ÇÝRKÝN POLÝTÝKA SAHNESÝ: ÇEÇENÝSTAN

 

Muhabir: Rus ordusu Çeçenistan sýnýrýný geçti mi?

Putin: “Çeçenistan sýnýrý” diye bir þey yok ki!

 

            Sosyal hadiseleri takip eder ve deðerlendirirken, gözleri siyah ve beyazdan baþka renk seçemeyenlerin en sýk yaptýklarý hata bir sosyal vakayý tamamen ve sadece baþka bir sosyal olaya baðlamalarýdýr. Gri-körleri, çoðu zaman olaylara bütüncül yaklaþamaz ve çirkin politika oyunlarýný sergileyen politikacýlarýn gözleri önüne çektikleri perdenin arkasýný göremezler. Halbuki sosyal bilimlerde matematik formüllerin oluþturulamamasýnýn sebebi, sosyal olaylarý etkileyen faktörlerin sayýca çokluklarýyla birlikte bu faktörlerin olaya etki oranlarýný tesbit etmenin imkânsýzlýðýdýr.

            Rusya’nýn ikinci Çeçen savaþýna giriþmesini deðerlendirirken ve bu savaþýn muhtemel sonuçlarý üzerine yorum yaparken, Rusya’nýn þu an içinde bulunduðu iç ve dýþ politik durumu, bölgedeki ekonomik beklenti ve problemlerle psikolojik þartlarý hep birlikte deðerlendirmek gereklidir.

            “Çirkin politikanýn” en sýk rastlanan metodlarýndan biri, iç politikada köþeye sýkýþan iktidarýn, dýþ politikada aniden ortaya çýkan (ya da çýkartýlan) geliþmeler karþýsýnda radikal tepkilerle kamuoyunun dikkat yönünü deðiþtirmesidir. Rusya’da geçtiðimiz aylarda en çok konuþulan mevzu Yeltsin’in en yakýnýndakiler hakkýnda ortaya atýlan ve daha sonra neredeyse kesinlik kazanan yolsuzluk iddialarý oldu. IMF’nin milyarlarca dolarlýk yardýmýnýn deðiþik yollarla ‘aklanarak’ Yeltsin’e yakýn kiþilerin Amerika’daki banka hesaplarýna aktarýlmasý ve bunun IMF görüþmelerinde gündeme gelecek ve IMF yardýmlarýný askýya aldýracak kadar ayyuka çýkmasý sarstý Rusya’yý. Bu tabii ki son 10 yýlda 20 milyar dolar IMF yardýmý alan Rus ekonomisini oldukça etkileyecek bir geliþme. Özellikle Duma seçimlerinin yaklaþtýðý ve siyasî dengelerin sürekli deðiþtiði bir ortamda bu yolsuzluðun ortaya çýkýþý ve gündemde kalmasý çok daha büyük bir tehlike arz ediyor. Þu an görülüyor ki önce Moskova’da patlayan bombalar ve ardýndan þehirde alýnan sýký güvenlik önlemleri (Moskova’da ikâmet izni olmayan 300.000 kiþinin þehir dýþýna çýkartýlmasý gibi) ve þimdi de Çeçenistan savaþý gündemi deðiþtirmeye yetti ve özellikle Çeçenistan’a Rus ordusunun girmesi seçimlere kadar gündemi iþgal edecek gibi görünüyor.

            19 Aralýk’taki Duma seçimlerindeki dengeleri de gözardý etmemek gerekiyor, Çeçenistan savaþýnýn çýkýþýný deðerlendirirken. Savaþýn en büyük sebebi olarak seçimleri göstermek bir komplo teorisi olmaktan öteye geçmeyeceði gibi, iki olayýn birbirinden tamamen baðýmsýz olduðunu iddia etmek de gri-körlüðüdür. Güçlü Primakov-Lujkov bloðuna karþý Yeltsin taraftarý 31 bölge liderinin oluþturduðu ‘Birlik’ gurubunun seçimler için yeterince hazýr ve güçlü olmadýklarý görülüyor. Nitekim Baþbakan Putin’in Primakov-Lujkov bloðunu muhalefetten vazgeçirmek için ikna etme gayretleri ve bu gayretlerin neticesiz kalmasý da bunun bir iþareti. 2. Çeçen savaþý sonucunda alýnacak bir zafer veya zafer gibi lanse edilecek bir sonuç sayesinde hükûmetin seçimler arefesinde puan kazanacaðý muhakkak. Rus ordusunun Çeçenistan’a girme kararýnýn alýnmasýnda bu faktörün de yer aldýðýný hesaba katmak gerekiyor.

            Bütün bunlarla birlikte Rus merkezî yönetiminin Kafkaslar’daki zayýflýðý da Rusya’nýn bir an evvel Çeçenistan’a müdahale etmesinde mühim bir sebep olarak görülüyor. Etnik, coðrafî ve sosyo-kültürel olarak baðýmsýzlýðýný ilân etmeye en yatkýn görülen Kafkas topluluklarýnda milliyetçi ve ayrýlýkçý hareketler, ilk Çeçen savaþýnýn Rusya’nýn maðlubiyetiyle sona ermesinin ardýndan, Federasyon merkezindekilerin en çok korktuklarý  beklentileriydi. Oysa, özellikle Daðýstan Rusya için þu an son derece stratejik bir öneme sahip. Daðýstan’ýn elden çýkmasý, Rusya’nýn Hazar petrollerindeki payýnýn neredeyse yarý yarýya düþmesi, Azerbaycan üzerindeki etkisinin son derece azalmasý, bütün bunlarýn ötesinde petrol boru hattý projelerinde söz hakkýný büyük oranda kaybetmesi demek. Federasyon içerisinde yeni ayrýlýkçý hareketlerin baþ göstermesi ve federasyonda devam edeceklerin ise yeni tavizler için merkeze baský yapmalarý sonucunu doðuracaðý muhakkak. Çeçenistan’ýn bölgede çýbanbaþý gibi görülmesinin ve en azýndan sindirilmeye ve etki sahasýnýn daraltýlmaya çalýþýlmasýnýn en mühim saiklerinden biri de Daðýstan’ýn bir þekilde (ya Çeçenistan’ýn iþgaliyle, veya iç ayrýlýkçý hareketlerle, ya da her ikisinin de gerçekleþmesiyle) kaybedilme korkusu, ki Çeçenistan için orta vadede tek gerçek hürriyet yolu Daðýstan’ýn da hürriyetinden geçiyor. (Bu konuya daha sonra deðineceðiz.)

            Çeçenistan’ýn maðlup edilmek istenmesinin siyasî sebeplerinin yanýnda ekonomik faktörlerden de bahsetmek gerekiyor. Hazar petrollerinin taþýnacaðý ana petrol boru hattý projeleri tartýþýlýrken düþük kapasiteli ‘erken petrol boru hattý’ olarak Baku-Novorossiysk hattýný devreye sokan Rusya, bu hamlesiyle diðer projelere göre 1-0 öne geçti gibi görünse ve 1998’in ikinci yarýsýnda bu hatta günde 80 bin varil petrol taþýnsa da, bu yýlýn baþlarýndan itibaren boru hattýnda Çeçen kaynaklý olduðu söylenen problemler görülmeye baþlandý. Çeçenistan, Rusya’nýn petrol geçiþinden dolayý vermeyi taahhüt ettiði petrol gümrük vergisini vermediðini söyleyerek hattý kapattý. Temmuz ortasýna gelindiðinde hat 3 aydýr kullanýlmýyordu ve Transneft (Rus petrol taþýma monopolü) petrolü Mahaçkale’ye getirip, buradan demiryoluyla Tihoretsk’e aktarýp, buradan da tekrar boru hattýyla Novorossisk’e pompalama yoluyla taþýmaya baþladý. Ancak bu þekilde, petrol taþýma kapasitesi dörtte bire indi. Bu durum Azerbaycan’ý etkilemiyor, çünkü Baku-Supsa hattýnýn kullanýmý arttýrýlarak açýk kapatýldý. Baku-Novorossiysk hattýnýn kullanýlamamasý tamamen Rusya’yý etkiliyor. Þu an meydana getirdiði ekonomik kaybýn ötesinde, ana petrol boru hattý projeleri yarýþýnda Rusya’nýn müessiriyetini kaybetmesine yol açarak zarar veriyor. Ne kadar ekonomik olursa olsun, siyasî olarak istikrarsýz bir bölgeden geçen bu hattý hiçbir þirket kullanmak ve bu hatta milyarlarca dolar yatýrým yapmak istemeyecektir. Ýþte bu noktada, Baku-Ceyhan projesinin gittikçe kuvvet kazandýðý bir zamanda, Çeçenistan’ýn sindirilerek bölgede siyasî istikrar saðlanmasý (ki Çeçenistan’ýn sindirilmesiyle bölgede istikrarýn saðlanamayacaðý ortada) Rusya’nýn kozlarýnýn zayýflamasýný engelleyecektir.

            Son olarak deðinmek istediðimiz nokta, Ruslarýn, Sovyetler Birliði’nin daðýlmasýnýn ardýndan girdikleri ‘süper devlet kompleksi’. On yýl öncesine kadar ‘global patronluða’ oynayan Rusya, hem halkýyla hem de yöneticileriyle yeni statüsünü kabullenmekte zorlanmakta, bu hazýmsýzlýðýn sonucunda kendisinin hâlâ ‘büyük devlet’ (süper devlet olmasa da) olarak görülmesini istemekte ve bunu saðlayacak söylem ve fiillerde bulunmaktadýr. Yeltsin’in müteaddit III. Dünya Savaþý baþlatma tehditleri, Rusya’nýn Kosova’da takýndýðý tavýr, eski Sovyet topraklarýný arka bahçesi olarak görmesi hep bu psikolojiden kaynaklanan bakýþ açýsýnýn sonuçlarýdýr. Rusya, yine Çeçenistan maðlubiyetini hâlâ alnýnda kara bir leke gibi hissetmekte ve bu lekenin en kýsa zamanda giderilerek eski prestijin kazanýlmasýnýn gerekliliðine inanmaktadýr. Her ne kadar açýkça dile getirilmese de Rusya’nýn Çeçenistan’a girmesinde bu büyüklük kompleksinin etkisi inkâr edilemez.

            Her yönüne deðinilmiþ olmasa da, Rusya’yý Çeçenistan’a müdahaleye sürükleyen iç ve dýþ politik, ekonomik ve psikolojik faktörler ana hatlarýyla bunlar.

            Buna karþýlýk savaþýn bahanesi olarak gösterilen, Daðýstan’a Çeçenler’in girmesine, bir de Çeçenistan açýsýndan bakalým. Çeçenistan’ýn tek gerçek hürriyet yolunun Daðýstan’ýn da hürriyetinden geçtiði bir gerçek. Çevresi Rus topraklarýyla sarýlmýþ ve 1994-1996 savaþýnda yerle bir olmuþ ülkesini ve ekonomisini ayaða kaldýrmak için, rehine karþýlýðý gelir ve Rusya’dan alýnacak (þu ana kadar çok az alýnabildi) petrol gümrük vergisi bekleyen bir Çeçenistan ne kadar ayakta kalabilir ki? Halihazýrdaki sýnýrlarý içerisinde tüm hürriyetleri elde etse bile, gerçek anlamda hür olamaz. Gerçek anlamda hür olmasý doðudan Daðýstan yoluyla Hazar’da sýnýr elde etmesine baðlý. Bu þekilde Çeçenistan Rus topraklarýnýn ortasýnda kapalý bir kutu içinde kalmaktan kurtulmuþ olacak ve bununla birlikte Hazar gibi son 10 yýlýn uluslararasý arenada en cazip görülen bölgelerinden birinde pay sahibi olmuþ olacak, belki de geleceðin güçlü ekonomilerinden biri olma yarýþýna katýlacak. Böyle bir ihtimal Çeçenistan açýsýndan bir lüks deðil, ayakta durabilmenin tek yoludur. Dolayýsýyla Çeçenistan’ýn orta vadede tek gerçek hürriyet yolu, Daðýstan’ý da ele geçirerek veya Daðýstan’ýn da özgürlüðüne kavuþmasýný saðlayarak Hazar’a kýyý olmak.

            Kýsaca kendi menfaatleri icabý ve gerçek hürriyetlerini elde edebilmek için Çeçenler’in Daðýstan’a girmesini fýrsat bilen Rusya, adým adým Çeçenistan’a girmekte. Çeçenler’in Rus ordusunu rahat býrakmayacaðý ve ikinci bir Çeçen zaferi kazanmak için ellerinden gelen herþeyi yapacaklarý kesin. Rusya’nýn amacý ise bir an evvel, (hem kýþ gelmeden hem de seçimlerden önce) zafer olarak lanse edeceði ve bu þekilde iç ve dýþ politika malzemesi olarak kullanabileceði bir sonuç elde etmek. Peki, ya bu þekilde ‘çirkin politika’ kurbaný olan ve bir anda mülteci konumuna düþen yüzbinlerce savunmasýz insan?

 

Mustafa Gökçek

e-mail: gokcek@yahoo.com