Yargıtay Başsavcısı sayın Nuri Ok'un Anayasa mahkemesinin yapısını değiştiren çalışmalara karşı siyaset endişesi taşıyan eleştirisi basında geniş yer aldı. Karşı eleştirilerle birazda yankılandı. Konuyu kendi gerekleri içinde düşündüğümüz de, Anayasa Mahkemesinin gündeminde bulunan İş yükü ve her alana yayılmış uzmanlık isteyen konular, mahkemenin yapısı ve işleyişinin değişmesi ihtiyacını dayatmıştır. Mevcut haliyle Anayasa Mahkemesi yedi üyesi, diğer yüksek mahkemelerin genel kurullarından seçilen üç katı oranındaki adaylar içinden Cumhurbaşkanınca seçilip atanmaktadır. Yönetici ve avukatlardan oluşan dört üye ise doğrudan Cumhurbaşkanınca seçilip atamaktadır.
Yapılması düşünülen anayasa değişikliğine göre ise, dört üyenin TBMM tarafından seçilmesi düşünülmektedir. TBMM tarafından üyelerin belirlenmesi ne kadar yerindedir ? Yargıya siyasetin karışacağı endişesi haklı gibi gözükse de, Cumhurbaşkanının tek secici ve atayıcı olduğu mevcut halinden kanımca daha isabetlidir. Cumhurbaşkanını halk seçmiş olsa, mahkeme üyelerini seçmesi yerinde görülebilir di. Cumhurbaşkanının mahkeme üyelerini seçmesi ve ataması, herkes tarafından eleştirilmiş ve genel kabul görmüştür. Mahkeme üyelerinin ilgili yüksek mahkemelerin genel kurulları tarafından bizzat seçilmesi kanımca en doğru tercih olacaktır. Üst yönetici ve avukat üyelerin seçimi TBMM bırakılabilir. Böylece mahkemeler millet adına karar verdiği için, milletin vekillerinden kaynağını almış olacaktır. TBMM' in siyaset ön yargısıyla üye seçmesini önleyecek sıkı koşullar getirilebilir, keza TBMM' sine başvuru esası getirilebilir.
Mahkemelerde mutlaka hukuk eğitimi almış hakimler üye olmalıdır. Nitekim Birleşmiş Milletler' in yönergesinde de hukuk eğitimi almış hakimlerce mahkeme oluşturulması belirtilmiştir. Ayrıca AİHS' deki hakim önüne çıkılması da, hukuk eğitimi almış bir hakim huzuruna çıkılması anlamındadır.
Anayasa Mahkemesi, iş bölümü esasına dayalı en az üç daire ve genel kurul şeklinde yapılanmalıdır. Tarafların temyizi imkanı getirilmeli, büyük genel kurul temyiz incelemesi yapmalıdır. Mahkeme özel ve teknik konularda herkesten "bilirkişi" mahiyetinde görüş alabilmelidir. Kısa kararın açıklanması ile yayımı arasındaki süre, kararın yürürlüğü tartışmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle kısa kararın açıklanması usulü ve gerekçeli kararın yayımlanması konusunda açık hükümlere ihtiyaç vardır.
Anayasa Mahkemesinde iptal davası açabilecek makamlar genişletilmelidir. Örneğin, Meclis' te temsil edilen veya seçime girmeye hak kazanmış siyasi partilerin, sendikaların, üniversitelerin, yüksek yargı kurumlarının, meslek odalarının, sivil toplum örgütlerinin iptal davası açabilme hakkı tanınmalıdır. Hatta doğrudan kişi haklarını etkileyen konularda bireylerin iptal davası açabilmesi hakkı verilmelidir. 1961 Anayasası Kurucu Meclisin de, kişilere Anayasa Mahkemesi'ne başvurma imkânı verilmesi tartışılırken karsı çıkanlar, reklam amacı güden veya dava hastası olan bazı kişilerce Anayasa Mahkemesi'nin meşgul edilebileceği ileri sürülerek öneri reddedilmiştir. Ancak bu gerekçe yasaklamayı haklı çıkaracak değer taşımamaktadır. Bir hakkı tümden kaldırmak yerine, sakıncalı yönlerini önleyici tedbirlerle sınırlamak, hakkın özüne daha uygun düşecektir.
Bireylere tanınmış itirazen denetimlerin etkinliği için, aykırılık iddiasının davayı gören yerel mahkeme yerine doğrudan Anayasa Mahkemesi'ne bildirmesi yolu düşünülebilir. Aksi halde yerel mahkemenin birçok iddiayı ciddi bulmayarak anayasal denetiminin önünü tıkaması haklı olarak yakınmaya neden olmaktadır. Eğer Anayasa Mahkemesi, iddiayı ciddi görürse yerel mahkemeden, dosyayı kendisine göndermesini isteyerek anayasal denetim yapabilir. Bu yol yerel mahkemedeki yargılamayı uzatmadığı için kabulünde hiçbir mahzur yoktur. Anayasa' ya aykırılık iddiasının ciddi olup olmadığının takdiri yine Anayasa Mahkemesi'ne verilmesi daha isabetli olacaktır.
Hacı Ali Özhan
bu makale vakit gazetesinde 17 nisan 2004 tarihinde yayımlanmıştır.
ANAYASA MAHKEMESİ basınız