Għaliex
tikteb?
Kont naħseb li nikteb għax bdejt inħossni responsabbli li nagħmel hekk. Illum naħseb li nikteb għax għandi xi ħaġa xi ngħid fuq is-soċjetà ta’ madwari li nħoss li kemm kittieba oħrajn u kemm akkademiċi li suppost xogħolhom huwa li janalizzaw is-soċjetà li qegħdin ngħixu fiha qegħdin jabdikaw minn dan ix-xogħol. Hemm ukoll element ta’ egoċentriżmu li jimmotivani nikteb. La nħoss li nkun għidt kollox, nieqaf.
X'iġiegħlek tuża ħafna l-endekasillabu fil-poeżiji tiegħek?
Bdejt nuża l-endekasillabu b’eżerċizzju ta’ dixxiplina fuqi nnifsi. Bdejt inħoss li l-poeżija Maltija, taħt l-iskuża li l-vers liberu huwa l-vers awtentiku li wieħed ‘jaħseb bih’, bdiet issir dilettanteska, xi ħaġa li kapaċi jagħmel u jikteb kulħadd. Allura jum fost l-oħrajn iddeċidejt li niddixplina lili nnifsi. Forsi huwa snobbiżmu dan, nammetti u ma jiddispjaċinix. Illum il-ġurnata din id-dixxiplina tant daħlet fija li nista’ ngħidlek li rari nagħmel korrezzjonijiet meta nikteb poeżija: moħħi sar jaħseb awtomatikament bl-endekasillabu. Ġieli naqbad lili nnifsi nitkellem bih ukoll.
Tħoss li int aktar kittieb ta' poeżija jew ta'narrativa? Għaliex?
Kieku staqsejtni din il-mistoqsija ftit taż-żmien ilu, kont ninfixel u x’aktarx kont noqgħod indur mal-lewża nara nsibx tweġiba jien u nwieġbek. Illum il-ġurnata nħoss li t-tweġiba hija waħda sempliċi: jien (naħseb li jien) kittieb. Irrelevanti l-forma u l-ġeneru. Illum dawn il-kompartimentalizzazzjonijiet saru kważi bla ebda siwi u sens.
Għandek għal qalbek it-teatru - saħansitra fit-tnedija ta' l-aħħar ktieb li ħriġt użajt dan il-medju. Forsi tħoss li t-teatru hu aktar aċċessibbli mill-poeżija? U x'relazzjoni tħoss li hemm bejn dawn iż-żewġ forom t'espressjoni f'ħajtek?
Ix-xogħol fit-teatru jeħodli ħafna ħin u enerġija. Nista’ ngħid li jeħodli ħafna aktar milli teħodli l-kitba. Il-kitba hija sforz solitarju, avolja għidt kemm-il darba li kull silta li ktibt ktibtha “ma’ ħaddieħor” fis-sens li l-kitbiet tiegħi huma frott ta’ numri ta’ inkontri li kelli ma’ nies u sitwazzjonijiet varji. Ix-xogħol fit-teatru, mill-banda l-oħra, huwa kollox minbarra solitarju: trid tagħmlu ma’ ħaddieħor u tagħmlu direttament għal ħaddieħor. Huwa xogħol kollaborattiv li jitfgħek spalla ma’ spalla, spirtu ma’ spirtu, ma’ nies oħrajn: ma’ l-atturi li jaħdmu miegħek u fil-każ tiegħi ma’ atturi u teatranti oħra li jaħdmu fl-istess post fejn naħdem jien. Il-grupp li naħdem miegħu jien jaħdem f’kollaborazzjoni viċina ħafna ma’ grupp ieħor. Teatru Marta Kwitt – il-grupp li issa ili naħdem fi ħdanu ħames snin – u l-Gruppi għall-Inkontri ta’ l-Uman ftaħna studio ta’ riċerka teatrali fin-Naxxar: esperjenza teatrali ġdida f’Malta, li tlaqqa’ żewġ sorsi ta’ riċerka f’kollaborazzjoni diretta u interessanti. It-teatru mhuwiex aktar jew inqas aċċessibbli mill-poeżija. Ma naħsibx.
Il-baħar, ir-riħ, id-denfil, il-kwiekeb, il-beraħ. Donnok f'kitbietek il-ħin kollu tfittex spazji ta' ħelsien. Għaliex?
Għaliex inħoss li pajjiżi huwa soffokanti. Mhux daqstant l-ispazju fiżiku daqskemm is-sitwazzjoni li rrendewh fiha l-politikanti u l-mexxejja l-oħra tagħna, għalkemm ovvjament l-ispazju għandu effett kbir ukoll, m’għandniex xi ngħidu. Malli bdejt insir konxju ta’ dawn ir-restrizzjonijiet qabadni estru kbir li nimraħ. Inħoss ħtieġa kbira ta’ beraħ fiżiku imma aktar minn hekk beraħ spiritwali li hawnhekk ma jagħtikx. Konsegwentament hemm il-ħtieġa kontinwa tal-ħarba, tal-ġirja ‘l barra. Jien għandi relazzjoni stramba u skomda ħafna ma’ Malta. U t-tort ta’ dan kollu hu d-dramm ikrah ta’ l-istorja ta’ dan il-pajjiż, speċjalment dak li ġara fl-adoloxxenza u ż-żgħożija tiegħi. L-istituzzjonijiet li bejniethom jiffurmaw il-poter f’Malta ġegħluni nisħet is-siegħa u l-mument li spiċċajt hawn minn tant irkejjen li hawn fid-dinja.
X'ifisser iż-żingaru għalik?
Libertà, deċentraliżmu, periferija li teħilsek mill-ktajjen li l-istituzzjonijiet, essenzjalment, jorbtu madwarek. Jien kelli esperjenzi ta’ xhur għajxien ma’ komunitajiet żingari fin-nofsinhar ta’ l-Italja. Bħala r-razza Sinti ta’ dan il-poplu vast Romani, dawn kienu komunitajiet sedentarji li tilfu ħafna mill-identita’ Rom oriġinali tagħhom, għalkemm żammew oħrajn. Jekk ma kellhom xejn mir-Rom oriġinali kellhom is-sens ta’ libertà jiddi f’għajnejhom.
Il-ktieb ta' poeżiji Fid-Dar ta' Clara jħaddan 11-il sena ta' poeżija, filwaqt li Il-Ktieb tar-Riħ u l-Fjuri sentejn biss. Kif tispjegaha din il-qabża?
Naħseb li hija kwistjoni ta’ enerġija u forsi ftit maturità wkoll. Ma nafx eżatt. L-enerġija kreattiva ta’ bniedem hija xiħaġa stramba u li tisboq kull ħjiel ta’ kwantifikazzjoni u spjegazzjoni loġika.
Il-qoxra tal-Ktieb tar-Riħ u l-Fjuri
ddisinjajtha int stess. L-attività tiegħek fit-tpinġija tmur lilhinn minn
din il-qoxra?
Interessanti... qatt ħadd ma staqsieni fuq hekk. Għandi ħafna dispjaċiri f’ħajti. Tnejn minnhom huma li miniex pittur u li miniex kompożitur. L-arti plastika u dik mużikali minn dejjem affaxxinawni...ħafna u ħafna iktar mil-letteratura. Sfortunatament l-enerġija kreattiva tiegħi ma mxietx f’dawn iż-żewġ direzzjonijiet. It-tpinġijiet tiegħi huma esperjenzi rari li jiġu bħal sajjetta sabiħa fost il-bnazzi. Il-qoxriet tal-kotba tiegħi, bħala regola, nagħmilhom jien. Tpinġijiet oħra nagħmilhom u nagħtihom lill-ħbieb ta’ ġewwa ħafna u għalhekk huma mxerrdin fi djar ‘l hemm u ‘l hawn. Iżda miniex pittur. Nixtieq!
Fil-lejla letterarja “Gżejjer” li saret fl-Evenings on Campus ta' din is-sena ppreżentajt xogħol differenti minn tas-soltu... X'tikkummenta fuq dan l-iżvilupp, u kif tħares lejh fid-dawl tal-ġabriet bikrin tiegħek (eż. Il-Ktieb tas-Sibt Filgħaxija, eċċ).
Huwa proċess ta’ maturità, dixxiplina u ta’ investigazzjoni f’oqsma letterarji kontemporanji barranin. Għalkemm xi wħud ħassew li x-xogħol tiegħi pubblikat fi Gżejjer - Letteratura mill-Periferiji (il-pubblikazzjoni li ħarġet fl-okkażjoni tal-lejla li semmejt) huwa differenti mill-kitbiet ta’ qabel, naħseb li d-differenza mhijiex daqshekk kbira. Hija mixja din li ma tafx eżatt fejn se twasslek.
Kif taħseb li se jkun il-futur ta' l-espressjoni letterarja f'pajjiżna?
Qiegħed nissuspetta li l-futur se jkun wieħed eċitanti ħafna. Minn dak li naqra fil-kitbiet ta’ sħabi u minn dak li jiġi ppreżentat kull sena fil-lejla letterarja ta’ Evenings on Campus, li saret avveniment mistenni u segwit minn ħafna, jidhirli li l-ħin sar biex titwieled ġenerazzjoni ta’ kittieba ġodda li l-letteratura lokali ilha ħafna teħtieġ. Anzi jekk tridni nkun preċiż ma nħossx li għandi nitkellem fuq il-futur iżda fuq preżent: din il-ġenerazzjoni twieldet u qiegħda taħdem bis-serjetà. U hawn, jekk ma jimpurtax, nixtieq pubblikament infaħħar ix-xogħol bla heda ta’ ħabib antik u kollega tiegħi Adrian Grima li minbarra l-kreattività tiegħu, huwa massa ta’ enerġija li qiegħda timbotta ‘l quddiem din il-ġenerazzjoni. Naħseb kull ġenerazzjoni kellha mutur li ħaddimha u fil-każ ta’ din il-ġenerazzjoni l-ġdida l-mutur huwa Adrian Grima u sħabu tal-grupp Inizjamed.
Ippubblikata f’Il-Gens Illum fl-10 ta’ Novembru, 2001
Ara l-artiklu "Dans les entrailles de Malte" ta' Immanuel li deher fil-Courrier International f'Settembru 2003.
Il-website ta' Immanuel Mifsud tinsab f'dan l-indirizz: http://www.immanuelmifsud.com
