Cumhuriyet gazetesi 20 ocak 1999

Osmanlı döneminde 85, Cumhuriyet sonrası ise 190 parti siyaset sahnesine atıldı

275 siyasi parti kuruldu.

EVlN GÖKTAŞ/ANKARA- 18 Nisan 1999 günü yapılacak genel seçimlere 21 siyasi partinin katılacağı açıklanırken Ulusal Kurtuluş Savaşı ortamında Osmanlı imparatorluğumun son dönemlerinde 85, Cumhuriyetin ilan edildiği 1923 yılından bu yana da 190 siyasi parti kurulduğuna dikkat çekildi.

Ankara Barosu avukatlarından Hacı Ali Özhan tarafından yapılan araştırmaya göre Cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye'de 55 hükümet kuruldu, 26 kişi başbakanlık koltuğuna oturdu, 5675 kişi milletvekilliği sıfatı kazandı ve 40 milletvekilinin dokunulmazlığı kaldırılırken Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatih Rüştü Zorlu'nun dışında 12 milletvekili idam edildi. Milletvekili sıfatı kazanan 5 bin 675 kişiden sadece 105'inin kadın olduğu belirtildi.

Araştırmaya göre Osmanlı Imparatorluğu'nun son döneminden Cumhuriyetin ilanına kadar kurulan 85 siyasi partinin adları şöyle:

"Fedailer Cemiyeti, Yeni Osmanlılar Cemiyeti, Ali Suavi Komitesi, Kleanti Skalyeri (Aziz Komitesi), Osmanlı İttihat Ve Terakki Cemiyeti, Teşebbüsü Şahsi ve Ademi Merkeziyet Cemiyeti, Osmanlı ittihat ve İnkılap Cemiyeti, Cemiyeti lnkılabiye,Osmanlı hürriyet cemiyeti , Vatan ve Hürriyet Cemiyeti, Selameti Umumiye Kulübü, Fedekarani Millet Cemiyeti, Nesli Cedid Kulübü, Osmanlı Demokrat Fırkası, Osmanlı Ahrar Fırkası, Türk Derneği, Islahata Esasiye Osmaniye Fırkası, Heyeti Mütteflka Osmaniye, ittihadı Muhammedi Fırkası, Osmanlı Sosyalist Fırkası, Ahali Fırkası, Türkocağı, Hürriyet ve itilaf Fırkası, Cenevre Türk Yurdu, Türk Yurdu Cemiyeti, Lozan ve Neuchatcl Türk Yurdu, lstihlak Milli Cemiyeti, Milli Meşrutiyet fırkası, Halaskar Zabıta Grubu, Paris türk Yurdu, Milli Talim Terbiye Cemiyeti,-Halka Doğru Cemiyeti, Selameti Osmaniye Fırkası, izmir Müdafai Hukuku Osmaniye Cemiyeti, Trakya Paşaeli Müdafa Heyeti Osmaniye, Ahali iktisat Fırkası, Milli Kongre, Osmanlı Sulh ve Selamet Cemiyeti, Teceddüt Fırkası, Selameti Amme Heyeti, Karakol Cemiyeti, Kars Milli Şûra Hareketi, İhtilası Vatan Cemiyeti, Osmanlı Hürriyet Perveran Avan Fırkası, Radikal Avam Fırkası, Kilikyahlar Cemiyeti, Sosyal DemokratFır-kası, Sulh ve Selameti Osmaniye Fırkası, Vahdeti Milliye Heyeti, Kürdistan Teali Cemiyeti, istanbul Müdafai Hukuk Cemiyeti, Anadolu ve Rumeli Müdafai Milliye Cemiyeti, Trabzon Muhafaza-i Hukuk Milliye Cemiyeti, Türkiye Sosyalist Fırkası, Teali İslam Cemiyeti, Mağdurun Siyasi Teavün Cemiyeti, Osmanlı Mesai Fırkası. Nibeghan Askeriye Cemiyeti, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Vılson Prensipleri Cemiyeti, Aydın Milli Heyeti, Trabzon ve Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti, Ihakı Reddi Heyet Milliycsi, Miltl Türk Fırkası, Osmanlı ilanı Vatan Cemiycti, Türkiye işçi Çiftçi Sosyalist Fırkası, Reddi İlhak Milli Hareket Teşkilatı, Şark Vilayeti Müdafa Milli Cemiyeti, Şarkianado-lu Müdafai HükukCemiyeti, ingilizMuhip-Icr Cemiyeti, Milli Ahrar Fırkası, Yeşil Ordu, Türkiye Zürre Fırkası, Müdafai Milliye Teşkilatı, Halk İştirakiyim Fırkası, Türkiye Komünist Fırkası, Türkiye Komünist Partisi, Amele Fırkası, Şarkı Karip Çerkezleri Teinin Cemiyeti,Müdafai Hukuk Grubu, Tariki Salah Cemiyeti, Müstakil Sosyalist Fırkası, Müdafai Hukuk Grubu (2), Muhafaza Mukaddesat Cemiyeti."

Mustafa Kemal'in, 1906 yılında Vatan ve Hürriyet Cemiyeti'ni kurarak aktif siyasete başladığı, 1919 yılında Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyeti'ni, aynı yıl Şarkianadolu Müdafai Hukuk Cemiyeti'ni, 1923 yılında da Cumhuriyet Halk Partisi'ni kurduğu anımsatıldı.

Mustafa Kemal ve arkadaşlarınca Cumhuriyetin ilanından günümüze kurulan siyasi partiler şöyle

"Cumhuriyet Halk Partisi, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Türkiye Cumhuriyet Amele ve Çiftçi Fırkası, Laik Cumhuriyetçi işçi ve Çiftçi Fırkası, Milli Kalkınma Partisi, Demokrat Parti, Sosyal Adalet Partisi, Liberal Demokrat Parti, Çiftçi ve Köylü Partisi, Türk Sosyal Demokrat Partisi, Türkiye Sosyalist Partisi, Türkiye Sosyalistişçi partisi, Türkiye işçi çiftçi partisi, Türkiye sosyalist emekçi ve köylü partisi, yalnız vatan için partisi, ergenekon işçi ve köylü partisi, Artırma koruma partisi, islam koruma partisi, yurt görev partisi, idealist parti, türk muhafazakar partisi, türkiye yükselme partisi, millet partisi, öz demokratlar partisi, serbest demokrat parti, Müstakil Türk Sosyalist Partisi,Toprak Emlak ve Serbest Teşebbüs Partisi,Müstakiller Birliği, Çalışma Partisi, Liberal Köylü Partisi, Demokrat işçi Partisi, Bağımsız Siyasi Derneği, islam Demokrat Partisi, Türkiye Köylü Partisi, Vatan Partisi, Cumhuriyetçi Millet Partisi, Hürriyet Partisi, Birlik Parti-si, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi,Ufuk Parti, Hür Türkiye Adalet Partisi, Hürriyet Partisi, Sosyalist Parti, Devrim Partisi, Demokrat Parti, Yeni Demokrat Parti, Mutedil Liberal Parti, Memleketçi Serbest Parti, Memleketçi Cumhuriyet Partisi, Cumhuriyetçi Mesleki Islahat Partisi, Çalışma Partisi, Adalet Partisi, Millete Hizmet Partisi, Düstur Partisi, Müsavat Partisi, Güven Partisi, YeniTürkiye Partisi,Muhafazakâr Par-ti, Türkiye İsçi Partisi, Kemalist Gençlik Partisi, Türkiye işçi Çiftçi Partisi, Cumhuriyetçi Parti, 946'lılar Milli Mücadele Partisi, Radikal Parti, Millet Partisi, Yeni Köylü Partisi, Sosyal Demokrat Parti, Türkiye Birlik Partisi, Milli Güven Partisi, Demokrat Birlik Partisi, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi, Türkiye ileri Ülkü Partisi, Büyük Anadolu Partisi, Milli Nizam Partisi, Demokrat Parti, Demokratik Parti, Cumhuriyetçi Parti, Millî Selamet Partisi, Türkiye Ulusal Kadınlar Partisi, Büyük Kuvvet Partisi, Türkiye Kardeşlik Partisi, Cumhuriyetçi Güven Partisi, Sosyalist Vatan Partisi, Türkiye Sosyalist İşçi Partisi, Vatan Partisi, Türkiye işçi Partisi, Türkiye Emekçi Partisi, Sosyalist Devrim Partisi, Nizam Partisi, Türkiye işçi Köylü Partisi, Sosyalist Hareket Partisi."

Araştırmada, kurulmuş ve tüzelkişiliği devam eden bütün partilerin, 1981 askeri darbesi döneminde çıkarılan bir yasayla feshedildikleri, 2 yıllık ara darbe döneminden sonra 1983 yılından itibaren partilerin yeniden kurulmaya başladığı anımsatıldı. Bu tarihten sonra kurulan partiler şöyle sıralandı.

"Milliyetçi Demokrasi Partisi, Anavatan Partisi, Halkçı Parti, Büyük Türkiye Partisi, Sosyal Demokrasi Partisi, Yüce Görev Partisi, Doğru Yol Partisi, Yeni Doğuş Partisi, Yeni Düzen Partisi, Milliyetçi Çalışma Partisi, Fazilet Partisi, Bizim Parti, Refah Partisi, Huzur Partisi, Bayrak Partisi, Islahatçı Demokrasi Partisi, Demokratik Sol Parti, Büyük Anadol Partisi, Vatandaş Partisi, Hür Demokrat Parti, Büyük Vatan Partisi, Halk Partisi, Sosyalist Parti, Yeşiller Partisi, Cumhuriyetçi Demokrat Gençlik Partisi, Yeni Doğuş Partisi, Halk Partisi, Diriliş Partisi, Cumhuriyetçi Halk Parti, Demokrat Merkez Parti, Türkiye Birleşik Komünist Partisi, Halkın Emek Partisi, Demokratik Mücadele Partisi, Sosyalist Birlik Partisi, Büyük Anadolu Partisi, Demokratik Hareket Partisi, Yeşil Türkiye Partisi, işçi Partisi,Özgürlük ve eşitlik partisi, Sosyalist iktidar Partisi,Yeniden Doğuş partisi, Bütünleşme Partisi, Özgürlük ve Demokrasi Partisi, Birlik ve Barış Partisi, Demokrat Parti, Cumhuriyet Halk Partisi, Millet Partisi, Sosyalist Devrim Partisi, Büyük Birlik Partisi, Demokratik Katılım Partisi, Demokrasi Partisi, Büyük değişim partisi, Yeni Ufuk Partisi, Yeni parti , Türkiye için Yeniden Birlik Partisi, Sosyal Demokrasi Partisi, Anayol Partisi, Halkın Demokrasi Partisi, Türkiye Sosyalist işçi Partisi, Sosyalist iktidar Partisi, Birleşik Sosyalist Parti, Demokratik Hedef Partisi, Liberal Parti, Solda Katılım Partisi, Genç Demokrat Parti, Birliğe Çağrı Partisii,Milli irade Partisi, Söz Milletindir Partisi, Solda Birlik ve Bütünleşme Partisi, Yeni Demokrasi Hareketi, Anavatan İçin Bütünleşme Partisi, Öz Adalet Partisi, 2. Değişim Partisi, Yükselen Ufuk Partisi, Demokratik Sosyalist Parti, Demokrasi Değişim Partisi, Büyük Adalet Partisi, Adalet Partisi, Türkiye Adalet Partisi, Özgürlük ve Dayanışma Partisi, Demokrasi Banş Partisi, Emek Partisi,Büyük Türkiye Partisi, Devrimci İşçi Partisi, Türkiye Sultan Partisi, Türkiye Özürlüsü ile Mutludur Partisi, Sosyalist işçi Partisi, Demokratik Banş Hareketi, Emeğin Partisi, Banş Partisi, Demokratik Kirle Partisi, Demokratik Türkiye Partisi, Devrimci Sosyalist işçi Partisi, Demokratik Halk Partisi, Fazilet Partisi, Değişen Türkiye Partisi, Türkiyem Partisi"

Parti kapatma davaları

Araştırmada, kurularak tüzelkişilik kazanmış siyasi partilerden Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın 1925, Türkiye Cumhuriyet ve Amele Fırkası'nın 1930, Ahali Cumhuriyet Fırkası'nın 1931 yıllarında vekiller heyetince kapatıldığı belirtildi. Siyasi Partiler Yasası'nın olmadığı 1961 Anayasası'ndan önce MilletPartisi'nin 1954'te Ankara Sulh Ceza, Demokratik Parti'nin de Ankara Asliye Hukuk Mahkemelerince kapatıldığı bildirildi.Siyasi Partiler Yasası'nın yürürlüğe girdiği 1961 yılından sonra Anayasa Mahkemcsi'ne açılan 36 ayrı kapatma davasından 10'unun reddine, 4'ünün dağılma halinin tespitine, 2.1'inin de kapatılmasına karar verildiği kaydedildi.

Kapatılan partiler şunlar: "işçi Çiftçi Partisi, Milli Nizam Partisi, Türkiye ileri Ülkü Partisi» Türkiye işçi r si, Büyük Anadolu Partisi, Türkiye Emekçi Partisi,' Görev Partisi, Türkiye Huzur Partisi, Bizini Parti, I Partisi, Türkiye Birleşik Komünist Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Sosyalist Parti, Büyük Anadolu Partisi, Halkın Emek Partisi, Özgürlük ve Demokrasi Partisi, Sosyalist TürkiyePartisi, Yeşiller Partisi, Demokrasi Partisi, Demokrat Parti, Demokrasi Değişim Partisi, Emek Partisi, Diriliş Partisi, Refah partisi." Kapatma davası açılan Demokratik kitle partisi ile ilgili inceleme halen devam ederken "Muhafazakar Parti, Yeni Düzen Partisi, Büyük Anadolu Partisi, Halk Partisi, Sosyalist Parti, Bayrak Partisi, Milliyetçi Çalışma Partisi, Demokratik Banş Hareket ile ilgili davaların ise reddine karar verildi.. Kapatılmaya ilişkin 21 adet davanın dördünün lâiklik ilkesine; l3 ünün devletin bölünmez bütünlüğü ilkesine aykırılığa, dördünün de teknik mevzuat eksikliğine dayandığı belirtildi. Laiklik ilkesine aykınlıktan kapatılan partilerin, milli NizamPartisi, Türkiye Huzur Partisi, Fazilet Partisi ve Refah Partis'nin olduğu kaydedildi.

Not: Bu çalışma Yeni Türkiye dergisinde yayımlanan, Cumhuriyet Tarihi boyunca siyasi Partilerimiz başlık araştırma yazısından alıntı yapılarak sn. Evin Göktaş tarafından haberleştirilmiş ve cumhuriyet gazetesinde yayımlanmıştır. Habere kaynak olan araştırma yazısı Yeni Türkiye dergisindeki araştırma başlıklı bölümde bulunmaktadır. Araştırmamda kaynak eser olarak faydalandığım ve çok geniş alıntılar yaptığım ‘Türkiye de Politika’ isimli eserin sahibi Agabeyim sn. Süleyman Çoşkun’a bu kıymetli eseri siyaset tarihine kazandırdığı için ve bu zahmetli haber çalışması için Evin beye teşekkürlerimi burada da belirtmek isterim. Hacı Ali Özhan

 hacialiozhan@mynet.com