hacıalinin basin sayfası

hacı ali özhan

Çok tartışılan, kapsamı ve sınırlarını tesbitte güçlük çekilen 'Basın özgürlüğü' konusunda fazla durulmayan iki örnekle kısaca görüşlerimi belirtmek istiyorum.

Kamu hizmeti niteliğinde ve dördüncü kuvvet olarak görülen basın, kamuoyunu bilgilendirme ve iletişim sağlamada can alıcı öneme sahiptir. Basının çalışma alanı, haber toplama faaliyetinden başlayıp haberi satış noktasına ulaştırma faaliyetiyle sonuçlanır. Bu çalışma alanı içindeki basının her aşamadaki faaliyetlerinin özgürlüğü zorunlu ve asıldır. Bu alana yapılan her müdahale doğrudan basın özgürlüğüne müdahaledir. Aslında basın özgürlüğü ile amaçlanan; basın mensuplarına bir ayrıcalık, üstünlük, kişisel imtiyaz sağlamak değil, halka 'hiçbir etki ve baskı altında kalmadan yalnızca 'gerçeğin' aktarılmasını sağlamaktır. Bu nedenle basına yapılan müdahale aslında halkın haber alma hakkına, bilgilenme, kanaat edinme hakkına müdahaledir. Bu nedenle AİH. Mahkemesi sözleşmesinin 9. ve 10. maddeleri kapsamında değerlendirmektedir.

Kamu kurumlarının her alanı ve her faaliyeti basının çalışma alanı olup haber toplama görevleri engellenemez. Ancak, Genelkurmay ve askeri alanlara bazı basın mensupları alınıp bazıları alınmamakta olduğu gibi istanbul DGM ve sonra da Ankara DGM Başsavcılıkları adliyenin ana giriş kapısından kamera ve fotoğraf makinası girişini tümden yasaklamışlardır. Yaklaşık iki yıldır devam eden bu uygulama basın özgürlüğüne ve duruşmaların aleniliği ilkesine aykırıdır. Bir kere başsavcılıkların adliye girişine tümden yasak getirebilme yetkileri yoktur. Ancak, Adalet Bakanlığı'nca adliye içinde basın mensuplarının bulunma ve görev yapma statüleri 'düzenleyici' bir işlemle sınırlanabilir. Bu da ancak, yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi amaçlarıyla sınırlanabilir (Any. m.26).

Yine Adalet Bakanlığı dahi, adliye ana girişine tümden yasak koyamaz. Ancak, giriş usul ve şartlarını belirli koşullara bağlayarak sınırlayabilir. Dolayısıyla Başsavcılık uygulamalarının anayasal ve yasal dayanağı yoktur. Hatta belirtmek isterim ki, duruşma salonu kapısından içeriye kamera veya fotoğraf makinasının girişine mahkeme başkanı dahi eng«J olamaz. Ancak, duruşmanın huzurunu bozan, kurallara uymayan kişi, kamera veya fotoğraf makinası taşıyan basın mensubunun dışarı çıkarılmasını sağlayabilir. Bir mahkeme, en çok yargılama görevinin amacı gerektiriyorsa bir karar alarak yayım yasalı koyabilir. Yani görüntü alınması, kayıt edilmesi faaliyetine dahi engel olunamaz (Any. m.28)

Ulusal gazete ve dergilerin dağıtımını yapan şirket, fiili bir tekel oluşturarak bazı gazete ve dergileri dağıtmama sorunu çıkarmaktadır. Kuskusuz emsalleriyle aynı koşullara uymayan gazetenin dağıtılmaması normal görülmelidir. Ancak, gerekçe göstermeden dağıtmama, veya kötü niyetli, maksatlı dağıtmama halinde çok ciddi bir mağduriyet ortaya çıkmaktadır.

Bu konu, ticaret özgürlüğü, serbest piyasa koşullan içinde görülemeyecek kadar derin ve kapsamlıdır. Üretilmiş kamusal bir hizmetin satış noktasına ulaşmasının engellenmesi ticaret olarak görülemez. Hem de fiilen tekel olan bir dağıtım şirketi bu kapsamda değerlendirilemez. Nasıl ki, kamusal tekel olan PTT, herhangi bir vatandaşa 'senin mektubunu almıyorum' diyemezse, TEDAŞ herhangi bir vatandaşa 'sana elektrik vermiyorum' diyemezse, dağıtım firması da gerekçesiz olarak bunu diyemez.

Herkese uygulanan koşulların dışında bir nedenle hizmetin verilmemesi kanunen de, ticaret ahlakı olarak da mümkün değildir. Yine, dağıtım firmasının belediyenin imar planında gazete bayi yeri olarak gösterilen satış noktalarındaki büfelere 'başka gazete satmayacaksın' yolundaki şartlan kanunen geçerli değildir. Bu yöndeki şikâyetleri belediye' terin takip ederek bayii uyarması, tekrarı halinde ruhsatını iptal etmesi gerekir.

1996 yılında çıkarılan kanun, dağıtım firmasına emsalleriyle beraber aynı koşullarda dağıtım mecburiyetini getirmiş, dağıtmama halinde de % 50 ağır para cezası hükmünü getirmiştir. Anayasa Mahkemesi açılan iptal davasında bu hüküm için yürütmeyi durdurma kararı vermediği gibi iptal talebinin reddine karar vererek davayı sonuçlandırmıştır.

Halen yürürlükte bulunan bu hükmün işlerli olarak uygulanması sorununu kısmen çözebilirse de, asıl çözüm kamu hizmeti niteliği tasıyan bu dağıtım iş türünün kamu yaran zorunlu kıldığı için devletleştirilmesidir. Nitekim Anayasamızın hükmü de bu yöndedir (Any. m. 47).

Hacı Ali Özhan

Not: Ankara DGM bina girişinden kamera ve fotoğraf makinalarıyla basın mensuplarının alınmamasına ilişkin açtığım dava, halen Danıştay da temyiz incelemesi aşamasındadır. Bu konuda Adalet Bakanlığına verdiğim dilekçenin tam metni için basınız. . Ayrıca bu konuda yazdığım bir uzun makale Türkiye barolar Birliği dergisinde yer almıştır. HAÖ.