijedan od dva predloga o proslavi Vaskrsa ( prvi da se najveci hrišcanski praznik za svagda slavi druge nedelje aprila i drugi da to bude u drugu nedelju posle druge subote, takodje u aprilu ) nisu prihvacena, mada su oba bila u skladu sa odlukama Prvog vaseljenskog sabora. Razlike u praznovanju Vaskrsa potresale su još ranohrišcanski svet, pa je o ovom pitanju odlucivao Prvi vaseljenski sabor u Nikeji 325-te godine. Nikejski sabor usvojio je da se Vaskrs slavi u prvu nedelju posle punog meseca nakon prolecne ravnodnevnice, kao i da ne sme da se poklopi sa jevrejskom pashom, što pravoslavne crkve strogo poštuju i danas.

Proslava Vaskrsa

Datum proslave Vaskrsa još uvek se odredjuje na ovaj nacin, ali su mnogobrojne promene unutar same Crkve (Veliki raskol 1054-te godine, gregorijanska reforma kalendara i praksa periodicnog uskladjivanja lunarnih ciklusa na zapadu) dovele do razlika u proracunima izmedju istocnih, pravoslavnih crkava i crkava na zapadu. Proracuni pokazuju da se datum praznovanja Vaskrsa pomera u intervalu od pet nedelja. Najranije može da padne 4-tog aprila (22.marta po starom kalendaru), a najkasnije 8 maja (25.aprila po starom kalendaru), pri cemu se u pravoslavnoj tradiciji smatra neprihvatljivim da se Vaskrs slavi pre ili sa jevrejskom pashom, što se kod katolika ponekad dogadja. Ipak, datumi proslave vaskrsa u Zapadnoj i Istocnoj crkvi ponekad se podudaraju, kao što je to slucaj i 2001 godine, kada svi hrišcani praznik Vaskrsenja Gospoda Isusa Hrista proslavljaju zajedno 15. aprila.
Medju pravoslavnima stara pasha ostala u jedinstvenoj upotrebi sve do sada, iako su neke pomesne pravoslavne crkve julijanski kalendar zamenile gregorijanskim. Novi kalendar primile su Carigradska patrijaršija, Aleksandrijska, Antiohijska, Rumunska, Bugarska i odnedavno i Gruzijska crkva, dok se Sveta Gora, Jerusalimska patrijaršija, Ruska i Srpska pravoslavna crkva ravnaju po julijanskom kalendaru. pri tome treba imati u vidu da je na Moskovskom savetovanju pravoslavnih crkava 1948 godine odluceno da se "klirici i mirjani, bez obzira kojoj pravoslavnoj crkvi da pripadaju, obavezni slediti kalendar one pomesne crkve u cijim predelima žive".

Nova godina više puta godišnje

Uprkos tome što je po julijanskom kalendaru Nova godina padala 1 januara za pocetak godine dugo je korišceno i nekoliko drugih datuma: 1 i 25.mart, Uskrs, 1.septembar, 25.decembar.
Zbog cinjenice da se u rimsko doba 1.januar poklapao sa izborom novog konzula u ciju su cast priredjivane igre i slavljeni paganski bogodi, rimski episkop, koji je kasnije nazvan papom, sve do 7.veka nije hteo da prihvati taj dan kao prvi u godini. U Veneciji i svim zemljama pod njenim uticajem sve do pada Mletacke republike 1797. Nova godina je pocinjala 1.marta. Na zapadu je kao datum otpocinjanja godine bio veoma popularan i 25.mart, praznik Blagovesti, dok je u Francuskoj bio obicaj da Nova godina pocinje na Uskrs, koji je kao pokretni praznik svake godine menjao datum. Zapadu nije bila strana ni varijanta po kojoj se pocetak nove godine racunao od Božica i nazivao se Annus Domini. U Konstantinopolju, kao drugom Rimu, Nova godina najpre je zapocinjala 1.januara, ali su Vizantijci kasnije pod uticajem jevrejske tradicije, nekih sekti na crkve istoka i iz politickih razloga pocetak gradjanske i crkvene godine pomerili na 1.septembar, što je bilo prihvaceno u svim zemljama takozvanog vizantijskog Komonvelta. "Iako je ovaj datum uzet kao zvanican zbog pobede cara Konstantina nad Masencijem, po raznim hronologijama pisanim u Vizantiji može se naci i racunanje od 1.marta",skrece pažnju Skrobolja i objašnjava da je u Rusiji septembarsko datiranje uvedeno tek 1342 godine. "Mada je na saboru 1505 godine ovo datiranje ozakonjeno, u narodu se zadržala tradicija martovskog datiranja sve do Petra Velikog. Postoji mišljenje da se cak u 14-tom veku i na balkanskim prostorima zadržao taj nacin. Glavna potvrda za to je crkva u Nagoricanu koju je podigao sveti kralj Milutin, gde je oslikan ceo godišnji kalendar sa pocetkom u martu. Postoji još nekoliko takvih crkava sa oslikanim kalendarom, ali sa pocetkom godine 1.septembra, kao što su Gracanica, Decani, Pec", navodi se u knjizi " O racunanju vremena i pravoslavnom kalendaru".