Intervista ma' 

Henry Holland

Henry Holland, imwieled il-Furjana fil-11 ta’ Ġunju, 1957, huwa wieħed mill-awturi l-iktar interessanti li għandna f’Malta llum. Il-ktieb tal-poeżiji tiegħu L-Artist tat-Trapiż (1996) jipproponi stil ġdid ta’ kitba, lingwaġġ poetiku ġdid, bħallikieku l-lingwa tal-bar daħlet fil-poeżija biex iġġeddidha u ġġedded lilha nfisha, l-aktar permezz ta’ metafori qawwijin li ma jintesewx malajr minn dawk li jaqrawhom jew jisimgħuhom. 

Holland iggradwa fl-Ingliż mill-Università ta’ Malta fl-1978 u ilu ma’ l-għoxrin sena jgħallem il-lingwa u l-letteratura Ingliża fl-iskejjel sekondarji u post-sekondarji minn meta ggradwa. L-ewwel poeżiji tiegħu dehru fl-antoloġija Nisġa ta’ l-1982. Il-poeżija tiegħu “Il-Ġnien” dehret għall-ewwel darba fil-ġabra Proġett Bla Millennju (1998). In-novella tiegħu “Il-Ġrieden” ġiet ippubblikata bit-Taljan fir-rivista Taljana Narrasud (Ruma, 2000) u bil-Malti fil-ġabra Kitbiet mill-Mediterran (2000).  

 

  

 

Liema taħseb li huma l-kittieba jew artisti oħrajn li influwenzaw l-aktar il-kitba tiegħek?

Għadni ma ktibtx daqstant biex forsi wieħed jista’ jara xi influwenza ovvja jew determinanti fix-xogħol tiegħi. Naħseb iżda li f’L-Artist tat-Trapiż hemm bħal ton in ġenerali li huwa dak ta’ l-ironija. Din naħseb trawmet fija permezz tal-qari li għamilt meta kont nistudja il-letteratura Ingliża l-Università. Naħseb ukoll li l-qari li jkun wieħed għamel f’żgħożitu jibqa’ miegħu u għalhekk hemm xi traċċi tal-pessimiżmu ta’ Leopardi u Giovanni Verga li studjajt is-‘sixth form’. Wisq iktar pero’ hemm, għal darb’oħra, l-ironija li tinsab u li sibt fin-novelli ta’ Chekhov u James Joyce. 

X’inhuma l-kwalitajiet li jolqtuk l-aktar f’Seamus Heaney u Philip Larkin?

F’Seamus Heaney il-preċiżjoni, it-tħaddim tal-metafora f’waqtha, is-senswalità, u l-effett aħħari ta’ kull poeżija tiegħu, effet li jkollok bħal tistagħġeb kif donnu bla ebda sforz laqat il-musmar fuq rasu. Ma nafx il għala jtini impressjoni wkoll li huwa raġel tajjeb, sensittiv u koerenti. P. Larkin jiffoka fuq il-ħajja ta’ kuljum u fil-lingwaġġ ta’ kuljum jgħid dak li hu, mingħajr xinxilli, mingħajr kompromessi, anke jekk dak li hu, hu terribbli. Kuraġġuż immens, akkost li jiġi mibgħud.

Tippreferi tikteb il-poeżiji jew l-istejjer?  

Ma naħsibx li hi  kwistjoni ta’ preferenza. Jekk l-ispunt, hu x’inhu, huwa poetiku, tinkiteb poeżija; jekk fl-idea hemm forma, anke minima, ta’ xi ‘plot’ jew in-neċessità ta’ żvolġiment narrattiv, toħroġ bil-mod il-mod, storja. Biss fl-istorja nnifisha jista’ jkun hemm elementi poetiċi, simboliċi, u l-bqija.

Meta bdejt tikteb?

Sewwa sew ma nafx. Pero’ li ngħid l-istejjer jew nikteb l-esejs l-iskola dejjem għal qalbi. Naħseb li bdejt nikteb b’mod “letterarju” meta kelli sittax-il sena.

Għaliex tikteb?

Domanda diffiċli immens. L-ewwelnett nemmen fil-bżonn tal-bniedem li jikkomunika. Kull forma ta’ letteratura, fl-opinjoni tiegħi, hi forma ta’ komunikazzjoni, jew għallinqas, attentat. ċertu poeta Paul Celan jiddeskrivi dan l-attentat bħala “a message in a bottle”. Jista’ jasal jew jista’ ma jasalx. Wieħed dejjem jispera li jasal. U l-konsegwenza? Ebda kittieb, għallinqas modern, ma jrid jgħallem jew jippriedka. għallinqas pero’ jista’ jiċċaqlaq. Dan iċ-ċaqliq naħseb li huwa neċessarju.

Taħseb li jista’ jiġi żmien meta ma tibqax temmen fil-letteratura jew fil-bżonn li tikteb?

Dan huwa proċess. Jekk kittieb m’għandux xi jgħid aħjar ma jikteb xejn. Dment li wieħed jibqa’ jħoss li għandu bżonn jew jista’ jgħid xi ħaġa, għandu jikteb. Jekk xi darba fil-futur, il-letteratura tisparixxi naħseb li allura sinjal li m’għadx hemm bżonnha. żgur pero’ li jinħolqu forom oħra ta’ espressjoni artistika. Kulħadd jaf li, pereżempju, il-film hu l-arti predominanti ta’ żmienna.

X’inhu x-xebh, u x’inhuma d-differenzi li tara bejn l-ewwel poeżiji li ppublikajt f’NISĠA u l-poeżiji ta’ L-ARTIST TAT-TRAPIŻ?

Il-pubblikazzjoni NISĠA kien xogħol kemmxejn mgħaġġel. Ma jiddispjaċini xejn li ppubblikajt fih iżda ċertu xogħol naħseb li ma nippublikahx issa. Hemm ċertu diżattenzjoni fi wħud mill-poeżiji u element ta’ ‘self indulgence’ li xi traċċi tiegħu jinstabu wkoll f'L-Artist tat-Trapiż. F’dan ta’ l-aħħar ippruvajt inkun aktar preċiż. Ippruvajt bħal speċi nneħħi x-xaħam żejjed u nħalli l-muskolatura tidher aktar.

Meta tikteb tfittex l-innovazzjoni lessikali u stilistika? Tfittex li tikteb dwar temi u realitajiet li tħoss li ħaddieħor ma ttrattax?

Ma naħsibx li dan iseħħ għal kollox b’mod premeditat. Il-forma u l-istil joħorġu mill-bżonnijiet ta’ l-idea fiha nnifisha. Dak li trid tgħid jurik hu stess kif għandek tgħidu. Dwar temi u realtà naħseb li r-realtà ta’ kull bniedem hi realtà unika għall-individwu stess u għalhekk hi differenti minn ta’ ħaddieħor. Bħala temi naħseb li dawn jinqasmu fi tnejn: it-temi ta’ perjodu partikolari, storiku u l-post, allura fil-każ tiegħi, Malta bejn l-aħħar tas-seklu 20 u l-kumplament u, it-tieni, it-temi biex ngħid hekk universali: l-imħabba, il-mewt, Alla, eċċ.

Kieku kellek issemmi xi preġji u xi difetti tal-letteratura Maltija ta’ llum xi ssemmi?

Irrid noqgħod attent hawnhekk għax miniex kritiku. Forsi xi kultant nieħu l-impressjoni li għax kitba hi bil-Malti, allura ma tiġix ikkritikata kif suppost i.e. li wieħed jara l-valur intrinsiku tax-xogħol. Preġju ewlieni hu li ħafna kittieba wrew, permezz tax-xogħol tagħhom, li l-Malti jista’ jintuża bħal kull lingwa oħra biex tesprimi ruħek u li huwa xejn inqas mill-Ingliż, mit-Taljan, u l-bqija

X’sehem tipprova tagħti lill-metafora fil-poeżija tiegħek?

Il-metafora hi sa ċertu punt il-qofol tal-poeżija. Jien, personalment, noqgħod attent li l-metafora, jew il-lingwaġġ metaforiku, nintegrah fit tħaddin tal-poeżija stess. Ma tantx jogħġbuni (biex ngħid hekk) metafori “diffiċli”, jew metafori li jersqu lejn is-simboliżmu (jew simboliżmu żejjed).

F’liema mumenti l-aktar li tikteb? Normalment x’inhu l-punt tat-tluq: kelma, idea, wiċċ, esperjenza, l-ewwel vers?

Naħseb li semmejt diversi punti tat-tluq. Interessanti wkoll li tkun għaddejt minn xi esperjenza, imbagħad wara xi żmien, ġieli anke sitt xhur wara, xi ħaġa tfakkrek fiha u ttik l-ispunt għall-kitba. Eżempju ta’ dan hi “Poeta Irlandiż”, f’L-ARTIST TAT-TRAPIŻ. Biss il-mument propizju ta’ meta nikteb huwa teoretikament, il-ħin kollu.

X’importanza għandu l-ewwel vers fil-kitba tiegħek?

L-ewwel vers huwa fundamentali kemm għall-qarrej kif ukoll għall-kittieb stess. Ġieli fl-ewwel vers ikun hemm ippressat, biex ngħid hekk, il-bqija tal-poeżija kollha. Huwa forsi l-aktar vers diffiċli għax jorbot mal-mument tan-nebħa. Nixtieq pero’ nenfasizza li aktar milli l-vers, li kull kelma għandha l-importanza tagħha.

X’inhuma l-proġetti letterarji tiegħek għall-ġejjieni?

Li nkompli nikteb jew naħdem fuq il-poeżija. Qiegħed ukoll nispiċċa numru ta’ novelli u bdejt forma ta’ “djarju” fuq it-tfulija tiegħi.

Temmen li l-awturi Maltin jistgħu, jew għandhom, jaħdmu flimkien? Kif, konkretament?

Aktar milli jaħdmu flimkien jew joħolqu xi “skola”, naħseb li jkun tajjeb li jiddiskutu fuq ir-radju, gazzetti eċċ. u anke pubblikament, ix-xogħlijiet tagħhom. Jistgħu jsiru xi forma ta’ ‘symposium’ jew sempliċi laqgħa fejn il-kittieba jiddibattu fuq dak li nkiteb kemm fil-passat u fil-preżent.

Taħseb li l-kittieba Maltin għandhom sehem bħala kummentaturi tas-soċjetà Maltija u dinjija?

Kull kittieb huwa kummentatur, tas-soċjetà u tad-dinja għax huwa parti minn dik is-soċjetà partikolari u tad-dinja in ġenerali. Pero’, jekk huwa kittieb il-kummenti tiegħu jridu jkunu imwaħħdin u maħdumin fil-kitba tiegħu. Verament li l-letteratura m’għandhiex dak l-effett immedjat bħall-ġurnal iżda m’għandhiex lanqas is-superfiċjalità u l-għaġġla ta’ kummenti magħmulin “ad hoc”.

Kemm taħseb li l-kitba tiegħek hija ħielsa, jew marbuta, ma’ l-ideoloġiji li jiddominaw ħajjitna llum?

Hawn min jgħid li ż-żmien ta’ l-ideoloġiji spiċċa. The End of History bħalma jsostni Fukuyama fil-ktieb ta’ l-istess titlu. Bħala ideoloġija politika m’għandix. Is-simpatija tiegħi huma ma’ dak kollu li hu uman. (Fil-poeżija “Il-Katidral” il-punt anti-ideoloġiku huwa enfasizzat.

It-tfulija hija tema importanti għalik: għaliex?

It-tfulija għalija hi tema importanti ħafna. Jew aħjar l-importanza tagħha mhix fiha nnifisha iżda sservi bħala sors, jew għajn li ma jispiċċa qatt. L-esperjenzi, is-sensazzjonijiet tat-tfulija jibqgħu miegħek u naħseb li jsawru ħafna mill-karattru ta’ dak li jkun. Vjaġġ lura lejn it-tfulija hu vjaġġ lura lejn l-oriġini biex ngħid hekk.  

Adrian Grima

Ħajr lil Ramona Vassallo

Marzu 2000

Għall-Ewwel Paġna