Untitled Document

Διαβάζουμε στον Παυσανία [Αττικά, 22, 4 κ.εξ.] πως για την Ακρόπολη υπήρχε μόνο μία είσοδος βατή ενώ γύρω γύρω είχε οχυρωματικό τείχος. Τα προπύλαια είχαν οροφή από λευκό λίθο και ήταν διακοσμημένα με ιππείς και δίπλα τα παιδιά του Ξενοφώντος. Δεξιά ήταν ο Ναός της Απτέρου Νίκης. Από αυτό το σημείο, απ' όπου φαίνεται η θάλασσα, πιστευόταν πως ο Αιγέας έπεσε και αυτοκτόνησε όταν είδε τα πλοία του Θησέα να επιστρέφει με μαύρα τα πανιά του.

Τα Προπύλαια της Ακρόπολης από τον Άρειο Πάγο. Αριστερά είναι η Κλεψύδρα και μετά από αυτήν υπήρχε το ιερό του Υποακραίου Απόλλωνα. Διακρίνονται αριστερά το βάθρο του Αγρίππα και η Πινακοθήκη.

Ο Παυσανίας συνεχίζει λέγοντάς μας πως αριστερά των Προπυλαίων υπήρχε οίκημα που είχε ζωγραφιές [Πινακοθήκη]. Φαινόταν ο Διομήδης να αφαιρεί το άγαλμα της Αθηνάς από την Τροία και ο Φιλοκτήτης με το τόξο του. Επίσης ο Ορέστης να σκοτώνει τον Αίγισθο και ο φίλος του ο Πυλάδης να σκοτώνει τα παιδιά του Ναυπλίου που είχαν έρθει να βοηθήσουν τον Αίγισθο να κρατήσει την εξουσία. Η Πολυξένη έτοιμη για θυσία δίπλα στον τάφο του Αχιλλέα. Αυτά τα είχε φτιάξει ο Πολύγνωτος, ο οποίος είχε ζωγραφίσει και την Ναυσικά που την ώρα που έπλενε τα ρούχα συναντήθηκε με τον Οδυσσέα. Υπήρχε η εικόνα του Αλκιβιάδη με γραφή προς ανάμνηση της νίκης του στην αρματοδρομία κατά τα Νέμεα. Επίσης ο Περσέας που έφερε στον Πολυδέκτη, βασιλιά της Σερίφου, την κεφαλή της Μέδουσας. Σε μια από τις ζωγραφιές την οποία έφτιαξε ο Τιμαίνετος, παρουσιάζεται ένα παιδί που φέρει τις υδρίες και ένας παλαιστής, ο οποίος είναι ο Μουσαίος. Ο Μουσαίος λέγεται πως έμαθε από τον Βορέα, σαν δώρο, να πετάει. Αλλά αυτά, θεωρεί ο Παυσανίας, πως είναι εφευρήματα του Ονομάκριτου, ενώ ο Μουσαίος έγραψε μόνο τον Ύμνο στην Δήμητρα, για τους Λυκομίδες.

Στην είσοδο επίσης υπήρχε άγαλμα του Ερμή που ονομαζόταν Προπύλαιος. Και αγάλματα των Χαρίτων που έλεγαν πως τα έφτιαξε ο Σωκράτης, ο γιος του Σωφρονίσκου. Ο Σωκράτης ήταν ο σοφώτερος από όλους τους ανθρώπους, πράγμα που είχε πει και η ίδια η Πυθία στον Ανάχαρση, ο οποίος αναγκάσθηκε να πάει στους Δελφούς, αν και ο ίδιος δεν ήθελε.

Μαθαίνουμε λοιπόν από τον Παυσανία πως ο ΜΟΥΣΑΙΟΣ είχε δεχθεί δώρο από τον ΒΟΡΕΑ την ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ να ΠΕΤΑΕΙ !!!! [Μας λέει όμως πως δεν το πιστεύει και πως κατά την γνώμη του ήταν εφεύρημα του Ονομάκριτου. Ο τάφος του Μουσαίου ήταν στον λόφο του ΦΙΛΟΠΑΠΠΟΥ. Εκεί δηλαδή που πετάμε τον αετό μας, στα Κούλουμα - Καθαρή Δευτέρα]. Ο Μουσαίος είχε γράψει τον ύμνο στην ΔΗΜΗΤΡΑ για την οικογένεια των ΛΥΚΟΜΙΔΩΝ.

Οι Χάριτες ήταν 3 θεότητες που λατρεύονταν πριν να γεννηθεί η Αφροδίτη [δηλαδή επί Ουρανού]. Τα αγάλματά τους ήταν ακατέργαστοι ΜΟΝΟΛΙΘΟΙ που πίστευαν πως έπεσαν από τον ουρανό. Αρχαιότατο Ιερό των Χαρίτων έχει βρεθεί στον ΟΡΧΟΜΕΝΟ. Όταν εμφανίστηκε η λατρεία της Αφροδίτης, οι Χάριτες ανέλαβαν την συνοδεία της. Μία Χάρις ήταν η αναφερόμενη ως σύζυγος του Ηφαίστου, στην Ιλιάδα. Άλλη μία είναι η ΠΑΣΙΘΕΑ για την οποία υπόσχεται η Ηρα στον θεό Ύπνο πως θα μεσολαβήσει για να την κάνει σύντροφό του.

Ο λόφος του Φιλοπάππου και το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, όπως φαίνονται από την Ακρόπολη

Η θέα από τα Προπύλαια

αριστερά είναι η αρχή του Λόφου του Φιλοπάππου.

Έξω στο βάθος φαίνεται η Πνύκα και δεξιά το Παλαιό Αστεροσκοπείο.

ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ από την ΖΩΦΟΡΟ του Ναού της ΑΘΗΝΑΣ ΝΙΚΗΣ

Στο εσωτερικό του Ναού της Αθηνάς Νίκης βρισκόταν ένα ξύλινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς που κρατούσε στα χέρια της ένα ρόδι - σύμβολο της γονιμότητας, που συνδεόταν με την προϊστορική θεά Νίκη και δείχνει πως η χθόνια πανάρχαια θεότητα ζεί μέσα στην ίδια την θεά Αθηνά. Αγάλματα κορών που φέρουν ρόδι έχουν βρεθεί στην Ακρόπολη και υπάρχουν σήμερα στο Μουσείο.

Ο Παυσανίας περιγράφει και πολλά ακόμα αγάλματα που κοσμούσαν την είσοδο της Ακρόπολης.

Δεξιά των Προπυλαίων υπήρχε το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, το οποίο ίδρυσε ο Πεισίστρατος, γύρω στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. όταν έφερε την λατρεία της θεάς από την γενέτειρά του, Βραυρώνα.

Δίπλα του ήταν η Χαλκοθήκη, μια μακρόστενη στοά, όπου οι ιερείς φύλαγαν τα χάλκινα σκεύη και τα πολύτιμα αφιερώματα.

Μόλις περάσουμε τα ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ βρισκόμαστε μπροστά στα δυο ιερότερα μνημεία των Αθηνών,

Και η αντίθετη πλευρά. Εδώ είναι η είσοδος του Παρθενώνα, η ανατολική πλευρά του Ερεχθείου, και στο βάθος τα Προπύλαια. [Εμείς βρισκόμαστε περίπου στην περιοχή του αρχαίου Βωμού του Πολιέως Διός].

Οι εργασίες για την αποκατάσταση των ζημιών, που προκλήθηκαν από την ρύπανση της ατμόσφαιρας, στα μνημεία, συνεχίζονται εδώ και πάρα πολλά χρόνια.
Πότε άρχισαν αυτές οι εργασίες στην Ακρόπολη;
Διαβάζουμε στο Χρονικό του 20ού αιώνα, άρθρο με ημερομηνία 18 Οκτωβρίου 1979 :

Μπροστά στο Ερεχθείον είναι η Ιερά Ελαία της Αθηνάς. Η πρώτη ελιά που φύτρωσε στην Αττική. Η δεύτερη ήταν αυτή της ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ.

Τα ερείπια που βλέπουμε μπροστά στο Ερεχθείον είναι ό,τι απέμεινε από τον Αρχαϊκό Ναό της Πολιάδος Αθηνάς, του 6ου αι. π.Χ., στην οποία ανήκε το ‘διιπετές’ ξόανο. Πάνω σε αυτό, οι παρθένες τοποθετούσαν το πέπλο, κατά τη διάρκεια των Παναθηναίων.

Φωτογραφία από την νοτιοανατολική πλευρά του Ερεχθείου. Οι Καρυάτιδες και στο βάθος τα ΠΡΟΠΥΛΑΙΑ.

Η οικοδόμηση άρχισε το 421 π.Χ., μετά την ειρήνη του Νικίου και περατώθηκε το 406 π.Χ. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι εργασίες στην Ακρόπολη γίνονταν σταδιακά. Η νότια και η ανατολική του πλευρά βρίσκονται σε ψηλότερο επίπεδο από την βόρεια και την δυτική.

Ο Παυσανίας στα Αττικά, [1,26,5] μας λέει πως μπροστά στην είσοδο του Ερεχθείου ήταν ο Βωμός του Διός Υπάτου όπου δεν θυσίαζαν τίποτα έμψυχο, και δεν χρησιμοποιούσαν κρασί, παρά μόνο άφηναν ένα είδος γλυκυσμάτων. Μέσα υπήρχε Βωμός του Ποσειδώνα, στον οποίο, καθώς και στον Ερεχθέα, έκαναν προσφορές από το μάντευμα. Υπήρχε κοντά και Βωμός του Ήρωα Βούτου και τρίτος Βωμός του Ηφαίστου. Στον τοίχο υπήρχαν ζωγραφιές του γένους των Βουτάδων και ένα φρέαρ με θαλάσσιο νερό, από το οποίο ακουγόταν παφλασμός υδάτων όταν φυσούσε νοτιάς. Κάτι παρόμοιο συνέβαινε και στους Αφροδιτιείς της Καρίας. Σε μια διπλανή πέτρα υπήρχε το σχήμα της Τρίαινας, που ήταν το σύμβολο του Ποσειδώνα, και εμφανίστηκε κατά την διεκδίκηση της πόλης των Αθηνών.

Στο κεφάλαιο 28 [10] μας λέει ο Παυσανίας πως επί βασιλείας του Ερεχθέως, κάποιος έκανε θυσία σφάζοντας έναν ταύρο στον ναό του Πολιέως Διός. Αυτό σημαίνει πως ο βουφόνος μίανε τον ναό με την πράξη του, αφού δεν έπρεπε - γενικά - να θυσιάζουν έμψυχα. Επειδή ο άνθρωπος αυτός γνώριζε πως θα δικαστεί και θα καταδικασθεί, εγκατέλειψε τον πέλεκυ [τσεκούρι] και έφυγε από την χώρα. Όμως ο νόμος ήταν τόσο σοβαρός ώστε οι Αθηναίοι δικαστές ΔΙΚΑΣΑΝ και ΚΑΤΑΔΙΚΑΣΑΝ τον ίδιο τον πέλεκυ τον οποίο βρήκαν. Η δίκη αυτή ΕΠΑΝΑΛΑΜΒΑΝΟΤΑΝ κάθε χρόνο, όπως λέει ο Παυσανίας, προς ανάμνηση του γεγονότος και του νόμου.
Θα πρέπει να εξηγήσουμε εδώ, πως η λέξη ΠΕΛΕΚΥΣ στην Ιλιάδα του Ομήρου [Ψ, 851], έχει την έννοια του ΔΙΠΛΟΥ ΠΕΛΕΚΥ, του γνωστού ΛΑΒΡΥ, που είναι σύμβολο της Μινωικής Κρήτης. Το απλό τσεκούρι με την μία κόψη, το ονομάζει ο Ομηρος ΗΜΙΠΕΛΕΚΥ. Ετσι λοιπόν, πρέπει να συμπεράνουμε πως ο άνθρωπος που θυσίασε τον ταύρο στην εποχή του Ερεχθέα, είχε κάποια σχέση με την Κρήτη, αν δεν ήταν ο ίδιος Κρητικός. Και απ’ όσο ξέρουμε από άλλα γεγονότα, [Μίνως, Θησέας, Μινώταυρος] οι Αθηναίοι και οι Κρητες δεν είχαν καλές σχέσεις, κατά την επεκτατική περίοδο των Μινωιτών.

Μας λέει, όπως είδαμε, ο Παυσανίας, ότι και στην ΚΑΡΙΑ υπήρχε τέτοιο φαινόμενο, να υπάρχει θαλασσινό νερό και να ακούγεται κύμα σε ιερό που ήταν απομακρυσμένο από την θάλασσα. Πιο ειδικά αναφέρεται σε αυτό, στο βιβλίο του, ΑΡΚΑΔΙΚΑ, [10, 2-4] όπου μιλάει για τον ναό της Μαντίνειας, τον αφιερωμένο στον ΙΠΠΙΟ Ποσειδώνα. Κι εκεί συνέβαινε θαλάσσιο νερό να φθάνει ως τον ναό.

Γράφει στα ΑΡΚΑΔΙΚΑ:
Πως κύμα θαλασσινό εμφανίζεται στο ιερό [της Μαντίνειας] είναι παράδοση αρχαία. Παρόμοια παράδοση έχουν και οι Αθηναίοι για το κύμα στην Ακρόπολη, καθως και οι Κάρες των Μυλάσων για το ιερό του θεού, τον οποίο λένε Οσογώα στη γλώσσα του τόπου.
Στην Αθήνα η θάλασσα του Φαλήρου απέχει από την πόλη είκοσι περίπου στάδια. Το ίδιο και στα Μύλασα υπάρχει επίνειο που απέχει από την πόλη ογδόντα στάδια. Στη Μαντίνεια η θάλασσα ανεβαίνει από πολύ μεγαλύτερη απόσταση, κι αυτό φανερά οφείλεται στη θέληση του θεού.

[πρβλ. και Στράβωνος ΙΔ, παρ. 23]
Έχουσι οι Μυλασείς ιερά δύο του Διός, το του Οσογώ καλουμένου και Λαβρανδηνού. Το μεν εν τη πόλει. Τα δε Λαβρανδα κώμη εστι εν τω όρει κατά την εξ Αλαβάνδων εις τα Μύλασα, άπωθεν της πόλεως. Ενταύθα Διός εστι νηός αρχαίος και ξόανον Διός Στρατίου.

Αποψη από το εσωτερικό του ΕΡΕΧΘΕΙΟΥ

από τα ανατολικά. Έξω από την πλευρά που φαίνεται μπροστά μας, με τα 4 παράθυρα, βρίσκεται η ΙΕΡΗ ΕΛΙΑ.

Ο ίδιος τοίχος με τα 3 παράθυρα,

αλλά από την εξωτερική πλευρά του ΕΡΕΧΘΕΙΟΥ.
Δεξιά βλέπουμε την ΙΕΡΗ ΕΛΙΑ, σύμβολο της Αθηνάς. [Φωτογραφία από τα δυτικά]

Η ΕΛΙΑ ολόκληρη

Πίσω της διακρίνεται ο Παρθενώνας.

Αυτό [δυτικό] τμήμα του Ερεχθείου έχει ίχνη της φιλονικίας του Ποσειδώνα και της Αθηνάς. Εδώ λατρευόταν ο Ποσειδών-Ερεχθέας. Λέγεται πως εδώ υπάρχει το χάσμα γης, δηλαδή ο τάφος του Ερεχθέα, καθώς και ο τάφος του Κέκροπα. Και οι δυο ετιμώντο ως προστάτες της πόλεως. Μαζί τους και ο τοπικός ήρωας Βούτης, αδελφός του Ερεχθέα.
Στο βορειοδυτικό σημείο αρχίζει ένα μεγαλοπρεπές πρόπυλο που οδηγεί στο άδυτο του Ποσειδώνα. Στο δάπεδό του που άλλοτε κάλυπτε αλμυρό νερό, διακρίνονται τα σημάδια από την τρίαινα του θεού και το χάσμα. Εδώ ήταν η περίφημη Ερεχθηίς θάλασσα, όπου όταν φυσούσε αέρας νότιος ακουγόταν ήχος κύματος.

Στο Ερεχθείο υπήρχε ένα κομψότατο χρυσό λυχνάρι, φτιαγμένο από τον γλύπτη Καλλίμαχο, το οποίο έκαιγε νύχτα και μέρα, και του έβαζαν λάδι μόνο μια φορά τον χρόνο.

Οι ΚΑΡΥΑΤΙΔΕΣ όπως φαίνονται από τα δυτικά. Μπροστά τα υπολείμματα του αρχαϊκού ναού της Πολιάδος Αθηνάς. Εδώ κάπου είναι ο τάφος του Κέκροπα.

Είσοδος

Το Ερεχθείον είναι στραμμένο προς βορράν.

Στα υπόγεια βάθη του Ερεχθείου ζούσε ο ΕΡΙΧΘΟΝΙΟΣ ΟΦΙΣ, ένα ιερό φίδι που αντιπροσώπευε το πνεύμα του Ερεχθέα. Οι ιερείς του προσέφεραν μελόπιττες και γάλα. Ο Εριχθόνιος Όφις, λίγο πριν την εισβολή των Περσών χάθηκε, και οι προσφορές έμειναν ανέπαφες. Οι Αθηναίοι τότε κατάλαβαν πως έπρεπε και αυτοί να εγκαταλείψουν την πόλη τους, γιατί θα ερχόταν καταστροφή.

Από την μαρμάρινη σκαλίτσα θα ανεβούμε πάλι στο επίπεδο της Ακρόπολης. Την ίδια είχαμε χρησιμοποιήσει για να κατέβουμε να δούμε την είσοδο του Ερεχθείου [βόρεια και δυτική πλευρά], η οποία είναι ένα επίπεδο χαμηλότερα, με γύρω της παχύ τείχωμα για να προφυλάσσεται από τους δυνατούς ανέμους.

Έξι κίονες υποβαστάζουν την σκεπή της Εισόδου.
Στην πίσω ακριβώς πλευρά, [νότια] βρίσκονται οι έξι Καρυάτιδες

To Ερεχθείον από την βορειοδυτική γωνία του Παρθενώνα.

Οι Καρυάτιδες όπως βλέπουμε, ‘κυττάνε’ τον Παρθενώνα. Και λογικότατα, έπρεπε να τον αντικρύζουν γυναικεία βλέμματα, μια και ήταν το ιερό της Παρθένου. Γι’ αυτό λοιπόν, οι αρχαίοι Αθηναίοι, χρησιμοποίησαν τις Κόρες για να στηρίξουν αυτή την πλευρά του Ερεχθείου.
Συνεχίζοντας αυτή τη σκέψη, πιθανότατα οι Κίονες της άλλης [βόρειας] πλευράς του Ερεχθείου, να παριστάνουν 6 άνδρες [Κούρους], που σηκώνουν το μισό βάρος της στέγης. Αυτοί οι κίονες, είδαμε πως είναι ψηλοί και λεπτοί.

Οι κίονες όμως του Παρθενώνα είναι καμπύλοι, σχηματίζοντας από την βάση τους κιόλας, ένα είδος κούρμπας, και μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως παριστάνουν γυναικείες φιγούρες, πιθανότατα τις Ιέρειες του Ναού της Αθηνάς.

Οι 6 + 6 κίονες του Ερεχθείου επίσης μας παραπέμπουν στο 12θεο των αρχαίων Ελλήνων, το οποίο επίσης αναπαρίσταται στην Ανατολική Ζωφόρο του Παρθενώνος, στην οποία φαίνεται και η παράδοση του ‘πέπλου’, του δώρου των Αθηναίων στην θεά. Το αρχαϊκό ξόανο της θεάς Αθηνάς, είδαμε πως βρισκόταν στο Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς στο Ερεχθείο, και πάνω σε αυτό τοποθετούσαν τον ‘πέπλο’.

Κοντά στο ΕΡΕΧΘΕΙΟΝ έχει βρεθεί και μαρμάρινη προτομή του Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ.

Εχει τον αριθμό 1331 στο Μουσείο της Ακροπόλεως. Ο Αλέξανδρος είχε αφιερώσει ΑΣΠΙΔΕΣ που τις είχαν τοποθετήσει στον ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ, μετά την νίκη του επί των Περσών, στον Γρανικό ποταμό, το 334 π.Χ.

Το βέλος δείχνει το ΕΡΕΧΘΕΙΟΝ, στην κάτοψη της Ακροπόλεως.

Κοντά στην πρόσοψη του Παρθενώνα, δεξιά καθώς βλέπουμε την παραπάνω εικόνα, ήταν στα Ρωμαϊκά χρόνια [27 π.Χ.] ο Ναός της Ρώμης και του Αυγούστου. Ένας κομψός κυκλικός Ιωνικός ναός, του οποίου οι κίονες αντέγραφαν αυτούς του κλασσικού Ερεχθείου.

Νοτιοανατολικά του βρισκόταν το Ιερό του Πανδίωνος. Σήμερα εκεί βρίσκεται το Μουσείο της Ακροπόλεως.

Ο Δ. Γρ. Καμπούρογλου, γράφει για το ΕΡΕΧΘΕΙΟΝ.

Δεν γνωρίζω αν εν γνώσει των θρύλων και του ιστορκού παρελθόντος του τρισυποστάτου και πολυδαιδάλου οικοδομήματος της Αθηνάς, του Ποσειδώνος, του Ερεχθέως, του Κέκροπος, της Πανδρόσου, του φοβερού εξ ουρανού κατελθόντος ελαιομόρφου και Γοργονειοφόρου ξοάνου, του Δαίμονος της πόλεως Δράκου των παραμυθιών μας... αν εν γνώσει πάντων τούτων, απεφάσισαν οι Χριστιανοί κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, να το μετατρέψουν και αυτό εις εκκλησίαν της Θεοτόκου και εις ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΝ ευκτήριον μάλιστα.

Ατυχώς, ο μακαρίτης Ευτυχιανός και ο πρωτοψάλτης του Παρθενώνος Ιωάννης, που εχάραξαν επί των κιόνων του Ερεχθείου ευχάς και επικλήσεις, δεν ηυδόκησαν να μας διαφωτίσουν περί τούτων ασφαλώς.

Επί Φραγκοκρατίας θέλουν το Ερεχθείον αρχοντικόν μέγαρον και αυτό, προς μεγάλην ευχαρίστησιν του Τούρκου φρουράρχου, που το ηύρεν έτοιμον και εγκατέστησεν εκεί το χαρέμι του, χαρεμιλίκι με σαράντα συζύγους και έναν αγάν!.

Εις την σειράν των σωζομένων εικόνων, αίτινες παριστώσιν το Ερεχθείον κατά διαφόρους αιώνας, είναι και μία εις την οποίαν κάποιος Τούρκος αποθαυμάζει μίαν Καρυάτιδα, σαν να λέγη μέσα του: «Τι ωραία γυναίκα που θα ήταν πριν την μαρμαρώσουν τα στοιχειά! Κρίμα που δεν μου την άφησαν αμαρμάρωτην!...».

Ιδού ο πίνακας στον οποίο αναφέρεται ο Δημήτρης Καμπούρογλου:

Ο Τούρκος διακρίνεται να θαυμάζει τις Καρυάτιδες όρθιος δεξιά.

Η Καρυάτις που μόλις έχει βγάλει ο Ελγιν είναι μπροστά σε 2 κομμάτια....

Η αρπαγμένη ΚΑΡΥΑΤΙΔΑ που βρίσκεται στο Βρεττανικό Μουσείο. Ολόκληρη !

Μετά από κάποιους αιώνες ηρεμίας, επανήλθαν οι ατυχίες στις Καρυάτιδες, αρχομένου του 19ου μετά Χριστόν αιώνος.
Πρώτη εχάθη δι’ ημάς, η διαρπαγείσα κατά το 1801.
Κατά τον Αγώνα πάλιν κατέπεσε μία των Καρυατίδων, της οποίας την κεφαλήν οφείλομεν εις τον Πιττάκην και τον πλόκαμον εις Γερμανόν γλύπτην.

Έμεναν δε από τας έξι μόνον αι τρεις. Αλλ’ η μεν καταπεσούσα συνεπληρώθη κατόπιν, η αρπαγείσα αντικατεστάθη δι’ ομοιώματός της, και η θεωρουμένη ως κοσμούσα το Βατικανόν ευρέθη και αυτή κατά τας ανασκαφάς. Και ιδού ότι πάλιν καμαρώνομεν οπωσδήποτε και τας έξ μαρμαρωμένας αμαρτωλάς Βασιλοπούλας του Κάστρου.

Και δεν ακούομεν πλέον τους θρήνους των Καρυατίδων που ήκουον οι Τουρκοκρατούμενοι Αθηναίοι. Επαναλαμβάνομεν όμως πάντοτε τους εμπνευσμένους στίχους του κορυφαίου των φίλων της Ελλάδος, του Βασιλέως Λουδοβίκου της Βαυαρίας:

για σας κλαίει κάθε καρδιά ευαίσθητος.
για σας επιστροφή δεν υπάρχει...

Όταν μία εσφαλμένη αντίληψις περί εξυπηρετήσεως της τέχνης, και μία πεποίθησις διαρκούς δουλείας επιδικασθείσης δήθεν υπό της Μοίρας δια τας Αθήνας, συνετέλεσαν εις την αφαίρεσιν της μιάς ταύτης Καρυάτιδος του Ερεχθείου, ηκούσθη την νύχταν εκείνην ο θρήνος των λοιπών Καρυατίδων.

Οι γέροντες κάτοικοι των Αθηνών επαναλάμβαναν την ρητήν διαβεβαίωσιν των γονέων των, που άκουσαν με τα αυτιά τους τους θρήνους αυτούς. Οι Περιηγητές επιβεβαιώνουν την επί των ημερών τους ακμαία πεποίθηση. Και οι επιστήμονες αποδίδουν την παραίσθηση αυτή σε νευρική εξέγερση, δυνάμενη να καταλάβει και ολόκληρη πόλη, εξουδετερουμένων των αισθητηρίων των κατοίκων υπό της φαντασίας.

Οι ΚΑΡΥΑΤΙΔΕΣ στις παραδόσεις του Αθηναϊκού λαού ωνομάζονταν ΜΑΡΜΑΡΩΜΕΝΕΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΕΣ. Ποια Δύναμη και ποια αιτία τις μαρμάρωσε, είναι μυστικό....
Ονομάζονταν δε απλώς και ΚΟΡΙΤΣΙΑ. Τα ΚΟΡΙΤΣΙΑ του ΚΑΣΤΡΟΥ. Αυτό το επιβεβαιώνουν και οι Περιηγητές, παραθέτοντας και αρκετές λεπτομέρειες.

Η μακαρίτις Μαριάννα Μιχαήλ Μπουζίκη, γεννηθείσα ακριβώς κατά το έτος της αφαιρέσεως της Καρυάτιδος, ήκουσεν κατά την παιδικήν της ηλικίαν από την μητέρα της Ευφροσύνην Τυρναβίτου ως εξής τον θρύλον τούτον:

«Έκλαιγ’ η αρπαγμένη Βασιλοπούλα και ζητούσε βοήθεια από τις αδερφάδες της, που μείνανε στο Κάστρο. Κλαίανε και φωνάζανε κι εκείνες. Μα τι μπορούσαν να κάνουν σαν ήτανε μαρμαρωμένες; ... Πρώτα ακούστηκε μια βουή κι έπειτα ένα κλάψιμο με κάτι λόγια που έπιανε τον άνθρωπο τρεμούλα. Τα λόγια ακουόντουσαν σαν να είχαν σκοπό τραγουδιού, μα τραγουδιού οξαποδώ. Οι φωνές του τραγουδιού ήτανε αργές και τραβηχτές»...

[Σκέπτομαι πως ίσως πραγματικά ΚΑΠΟΙΟΙ ΝΑ ΕΚΛΑΙΓΑΝ εκείνη τη νύχτα, και το κλάμα τους να ακούγονταν στ’ αυτιά των υπολοίπων ως ‘θρήνος των Καρυάτιδων’... ίσως...]

[Συνεχίζουμε το κείμενο του Καμπούρογλου] Την μεγαλύτερη καταστροφή υπέστη το Ερεχθείον τα μεσάνυχτα της 13ης Ιανουαρίου 1827, όταν τουρκικοί κανονιοβολισμοί έσπασαν έναν κίονα, και κατάφορτος όπως ήταν η στέγη από χώματα λόγω προφυλάξεως, κατέπεσε, σκοτώνοντας την οικογένεια του τότε στρατηγού και φρουράρχου που διέμενε εκεί, σύνολο 11 ανθρώπους κατά τον χρονογράφο του Αθηναϊκου Αγώνα.

Ούτε από περιπέτειες όμως, ούτε από καταστροφές επηρεάζεται η Ιερή Ελιά της Αθηνάς, - η κορυφαία της αθανάτου αυτής βλαστήσεως – και να που καθ’ όλην την Τουρκοκρατία διεσώζετο η ΠΑΓΚΥΦΟΣ – τρικάμπουρη όπως θα λέγαμε σήμερα – ΕΛΑΙΑ της Αθηνάς, την οποία έβλεπαν οι Περιηγητές και την θαύμαζαν, όπως και τα ίχνη της Τρίαινας του Ποσειδώνος, και της λεγόμενης Θάλασσας του Ερεχθείου.

Για την ΕΛΙΑ στο ΕΡΕΧΘΕΙΟ και γενικά στην Αρχαία Αθήνα, λέει περισσότερα στο βιβλίο του ‘Ο Αναδρομάρης των Αθηνών», που εκδόθηκε το 1920.

«Ήτο κότινος αρχικώς η ελαία του Ερεχθείου; Ήτο η πρώτη ήμερη εληά, την οποίαν εφύτευσεν η Αθηνά υπέρ της πόλεώς της; Ήτο το δόρυ της, που το έμπηξεν εις το έδαφος θυμωμένη με τον Ποσειδώνα και εφύτρωσεν θαλλούς; Ήτο η ιδία η Αθηνά, εμφανισθείσα υπό μορφήν ελαίας; Ήτο το πρώτον της άγαλμα σχηματισθέν με τον κορμόν της ελαίας αυτής;
Ό,τι και αν ήτο, η ελαία του Ερεχθείου, εθεωρείτο ως δένδρον πανίερον, το δε λάδι της εχρησιμοποιείτο δια την άσβεστον λυχνίαν της Αθηνάς.
Όλβιος εκείνος, του οποίου εστεφάνωναν την κεφαλήν με κλάδον της ελαίας αυτής!
Με τέτοιον κλάδον εστεφάνωσαν τον Αριστοφάνην μετά την θριαμβευτικήν παράστασιν των "Βατράχων"
Ο λαός των Αθηνών, που επλησίαζε την ελαίαν του Ερεχθείου με απαράβλητον ευλάβειαν, της έδενε και κορδελλάκια, της εκρεμούσε και στεφάνους και ποικίλα αναθήματα και καρπούς.
Και όταν, κατά τα Περσικά, κατέκαυσαν οι βάρβαροι και την ελαίαν αυτήν του Ερεχθείου, την επιούσαν, που διετάχθησαν από τον Βασιλέα να ανέλθουν εις την Ακρόπολιν και να προσφέρουν θυσίας, είδαν, όπως λέγουν τα παλαιά Συναξάρια, με απορίαν των, την καϋμένην εληά να έχη πετάξη βλαστάρι ίσα με έναν πήχυν.
Από την ελαίαν αυτήν, την ιεράν, κατά τους θρύλους, εδημιουργήθησαν αι δώδεκα ελαίαι της Ακαδημίας - δεύτε λάβετε φως! - αντιστοιχούσαι, ως λέγεται, προς τας δώδεκα πύλας της. Αυταί δε μετελαμπαδεύθησαν κατόπιν, και τοιουτοτρόπως εδημιουργήθη ολόκληρον το ιερόν δάσος των Αθηνών. Αλλά και εις την Ακρόπολιν επάνω υπήρχον και άλλαι ελαίαι - το μόνον δένδρον, που εναρμονίζεται με αρχαιότητας - όλα δε τα ιερά της Αθηνάς περιείχον ιεράς ελαίας (μορίας). Πολλά δ' εξ αυτών περιεκυκλούτο από ελαιώνας ολοκλήρους. Σηκός εθεωρείτο ο περίβολος των ελαιώνων αυτών, και τα κουφώματα κάθε εληάς του, ήταν κόγχαι αναθηματικαί.

Η γενίκευσις όμως της ελαίας, ως παραγωγικού δένδρου, οφείλεται, μαζί με πολλά άλλα, εις τον Πεισίστρατον. Ούτω δε την Αττικήν, "πρότερον ψιλήν και άδενδρον ούσαν", την κατεφύτευσαν με ελαιόδενδρα, "Πεισιστράτου προστάξαντος".
Προστίθεται δε και η πληροφορία, ότι διετάχθησαν οι ακτήμονες πολίται, να 'βγουν εις τους αγρούς, να ενδυθούν το σιγούνι των χωρικών και να φυτεύσουν ελαιόδενδρα. Τους έκαμε δηλαδή κτηματίας με το στανιό.
Πέλαγος ολόκληρον ελαιοδένδρων προήλθεν από αυτήν την εμφύτευσιν του Πεισιστράτου. Τις οίδε, κανένα κούφταλον εληάς, λησμονημένον σε καμμιά πλαγιά βουνού της Αττικής, αν δεν είναι λείψανον του εκπολιτιστικού εκείνου οργασμού! ...
Το εισόδημα των ελαιώνων ανήκεν εις τους διαφόρους ιδιοκτήτας, με πολύ περιωρισμένας διατάξεις, δια τα προς τας ελαιοπαραγωγούς αυτάς προσωπικότητας δικαιώματα. Αλλά δεν είχον παραχωρηθή τα αυτά δικαιώματα και δια τας ιεράς ελαίας.
Τα κατσίκια όμως, τα οποία τρελλαίνονται δια τους θαλλούς του ελαιοδένδρου, ούτε να πλησιάσουν ετολμούσαν. Δια τούτο όχι μόνον ήτο απαγορευμένη η άνοδος κατσίκας εις την Ακρόπολιν, όχι μόνον δεν έτυχεν αυτή ποτέ τιμής να θυσιασθή εις βωμόν, αλλ' ούτε το κατσικίσιο γάλα επετρέπετο να το πιή η ιέρεια της Αθηνάς.
Και εις τους κατόπιν χρόνους διετήρησε την θέσιν της η ελαία, εκπροσωπούσα την αγιότητα εις την Εκκλησίαν και την ευτυχίαν εις τον οίκον. Το δε μυστήριον του ευχελαίου καταδεικνύει, την συνεχή και αμείωτον ιερότητα της εληάς εις την συνείδησιν του Γένους.
Και ποιος δεν είδε την καλή γρηούλα με ένα καταπράσινο βαμπακάκι να παίρνη ολίγο αγιασμένο λαδάκι από την καντήλα της Αειπαρθένου, δια να ξαναδώση την νεανικήν δύναμιν στην ματιά της, ή διά ν' αποσταυρώση το εγγόνι της;
Και ποιος δεν είδε την ευλαβή γρηούλα να γονατίζη, να κάνη μετάνοιες και κατόπιν αίρουσα τας χείρας προς τον προστάτην της Αγιον να μουρμουρίζη τας δεήσεις της και να άπτεται της καντήλας του;
Μεταξύ των ποικίλων πληροφοριών δια τον Ευαγγελιστήν Λουκάν, είναι και το ότι τον εκρέμασαν εις μίαν εληά. Αν τούτο είναι αληθές, βεβαίως ο καλλιτέχνης Άγιος θα το εθεώρησεν, ως ιδιαιτέραν εύνοιαν της Θείας Προνοίας.»

Δυτικά του Ερεχθείου βρισκόταν το ΑΡΡΗΦΟΡΙΟΝ στο οποίο κατοικούσαν για ένα χρονικό διάστημα οι «Αρρηφόρες», αυτές οι κοπελλίτσες που θα μετέφεραν τα ‘ΑΡΡΗΤΑ’ [καλάθι με άγνωστο περιεχόμενο], στο Ιερό της Αφροδίτης εν Κήποις. Εκεί τα παρέδιδαν σε κάποιον Ιερέα και παίρνοντας από αυτόν άλλα καλάθια, επέστρεφαν στο Αρρηφόριο και τα έδιναν στην Ιέρεια της Αθηνάς. Ο Λουκιανός λέει πως τα καλάθια περιείχαν ψωμάκια σε μορφή φιδιών και φαλλών, κλαδιά και καρπούς κουκουναριάς, όλα σύμβολα της γονιμότητας. Οι Αρρηφόρες ήταν κοριτσάκια μικρής ηλικίας, 7-11 ετών, και μάλιστα οι Ιέρειες φρόντιζαν για την ψυχαγωγία τους, καθώς δυτικά του Αρρηφόριου βρισκόταν μια περιφραγμένη αυλή, που ονομαζόταν ΣΦΑΙΡΙΣΤΡΑ ΤΩΝ ΑΡΡΗΦΟΡΩΝ, και εκεί οι μικρές έπαιζαν σφαίρα και άλλα παιχνίδια.

Η πίσω από το ΕΡΕΧΘΕΙΟ πλευρά της Ακρόπολης

όπου δεξιά φαίνεται ο ΕΞΩΣΤΗΣ με την Ελληνική Σημαία. Στο βάθος, ο Υμηττός.

Θα προχωρήσουμε προς τον Εξώστη.
Η επιγραφή αναφέρει το κατόρθωμα των Μανώλη Γλέζου και Απόστολου Σάντα που μέσα στην Κατοχή

κατέβασαν την Γερμανική Σημαία από την Ακρόπολη.

30.5.1941.

Εκείνη τη βραδιά, οι δυο νέοι σπουδαστές, ξεγελώντας τους Γερμανούς φρουρούς, πέρασαν από το άνοιγμα της Σπηλιάς της Έρσης, που βρίσκεται στην βόρεια κλιτύ της Ακρόπολης και βγαίνει κοντά στο Ερεχθείο. Πλησίασαν αθόρυβα την χιτλερική σημαία και την κατέβασαν από τον ιστό της. Βγήκαν πάλι από την ίδια σπηλιά και την πέταξαν μέσα στα θολά νερά της Μυκηναϊκής κρήνης που υπήρχε εκεί. Μετά την απελευθέρωση αναγνωρίστηκαν ως οι ΠΡΩΤΟΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ.

Αν μπορούσαμε να κατέβουμε από αυτό το σημείο στην ρίζα του βράχου, θα βρισκόμασταν στο τέρμα της οδού Θρασύλλου, εκεί που είναι ο Αγ. Γεώργιος του Βράχου. Δίπλα βρίσκεται το Ηρώο του Κουκίδη, [έπεσε, λένε, κατά την εισβολή των Γερμανών στην Αθήνα, μη θέλοντας να παραδώσει σε εχθρικά χέρια την σημαία της Ακρόπολης – ήταν φρουρός. Το Ηρώον κατασκευάστηκε το έτος 2000]. Από εδώ αρχίζουν τα Αναφιώτικα.
Πιο κάτω είναι η εκκλησία του Ραγκαβά.

Η βόρεια πλευρά της Ακρόπολης. Από δεξιά προς τα αριστερά κατά σειρά οι σπηλιές είναι:
1. Της Κλεψύδρας, 2. του Υποακραίου Απόλλωνος, 3. Του Αστραπαίου Διός, 4. του Πανός, 5. της Ερσης, κοντά στο Ερεχθείο. 6. Ιερόν Αφροδίτης εν Κήποις.

1. Η Κλεψύδρα τα αρχαιότερα χρόνια ονομαζόταν Εμπεδώ. Άλλαξε το όνομα γιατί τα νερά της άρχισαν μια να φαίνονται, μια να χάνονται. Στις αρχές του 5ου αι. π.Χ. ο Κίμων διαμόρφωσε την πηγή σε κρήνη. Τον 10ο αι. μ.Χ. έπεσαν βράχια μέσα στην κρήνη, οπότε χρειάστηκε ειδική διαμόρφωση για να μπορούν οι Αθηναίοι να βγάζουν νερό. Στα χριστιανικά χρόνια η Κλεψύδρα καθαγιάζεται και πάνω στα χορταριασμένα ερείπιά της χτίζεται η εκκλησία Αγ. Απόστολοι. Αργότερα η πηγή θάφτηκε κάτω από τα βράχια και ξεχάστηκε. Το 1822 την ανακάλυψε ο Κυριάκος Πιττάκης και την έκανε γνωστή στους Ελληνες οπλαρχηγούς. Εδώ πιστεύεται πως πέταξε ο Γκούρας τον Οδυσσέα Ανδρούτσο.

2. Η Σπηλιά του Υποακραίου Απόλλωνος ή Απόλλωνος Ιερόν εν Σπηλαίω. Εδώ έρχονταν οι 9 άρχοντες των αρχαίων Αθηνών, αφού είχαν ορκιστεί στον βωμό του Πατρώου Απόλλωνος στην Αγορά, και έδιναν έναν δεύτερο όρκο, που μεταξύ άλλων έλεγε πως «αν δεν κυβερνούσαν καλά την πόλη ή γίνονταν καταχραστές του δημοσίου χρήματος, θα έστηναν στο Ιερό Σπήλαιο χρυσό άγαλμα του Απόλλωνα Πύθιου – Πατρώου. Όταν τελείωναν την θητεία τους πρόσφεραν μια μαρμάρινη πλάκα με γλυπτό στεφάνι δάφνης και μυρτιάς εις ανάμνησιν της επιτυχημένης θητείας τους στα κοινά. Τέτοιες πλάκες βρέθηκαν άφθονες μέσα στη σπηλιά και στην γύρω περιοχή.

3. Το Σπήλαιο του Αστραπαίου Διός βρίσκεται δίπλα στην Σπηλιά του Απόλλωνα. Γνωρίζουμε πως στο Ιερό αυτό Σπήλαιο συγκεντρώνονταν οι «Πυθαϊστές» κάθε Άνοιξη και περίμεναν την ΑΣΤΡΑΠΗ, σημάδι του Διός, από την Κορυφή ΑΡΜΑ της Πάρνηθας, για να ξεκινήσουν την πορεία τους προς τους Δελφούς. Οι Πυθαϊστές ήταν οι επίλεκτοι Αθηναίοι πολίτες που αντιπροσώπευαν την πόλη στις Δελφικές εορτές των Πυθίων. Από εκείνα τα χρόνια έχει επιβιώσει η παροιμιώδης φράση: «...οπόταν δι’ Άρματος αστράψει...». Οι Πυθαϊστές, επιστρέφοντας από το Δελφικό ιερό έφερναν καινούργια αμόλυντη φωτιά, το «νέον φως», για να καθάρουν τα ιερά της Αθήνας.

4. Το Σπήλαιον του Πανός βρίσκεται ανατολικότερα του Σπηλαίου του Αστραπαίου Διός. Η λατρεία του Πανός ήρθε αργά στην Αθήνα, μετά δηλαδή την μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Ηροδότου, ο Παν εμφανίστηκε στο πεδίο της μάχης και σκόρπισε Πανικό στους Πέρσες. Οι Αθηναίοι ευγνωμονώντας τον, οργάνωναν κάθε χρόνο λαμπαδηφορία. Στον βράχο του Σπηλαίου λάξευσαν μικρές κόγχες όπου τοποθετούσαν τα αφιερώματά τους, όπως ειδώλια, αυλούς, ακόμα και λιχουδιές. Η Σπηλιά του Πανός μας είναι γνωστή από το έργο του Αριστοφάνους «Λυσιστράτη». Ο Αριστοφάνης τοποθετεί εδώ την παρ’ ολίγον ερωτική συνομιλία της Μυρρίνης και του Κινησία. Στα χριστιανικά χρόνια το Σπήλαιο του τραγοπόδαρου θεού, γίνεται εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου.

5. Η Σπηλιά της Έρσης βρίσκεται κοντά στο Ερεχθείο και μέχρι πρόσφατα την αποδίδαμε στην Άγλαυρο, κόρη του Κέκροπα. Από τις τελευταίες έρευνες όμως καταλήγουν οι αρχαιολόγοι πως η Άγλαυρος λατρευόταν στην μεγάλη Σπηλιά της ανατολικής πλευράς της Ακρόπολης. Το Σπήλαιο της Έρσης είναι στην πραγματικότητα μια Κρήνη που διαμορφώθηκε όταν οι Μυκηναίοι περιτείχιζαν την Ακρόπολη [13ος αι. π.Χ.]. Το άνοιγμά της βρισκόταν επάνω στην Ακρόπολη κοντά στο Ερεχθείο. Έγινε όμως κάποια κατολίσθηση και σκεπάστηκε η κρήνη και ξεχάστηκε το κάτω μέρος της Σπηλιάς, όχι όμως και το επάνω άνοιγμα, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως μυστική έξοδος της Ακρόπολης.

6. Ιερόν Αφροδίτης εν Κήποις. Εδώ η λατρεία της Αφροδίτης αντικατέστησε την λατρεία της μυκηναϊκής θεάς με τα περιστέρια που λατρευόταν ως θεά της γονιμότητας κοντά στις μυκηναϊκές εισόδους της Ακρόπολης. Εδώ έρχονταν μια καλοκαιρινή νύχτα οι αρρηφόρες νέες με τα ‘άρρητά’ τους.

Προχωρώντας στην βορειοανατολική πλευρά της Ακρόπολης συναντάμε έξω από την περίφραξη, τη συνοικία ΑΝΑΦΙΩΤΙΚΑ, μικρά ασπροσοβαντισμένα σπίτια με στενά δρομάκια που θυμίζουν έντονα τα νησιά των Κυκλάδων. Η γραφική αυτή συνοικία χτίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα από μάστορες που προέρχονταν από την Ανάφη.