haö- Aslında niçin islam veya hiristiyan diye sormak gerekir. Yaşadığımız toplum hangi dine mensup ise bizlerde genellikle o dine mensup oluyoruz. Bir müslüman yalnızca müslümanlığı bilir ve müslüman olur. Diğer dinleri veya din dışı açıklamaları araştırarak, aralarında kıyaslama yaparak müslüman olmaz. Dinsel iddialar konusunda hiç bir emek verilmeden, mantık-akıl sorgusu yapılmadan bir din benimsenir. Yanlış olan budur. Yani kişiler genellikle bulundukları coğrafyanın dinini benimsemiş oluyorlar. Dolayısıyla tesadüfen müslüman veya hiristiyan olmuş oluyorlar. Şu an Türkiyedeki kişiler Avrupa ülkelerinde doğmuş olsalardı muhtemelen hiristiyan olacaklardı. Keza bir hiristiyan ülkenin vatandaşı olanlar, Türkiyede doğsalardı müslüman olacaklardı. Bu diger bütün dinler ve inanışlar içinde geçerli. Bir dini seçerken, bulunduğumuz çografya veya diger toplumsal nedenler tek belirleyici olmamalı. Keza bütün dinleri ve din dışı açıklamaları bilerek, araştırıp soruşturarak akıl-mantık sistemi içinde bize en doğru gelen dini veya din dışı açıklamaları benimsemesi herkesten beklenir. Normal olan budur. Hatta dürüstlüğün gereğide budur.
Dinlerin açıklama getirdikleri uzay, evren, canlılık, oluşum gibi konularda dinlerin yaptıkları açıklamaları yetersiz, subjektif ve yaşanılan çağın koşullarıyla sınırlı, dönemsel çıkarlara dayandığını düşünüyorum. Bu konulara gözlem-deney ile maddi olgular, somut gerçekler ışığında nesnellik içinde bakılmalı diyorum ve din dışılık fikrinin doğru olduğunu düşünüyorum. Açıklayamadığımız bir şey olduğunda hemen dinsel yorumlara sığınılmasını basit bir yaklaşım olarak görüyorum. Açıklayamadığımız şeyler açıkalanamaz değil. Teknik fenni düzey ilerledikçe açıklanacaktır. Nitekim bin yıl iki bin yıl önce açıklayamadığımız şeyler, bugün rahatlıkla açıklanabilmektedir. Depremin varlığı, yağmurun, rüzgarın doğal afetlerin nedeni fenni olarak açıklanmaktadır. Bugün açıklayamadığmız şeyler iki bin yıl sonra rahatça açıklanabilecektir. Şimdilik açıklayamadığımız şeyleri farazi iddialarla açıklamak yerine, açıklanamaz haliyle bırakmakta bir mahzur yok.
Ateizm bir başka din değil, din karşıtı veya din düşmanı veya din yerine ikame edilen bir kavram değil. Din dışı bir kavram. Dinlerin başlangıç da nasıl oluştuğunu, zaman içinde değişik toplumlarda hangi dinlerin neden nasıl değiştiğini tespit eder. Dinsel iddialarının gerçekle ilgisini sorgular. Canlılığın, uzayın, evrenin, yaratılışın nasıl oluştuğu konusundaki dinlerin açıklamalarına eleştirir. Somut maddi koşulları mantık-akıl süzgeçi ile tespit ederek gerçeği bulmaya çalışan bilimsel bir yöntem. Dolayısıyla ateizmin doğmaları, peşin ön kabulleri yok, bir yöntem.
soru- İnsanı hangi nedenler Ateist yapar?
haö- Dinleri araştıran, dinlerin gerçeğini bilen kişi bence ateist olur. Neden müslümanım, hiristiyanım sorusunu soran kişi ateist olur. Bir olayı açıklarken mantık-akıl süzgeçi içinde yaklaşan kişi ateist olur. Ben her müslümanın, hiristiyanın kendi dinini iyi ögrenmesi, iyi bilmesini arzu ederim. Turan Dursun'da Kuran-ı kerimin'in tercümesinin okunmasını özellikle bu nedenle istiyor. Keza her müslamanın diğer dinleri iyi ögrenmesini, başka dinleri bilerek müslümanlığını test etmesini anlamlı bulurum. Erdoğan Aydın'ın "Türkler nasıl müslüman oldu" isimli kitabını okuyan, alıntıları dipnotlardan araştıran okuyucunun çarpıcı gerçeklerle yüz yüze gelecektir.
Türklerin nasıl olduklarını araştıran bir kişinin müslümanlık duygularının zedelenmemesi mümkün değil. Yeri gelmişken belirtmek isterim, Türkler 950 li yıllarında grup grup müslüman olmaya başladılar ve iki yüz yıl içinde "gagavuz türkleri" dışında neredeyse tamamı müslüman oldu. Yani müslümanlığın ortaya çıktığı 650 yıllarda Türkler müslüman değildi. Şamanist dinine mensuplardı. İslamın ve mezheplerin oluştuğu yıllarda Türkler bu dine inanmamışlardı. Üçyüz yıl gibi üç nesillik bir aradan sonra müslüman oldular ve nedense bir kesimi sünni mezhebinden bir kısmıda alevi mezhebini seçmişler ? Bu soru bence çok önemlidir ve halen cevabını bulamadım.
Yine İsa peygamberin çarmıha gerilirken en son sözü olan "Tanrım Tanrım beni neden terk ettin" sözü bence çok anlamlıdır. Dinlerin doğumu, zaman içindeki gelişmesi ve değişmeleri incelenmelidir. Şimdilerde Yehova şahidleri, Bahailer gibi yeni dinler ortaya çıktı. Çokta rağbet gördükleri söylenemez, ancak bu inanışların şimdilerde ortaya çıkmasından sonraki üç yüz yıl beş yüz yıl sonra yaşayan insarıların nasıl yorumlayacaklarını düşünmek ilginç olacaktır. Bu inanıştakiler kendilerinin, diger dinlerin ortaya çıktıkları zamanlarda da böyle olduklarını söyleyerek uğraşlarını devam ediyorlar.Kısaca böylesine derinlerden işin kökenine inen araştırmalar yapan okuyucunun, öğrendiği gerçekler karşısında ateizme yöneleceğini düşünüyorum.
soru- Aileniz ve çevreniz bu konuda size yaklaşımı nasıl? Tehdit alıyor musunuz?
haö- Dindar olmak ve olmamak günlük yaşamımızı, insan ilişkilerimizi doğrudan belirlemez. Çevreyi, toplumu doğrudan ilgilendiren şey, insanların karakteri, insanlığıdır. Bu konuda çevremde bir sorunum yok. Ben kişi olarak dindar insanlara saygılıyım, hatta çok samimi müslüman inanmış arkadaşlarım var. Onlarla çok iyi sohbet ederiz, eleştirilerimizden, konuşmalarımızdan zevk alırız, dinleriz. Konuşmalarımda geleneksel dinsel ifadeler kullanmaktan çekinmem. Aziz Nesin' de sohbet dilinde dindar kelimeleri kullanmaktan çekinmezdi. İftar yemeklerine davet edildiğimde giderim de. Ancak dua okumam, elimi havaya kaldırmak gibi davranışlar yapmam. Ben çevremde ateist olarak bilinen bir kişiyim. Ateist olarak hiç bir sorunlu davranışla karşılaşmadım.
Yeri gelmişken belirtmek isterim. Baro seçimlerinde adaylığım üzerine hazırlaığım tanıtım bildirisine bir vesile ile ateist olduğumu yazmıştım. Yazdığım makalelerimde yeri gelince ateist olduğumu belirtmekten çekinmiyorum. Hatta vakit gazetesinde haftada bir hukuki makaleler yazıyorum, dinsel konuları degerlendirirken ateist olduğumu acıkca yazdım, Vakit gazetesi okurları ateist ve sosyalist fikirde olduğumu bilirler. Yeri gelmişken belirtmek isterim, özgürlük anlayışım çok geniş, neredeyse mutlak anlamda. Türban yasağına karşı çıkıyorum, türban, haç veya başka sembolleri serbest olmasını ısrarla savunuyorum. Aczimendilerin davalarında gönüllü avukat olarak görev yaptım. Kılık kıyafet tercihi kişilik hakkının, vücut bütünlüğünün parcasıdır ve müdahale edilmemelidir diye düşünüyorum.
Yine her düşüncenin şeriat propagandasıda dahil savunulması özgür olmalı. Refah Partisinin kapatılmasına ilk karşı çıkanlardan birisi benim. Anayasa Mahkemesine giderek bir sosyalist olarak Refah Partisi davasınının reddedilmesini talep ettim. Yani mutlak özgürlük düşüncesindeyim. Bu düşüncelerim, davranışlarım nedeniyle, müslümanların kızmak yerine sempatik bulduklarını görüyorum. Aslında vakit gazetesiyle ilişkimizin temelinde de bu var. Şanar Yurdatapan ciddi bir ateisttir. Onun özgürlük mücadelesini hepimiz biliyoruz. İslami kesimde çok seviliyor, takdir ediliyor. Yurdatapan ile Yeşil ile kırmızı ilişkisini üreten Abdurrahman Dilipak'ı tanıyan bir sosyalisttin-ateistin sevmemesini mümkün görmüyorum.
soru- Türkiye'de ateistlerin şuanki durumu nedir? Çok insan var mı?
haö- Türkiyedeki marksist gelenek beraberinde ateist kültürü getirdi ve yaygınlaştırdı. Sosyalist hareketlerin dışında, toplumun büyük çoğunluğunun dini duyguları zayıf. Halkın çoğu iç çelişkiler yaşamakta, neden nasıl sorularını sormaktadır. Ateist olduğunu açıklamanın çeşitli güçlükleri var. Ateizm din düşmanlığı gibi görüldüğünden, dindarların gereksiz tepkisine neden olabilirler. Ateistim demenin prim getirici ibir şey olmadığı da ortada. Kendisini ateist olarak az insan tanımlasa da, Türkiyenin entellektüellerinin önemli bir çoğunluğu aslında ateizme yakın yerdedir. Türkiyedeki marksist hareketler beraberinde diyalektik materyalist kültürü getirdi. Marksizm ve ateizm arasında doğrudan aktif bir ilişki var. Bu nedenle Türkeyedeki marksistlerin neredeyse tamamı ateisttir. 1990 yıllarda Türkiye Birleşik Komünist Partisi Kongresinde üyelik ölçütleri tartışılırken, Genel sekreter sayın Haydar Kutlu, partinin "din dışı" bir parti olduğunu bu nedenle dindarlarında kömünist partiye üye olabileceklerini söylediğinde, herkes şaşkınlıkla düşünmeye başladı. Bu yaklaşım bence çok önemlidir ve üzerinde marksistlerin iyice düşünmeleri gerekir.
soru- Ateistler olarak örgütlenme çalışmalarınız var mı? - Bir ara Cevizkabuğu Programını arayan biri Küçükçekmece Ateist Kulubü'nden bahsetmişti. Böyle bir dernek gerçekten var mı? Dünyadaki ateist örgütlenmeleriyle aranız nasıl?
haö- üç yıl kadar önce ben böyle bir çalışma içinde oldum. Ancak çoğunluk böyle bir derneğe şu an gerek olmadığı itirazında bulundu. Kurulması uygun diyenlerin de, can güvenliği sorunu yaşanacağı gibi nedenlerle çekimser kaldılar. Yeterli sayı ortaya çıkmayınca çalışmalar öylece kaldı. Ateist Klübünü Cevizoğlunun programı vesilesiyle duydum. Varmı, varsa ne aşamada yöneticeleri kimler bilmiyorum. Görüşmek istedim ancak iletişim kuramadım. Başta avrupa ülkeleri olmak üzere çoğu ülkede ateist örgütler var. Tüzüklerini inceleme şansım olmadı, etkinleri nedir nasıldır takip etme olanağım yok. İnternette çok sayıda ateizm konulu sayfaya ulaşmak mümkün ancak yabancı dil bilmediğim için okuma şansım olmadı, keza dil nedeniyle ilişki kurmakta zor oluyor.
soru- Yakın bir gelecekte Ateistler Derneği görmek mümkün olacak mı?
haö- Geçen yıllarda ve halen bence tam zamanı. 28 şubattan sonra Türkiye ciddi anlamda bir demokratikleşme yaşadı. İslami kesim üzerindeki baskılar yoğun bir demokrasi tartışmasını getirdi. Bu süreçte insan hakları, özgürlükler, demokrasi açısından dinsel değerlere, başka dinlere, ateistlerinde hakları savunulur hale geldi. Müslümanların baskılara karşı kendi özgürlüğünü savunurken, ateistlerinde haklarını savunur hale gelmeleri sevindirici bir aşama. Bu koşullarda ateistler derneğinin olmaması bence bir eksiklik. Enstitü düzeyinde islamı, hiristiyanlığı diger dinleri araştıran, yaşadıkları süreci anlatan, dinlerin oluşumunu, ortaya çıkışlarını degerlendiren, bilimsel çalışmalar yapan bir ateist derneği dini konularda ciddi bir başvuru merkezi olabilir.Büyük şehirlerde entellüktüel aydınların teorik çalışmalar ürettikleri bir merkez, toplumu bilgilendirip etkilemesi çok faydalı olacaktır.
soru- Halen internet veya yüzyüze görüşüp Ateizmi tartıştığınız arkadaşlarınız var mı?
haö-Tek başına ateizm konulu toplantılar yapılmıyor. İnternet ortamında Kuran ayetlerini kendine özgü yorumlayan "çoban tefsiri" isimli bir avukat arkadışımın sitesi var. Orijinal, farklı fikirleri olan bir avukat arkadışımız, çok da samimiyiz. Sitedeki forum sayfasına yer yer katılırım, bir keresinde ateist dernek kurulması fikrini dile getirmiştim, genellikle can güvenliği sorunu olur endişesi dile getirilmektedir. Ben din düşmanı yaklaşımında olmayan entellektüel teorik çalışmalar yapan bir enstütü kurucularının can güvenliği sorunu yaşayacaklarını sanmıyorum.
*Vatan Gazetesi ve Haftalık dergisinden Ali Kemal Erdem'e bu roportaj için teşekkür borcumu belirtmeliyim.haö.aralık 2003
laiklik sayfası