Erteleme kanunlarının uygulanmasında tereddütler oluştuğu bilinmektedir. Tartışmaların asıl nedeni, temel cezası ertelenmiş mahkumların buna dayalı feri cezalarının ve özel kanunlardaki hak yoksunluğu yaratan yasaklamaların ertelenip ertelenmeyeçeğinde toplanmaktadır.Gerçekten bazı mahkemeler farklı kararlar verdikleri gibi, bazı idari kurumlarda farklı uygulamalar yaparak, kişilerin mağduriyetine neden olunmaktadır. Bu konuda, mevzuatımızdan bazı örneklerle konuya ışık tutmak istiyorum.
Bir temel ceza ertelendiğinde, bu cezaya bağlı her türlü feri cezalar, kanuni neticeler ve hak yoksunluklarının erteleneceği mevzuatımızın gereğidir. Türk Ceza kanununu 91 maddesi; mahkeme kararında hilafı tasrih edilmedikçe feri cezalar hakkında da tatbik olunur hükmü getirilmiştir.
Anayasa Mahkemesinin (1) kararında, temel cezaya bağlı hak yoksunlukları yaratan yasaklamaların, erteleme kanunuyla beraber erteleneceğine karar vermiştir. Dolayısıyla özel kanunlarda örneğin 657, 399 sayılı KHK' de kişilerin kamu hizmetinde görev alma haklarını etkileyen kanuni yasaklamalar bu erteleme süresince hak kısıtlaması yaratıcı bir işleme konu olamazlar. (Diğer bazı ilgili kanunlar 2820, 2839, dernekler kanunu, vakıflar kanunu v.s.) Bu nedenle de hak kısıtlayıcı işleme hukuki dayanak gösterilemezler.
Yine Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu kararında;
değerlendirmesini yapmıştır.
TCK m.95 de düzenlenen mahkeme kararıyla erteleme yerine, TBMM' si bir kanunla erteleme kararı vermiştir. Bu erteleme bir af niteliğinde de değildir. Nitekim TBMM Adalet komisyonu (5), bu tip erteleme kanunlarının, genel veya özel nitelikli bir af kanunu olmadığına karar vermiştir.
Dolayısıyla bir af hali yoktur. Kendine özgü bir erteleme kararı vardır. 399 sayılı KHK bahsedilen " şartlardan birinin sonradan kaybedilmesi" koşulu, kanuni neticeleri açısından hukuken oluşmamıştır. Mahkumiyet var olmakla beraber, sonuçları itibariyle uygulanamaz haldedir. Yani erteleme süresi kadar askı hali söz konusudur.
4616 sayılı kanunun Anayasa Mahkemesinin iptal kararı üzerine 4758 sayılı kanunla, ayrıca 4809 sayılı kanunla 4454 sayılı kanununda değişiklik yapılmıştır. Bu değişikliklerin amacı, suçları ertelenen kişilerin diğer kanuni haklarının, hak yoksunluğu yaratan kısıtlamaların ortadan kaldırılacağına ilişkindir. Buna göre temel cezası ertelenen kişilerin her türlü kamu haklarının da ertelenmiş sayılacağı yönündedir.
Yine 4809 sayılı kanunun 1 maddesinde de "...yeniden mahkum edilmeksizin geçirdikleri takdirde mahkumiyet vaki olmamış sayılır. Bu madde uyarınca mahkumiyeti vaki olmamış sayılanların hakları üzerindeki yasaklamalarda kendiliğinden kalkar" amir hükmünü getirmiştir. Bu hüküm 6 şubat 2003 tarihinde yürürlüğe girmiş olup, görüleceği üzere temel cezaya nedeniyle ortaya çıkan hak kısıtlamaları, kendiliğinden ortadan kalkmaktadır. Bu durumda kamu hizmetlerindeki göreve son verme işlemlerinin de ortadan kaldırılması gerekir. Bu kanun hükmü ile 657 ve 399 sayılı KHK' ye dayanılarak verilen göreve son verme işlemlerinin hukuki dayanağı kalmamıştır.
Yukarıdaki anlatıldığı üzere; mahkumiyeti nedeniyle 657 sayılı kanun veya 399 sayılı KHK kapsamında çalışanlardan sözleşmeleri fesih edilenler, dernek, vakıf veya siyasi partüi üyeliği kayıdı silinenler, mahalli veya milletvekili seçimlerinde seçilme hakkı engellenenler, pasaport, ehliyet v.b. kimlik alamayanların, haklarının iade edilmesi gerekir. Aksi uygulama TCK m.91 hükmüne, Erteleme kanunlarına, Cumhurbaşkanının yorumuna, TBMM' nin amacına, Anayasa Mahkemesi kararına ve Danıştay İÇBK 'na aykırı olacaktır.
Av. Hacı Ali Özhan
(1) Anayasa Mahkemesi 19 temmuz 2001 tarihli 2001/3 numaralı kararı
(2) Danıştay İÇBK 1990/2 E, 1990/2 K numaralı kararı
(3) D.5 D. 8 şubat 1989 tarih 87/2477 E, 89/698 Kararı
(4) Cumhurbaşkanlığının 4779 sayılı kanunun 3 ocak 2003 tarihli geri gönderilme tezkeresi
(5) TBMM Adalet Komisyonu Esas :1/432 24/1/2003 tarihli 12 nolu kararı
Bu makale...........tarihinde yayımlanmıştır.
