Soru-1-Türkiye'nin bir hukuk devleti mi, yoksa kanun devleti mi olduğu en çok tartışılan konuların başında geliyor. Sizin bu tartışmalara yaklaşımınız nedir ?

Soru-2- Hukuk devleti ile kanun devleti ayrımını misallendirir misiniz? Ne gibi özellikler taşırlar?

HAÖ--Kanun ile hukuk arasındaki fark, "olan" ile "olması gereken" arasındaki fark olarak da görülebilir. Kişilere ileri düzeyde hak verilmesi, özgürlüklerin çoğalması, fikri iyidir de, ancak Türkiye'nin özel koşulları buna müsait değil gibi tartışmalar, kanun ye hukuk arasındaki ayırıma işaret etmektedir. Sorun yaklaşım biçimiyle doğrudan ilgilidir. Örneğin; kişi haklarına mı, yoksa devletin haklarına mı öncelik vereceksiniz? Bu temel bir ayırımdır. Bakış açınıza göre de değerlendirme yaparsınız.

Devletin bütün organları kanunlara ve diğer hukuk kurallarına tümden tam bir bağlılık göstermeli, kendini bağlı görmeli, uyulmadığında da yapılan işlem geçersiz olmalıdır. Vatandaşından kurallara uymasını bekleyen devlet, eğer hukuk devletiyse öncelikle ve kesinlikle kendisi buna uymalıdır

Soru-3- Sizce Türkiye hukuk devleti olma vasıflarını taşıyor mu?

Nitekim bütün kanunlarımızda her yasama döneminde düzeltmelerle onlarca kez değiştirilmişlerdir. Anayasa kişi hakları bölümünde geniş haklar tanınmasına rağmen istisnalarla bu haklar neredeyse tümden geri alınmaktadır. Kanunlardaki anayasaya uygunluk değişiklikleri yapılmamıştır. Hepimizin yakındığı düşünce açıklama özgürlüğü konusunda gerek anayasa gerekse ceza kanunlarımız çok geridedir.

Örgütlenme özgürlüğü konusunda da Türkiye çok geridedir. Bir kere siyasal partilerin kapatılması demokratik bir devlette olamaz. Hem de mutlak anlamda hiçbir parti kapatılmamalıdır. Nitekim Avrupa ülkelerinin büyük çoğunluğunda partilerin kapatılması tedbiri kaldırılmıştır. Kuşkusuz suç işleyen parti yöneticisi işlediği suçun cezasını kişisel olarak çeker. Bizdeki yasaklar tam uygulanırsa kapatılmayacak parti yok DSP, ANAP ve DYP'de bile kapatılabilir.

Dernek üyeliği, siyasal parti üyeliğine getirilen sınırlamalarda aşırı düzeydedir. Geçmişte hapis cezası almış kişilerin yaşam boyu örgütlenme özgürlüğünden mahrum olması ne kamu düzeniyle ne de toplumsal fayda adına savunulmaz. Örneğin Akın Birdal İHD Genel Başkanlığını yasal engeller nedeniyle bırakmak zorunda kaldı. Yine Hasan Celal Güzel' in, Recep Tayyip Erdoğan'ın bir siyasi parti üyesî olmalarını engelleyen kanun hükmü demokrasilerde savunulabilir mi?

Vatandaşların sosyal güvenliğini, iş güvenliğini, ortalama ekonomik yaşam koşullarını sunamamış bir devlet suçları önleyici, azaltıcı olamayacaktır. Bu konulardaki evrensel genel ilkelere "kapalı" bir devlet uygar bir devlet sayılamayacağından hukuk devleti de sayılamaz. "Kanunlarımız vardır, uymayanları da cezalandırırız" yaklaşımıyla çağdaş devlet olunamaz, Suçların nedenine, suç işleme eğilimlerine, insani ihtiyaçlara ve beklentilere kapalı kanunlar hiçbir ülkede başarılı olmamıştır.

Soru-4- Türkiye'ye egemen olan anlayışın toplumu, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel' inde ifadesinde açıklığa kavuştuğu gibi "tek tip' leştirme projesi var. Buna kimileri "toplum mühendisliği" diyor. Böylesi bir devlet anlayışının nedeni ne olabilir?

HAÖ-- Kanunlar, sosyal ihtiyaçları karşıladığı oranda çağdaştır. Toplumsal ihtiyaç ve beklentilere ters düşen bir kanunun gerçekte başarı şansı yoktur Örneğin kaçak yapılaşmayı, gecekondulaşmayı ne kadar ceza yaptırımı da koysanız önlemeniz mümkün değildir. Çünkü arsa üretimi ve kente göçü düzenlemeyen sosyal yasa hükümleri olmadan, bu problemin gecekondu yıkımı ile önüne geçilemez. Nitekim kanunlarımız başarılı olmamış,

yer yer çıkarılan af kanunlarıyla konu geçiştirilmeye çalışılmış ve kentlerimiz çarpık, kötü, kullanım sorunlu yapılanmışlardır.

Toplum Mühendisliği kavramını söyleyenlerin, toplumsal ihtiyacı karşılama amaçları ve niyetleri yok. Dışarıdan topluma kanun dayatılması olarak görüyorum. Toplumun geri olduğu, uygar kanunlara hazır olmadığı, kendi yararını düşünecek yeterlilikte olmadığı gibi değerlendirmelerle birilerinin toplum adına ihtiyaç tesbiti yapıp onun kanunlaşmasını istemesi yöntemi doğru da değildir, demokratik de. Burada asıl gizlenen niyet, o birilerinin kendi istek ve beklentilerinin gerçekleşmesini istemeleridir. Tek tip düşünce ve insan istenilmesi, egemen düşünce ve kesimin çıkarlarının zedelenmesine denk düşer. Başka düşüncelere kapalı olmak, mutlaka çıkarcı olmayla ilgilidir. Her konuda, her alanda başka düşüncelere kapalı olunması, farklı önerilerin suçlanmasının temelinde o konudaki egemenlerin çıkarlarının azalması vardır.

Toplumun ihtiyaçlarının tesbiti mühendisliği gerektirmeyecek kadar açık, ortada duruyor. Yeter ki, gerçekten toplumun gerçek sorunlarıyla, onların gerçek nedenleriyle ilgilenilip çözümler bulunması istenilsin. Böyle bir devlet mutlaka faşist özellikler taşır. Bu faşist özelliklerin boyanarak sunulması, toplum mühendisliğini tarif ediyor.

HAÖ-- Her düzenin kendisini koruyacağı, devletin temeli olan kavramlara zarar veren düşüncelerin yasaklanması gerektiği, özgürlüklerin sonsuz olamayacağı gibi gerekçelerle, devlete hakim olan resmi düşüncelerin dışındaki fikirlere karşı yasaklamalar, cezalandırmalar ne yazık ki, her dönemde yaşandı. Hatta mevcut düzeni korumak adına darbe yapılabileceği görüşü bazı hukukçularımızca dahi söylenmekte. Değişik dönemlerde değişik tehlikeler üretilerek yoğun baskılar yapılabilmektedir. 1985 yılına kadar komünistler üzerindeki yoğun baskı hepimizin malumudur. 1980 yılından sonraki Kürt konusundaki sorunlar, 28 Şubattan sonra İslami kesime yönelik sorunlar yaşamımızı, hak ve özgürlüklerimizi doğrudan etkileyecek nitelikte ve kapsamda halen mevcuttur.

Bir sorunun çözümü. hiçbir zaman yasaklama, baskı olmamalıdır. Yasaklama ve cezalandırma ile sorun çözülmez, azalmaz da. Aksine daha da tehlikeli ve çözümsüz hale gelir. Nitekim şimdiye kadar da hiçbir sorun yasakla, ceza ile çözülmemiştir. Türkiye'de bazı düşünceleri açıklamak suç. Suç olan düşüncelere yada onları çağrıştıran düşünce açıklamaları da bu nedenle cezalandırabilmektedir. Aydınların yaşadığı sorun budur.

Bazı fikirleri programına alan, bazı konularda çözüm önerileri getiren bir siyasi partinin kapatılması kanunun açık hükmüdür. Yani rejim, bir partinin halkın önüne çıkıp istediği fikirleri açıklayıp oy almasını, bunu meclise yansıtmasını, iktidara gelip bu yönde uygulama yapmasını yasaklıyor. Kanımca sorunda buradan çıkıyor.

Anayasa Mahkemesi kurulduğu 1961 yılından bu yana 1980 yılına kadar 6 adet siyasi partiyi kapattı. 1983 yılından bu yana ise 33 tane kapatma davası görüldü. Bunlardan 17 tanesinin kapatılmasına karar verildi. 1983'den bu yana kurulan siyasi partilerimizin sayısı 105'dir. 23 tane hülle, muvazaa partisi ile 12 tane kendi iradesiyle kapanan partiler çıkarırsak, geriye kalan partilerimizin yarısı kapatma davalarıyla yüz yüze kalmıştır. Vazgeçilmez dediğimiz partilerin yaşama hakkı ne yazık ki böylesine müdahalelere açıktır.

Kapatma çözüm olmadığı için, kapatılan partilerin yerine, onların fikirlerini taşıyan partilerin kurulması halinde bahsedilen kanuni, polisiye tedbirlerle önleri kesilmek istenmektedir.

HAÖ-- Biz hukukçular kanunları uygularken bir görev yapıyoruz. Bu görev kanunlarla sınırlıdır. Kanun koyucunun amacıyla, dedikleriyle, demek istedikleriyle yani lafzı ve ruhuyla bağlıyızdır. Kuşkusuz kanunların uygulandığı konular hakkında bir hakimin, savcının kişisel görüşleri, tercihleri, değerlendirmeleri olabilir. Ancak, kişisel düşüncelerini görevini yaparken tamamen bir kıyıya bırakabilmelidir. Aksi halde hakimler devletinden bahsedilir. Özellikle siyasi alandaki siyasi kavramlarla, siyasi konularla ilgili davalarda kendi kişisel görüşlerimizin hiçbir etkisinde kalmadan, mümkün olan tam bir tarafsızlık ve yargılama yapılmalıdır. Başka türlü adaletin tecellisi mümkün olmaz. Bir hakim veya savcı gerçekte böyle olduğu düşünülmelidir. Yani kamuoyu ve yargılanan tarafların bu yönde bir şüphe duyacakları her şeyden kaçınılmalıdır.

HAÖ--Sizin belirttiğiniz kişiler, görev yaparken sürekli tartışma konusu olmuşlar, toplumun bir kesimince ödüllendirilip, siyasi tartışmaların içine çekilmişlerdir. Bir hakim ve savcının böyle bir ortama meydan vermemesi, ortaya çıkmış bir durum varsa da bunu önlemeye çalışması gerekir. Tartışmaların halen devam ettiği, tarafsızlık kavramının zedelendiği ne yazık ki, bir vakıadır. Bir uyuşmazlıkta hak dağıtmak, hakkaniyeti bulmak, adaleti kurmak gerçekte zor bir görevdir. Her hakim ve savcı görevin bu hassasiyeti ile hareket etmelidir. Burada şunu da belirtmek gerekir ki, kanunlardaki açık, anlaşılır olmayan soyut ifadeler hakimlerin, savcıların işini zorlaştırmaktadır. Bu kesinlikle kabul edilemez. Bu durumda hakim ve savcı kendi değerlendirmeleri, bakış açısı ile yasayı uygulamak zorunda kalıyor. Benzer olaylarda farklı kararlar çıkabiliyor. Bazı yakınmaların nedeni, kanunlardan kaynaklanmaktadır.

Soru-8- DGM' lerın varlığı da sürekli tartışılmakta...

HAÖ-- 1983 yılında kurulan DGM' lerin kuruluş amacı, devletin varlığı ve devamlılığıyla ilgili suçlarda çabuk ve isabetli kararlar verecek özel uzman mahkemelerin bulunması ihtiyacı olarak belirtilmiştir. Uygulamada hiçbir zaman uzman mahkeme sayılacak görevler verilmemiş, ağır ceza mahkemesinin benzeri olarak, bir kısım ağır cezalık suçları yargılamakla görevlendirilmiştir.

Üstelik hızlı bir yargılama amaçlanmışken Ağır Ceza Mahkemeleri ile arasındaki görev uyuşmazlıkları nedeniyle gecikmelere neden olmuştur. En son örneği kamuoyunun Ulucanlar davası olarak bilinen Cezaevindeki ölümle sonuçlanan davadır.

Yine isabetli kararlar verme oranı, Ağır Ceza Mahkemelerinden daha fazla değildir. Ceza yargılamasında iki başlılık doğurması nedeniyle başka sorunlara neden olduğu da bilinmektedir.

1982 Askeri darbe anayasasının ürünü olan DGM'lerin tümden kaldırılması hiçbir mahsur doğurmayacaktır. Geç kalınmış olsa da AB adaylığı nedeniyle de isabetli olacaktır. Ayrıca hukukun siyasallaştığı tartışmalarını azaltacağı içinde tercih edilmelidir. En azından DGM'lerin varlığı, uygulama ve sonuçlan üzerinde objektif olarak bilimsel yöntemlerle tesbitler yapılarak ciddi tartışmalar dizisi ile ülke gerçeklerine uyarlanmalıdır.

HAÖ-- Öncelikle, Silahlı kuvvetlerin kurum olarak görev alanı ve yetkilerinin çok açık olarak belirlenmesi gerekir. Genelkurmayın, Hükümetle, Başbakanla, MS Bakanı ile ilişkisi net olmalıdır. İç güvenlikle ilgili hangi konularda hangi hallerde görevlendirme yapılacağı anlaşılır olarak kanuna aktarılmalıdır.

Yargı kuvvet olarak anılmasına karşın uygulamada Adalet Bakanlığı'nın içine sıkışmış, onun bir parçası kadar zayıf kuvvette bırakılmıştır. Yargı ayrı bir kuvvet olarak yasama ve yürütmeden bağımsız ve özerk olarak yapılanmalıdır. Bunun için Yargı Konseyi veya başka bir isimle, tamamen hakim ve savcıların seçimiyle veya Yüksek mahkemelere ayrılan oranda yüksek mahkeme üyelerinin seçimiyle belirlenen kişilerden Yargı Konseyi oluşmalıdır. Görev süresi emekli yaşıyla değil belirli bir süreyle sınırlanmalıdır.

Hatta üyeliğin düşümüne karar verecek bir yöntem dahi bulunmalıdır. Keza yüksek mahkeme üyelerinin seçiminde de Cumhurbaşkanının yetkileri kesinlikle tümden kaldırılmalıdır. Yargı organları tamamen kendi içinden seçim yöntemi ile oluşmalıdır. Yargı konseyi, hakim ve savcı sayısı ile mahkeme sayısını belirlemeli, buraya atanacak hakim ve savcıyı kura usulü ile atamalıdır.

Keza hakim ve savcıların özlük haklarına, maaşlarına, disiplin koğuşturmalarına Yargı Konseyinde karar verilmelidir.

Hakim ve savcıların, Adalet Bakanlığı müfettişlerince disiplin yönünden soruşturulması, görevle ilgili teftiş yapılıp rapor verilmesine son verilmelidir. Bu yetkiler tamamen yargı bağımsızlığını doğrudan etkileyen konular olup Yargı Konseyi'nce yapılmalıdır.

Adliyelerin altyapısı, personeli, bütçesi Yargı Konseyi'nce Maliye Bakanlığı'na bildirildiğinde, aynen ve derhal ödenmelidir.

Bütün hukukçuların kabul ettiği istinaf Mahkemeleri, bölge mahkemeleri artık kaçınılmaz zorunlu bir ihtiyaçtır.