Yargılamada, duruşmaların açık yapılması, duruşmanın taraflara güven verici olması ve halk tarafından adalet dağıtımının kontrolünü sağlaması açısından önemlidir. Bunun yanında, davanın belgelerden çıkarak somut ve canlı hale gelmesi faydası ile taraflara usul işlemleri tanıması, ayrıca gerçeğin ortaya çıkması açısından, açık duruşmanın adaletin oluşumundaki rolü ve önemi de kuşkusuz büyüktür.

Yargılamada, duruşmanın önemi gereği, Anayasa ve CMUK' ta davaların duruşmalı görüleceği ve duruşmanın usul koşulları ile halk tarafından izlenebileceği hiçbir izne tabi olmadan açıkça belirtilmiştir.

Ulusal ve uluslararası düzeyde böylesine önemli bir kural, vazgeçilmez olarak sözleşme şartı olmasına ve en basit davalarda bile duruşma yapılmasına karşın, siyasi parti kapatma davalarında duruşma yapılmamaktadır. Aksine, tam da bu tip davalarda duruşma yapılması gerekirken, bir siyasi partinin kapatılması davasından bu esirgenmiştir.

1961 Anayasası'nın 148. Maddesi aynen, "...Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatı ile baktığı davalar dışındaki işleri, dosya üzerinde inceler" demesine karşın, Siyasi Partiler Kanunu' nda (SPK) aynen, "...Dava, Anayasa Mahkemesi'nde duruşmalı olarak görülür." denmekte, keza Anayasa Yargısı Usul Kanunu da aynen, "...Bu davalara duruşmalı olarak ve Cumhuriyet Başsavcısı'nın huzuru ile bakılır." Demektedir.

1961, 1962 ve 1965 yıllarında yürürlüğe giren bu hükümler, 1968 yılında ilk kapatılan siyasi parti olan İşçi Çiftçi Partisi'nde uygulanmış, 1971 yılında ikinci siyasi parti kapatma davası olan Milli Nizam Partisi'nde, Başsavcılık ca duruşma yapılması hükümlerinin Anayasa' ya aykırılığı iddia edilmemiş, olmasına karşın, Anayasa Mahkemesi kendiliğinden Anayasa' ya aykırılık iddiasında bulunmuştur.

Anayasa Mahkemesi, Anayasa yargı tarihinde ilk ve son olarak bu hukuki ilginç gelişmede davacı olarak kendisini aynen "itiraz yoluna başvuran: Siyasi parti kapatılma davasına bakan mahkeme sıfatı ile Anayasa Mahkemesi" olarak tanımlamış, kararı da Anayasa Mahkemesi olarak kendi vermiştir. Yani davacı kendisi, karar veren kendisi, görülmekte olan bir dava da resen Anayasa' ya aykırılık gören ve iddiada bulunan yine kendisi... (1)

Bu davada, SPK' nun ve Anayasa Yargılama Usul Kanunu' nun yukarıda sözü edilen kurallarının Anayasa' ya aykırılığına karar verilerek, ilgili maddeler 6.5.1971 tarihinde iptal edilmiş, Anayasa Mahkemesi, Milli Nizam Partisi'nin davasına duruşmasız dosya üzerinden bakmaya devam etmiştir. Milli Nizam Partisi yetkililerinin "Önceki duruşma yapılması hükümleri kazanılmış hakkımızdır ve tensiple duruşmalı dava yapılacağına dair hükümler uygulanmalıdır." itirazını reddederek dokuz gün sonra Milli Nizam"Partisi'nin kapatılmasına karar vermiştir.

Anayasa Mahkemesi'nin bu kararının hakkaniyet açısından yerinde bulunmadığı açıkça gözüktüğünden, 15.3.1973 tarihli 1699 Sayılı Kanunla Anayasa değişikliği yapılmış ve aynen, "...Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatı İle baktığı davalar ile siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalar dışındaki işleri dosya üzerinden inceler." hükmü getirilmiştir.

Maalesef bu uygulama ilk ve son olmuş, 1982 Anayasası, yeni SPK ve Anayasa Yargılama Usul Kanunu, duruşma yapılacağı hükümlerini düzenlememiştir. 1983 yılından bu yana açılan 28 adet siyasi parti kapatma davasında, davalı siyasi partilerce duruşma yapılması istenilmesine rağmen, bu talepler reddedilmiştir.

Halen Refah Partisi ve Demokratik Kitle Partisi'nin kapatılması davaları da dosya üzerinden, duruşmasız olarak devam etmektedir. 1982 Anayasası, açıkça duruşma yapılacağı hükmü getirmemiş olmasına karşın, aynen, "...dosya üzerinde inceler. Ancak gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir." hükmünü getirmiştir. Keza, SPK 'nda ve Anayasa Yargılama Usul Kanunu'nda, Anayasa' ya paralel olarak yukarıdaki kural konulmuş ve son kelime "çağırır" olarak düzenlenmiştir.

Buradan anlaşılacağı üzere, anayasa koyucu ve yasa koyucu, siyasi parti kapatılması davasında, duruşma hükümlerini açıkça düzenlememekle beraber, duruşmaya yakınlaşan, kendine özgü bir yöntem getirerek sözlü açıklama yapma imkanı tanımıştır. Kısmen duruşma hükümlerinin yerini almasını istediği bu sözlü, açıklama yöntemi, ne yazık ki şimdiye kadar hiçbir siyasi parti kapatma davasında uygulanmamıştır. Anayasa Mahkemesi de sözlü açıklama hükümlerindeki takdir haklarını hiç kullanmayarak siyasi partilerimizden esirgemiştir. Kuşkusuz, sözlü açıklama, dava ile ilgili ve konu hakkında bilgisi olanlar için düzenlenmiştir. Yoksa, siyasi partinin temsilcisi ve/veya yetkilisinin sözlü açıklamada bulunması, bu madde hükmü kapsamı dışındadır. Çünkü bir siyasi partinin yetkilisi, bu davada "ilgili" veya "konu hakkında bilgisi olan" diye nitelenemez. Temsilci ve/veya yetkili kişiler, doğaldır ki, ilgili ve konu hakkın da bilgisi, olanlardır. Madde hükmü, bunların dışındaki ilgili ve konu hakkında bilgili olanları amaç edinmektedir. Gerek talep halinde gerek mahkemece resen bu maddenin uygulanabilir olmasına karşın, hatta maddenin "çağırır" amir hükmüne karşın, bu takdir hakkının kullanılmamış olması, yerindelik açısından kanımca uygun değildir.

Anayasa Mahkemesi bu konuda öylesine katı bir tutum içerisindedir ki; örneğin, Halkın Emek Partisi (HEP) Genel Başkanı Sayın Fehmi Işıklar, kendi konuşmalarından dolayı açılan partisinin kapatılma davasında dinlenilmemiştir. HEP' ten istifa ederek SHP'den milletvekili seçilen ve aynı partiden TBMM Başkan Vekili olan Sayın Işıklar, HEP' in iki yetkilisinin sözlü açıklaması sırasında Anayasa Mahkemesi salonunda bulunmasına ve sözlü açıklama talebinde, bulunmasına karşın, dinlenilmemiştir. En azından sözlü dinleme sırasında, yetkili olmasa bile Sayın Işıklar' ın ilgili ve konu hakkında bilgisi olan sıfatı ile mutlaka dinlenilmesi gerekirdi kanısındayım.

Keza, eylem ve konuşmaları nedeniyle, bir anlamda "fail" sıfatı taşımaları nedeniyle partilerinin kapatılmasına neden olanların dinlenilmeleri, kanımca mevzuatımız açısından zorunludur. Hukuken yerindelik anlamında çok da gereklidir. Davanın uzamasına neden olmayacağı gibi, hiçbir kamusal zararı olmayan, aksine adaletin oluşumunda ve gerçeğin ortaya çıkarılmasında çok gerekli olan bu usul işlemleri, nedense Anayasa Mahkemesi'nce esirgenmektedir.

Bu usul işlemleri, davanın uzamasına neden olsa da, ülkemizin en büyük, milyonlarca üyesi olan partisinden bunun esirgenmemesi gerekir. Adalet aceleye getirilmemeli, zamana feda edilmemelidir.

Sözlü açıklama konusunda Anayasa Mahkemesi'ne talepte bulunan Sayın Abdurrahman Dilipak' ın müracaatı 'tarihi bir anı' olmasının yanında, bundan sonraki davalardaki uygulamaya örnek olması açısından önemlidir. Nitekim, Sayın Dilipak 'ın Refah Partisi davasındaki sözlü açıklama talebini Anayasa Mahkemesi'nin reddetmemesi ve bu talebi sözlü açıklama aşamasında değerlendirilmek üzere ertelemesine ilişkin kararı, umutlu ve iyimser bir gelişmedir. Bu konudaki kararı, doğrusu hukuki kaygılarımla merakla bekliyorum. Karar, 'küçük' olmakla beraber, tarihi bir gelişmeye neden olacak ve yasa gücünde adeta bir uygulama meydana getirilecektir.

Anayasa koyucu, duruşma eksikliğini görmüş ve 1995 yılında kısmen iyileştirmeye giderek "...kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra, kapatılması istenen siyasal partinin genel başkanlığının veya onun tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinler." hükmünü getirmiştir.

Anayasa Mahkemesi, bu hüküm yokken de -isabetli olarak- yerinde bir uygulama başlatmış ve siyasi parti yetkililerini genel başkan veya genel merkez yöneticilerinden yetkili sıfatı ile bir veya iki kişiyi dinlemiştir. Bu uygulama, Anayasa değişikliği ile benimsenince, artık anayasal bir zorunluluk olmuştur.

Yukarıdaki bilgilerimizden hareketle, Anayasa ve kanunlar "duruşma yapılır" hükmü içermemesine karşın, davaların dosya üzerinde yapılacağı hükme bağlanmıştır. Şimdiye kadar bütün kapatma davalarında, siyasi partilerce duruşma özellikle talep edilmesine karşın, Anayasa Mahkemesi bunları reddetmiştir.

Bu dinleme hali bir duruşma olmayıp, toplantı halidir. Sayın Özden, basına açıklamalarında, sanıyorum kastını aşar şekilde "oturum" ifadesini kullanmıştır. Oturum, duruşmanın bir tanesine verilen isimdir. Basın organlarında, sözlü açıklama dinleme hali sanki duruşmaymış gibi yorumlanarak, mahkemeye yönelik "Neden halka açık değil?.." eleştirisi yapılmıştır.

Kanımca, duruşma olmayan ve yalnızca dinlemeden ibaret olan bir toplantının takdir mahkemenin olmakla beraber- açık yapılması (davanın özelliğine göre) yerinde olacaktır. Şimdiye kadar Anayasa Mahkemesi bu takdir hakkını ve sözlü dinleme usulünü kapalı yapmıştır. Mahkemenin takdir hakkını kullanması eleştiri konusu -duruşma boyutuyla- yapılamaz.