จิตตสังคหวิภาค

จิตคืออะไร

สภาพหรือลักษณะของจิต

จำแนกจิตเป็น ๔ ประเภท

มีแผนผังดังนี้

กามาวจรจิต

อกุสลจิต

โลภมูลจิต

โทสมูลจิต

โมหมูลจิต

สัมปยุตตในอกุศลจิต

อกุสลกรรมบถ

ผลแห่งโลภะ โทสะ โมหะ

อกุสลจิตเป็นธรรมที่ควรละ

จำแนกอกุศลจิตโดยประเภทต่าง ๆ มีชาติเภทเป็นต้น

อเหตุกจิต

อกุสลวิบากจิต

อเหตุกกุสลวิบากจิต

อเหตุกกิริยาจิต

อุปปัตติเหตุ แห่งอเหตุกจิต

                                                                                                                อกุสลวิบากจิต ๗
                                        กามาวจรจิต ๕๔        อเหตุกจิต ๑๘       อเหตุกกุสลวิบากจิต ๘
                                                                                                                อเหตุกกิริยาจิต ๓

                                                                                                                มหากุสลจิต ๘
                                                                  กามาวจรโสภณจิต ๒๔    มหาวิบากจิต ๘
             โลกียจิต ๘๑                                                                           มหากริยาจิต ๘

                                                                                                            รูปาวจรกุสลจิต ๕
จิต๘๙                                                   รูปาวจรจิต ๑๕                    รูปาวจรวิบากจิต ๕
                                                                                                            รูปาวจรกิริยาจิต ๕
                                       มหัคคตจิต ๒๗
                                                                                                             อรูปาวจรกุสลจิต ๔
                                                                  อรูปาวจรจิต ๑๒               อรูปาวจรวิบากจิต ๔
                                                                                                                อรูปาวจรกิริยาจิต ๔

            โลกุตตรจิต ๘                           โลกุตตรกุสลจิต หรือ มัคคจิต ๔
                                                                    โลกุตตรวิบากจิต หรือ ผลจิต ๔

ทวารของอเหตุกจิต
จักขุวิญญาณ ๒ ดวง       อาศัยเกิดทาง      จักขุทวาร
โสตวิญญาณ ๒ ดวง       อาศัยเกิดทาง      โสตทวาร
ฆานวิญญาณ ๒ ดวง      อาศัยเกิดทาง      ฆานทวาร
ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง    อาศัยเกิดทาง      ชิวหาทวาร
กายวิญญาณ ๒ ดวง       อาศัยเกิดทาง       กายทวาร

วัตถุของอเหตุกจิต
จักขุวิญญาณ   ๒ ดวง อาศัยเกิดที่ จักขุวัตถุ
โสตวิญญาณ    ๒ ดวง อาศัยเกิดที่ โสตวัตถุ
ฆานวิญญาณ   ๒ ดวง อาศัยเกิดที่ ฆานวัตถุ
ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง อาศัยเกิดที่ ชิวหาวัตถุ
กายวิญญาณ    ๒ ดวง อาศัยเกิดที่  กายวัตถุ

อารมณ์ของอเหตุกจิต

แสดงอเหตุกจิต ๑๘ โดยวิถีจิต

จำแนกอเหตุกจิตโดยประเภทต่างๆ มีชาติเภทเป็นต้น

โสภณจิต กับ อโสภณจิต

กามาวจรโสภณจิต

มหากุสลจิต ๘ ดวง
มหาวิบากจิต ๘ ดวง
มหากิริยาจิต ๘ ดวง

มหากุสลจิต

บุญกิริยาวัตถุ ๑๐

มหาวิบากจิต

สมังคิตา
การบำเพ็ญกุสลก็ดี การกระทำอกุสลก็ดี ย่อมต้องมีสมังคิตา (ย่อมต้องประกอบพร้อมมูลด้วยธรรม) ๕ ประการ คือ

มหากิริยาจิต

จำแนกกามาวจรโสภณจิตโดยชาติเภทเป็นต้น

การยิ้มและหัวเราะ

แสดงชาติแห่งกามาวจรจิต

รูปาวจรจิต

๑. รูปาวจรกุสลจิต ๕ ดวง ได้แก่
- รูปาวจรปฐมฌานกุสลจิต
- รูปาวจรทุติยฌานกุสลจิต
- รูปาวจรตติยฌานกุสลจิต
- รูปาวจรจตุตถฌานกุสลจิต
- รูปาวจรปัญจมฌานกุสลจิต
๒. รูปาวจรวิบากจิต ๕ ดวง ได้แก่
- รูปาวจรปฐมฌานวิบากจิต
- รูปาวจรทุติยฌานวิบากจิต
- รูปาวจรตติยฌานวิบากจิต
- รูปาวจรจตุตถฌานวิบากจิต
- รูปาวจรปัญจมฌานวิบากจิต
๓. รูปาวจรกิริยาจิต ๕ ดวง ได้แก่
- รูปาวจรปฐมฌานกิริยาจิต
- รูปาวจรทุติยฌานกิริยาจิต
- รูปาวจรตติยฌานกิริยาจิต
- รูปาวจรจตุตถฌานกิริยาจิต
- รูปาวจรปัญจมฌานกิริยาจิต

ฌาน คืออะไร

นิวรณ์ของฌาน

การเผานิวรณ์และประเภทแห่งฌาน ๕

• วิตก เผา ถีนมิทธนิวรณ์
• วิจาร เผา วิจิกิจฉานิวรณ์
• ปิติ เผา พยาปาทนิวรณ์
• สุข เผา อุทธัจจกุกกุจจนิวรณ์
• เอกัคคตา เผา กามฉันทนิวรณ์

อารมณ์ที่ให้เกิดฌาน

• ๑) ปฐวีกสิณ คือ เพ่งดิน
• ๒) อาโปกสิณ คือ เพ่งน้ำ
• ๓) เตโชกสิณ คือ เพ่งไฟ
• ๔) วาโยกสิณ คือ เพ่งลม
• ๕) นีลกสิณ คือ เพ่งสีเขียว
• ๖) ปีตกสิณ คือ เพ่งสีเหลือง
• ๗) โลหิตกสิณ คือ เพ่งสีแดง
• ๘) โอทาตกสิณ คือ เพ่งสีขาว
• ๙) อากาสกสิณ คือ เพ่งที่ว่างเปล่า
• ๑๐) อาโลกกสิณ คือ เพ่งแสงสว่าง

• ๑) ศพที่ มีอาการขึ้นพอง
• ๒) ศพที่ เน่า ขึ้นเขียว
• ๓) ศพที่ มีน้ำเหลืองน้ำหนองไหลออกมา
• ๔) ศพที่ ถูกตัดขาดเป็นท่อน ๆ
• ๕) ศพที่ ถูกสัตว์แทะกัดกิน เหวอะหวะ
• ๖) ศพที่ มือ เท้า ศีรษะอยู่คนละทางสองทาง
• ๗) ศพที่ ถูกสับฟันยับเยิน
• ๘) ศพที่ มีโลหิตไหลอาบ
• ๙) ศพที่ มีหนอนไชทั่วร่างกาย
• ๑๐) ศพที่ เหลือแต่กระดูกกระจัดกระจายไป

ฌานจตุกนัย

รูปาวจรกุสลจิต

รูปาวจรวิบากจิต

รูปาวจรกิริยาจิต

อรูปาวจรจิต

อรูปาวจรกุสลจิต

อรูปาวจรวิบากจิต

อรูปาวจรกิริยาจิต

มหัคคตจิต

จำแนกมหัคคตจิต โดย

โลกุตตรจิต

การประหารกิเลส

โลกุตตรกุสลจิต หรือ มัคคจิต

โลกุตตรวิบากจิต หรือ ผลจิต

โสดาปัตติมัคคจิต คู่กับ โสดาปัตติผลจิต

สกทาคามิมัคคจิต คู่กับ สกทาคามิผลจิต

อนาคามิมัคคจิต คู่กับ อนาคามิผลจิต

อรหัตตมัคคจิต คู่กับ อรหัตตผลจิต

พระอรหันต์มีหลายประเภท

โลกุตตรจิตอย่างพิสดาร

จำแนกโลกุตตรจิตโดยชาติเภทเป็นต้น

จำแนกจิตทั้ง ๘๙ โดยชาติเภท

จำแนกจิต ๘๙ โดยภูมิเภท

จำแนกจิตโดยย่อและจิตอย่างพิสดาร

จำแนกจิต ๘๙ โดยเวทนาเภท

จำแนกจิต ๘๙ โดยเหตุเภท

จำแนกจิต ๘๙ โดยสังขารเภท

จำแนกจิต ๘๙ โดยสัมปยุตตเภท

จำแนกจิต ๘๙ โดยโสภณเภท

จำแนกจิต ๘๙ โดยโลกเภท

จำแนกจิต ๘๙ โดยฌานเภท

จำแนกโลกุตตรจิตโดยองค์ฌาน

ฌาน กับ มัคคผล

ฌานจิต ๖๗

จำนวนกุสลจิตและวิบากจิตโดยพิสดาร

อวสานคาถา