GLOSSARIO STATUTARIO OSIMANO TRECENTESCO
Statuto 1308
Reformationes 1309-1311
Frammento ante 1308
INDICE ONOMASTICO
Statuto 1308 - Reformationes 1309-11 - Frammento ante 1308 - Frammento post 1314 - Frammento 14 gennaio 1323 - Statuto 5 giugno 1323 - Statuto 22 marzo 1325 - Frammento 29 ottobre 1340 - Statuto 1342 - Reformationes 1358 ss.
a cura di Massimo Morroni
Osimo
2007
GLOSSARIO STATUTARIO OSIMANO TRECENTESCO
La rilevazione è stata condotta sull'edizione Il codice osimano degli statuti del secolo XIV, a cura di D. Cecchi, Osimo, 1991.
Abbreviazioni dei testi statutari citati
- Statuto 1308 [St. 1308, libro, rubrica] (comprendente anche le Reformationes
1310-1312 [Ref. 1310-12, carta] in coda al libro III e, in coda al libro V:
i Pacta et convenciones facta et facte inter comune Auximi ex una parte et comune
Rachanati ex altera [Pacta, paragrafo], gli Ordinamenta facta inter comune Auximi
et comune Rachanati [Pacta, paragrafo], le Lictere misse pro parte comunis Ancone
comuni civitatis Auximi super facto bannitorum utriusque comunis [Lictere misse
comuni Auximi], i Provisiones et ordinamenta facta contra bannitos per comune
civitatis Ancone ex una parte et comune Auximi ex altera [Provisiones et ordinamenta],
le Lictere misse civitati Ancone pro parte comunis Auximi contra bannitos utriusque
comunis [Lictere misse civitati Ancone] e le Provisiones facte per nobilem et
potentem militem dominum Lambertucium de Çacçonibus [Provisiones
per Lambertucium])
- Reformationes 1309-1311 [Ref. 1309-11, carta]
- Frammento ante 1308 [Framm. 1308, libro, rubrica]
Abbreviazioni
agg. = aggettivo
agg. sost. = aggettivo sostantivato
avv. = avverbio
cong. = congiunzione
di p. s. = di pari significato
es. = esempio
ind. = indicativo
lat. = latino
l. a. = locuzione avverbiale
l. c. = locuzione congiuntiva
loc. = locuzione
n. = neutro
p. pr. = participio presente
p. ps. = participio passato
pl. = plurale
pr. = presente
pron. = pronome
p. s. = pari significato
rifl. = riflessivo
s. = sub
s. c. = sostantivo di genere comune
s. f. = sostantivo femminile.
s. m. = sostantivo maschile
s. n. = sostantivo neutro
s. v. = sub voce
v. = verbo oppure vedi
Opere citate:
Arnaldi = F. Arnaldi-P. Smiraglia, Latinitatis Italicae medii aevi lexicon
(saec. V ex. - saec. XI in.), Impruneta, 2001 (anastatica)
Battaglia = S. Battaglia, Grande dizionario della lingua italiana, Torino, 1961-2002.
Blaise = A. Blaise, Lexicon Latinitatis medii aevi, Turnholti, 1975, in Dictionnaire
latin-français des auteurs du moyen-age.
Du Cange = C. Du Cange, Glossarium mediae et infimae latinitatis, Niort, 1883-1887.
Maigne = W.-H. Maigne d'Arnis, Lexicon manuale ad scriptores mediae et infimae
latinitatis, Hildesheim-New York, 1977.
Nigra = C. Nigra, Saggio lessicale di basso latino curiale, Torino, 1920.
Rossi = G. Rossi, Glossario medioevale ligure, Torino, 1896.
Sella = P. Sella, Glossario latino-italiano Stato della Chiesa - Veneto - Abruzzi,
Città del Vaticano, 1944.
Jesi = Statuti o Sanzioni e ordinamenti della Città di Jesi, Jesi, 1995.
N. B. - Ogni voce è composta da: - esponente ed eventuali varianti; -
categoria grammaticale; - traduzione italiana; - citazione statutaria; - eventuali
altre accezioni; = etimologia.
A
Abbatissa, s. f., badessa. St. 1308, IV, CLXXXVIIII "cum abbatissa et
moniales Sancti Marcii (
) dudum promiserint et convenerint sindico comunis
Auximi facere fieri (
) murum". = Femm. del lat. ecclesiastico, abbas
"abate", formato su abba "padre", di origine aramea, passato
nel greco biblico e nel lat. della Volgata ad indicare Dio, poi i superiori
delle comunità religiose.
Abere / habere, v., avere. St. 1308, IV, CLXXXV "quorum quicumque abeat
et abere debeat IIII solidos pro qualibet canna muranda". = Lat. habere
di p. s.
Abeveratorium / beveratorium / bevetorium, s. n., abbeveratoio. St. 1308, V,
LVI "quod det aquam per unam cannellam cum uno abeveratorio ante ipsam".
= Dal v. beverare, frequentativo di bevere / bere , dal lat. bibere "bere".
Abrusiare, v., bruciare. St. 1308, III, CCXLVII "nullus ex beccariis vel
alius pro eis audeat vel presumat (
) porcos abrusiare, nec ullam bestiam".
= Lat. parlato *brusiare di p. s., del quale si ignora l'etimo.
Abscidere, v. Asscindere.
Abscultare, v., ascoltare. Ref. 1310-12, 54v "abscultanda predicta in palacio
comunis". = Dal v. lat. auscultare di p. s., per dissimilazione.
Absencia, s. f., assenza. St. 1308, III, V "sua absencia non ostante".
= Lat. absentia di p. s.
Absindere, v. Asscindere.
Absolucio, s. f., assoluzione. St. 1308, I, I "Tenear ego potestas (
)
non petere (
) quod aliquis petat absolucionem". = Lat. absolutio
di p. s.
Absolutio, v. Absolucio.
Abstiludere, v., manovrare / brandire bastoni. St. 1308, III, CCCXXV "Item
statuimus quod nullus de civitate volens armigare vel abstiludere in civitate
et burgis". = Composto del lat. hastile "bastone" e ludere "giocare".
Accanire, v., accanirsi. St. 1308, IV, CXI "penam aliquam non incurrat
nisi accaniretur ab illo in cuiu apprecio descripta inveniretur". = Composto
da ad- e canis "cane".
Accaptum, s. n., il procurarsi indebitamente le cose. St. 1308, I, I "Iuro
quod lucrum et accaptum non faciam". = Lat. volg. *accaptare "cercare
di prendere", composto da ad e captare (da capere) "prendere".
Accattare, v., raccogliere. St. 1308, IV, CLII "Quod custodes bladarum
non possint facere pacem accattantibus sine consensu dominorum possessionum".
= Lat. volg. *accaptare "cercare di prendere", composto da ad e captare
(da capere) "prendere".
Accepta, s. f., accetta. St. 1308, III, XXX "Si vero aliquis cum supradictis
armis aut mannaria, accepta vel securi, lancea vel roncone (
) percuserit
aliquem nostrum civem". = Dal francese hachette, diminutivo di hache "ascia".
Acceptacio / acceptatio, s. f., accettazione. St. 1308, I, LXXXV "Et nichilominus
teneatur de acceptacione vel denunciatione". = Lat. acceptatio di p. s.
Acceptatio, v. Acceptacio.
Accio, s. f., azione giudiziaria. St. 1308, III, XI "Et nullus de nostris
civibus et districtu a forensibus accionem inveniant vel concessionem vel aliquod
ius". = Lat. actio di p. s.
Accitatus, p. ps., citato, richiamato. Ref. 1309-11, 99r "omnia predicta
modo accitata ut dictum est supra presumantur et habeantur sollepniter facta
et accitata". = Da citare di p. s.
Accoligere / accolligere, v., raccogliere. St. 1308, III, LXIII "Et quilibet
possit boves predictos de nocte dissolutos inventos accoligere". = Dal
lat. ad, cum e legere "raccogliere".
Accollacio, s. f., raccolta. St. 1308, V, XXI "Et hoc modo debeat fieri,
quod fiat accollacio omnium hominum dicte parrochie secundum suum apprecium".
= Da accoligere, v.
Accollatus, p. ps., imposto. St. 1308, V, XI "ab illis qui debuerunt murare
murum ipsum et sicut accollati fuerunt". = Derivato dal lat. ad e collum
"collo".
Accolligere, v. Accoligere.
Accoltus, p. ps., raccolto. St. 1308, III, LXIII "Et quilibet possit boves
predictos de nocte dissolutos inventos accoligere, et accoltos depositario comunis
assignare". = Da accoligere, v.
Accomptimator, s. m., accottimante. St. 1308, III, CCLVII "et si ipsi vel
maior pars eorum pronunciaverit dictum accomptimatorem esse verum laboratorem".
= Da coptimum, v.
Acconsingnare, v., racconciare. St. 1308, V, CXVII "Ordinamus quod via
comunis (
) reinveniatur, acconsingnetur et explanetur". = Composto
da a e lat. volgare *comptiare, derivato da comptus, p. ps. di comere "acconciare
i capelli".
Accusacio / acusacio / accusatio, s. f. accusa. St. 1308, I, LX "Et potestas
possit et debeat contra facientes procedere per inquisicionem, sine accusacione
vel denunciacione". = Lat. accusatio di p. s.
Accusatio, v. Accusacio.
Acipere, v., prendere. St. 1308, V, CXLVIIII "et emendetur hominibus quibus
acipietur terrenum pro ampliando viam". = Lat. accipere di p. s.
Acquistum, v. Aquistum.
Actacio / actatio, s. f., aggiustamento. St. 1308, I, XLV "Quod potestas
non faciat fieri aliquod opus vel actacionem in palacio vel turri comunis".
= Da actare "adattare", v.
Actare / attare / atare, v., riparare / adattare. St. 1308, I, CXVII "dictus
depositarius teneatur et debeat facere actare scanna palacii, ostia et balcones".
= Dal lat. aptare di p. s., iterativo di apere "legare".
Actatio, v. Actacio.
Actendere / adtendere, v., occuparsi. St. 1308, I, XLIIII "et quod senper
actendent ad bonum statum civitatis". = Lat. attendere di p. s.
Actentare, v., attaccare. St. 1308, V, Provisiones et ordinamenta "et in
contrarium nequeat actentari coscilio vel parlamento". = Dal lat. attentare
di p. s.
Actenus, avv., fino a questo momento. St. 1308, IV, I "Item, quod paces
et concordie facte inter universos cives nostros et que actenus facte sunt inviolabiliter
observentur". = Lat. hactenus di p. s.
Actinere, v. 1. attenere. St. 1308, III, CCXLII "statutarii (
) non
audeant facere aliquod statutum speciale quod spectet ad utilitatem alicuius
ipsorum et nec alicuius consanginei sui qui actineat alicui ipsorum". 2.
estendersi. St. 1308, V, Pacta XXIIII "nisi adversariis ipsorum actinerent
linea consamguinitatis aut affinitatis". = Lat. attinere di pp. ss., composto
da ad e tenere "tenere".
Actorius, agg., di chi intenta un processo. Framm. 1308, II, LXXIII "Statuimus
quod filii familias procuratorio, actorio, tutorio nomine, possint in iudicio
sistere sine patris consensu". = Dal lat. actorius "destinato all'azione",
da actor "chi intenta un processo".
Actractus, s. m., attratto (paralitico / storpio). St. 1308, III, CCCLVI "Quod
nullus debeat hospitare in domo sua çuncos, cecos, actractos, galliofos
et meretrices". = Dal p. ps. attractus del v. lat. attrahere "tirare
/ tendere".
Actum, s. n., atto (amministrativo). St. 1308, I, CXX "De notariis eligendis
ad brevia, qui scribant acta". = Dal lat. actus "atto".
Acusacio, v. Accusacio.
Acça, s. f., accia / azza (filo di lino e canape). St. 1308, IV, CXLV
"omnes et singule persone volentes ire vel reddere (
) cum aliquibus
salmis syrici, çuccari, çafrani (
), item cum salmis lini,
canavaçorum et de acça, lane et funarum, ferri, cumini, amindolarum,
vitrei laborati, solvant duanam". Du Cange: acia. Sella: aza / azia. =
Dal lat. volgare acia "taglio affilato", dal classico acies di p.
s.
Acçare, v. Açardum.
Adceptare, v., accettare. Ref. 1310-12, 54r "et ipsum adceptet officium".
= Lat. acceptare di p. s.
Addicio / adicio, s. f., aggiunta. St. 1308, III, CCCXXIIII "De addicione
facienda statuto loquenti de officio defensoris". = Lat. addictio "assegnazione".
Additus / aditus, s. m., visita. St. 1308, IV, CLX "Et non audeat dominus
potestas nec presumat de aliquibus ambassiatis et andatis et additibus et reditibus
(
) aliquam recipere solucionem". = Dal supino aditum del v. lat.
adire "visitare".
Adere, v., aggiungere. St. 1308, I, CXII "Adimus quod quilibet beccarius
possit facere carnes". = Lat. addere di p. s.
Adhipisci, v., conseguire / ottenere. St. 1308, III, CLXXXXVI "Et nichilominus
habeat dictam rem primus emptor et sua auctoritate possessionem dicte rei adhipiscatur
et teneat". = Lat. adipisci di p. s.
Adhunancia, v. Adunancia.
Adhunare, v., radunare. Framm. 1308, I, LVIIII "priores ipsi (
) possint
congregari et adhunari". = Lat. adunare di p. s.
Adicio, v. Addicio.
Adimplere, v. Adinplere.
Adinplere / adimplere, v., compiere. St. 1308, IV, CLXXXV "si potestas
fuerit in predictis negligens et predicta obmiserit adinplere". = Lat.
adimplere di p. s.
Aditus, v. Additus.
Adiunctus, v. Adiuntus.
Adiuntus / adiunctus, agg., aggiunto. St. 1308, IV, CLVIIII "Conscilio
generali, speciali, credencie adiunte". = Lat. adiunctus di p. s.
Admenare, v., minacciare. St. 1308, III, CCCXII "Si vero quis insultum
fecerit absque tumultu et comitiva et sine armis admenaverit malo modo et irato
animo". = Dal v. lat. minari di p. s.
Admictere / amictere / ammictere / admittere / amittere, v. 1. pagare. St. 1308,
I, XLVI "Et qui contra fecerit vice qualibet de suo salario C solidos admictat".
2. perdere. St. 1308, III, XXV "Et qui contra fecerit solvat bannum XL
solidorum, et arma amictat". 3. ammettere. St. 1308, III, CCXXXII "nec
admictatur ad aliquod officium habendum in comuni". 4. concedere. St. 1308,
IV, CLIII "Et dicta pax aliquo modo non admittatur nec admicti possit,
et si amictetur non valeat". = Lat. admittere "concedere".
Administracio / administratio, s. f., gestione. St. 1308, V, CXXX "teneantur
reddere racionem eorum administracionis". = Lat. administratio "amministrazione
/ condotta".
Administratio, v. Administracio.
Admiscere, s. f. pl. (anche neutro pl. admiscera), canestro con vari tipi di
cibi, specie dolci. Amiscere / amissiri significa "pasto", cfr. Sella,
p. 646. St. 1308, III, CXLVIII "Item quod admiscere alique non mictantur
a sponso vel ab aliquo alio pro eo sponse". = Dal v. lat. admiscere "mescolare".
Admittere, v. Admictere.
Adonancia, v. Adunancia.
Adossare, v., accostare. St. 1308, V, XVIII "et licitum sit sibi adossare
ad dictum murum antiquum". = Dal lat. ad e dossum per dorsum "dorso".
Adpellacio, s. f., appello. St. 1308, V, Pacta XXVI "nulla adpellacio admictatur
in curia generali". = Lat. appellatio di p. s.
Adpropriare, v., appropriarsi. St. 1308, I, CXXXVIII "de adpropriando bona
ecclesiastica, videlicet domos, terras, vineas". = Dal lat. ad e proprius
"proprio".
Adque, cong., e. St. 1308, V, Provisiones per Lambertucium "Volentes adque
statuentes quod
". = Lat. atque di p. s.
Adsingnare, v., assegnare. Ref. 1309-11, 95v "et si aliquis inveniretur
habere plures bestias quas illas bestias quas adsingnaverit suo iuramento".
= Lat. assignare di p. s.
Adtendere, v. Actendere.
Adtestacio / atestacio, s. f., attestazione / testimonianza. St. 1308, III,
CCLXXXXVI "De pace et compensacione non admictenda de falsitate in instrumentis,
adtestacionibus et testibus". = Lat. attestatio di p. s.
Adunancia / adhunancia / adonancia, s. f. 1. adunanza. St. 1308, I, I "in
conscilio, parlamento nec aliqua adunancia". 2. ammasso. St. 1308, III,
LVI "Si vero furatus fuerit de collecta vel barcone vel de qualibet adunancia
spicarum". = Deverbale dal lat. adunare "radunare", da ad e unus.
Adçardum, v. Açardum.
Affosatare, v. Affossatare.
Affossatare / afossatare / affosatare, v., munire di fossi. St. 1308, IV, CXXIIII
"Additum est quod via Sancti Gregorii, via Turricchi, via Strigule qua
itur Racanatum debeant actari in arenando sive affossatando". = Da fossus,
v.
Afossatare, v. Affossatare.
Afratare, v., forse mettere le fratte. St. 1308, V, CLXI "et ipsas possessiones
afratare et manutenere fractas". = v. fracta.
Aggregatio, s. f., riunione. St. 1308, I, I "in conscilio, vel aliter in
aliqua concione sive aggregatione". = Lat. aggregatio "aggiunta".
Agustus, s. m., agosto. St. 1308, IV, LXXXVII "usque ad kalendas agusti
prossime venturas". = Lat. Augustus di p. s.
Alargare, v., allargare. St. 1308, V, LXXXXVII "Dicimus et ordinamus quod
via et strata a ponte Sancti Dominici usque ad Montem filiorum Optrami et villa
Cerlongi primo alargetur". = Dall'agg. lat. largus "largo".
Albergator, s. m., albergatore. St. 1308, III, XXVI "omnes tabernarii et
albergatores teneantur et debeant denunciare". = Da albergare, da albergo,
dal gotico *haribaírgo "alloggiamento (per l'esercito)", da
harjis "esercito" e haírgan "guardare".
Alienacio / alienatio, s. f., alienazione (di proprietà). St. 1308, I,
LXXXXVII "Et predicta locum habeant in venditionibus, alienacionibus et
donationibus pure factis". = Lat. alienatio di p. s.
Alienatio, v. Alienacio.
Aliquatemus / aliquatenus, avv., in una certa misura. St. 1308, I, I "quod
salarium mihi constitutum (
) aliquatemus augmentetur". = Lat. aliquatenus
di p. s.
Aliquatenus, v. Aliquatemus.
Aliundem, avv., da altrove. St. 1308, IV, LXII "Statuimus et ordinamus
quod operarius Montis Fani sit de civitate Auximi tantum et non aliundem".
= Lat. aliunde di p. s.
Altiare, v., alzare. St. 1308, V, XVIII "Addimus quod nullus qui tenet
subter dictum murum antiquum comunis possit se tantum altiare iuxta dictum murum".
= Lat. volgare *altiare, da altius, comparativo di altus "alto".
Alume, s. n., allume. St. 1308, IV, CXLV "item de qualibet salma ferri,
casei, comini, amindolarum, alume et vitrei laborati". = Lat. alumen (di
origine sconosciuta) di p. s.
Ambasiata, v. Ambaxiata.
Ambasiator, v. Ambaxiator.
Ambassiata, v. Ambaxiata.
Ambassiator, v. Ambaxiator.
Ambaxiata / anbaxiata / ambassiata / ambasiata, s. f., ambasciata / missione
diplomatica. St. 1308, I, I "et cum ivero in ambaxiatam vel extra terram".
= Dal provenzale antico ambaissada, dal lat. medievale ambactia o ambascia "servizio".
Ambaxiator / anbaxiator / ambassiator / ambasiator, s. m., ambasciatore / legato.
St. 1308, I, IX "Ordinamus quod nec potestas nec comune Auximi possit mictere
aliquem militem (
) vel ambaxiatorem seu ambaxiatores comunis extra civitatem".
= Da ambaxiata (v.).
Amconitanus, v. Anconetanus.
Amicicia, s. f., amicizia. St. 1308, V, Lictere misse civitati Ancone "vestram
laudabilem prudenciam et amiciciam utiliter et prudenter condidisse congnovimus".
= Lat. amicitia di p. s., da amicus "amico".
Amictere, v. Admictere.
Aminculum, s. n., conferma / sostegno. St. 1308, III, CCLXXIII "si unus
testis contra eum testificatus fuerit plene de aliquo predictorum maleficiorum
vel constiterit per famam cum aminculis". = Lat. adminiculum "sostegno
/ appoggio".
Amindola, s. f., mandorla. St. 1308, IV, CXLV "omnes et singule persone
volentes ire vel reddere (
) cum aliquibus salmis syrici, çuccari,
çafrani (
), item cum salmis lini, canavaçorum et de acça,
lane et funarum, ferri, cumini, amindolarum, vitrei laborati, solvant duanam".
= Tardo lat. amandula, incrocio fra amiddula (dal classico amygdala, greco mugdlh)
e mandere "masticare".
Amittere, v. Admictere.
Ammictere, v. Admictere.
Amor, s. m., simpatia. St. 1308, I, LXXXXIIII "nec amore potestatis et
officialium (
) predicta omictere debeat". = Lat. amor "amore".
Amplatio, s. f., ampliamento. St. 1308, V, LXXXIIII "Statuimus et ordinamus
quod amplationem monasterii Sancti Salvatoris de Mandria (
), quod provideatur".
= Dal lat. ampliatio "dilazione".
Amum, s. n., uncino. St. 1308, V, Pacta XIII "pro civitate tota ubi condempnaretur
cum amo in lingua ducatur". = Lat. hamum di p. s.
Anbaxiata, v. Ambaxiata.
Anbaxiator, v. Ambaxiator.
Anbiguus, agg., ambiguo. Ref. 1309-11, 99v "et dummodo questio esset anbigua
et obscura". = Lat. ambiguus di p. s.
Anbo, pron., entrambi (femm. anbe). St. 1308, III, V "et etiam cun patre
ipsius occisi si anbo vixerint". = Lat. ambo di p. s.
Ancipiter, s. m., falco. St. 1308, III, CCCVIII "banditores non possint
nec dbeant cipellos in palcio comunis portare nec ancipitrem vel aliquem alium
avem in palacio". = Lat. accipiter di p. s.
Anconetanus / amconitanus, agg., anconitano. St. 1308, IV, CLVII "Et qui
contrafecerit in predictis vel aliquo predictorum puniatur vice qualibet in
X libris ravennatibus et anconetanis". = Lat. Anconitanus "anconitano".
Andata, s. f., uscita / missione. St. 1308, IV, CLX "Et quod dictus dominus
potestas et eius officiales futuri teneantur ambassiatas et andatas quascumque
facere eorum expensis". = Etimologia incerta, forse dal v. lat. ambulare
"camminare" o *ambitare "andare intorno" da ambire, con
parziale inserzione di vadere "andare".
Anditus, s. m., andito. St. 1308, III, CLVI "Item dicimus quod predictum
statutum intelligatur (
) generaliter in omnibus viis sive itineribus sive
anditibus de quibus questio fuisset". = Assai probabilmente collegato con
andare (come conditus da condere).
Androna, s. f., corridoio tra edifici / cortile. St. 1308, III, CCXLVIIII "nec
etiam in androna aliqua fiat putredo ex qua via publica et etiam vicinali aliquod
incomodum fiat". = Lat. andron, dal greco ndrÅn di p. s.
Anellare, v., desiderare ardentemente. St. 1308, I, LXII "qui anellantes
bonum statum et pacificum gubernare conantur". = Lat. anhelare, da halare
"soffiare".
Angnus, s. m., agnello. St. 1308, III, CXXXVI "et ipsi (beccarii) comuni
solvere teneantur (
) I denarium pro angno et çappo". = Lat.
agnus di p. s.
Annullare, v. Anullare.
Annunciacio, s. f., Annunciazione (festa). St. 1308, III, II "festivitates
beatissime virginis Marie, videlicet Purificacio, Annunciacio, Nativitas et
Assupcio". = Lat. annuntiatio "annunzio".
Anplius, avv., ancor più. St. 1308, III, CXXXI "et qui semel commederit
ibidem anplius commedere non possit dicta de causa". = Lat. amplius, comparativo
di ample "ampiamente".
Anplus, agg., ampio. St. 1308, III, CXXIII "pecciam de XXIIIIor brachiis
longam et anplam de XXV portatis et VIII glomora pro qualibet portata".
= Lat. amplus di p. s.
Anputare, v., amputare. St. 1308, III, XLI "Si vero sufficiens non esset
ad dictum bannum solvendum, manus eius anputetur". = Lat. amputare di p.
s.
Antianus / ançianus, s. m., anziano (magistrato). St. 1308, V, Lictere
misse comuni Auximi "antiani, consilium et comune Ancone". = Dal lat.
ante "prima".
Anticus / antiquus, agg., antico. St. 1308, V, XIII "omnes habentes domos
supra murum anticum vel subter teneamtur ipsum murum actare". = Lat. antiquus
di p. s.
Antiquus, v. Anticus.
Anuatim, avv., ogni anno / annualmente. St. 1308, IV, LXVIII "quicumque
habeat foveas in foro comunis ubi anuatim fuerint nundine". = Lat. annuatim
di p. s.
Anullare / annullare, v., annullare. St. 1308, I, I "nec infringi, suspendi
vel anullari possint". = Lat. annullare "distruggere".
Ançianus, v. Antianus.
Apceptus, agg., ricevuto. St. 1308, IV, CXXXIII "Quod tollatur de apprecio
comunis pecia terre apcepte vim alicui per comune". = Dal lat. acceptus,
p. ps. di accipere "ricevere".
Apodisa, v. Podissa.
Apodissa, v. Podissa.
Apolicia, v. Policia.
Aportare / apportare, v., trasportare / portare. St. 1308, III, LXXX "licitum
sit eis auferre pannos et aportare coram potestate". = Lat. apportare di
p. s.
Apostolicus, agg., apostolico. St. 1308, V, Pacta XXI "apostolica sede
pastore vacante". = Lat. tardo apostolicus di p. s., dal greco postolikôw
"che riguarda l'apostolo", da pôstolow "inviato".
Apostolus, v. Appostolus.
Appelare, v., appellarsi. St. 1308, III, CCLXXXXII "Et si ille cui mandaretur
ire ad confines senserit se gravatum et appelaret super revocatione gravaminis".
= Lat. appellare di p. s.
Appellacio / appellatio, s. f., appello. St. 1308, III, CCLXXXXV "quicumque
fuerit condempnatus alicuius maleficii vel excessus occasione, et ipsam condempnacionem
ammiserit in causa appellacionis". = Lat. appellatio di p. s.
Appellatio, v. Appellacio.
Apperire, v., rivelare. St. 1308, III, CCXVIII "Testes autem senper apperiantur
in presencia parcium". = Lat. aperire di p. s.
Appoiare, v., appoggiarsi. St. 1308, IV, LXXXXVIIII "et quod liceat ex
parte inferiori appoiare ad dictum murum antiquum". = Provenzale appojar,
lat. volgare appodiare, da podium "piedistallo".
Apportare, v. Aportare.
Appostolus / apostolus, s. m., apostolo. St. 1308, V, LXXVII "Ad honorem
omnipotentis Dei et beatissimi appostoli sancti Andree". = Lat. tardo apostolus
di p. s.
Apprecciacio / appreciacio / appreciatio, s. f., stima / accatastamento. St.
1308, III, CCLXII "Si collecta fiat vel fieri debebit per libram fiat et
secundum libram et apprecciacionem". = Lat. appretiatio di p. s.
Appreciacio, v. Apprecciacio.
Appreciatio, v. Apprecciacio.
Appreciare, v., accatastare / valutare. St. 1308, I, CV "omnes domus castri
Montis Fani et castri Montis filiorum Obtrani exstimentur et apprecientur per
duos legales homines". = v. aprecium.
Appreciator, s. m., ufficiale comunale del catasto. St. 1308, I, XXXII "si
aliquis fuerit electus cultor, appreciator, statutarius, reinventor, consciliarius
specialis aut notarius". = v. aprecium.
Appreciatus, p. ps., abbiente. St. 1308, I, XXXIII "Et nullus possit esse
nuncius comunis, nisi sit civis auximanus et solvat collectam et sit appreciatus".
= Da aprecium, v.
Apprecium, v. Aprecium.
Appretium, v. Aprecium.
Aprecium / apprecium / apprecio / appretium, s. n. 1. apprezzo (estimo di immobili).
St. 1308, I, I "cum quaternis aprecii tocius civitatis et villarum".
Ponere in aprecium equivale ad appreciare (v.). St. 1308, III, CXXXII "et
possessiones, scilicet terre et vinee et silve que habentur in dictis villis,
mensurentur et ponantur in apprecio". 2. catasto. St. 1308, IV, CXXXIII
"Quod tollatur de apprecio comunis pecia terre apcepte vim alicui per comune".
3. valore. St. 1308, I, I "si poterint haberi pro minori apprecio".
= Dal lat. tardo ad- (prefisso rafforzativo) e pretium "valore". V.
anche Conscilium maioris apprecii.
Aquarola, s. f., piccolo canale di scolo. St. 1308, IV, XLIIII "quicumque
tenet et domus habet iuxta muros et fossum comunis possit in ipsis muris aquarolam
parvam facere". = Dal lat. aqua "acqua".
Aquistum / acquistum, s. n., acquisto. St. 1308, I, CIX "cogatur (
)
ad dandum in aquisto seu in possessione vel domibus X libras ravennates et anconitanas".
= Dal v. lat. volgare acquisitare, da acquisitus (p. ps. di acquirere) "acquistare".
Ara, s. f., aia. Ref. 1309-11, 100v "qui vadant ad scribendum omnes aras
et dominos et baptitores et laboratores terrarum ubi erit granum et ara".
= Lat. tardo aria, dal classico area di p. s., dal v. arere "essere arido".
Archa, s. f., arca. St. 1308, V, LXXXVIII "fuit reinventum et repertum
corpus sanctissimi Leopardi in maiori ecclesia civitatis predicte in quadam
archa lapidea". = Lat. arca di p. s.
Aregare, v. Arengare.
Aregator, v. Arrengator.
Aremgare, v. Arengare.
Aremgator, s. m., oratore. St. 1308, IV, CLXXXXIII "Amdriolus Parmisani
aremgator in dicto consilio aremgando dixit". = Da arengare, v.
Arenacio, s. f., azione dell'arenare, v. St. 1308, V, LXXXXVII "et dicta
arenacio et actacio fieri debeat usque ad kalendas octubris". = Dal lat.
harena / arena "sabbia".
Arenare / renare, v., coprire con arena. St. 1308, IV, CXXIIII "Additum
est quod via Sancti Gregorii, via Turricchi, via Strigule qua itur Racanatum
debeant actari in arenando sive affossatando". = Dal lat. harena / arena
"sabbia".
Arengacio / arrengacio, s. f., discorso (pubblico). Ref. 1310-12, 53r "Hic
est liber sive quaternus proposicionum, stanciamentorum, consultacionum, arengacionum".
= Da arengare, v.
Arengare / aremgare / arrengare / arregare / aregare, v. 1. arringare (parlare
in un'assemblea) / proporre. St. 1308, IV, CLVIIII "Marchus Iacobelli,
unus ex dictis consciliariis, surgens consuluit arengando quod predicta ordinamenta
sint rata". 2. difendere / difendere una causa. St. 1308, I, I "si
contra predicta vel predictorum aliquid tentarent, arregarent". = Dal lat.
medioevale harenga "discorso pubblico, declamazione", di origine gotica.
Arengator, v. Arrengator.
Arengueria, s. f., arengo. St. 1308, III, CCXXII "nullus qui sedet iuxta
arengueriam dicat arengatori 'dicas aliter' quam ipse proposuerit in corde suo".
= Dal lat. medioevale harenga "discorso pubblico, declamazione", di
origine gotica.
Armamentum, s. n., scuderia / stalla. Cfr. Maigne, s. v.; Blaise, s. v. St.
1308, III, XLIII "aliter nullus intus vel supra armamentum habeat per quod
superius possit ascendere". = Dal lat. pl. armamenta "fornitura /
attrezzi".
Armigare, v. Armiçare.
Armiçare / armigare, v., armeggiare. St. 1308, III, CCCXXV "Quod
volentes armiçare non audeant armiçare". = Dal lat. arma
"armi".
Armunacio, s. f., piantagione. St. 1308, III, CCXV "De armunacione arborum".
= Dal v. armunare, v.
Armunare, v., piantare. St. 1308, III, CCXV "teneatur dominus possessionis
dictas arbores armunare omni tercio anno a capite usque ad terram bene et totam".
= Dal v. lat. tardo armare (cfr. Arnaldi, s. v.) attraverso armum (cfr. Du Cange,
s. v.).
Arpenium, s., misura agraria. St. 1308, IV, XXIII "Item teneatur potestas
(
) reinvenire (
) balistas comunis a quibuscumque de Auximo vel extra
arpenium aliqua ex causa sint date". = Una delle varianti di arepennis
"semijugero" (voce gallica), come arpennis, arpentum, aripennus ecc.
(cfr. l'odierno francese arpent).
Arregare, v. Arengare.
Arregator, v. Arrengator.
Arrengacio, v. Arengacio.
Arrengare, v. Arengare.
Arrengator / arregator / aregator / arengator, s. m., difensore. St. 1308, I,
I "Et arrengator, qui de predictis absolucionem petierit". = Da arrengare
(v.).
Ars, s. f. 1. arte (corporazione). St. 1308, I, LVIIII "ars quelibet continue
de sua arte unum capitaneum habeat". 2. Mangne artes, arti maggiori. St.
1308, IV, CLVIIII "Item quod mangne artes et trecenti dividantur per XXas
". = Dal lat. ars "professione".
Artifex, s. m., artefice (membro di un'arte). St. 1308, intr. "priores
arcium et artifices". = Dal lat. artifex "esecutore, produttore".
Asingnare, v. Assingnare.
Asscendere, v., salire. St. 1308, III, CCIIII "nullus cecus audeat vel
presumat modo aliquo asscendere palacium comunis". = Lat. ascendere di
p. s.
Asscindere / abscidere / absindere, v., staccare. St. 1308, III, LXXXVIII "et
si bannum solvere non poterit eius manus destra asscindatur". = Lat. abscindere
di p. s.
Assercio, s. f., dichiarazione. St. 1308, III, CCXXVIII "quorum assercioni
stetur". = Lat. assertio di p. s.
Assis, s. f., asse. St. 1308, III, LXXXXVII "Et mensurator senper teneatur
unam assidem habere amplam per unam palman". = Dal lat. assis, -is passato
ad assis, assidis.
Assignacio / assignatio, s. f., assegnazione. St. 1308, I, LXXXXVIIII "et
quod credatur scripture dicti electi de assignacione et confessione dictarum
rerum". = Lat. assignatio di p. s.
Assignatio, v. Assignacio.
Assingnare / asingnare, v., assegnare. St. 1308, IV, VI "et dummodo res
eisdem custodibus per dominum rei coram testibus et fide dingnis assingnatur".
= Lat. assignare di p. s.
Assissio, s. f., squarciamento. St. 1308, III, CXII "et quicumque eum offenderit
sine morte vel membri assissione non teneantur ad bannum". = Lat. abscissio
di p. s.; v. asscindere.
Asspicere, v., considerare. St. 1308, V, CXXVIII "tanto libencius asspicere
debent desideria omnium et singulorum". = Lat. aspicere di p. s.
Assummere, v., appropriarsi. St. 1308, V, CXXXVII "Item quod nullus sive
nulla, massculus vel femina, audeat vel presumat assummere vel assummi facere
de aqua dicti fontis". = Lat. assumere di p. s.
Assupcio, s. f., Assunzione (festa). St. 1308, III, II "festivitates beatissime
virginis Marie, videlicet Purificacio, Annunciacio, Nativitas et Assupcio".
= Lat. assumptio "accogliere".
Atestacio, v. Adtestacio.
Atributus, p. ps., attribuito. St. 1308, V, Provisiones et ordinamenta "auctoritate
(
) atributa a consciliis comunis et populi". = Lat. attributus di
p. s.
Aucupator, s. m., uccellatore. St. 1308, III, LXXXVI "Nullus venator vel
aucupator vadat per blada venando vel aucupando". = Dal v. lat. aucupare
"uccellare".
Aufferre / ausferre, v., portar via. St. 1308, I, CXXIII "finito officio
aufferrantur ab eo qui contra fecerit XXV libre". = Lat. auferre di p.
s.
Aumentare, v., aumentare. St. 1308, V, Pacta XXIII "Ut pax et concordia
(
) roboretur et aumentetur". = Lat. augmentare di p. s.
Ausferre, v. Aufferre.
Auximanus, agg. e sost., Osimano. St. 1308, I, I "Item iuro servare pacem
initam et factam inter Racanatenses, Anconitanos et illos de Castro Ficardo
et Auximanos". = Da Auximum "Osimo".
Avere, s. n., patrimonio / denaro. St. 1308, I, LII "baiuli civitatis (
)
habere debeant pro quolibet eorum et quolibet die de pecunia et avere comunis".
= Dal v. abere, v.
Açardum / ad açare / acçare / adçardum, s. n., zara
(gioco d'azzardo con dadi). St. 1308, I, XLVI "Et açardum predicti
et potestas ullo tempore ludere debeant". = Dall'arabo zahr "dado".
Açare, v. Açardum.
Açunta, s. f., consiglio di credenza aggiunto. St. 1308, I, LXIIII "nisi
de voluntate et licencia conscilii credencie et açunte". = Dall'agg.
lat. adiunctus "aggiunto", dal p. ps. di adiungere.
B
Bacile, s. n., bacile. St. 1308, IV, CXXXI "quicumque barberius fuerit
inventus per familiam potestatis de sero post tercium sonum campane cum bacile
in manu sive ingne non teneatur ad bannum". = Dal tardo lat. bacchinon
"bacino" (con cambio di suffisso).
Bactitor / baptitor, s. m., trebbiatore. St. 1308, III, CXXV "Bactitores
sive tritulatores habeant pro sua parte sive cavallatico de undecim mensuris
unam solummodo et non plus". = Dal v. lat. di uso popolare batt(u)ere "battere".
Baculum, v. Baculus.
Baculus / baculum, s. m. e n., potere. St. 1308, III, CCCI "Quia propter
superbiam ac potenciam illorum qui non sunt sub baculo ac correctionis potestatis
Auximi". = Lat. baculus / -um "bastone".
Bailia, s. f., officio del baiulo (detto anche baiulatus, v.). St. 1308, IV,
CLXXVI "Micçolus Ranaldi non cogatur ad faciendum officium bailie
usque ad X annos". = Da baiulus, v.
Baiulatus, s. m., officio del baiulo (detto anche bailia, v.). St. 1308, IV,
LXIV "nec aliqui eorum eligantur ad officium baiulatus comunis Auximi".
= Da baiulus, v.
Baiulus, s. m., baiulo (nunzio / messaggero) (detto anche nuncius, v.). St.
1308, I, XXXVII "Eligatur senper unus nuncius sive baiulus in castro Montis
Fani de ominibus dicti castri". = Lat. baiulus "facchino, portalettere",
da baiulare "portare sul dorso".
Balchio, v. Balco.
Balco / balchio, s. m., balcone. St. 1308, I, CXVII "dictus depositarius
teneatur et debeat facere actare scanna palacii, ostia et balcones". =
Dal franc. *balk di p. s.
Balia, s. f., carica / autorità / potere. St. 1308, I, XXXIII "Et
nullus (
) nuncius, si renunciaverit dictam baliam". = Dal francese
antico baillie "autorità", da baillir "governare, reggere".
Balista, s. f., balestra. St. 1308, I, LXXXXV "et quod tempore exitus sui
officii relinquet in palacio dicti comunis duas balistas de osse valoris sex
librarum". = Lat. ballista / balista "balestra" con lancio di
pietre.
Balistare, v., balestrare (tirare con la balestra). St. 1308, III, XLI "Si
(
) aliquis balistaret vel sagiptaret vel iactaret burdones, spetos vel
lanceas". = Da balista, v.
Ballocta, v. Balocta.
Ballucta, v. Balocta.
Balocta / ballocta / balucta / ballucta / palucta / pallocta / pallotta / pallutta,
s. f., pallottola. 1. per votazioni. St. 1308, I, I "et due partes de dictis
C et L sint concordes ad bussulas et baloctas". 2. per la caccia. St. 1308,
III, XXXVIIII "Et nullus trahat cum paloctis, arco vel balistis ad columbos
". = Dal franc. *balla "palla".
Balucta, v. Balocta.
Bambax, s. m., bambace (bambagia). St. 1308, I, LXXIIII "et de eis unum
registrum facere in quaterno bambacis". = Dal greco bmbaj "cotone".
Banca / bancha, s. f. 1. panca (per sedere / per scrivere). St. 1308, I, LXXIIII
"dictus notarius reformacionum continue, cum fiunt conscilia, moretur et
stet in banca depositarii". 2. banco (di un negozio) / bancarella / negozio.
St. 1308, III, II "Et quod bance sive stactiones in diebus dominicis et
in dictis festivitatibus non aperiantur". 3. tribunale. St. 1308, IV, CLXVIIII
"notarius bancharum sive arbitrorum". Cfr. Maigne, s. bancus. = Dal
germanico bank di p. s.
Bancha, v. Banca.
Banchettus, s. m., panchetto. St. 1308, V, VIIII "et habeat unum banchettum
amplum et altum per unum pedem". = Diminutivo di banca, v.
Bancus, s. m., banco (di un negoziante). St. 1308, III, CXLIII "quilibet
beccarius habere debeat carnes singulariter per se ad suum bancum divisim ab
aliis beccariis". = Dal germanico bank di p. s.
Banderia, s. f., bandiera. St. 1308, III, CCCLV "Quod nullus debeat comodare
banderiam alicui clerico". = Dal provenzale baniera, dal gotico bandwa
"stendardo".
Bandimentum / banimentum, s. n., annuncio degli araldi. St. 1308, I, XXXV "et
habeat duos denarios pro quolibet banimento". = Da bandire, v.
Bandire / banire / bannire, v. 1. diffondere pubblicamente (una notizia). St.
1308, I, XXXV "Et dicti banditores teneantur bandire in plana Sancti Florencii".
2. bandire / espellere. St. 1308, III, CXII "non teneatur in carceribus
vel vinculis, sed baniatur de civitate et districtu". = Dal gotico bandwjan
"fare un segno", anche attraverso il francese bannir.
Banditor / banitor / bannitor, s. m., araldo / banditore. St. 1308, I, XXXV
"De salario banditorum". = Da bandire, v.
Banditus / bannitus / bamnitus, s. m., messo al bando (v. bannum). St. 1308,
I, LXXXV "qui non sit exiticius sue terre sive banditus sue terre".
= Da bandire, v.
Bandiçatus, s. m., messo al bando. St. 1308, III, XII "exceptis
furibus, latronibus, falsariis et banditis vel bandiçatis". = Da
bandeçare "bandire", da bandire (v.).
Banimentum, v. Bandimentum.
Banire, v. Bandire.
Banitor, v. Banditor.
Bannire, v. Bandire.
Bannitor, v. Banditor.
Bannum, s. n. 1. decreto. St. 1308, IV, LXVII "potestas teneatur in festo
beati Francissci omni anno facere bandiri per civitatem et burga ut certo banno
ipsam festivitatem omnes et singuli debeant fideliter custodire". 2. multa
pecuniaria. St. 1308, I, I "puniam eum banno C librarum"; "solvat
bannum X librarum" (pagare una multa); St. 1308, I, XLVII "notarius
potestatis possit inponere bannum XX solidorum pro quolibet precepto".
3. pena di allontanamento. St. 1308, I, I "Expellam de civitate Auximi
et eius districtu falçarios, latrones et exbanitos civitatis usque dum
erunt extracti de banno". = Assimilaz. del lat. medioev. bandum "decreto",
dal gotico bandwa "segno / insegna".
Baptere, v., trebbiare. Ref. 1309-11, 100v "Item quod nulla persona audeat
baptere vel triturare vel bapti vel triturari facere sine licencia domini potestatis".
= Dal lat. di uso popolare batt(u)ere "battere".
Baptitor, v. Bactitor.
Baractaria, s. f., attività del barattiere (che teneva pubblico banco
di gioco nei mercati, e di solito tendeva a barare). St. 1308, III, CCXIV "Et
non teneatur ibi (cioè in nundinis) baractaria". = Dal v. baractare
di etimo incerto.
Barberius, s. m., barbiere. St. 1308, III, CL "Statuimus et ordinamus barberios
abstinere ab officio radendi in omnibus diebus dominicis". = Dal francese
antico barbier, da barbe.
Barco, s. m., barcone (cumulo di covoni). St. 1308, III, LVI "Si vero furatus
fuerit de collecta vel barcone". = Accrescitivo di barco "ammasso
di covoni", da barca di p. s., forse da una base celtica *barga.
Barile, s. n., barile. St. 1308, IV, CLIIII "Addimus quod quilibet sit
licitum portare et deferre et deferri facere ad domum propriam vinum de vinea
sua etiam cum salma et barilibus non bullata". = Dal lat. medievale barriclus,
diminutivo di barrica "piccola botte", cfr. il provenzale e spagnolo
barril, il francese antico baril e barisel "bariletto", che presuppone
il diminutivo *barricellum.
Basto, s. m., bastone. St. 1308, III, CCCXXXVI "et neque pecorarii possint
portare nisi unum bastonem, custodiendo boves vel bestias". = Lat. volgare
basto, affine a bastum "sostegno".
Becaria, v. Beccaria.
Beccaria / becaria, s. f., macello. St. 1308, III, IIII "Et nullus audeat
vel presumat tenutam aliquam capere vel retinere (
) in domibus vel plateis
beccarie vel in balistis comunis nec in campanis vel pavillione". = Da
beccarius, v.
Beccarius, s. m., beccaio / macellaio. St. 1308, I, I "Dabo operam quod
beccarii carnes putridas vel infirmas non vendant". = Da un plurale becci,
che potrebbe risalire al lat. ibex (nella forma ibiceus) "capra selvatica".
Belancea, v. Belancia.
Belancia / belancea, s. f., bilancia. St. 1308, III, CXXXVIII "Et quod
senper, cum ponuntur carnes in belanciis, debeant stare anbe belancie plane
et equales". = Variante del lat. volgare bilancia, dall'agg. lat. bilanx
"a due piatti", composto da bi- "due" e lanx "piatto".
Benedicio, s. f., benedizione. St. 1308, V, Pacta I "sub pena maledicionis
et benedicionis parentum". = Lat. benedictio di p. s.
Bertesca, s. f., bertesca (piccola torre / impalcatura / ponte). St. 1308, I,
CXVI "et bertescas in sticatis dictorum castrorum facere fieri". =
Dal tardo lat. brittus "bretone" col senso originario di "abitazione".
Bertescare, v., fare bertesche. St. 1308, I, CXVI "Quod potestas teneatur
facere compleri fossos castrorum Sancti Angeli et Sancti Fostini, et sticari
et bertescari et murari". = Da bertesca, v.
Beruarius, s. m., berroviere / sgherro (al seguito del podestà). St.
1308, I, LXXXV "Et item dicimus de beruariis". = Dal provenzale berrovier,
francese antico berruier, forse "soldato del Berry" (Francia centrale).
Beveratorium, v. Abeveratorium.
Bevetorium, v. Abeveratorium.
Bibia, s. f., morchia. St. 1308, III, CCXXVIII "et quod bibiam mictant
et labi et decurere faciant sive possint per civitatem". Sella: Biblia
e bibria, p. 67. = ?
Bidullus, v. Bidulus.
Bidulus / bidullus, s. m., specie di pioppo. Nel dialetto osimano odierno: bedollu.
St. 1308, III, CCCIIII "Item statuimus et ordinamus quod domini molendinorum
teneantur et debant ponere iuxta vallatos suos (
.) totum ex utroque latere
IIIIor plantas cuprorum et bidulorum aut salcium per cannam". = Forse dal
lat. betulla "betulla" di origine celtica; cfr. antico francese beoul,
catalano bedoll.
Bimdella, v. Bindella.
Binda, s. f., benda. St. 1308, III, CLXXVII "Dicimus quod nullus merçarius,
tam terigena quam forensis, audeat nec presumat ire cum cassectis per civitatem
Auximi et burga causa vendendi centuras, bindas, entreçatas, pernas et
alia ornamenta mulieribus pertinencia". = Dal gotico binda "fascia
/ legame".
Bindella / bimdella, s. f., nastro / fascia. St. 1308, III, CCCXLVIIII "De
banno famularum portancium suveros, planellos, pellicçones et bindellas".
Sella: bendella. Du Cange: bendellum. = Diminutivo di binda, v.
Birectus, s. m., berretto. St. 1308, III, CXXX "nullus scindat sibi pannos
nec clamidem nec pellem de dorso, nec capucium vel birectum de capite deponat".
= Dal provenzale berret, dal lat. imperiale birrus "mantello corto con
cappuccio".
Bladatus, agg., di biada. St. 1308, III, LXII St. 1308, III, LXII "Si bos,
equus vel equa alicuius dampnum dederit in predictis locis, scilicet vinea,
caneto, mollia vincorum et salcium, et terris giffatis, ortis et prediis bladatis".
= Da bladum, v.
Bladum, s. n., biada. St. 1308, I, XXXVIIII "si alicui factum fuerit dampnum
per modum incendii, combustionis domorum, cassinarum (
) et cuiuslibet
alterius generis bladorum". = Dal francone *blad, da cui il francese antico
blee e blé "biada / frumento".
Blasfemare, v., vituperare. St. 1308, V, Pacta XIII "vel vilipendendo seu
maledicendo seu blasfemando dictam pacem et ordinamenta". = Lat. ecclesiastico
blasphemare, dal greco blasf®mv "pronunciare parole di cattivo augurio".
Bocellatus, s. m., pane. St. 1308, III, CXXXI "non possint offerri ecclesie
in qua defunctus sepultus fuerit nisi duo bocellati tantum et unam libram cere
et quarta pars unius porci vel dimidia unius castrati". = Variante di bozolatus
(cfr. Sella, s. v.), di p. s., da bozola / bozulus / buzecta "recipiente
/ misura", diminutivo di buza "boccia / recipiente", che presuppone
un lat. volgare *bokja o *bottia, da cui il provenzale antico bossa, il francese
antico boce e gli italiani boccia e bozza.
Bombicinnus, agg., bombicino (fatto di seta). St. 1308, IV, XXXIIII "Liceat
civibus et forensis vendere pannum lane ad cultellum aut bombicinnum".
= Lat. bombycinus di p. s., da bombyx "baco da seta / seta", dal greco
bñmbuj.
Bonbex, s. m, seta. St. 1308, IV, CXLV "et cuiuscumque generis coraminis
et cartarum pecudum et bonbicis". = Lat. bombyx "baco da seta / seta",
dal greco bñmbuj.
Bonum, s. n. De bono in melius "di bene in meglio". St. 1308, IV,
LXXXXVII "Ad hoc ut status pacificus civitatis Auximi de bono in melius
augmentetur et ut quilibet in suo iure quiesscat". = Lat. bonum "bene".
Borsia, v. Bursia.
Bracçarola / braçarola, s. f., bracciale (parte dell'armatura
che proteggeva il braccio). St. 1308, III, XXV "pro tabulacio vel bracçarola
aut gantum ferri solvat XL solidos". = Da braccio.
Braçarola, v. Bracçarola.
Breve, s. n., scheda (per votare). St. 1308, I, LXXXV "et per quendam puerum
impuberem extrahantur duo brevia". Eligere ad brevia "votare per schede".
= Dal lat. brevis "breve", che nella forma neutra breve assunse il
senso di "scritto breve".
Brigata, s. f., brigata (gruppo di armati). St. 1308, III, XXV "Item quod
si quis de brigata et homo male fame (
) inventus fuerit cum dictis armis".
= Da briga "lotta", forse dal celtico *brivo / *brigo "vigoria
(nella lotta)".
Brugnus / brungnus, s. m., pruno. St. 1308, IV, CXLV "Item pro qualibet
salma pirorum, malorum, ceresorum, brugnorum". = Dal lat. prunus "prugno",
greco proæmnh.
Brungnus, v. Brugnus.
Bubulcaria, s. f., lavoro / servizio del bifolco. St. 1308, III, CCCXVI "Et
hoc non intelligatur in hominibus tenentibus famulos occasione bubulcarie, laboricii
vinearum et terrarum". = Dal lat. bubulcus "bifolco".
Buccecta / bucçetta, s. f., piccolo passaggio. St. 1308, IV, CLVIIII
"Item quod nullus audeat facere vel habere aliquod hostium vel buccectam
in dictis muris". = Diminutivo di bucca "bocca".
Bucçetta, v. Buccecta.
Bufala, s. f., bufala. St. 1308, IV, CXLV "Item de qualibet salma coraminis,
videlicet eorum pecudum, bovum et bufalarum". = Dal lat. tardo bufalus
"antilope / gazzella", variante di bubalus "bufalo".
Bulla, s. f. 1. bolla / sigillo. St. 1308, III, LXXXXVII "unaquaque cuppa
sit singnata singno vel sigillo comunis cum bulla comunis immutabili".
2. bolla / permesso. Ref. 1309-11, 98r "ita quod pro una bulla non possit
portare nisi illam quantitatem de qua et pro qua fuerit data bulla". =
Lat. bulla "bolla".
Bullare, v., bollare. St. 1308, III, CXXXVIIII "et omnia predicta pondera
sint bullata bulla comunis". = Da bulla (v.).
Burdo, s. m., bordone (grosso bastone). St. 1308, III, XXV "Nullus de nostris
civibus deferat per civitatem seu burga ensem, cultellum acutum sive puntutum,
maliciosum, ymolem, falçonem, clavam, burdonem, baculum mangnum vel similia".
= Da bardus "mulo", in senso figurato di "sostegno", oppure
dal francese bourdon "lancia da torneo".
Burgum, s. n., borgo. St. 1308, I, XLII "notarius, qui positus est super
viis, teneatur (
) ire personaliter per civitatem et burga". = Dal
lat. burgus "piazzaforte, castello", dal greco pærgow "torre",
incrociatosi col germanico *burgs "cittadina / fortezza".
Bursia / borsia, s. f., borsa. St. 1308, III, CXLVIII "ad disponsatam aliquam
neque socrus neque cognata (
) debeant ire (
) cum centura, bursia
vel aliis donamentis". = Dal lat. tardo bursa o byrsa, dal greco bærsa
"pelle / cuoio".
Bussula / buxula / busula, s. f., scatola per votazioni. St. 1308, I, I "et
due partes de dictis C et L sint concordes ad bussulas et baloctas". =
Dal lat. tardo buxida "scatola di bosso".
Busula, v. Bussula.
Butanellum / butinellum, s. n., misura di volume. St. 1308, III, CCXX "si
aliquis illorum qui tenuerit butinellum comunis erit requisitus ut iret ad mensurandum
bladum vel aliquid in civitate vel burgis". Sella: butinellus, bottinellum
(un quarto della salma). = Forse dal lat. tardo buttis "piccolo vaso"
(v. Battaglia, sub botte).
Butinellum, v. Butanellum.
Buxula, v. Bussula.
C
Calciamentum, s. n., calzatura. St. 1308, III, CXLVIII "non debeant mictere
aliqua calciamenta alicui mulieri de domo sponse". = Lat. calceamentum
di p. s.
Calciare / calçare, v., imbiancare / intonacare. St. 1308, III, CCXXVI
"qui habent domos subtus dictum murum (antiquum civitatis Auximi), teneantur
precise tenere dictum murum calciatum". = Dal lat. calx "calce".
Calcina, s. f., calcina. St. 1308, III, V "Lingna bonorum et domorum ipsius
committentis homicidium et lapides et arena et calcina veniat in comune".
= Dall'agg. calcinus "di calce", dal lat. calx "calce".
Caldararius, agg., del calderaio. St. 1308, IV, LXXXVI "nemo audeat vel
presumat ponere bancam nec travachiam a domo filiorum domini Corradi domini
Florencii usque ad ecclesiam Sancti Michaelis et de civitate et usque ad portam
Caldarariam usque ad portam Sancti Iacobi". = Dal tardo lat. caldaria "caldaia",
dall'agg. lat. cal(l)idus "caldo".
Caldarium, s. n., misura. St. 1308, III, CCXLVII "statera, pondera, rubbos,
passos, canatas et caldaria comunis". = Forse dal lat. caldaria "caldaia".
Caliditas, s. f., astuzia. St. 1308, III, LXXXXVII "ne aliqua caliditas
possit intervenire". = Lat. calliditas di p. s.
Calumpnia, v. Calupnia.
Calumpniator, s. m., calunniatore. Framm. 1308, II, LXXXII "Ut calumpniatorum
motibus temerariis obvietur". = Lat. calumniator di p. s.
Calupnia / calumpnia, s. f., frode / calunnia. St. 1308, I, XII "diffiniendo
infra tres menses (
) post iuramentum calupnie prestitum". = Lat.
calumnia di p. s.
Calupniosus, agg., falso. St. 1308, V, Pacta XXIV "ipsi advocati et procuratores
iurent nichil calupniosum facere aut dicere". = Lat. calumniosus di p.
s.
Calçare, v. 1. v. Calciare. 2. provvedere di calzature. Framm. 1308,
II, XXXIII "scilicet vestiendo eam et calçando et alimenta prestando".
= Lat. calceare "mettere scarpe", da calceus "scarpa / calzare".
Calçolarius, s. m., calzolaio. St. 1308, III, CXXI "nullus calçolarius
vel sartor vel aliquis artifex elligatur in nuncium comunis sive baiulum".
= Lat. calceolarius di p. s.
Cambium, s. n., cambio. St. 1308, I, I "vel aliquo modo acquiri in cambio".
= Deverbale dal lat. tardo cambiare, di origine gallica.
Camera / cammera, s. f., camera / stanza. St. 1308, I, LXXXXVIIII "omnes
res que sunt in palacio et in cameris palacii comunis". = Dal lat. camera
"volta / soffitto", dal greco kamra "ambiente a forma di
volta".
Cammera, v. Camera.
Campana, v. Canpana.
Canarium, s. n., pescheria. St. 1308, III, LVIII "Addimus quod quicumque
acceperit vel accipere tentaverit pisces de nasali sive canario alicuius".
In Sella: cannaria. = Dal lat. canna "canna", dal quale deriva anche
canagium, il diritto di porre canne o pali nel fiume, per prendere i pesci (cfr.
Maigne, s. v.).
Canata / cannata, s. f., misura. St. 1308, III, CCXLVII "Item predictus
notarius debeat in singulis mensibus mensurare canatas, mecçarolas, quartos,
marcos, belanceas et stateras". = Da canna, v.; la canatura era la misurazione
fatta con la canna (cfr. Maigne, s. v.).
Canavacçus, v. Canavaçus.
Canavaçus / canavacçus, s. m., tessuto di canapa. St. 1308, IV,
CXLV "omnes et singule persone volentes ire vel reddere (
) cum aliquibus
salmis syrici, çuccari, çafrani (
), item cum salmis lini,
canavaçorum et de acça, lane et funarum, ferri, cumini, amindolarum,
vitrei laborati, solvant duanam". = Dal lat. tardo can / n]apis per il
classico can / n]abis "canapa", dal greco k(n)nabiw, di origine
orientale.
Cancellacio / cancellatio, s. f., cancellazione. St. 1308, IV, CLVI "Et
predicta cancellacio fiat per Paulum Reynalducii notarium". = Dal lat.
cancellatio, ma col significato del v. cancellare "cancellare".
Cancellatio, v. Cancellacio.
Canestrum / canistrum, s. n., canestro. St. 1308, III, CXLVIII "cum donis
et enseniis, scilicet tobaleis, pannis lini, canestris et galletis". =
Lat. canistrum, prestito del greco knastron.
Canetum / cannetum, s. n., canneto. St. 1308, III, LV "Quicumque acceperit
de nocte vel de die furtive arundines de vinea seu caneto vel olera de orto
vel clausuris". = Lat. cannetum di p. s.
Canistrum, v. Canestrum.
Canna, s. f., canna (misura agraria). St. 1308, III, XLIIII "infra primam
seinatam, scilicet infra centum cannas a civitate prope". = Dal lat. canna
"canna".
Cannata, v. Canata.
Cannella, s. f., cannella. St. 1308, V, LVI "quod det aquam per unam cannellam
cum uno abeveratorio ante ipsam". = Diminutivo del lat. canna "canna".
Cannetum, v. Canetum.
Canonicus, s. m., chierico. St. 1308, IV, CIII "et si predictus dominus
episcopus et canonici predictas CC libras non expendiderint pro dicto opere
faciendo". = Dall'agg. lat. canonicus "regolare / normale".
Canpana / campana, s. f., campana. St. 1308, I, LXXIII "Et potestas teneatur
campanam (
) pulsari facere". = Lat. campana di p. s.
Canpio, s. m., combattente al posto di un altro. St. 1308, III, IX "Et
duellum hoc modo fiat ut si ille qui fecisse dicetur aut qui passus est et dicitur
forsitan per inopiam canpionem non posse invenire per se vel alium aliquem amicum".
= Dal francone kampjo "chi combatte in campo".
Canpus, s. m., campo. St. 1308, III, LXIII "Et si dampnum fuerit datum
alicui per boves in clausuris vel canpis". = Lat. campus di p. s.
Canto, s. m., spigolo / cantonata. St. 1308, III, CXVIII "a pilastris palacii
comunis usque ad tribunas ecclesie et cantones palacii". Cfr. Arnaldi,
s. v. = Da cantus, v.
Cantus, s. m., mattone. St. 1308, III, CXXVII "unus modus cantorum fiat
pro comuni ad quem pretarii teneantur facere cantos". = Dal lat. tardo
canthus "angolo dell'occhio", dal greco kanyñw di p. s.
Capcio, s. f., il prendere. St. 1308, III, CCCXXXVIIII "si suspecti essent
pro capcione alicuius exbanditi et malefactoris". = Lat. captio di p. s.
Capellus / cappellus, s. m., cappello. St. 1308, I, LXXXV "Et ipsa brevia
(
) mictantur in quodam capello". = Lat. tardo cappellus, diminutivo
di cappa "copricapo".
Capiculum / capitulum, s. n., capitolo. St. 1308, IV, XIIII "quod in isto
capiculo non ligetur vel aliis secundum ipsum capiculum". = Lat. tardo
capitulum di p. s.
Capitaneus, s. m., capitano / incaricato in qualche mansione. 1. C. di un'arte.
St. 1308, I, LVIIII "ars quelibet continue de sua arte unum capitaneum
habeat". 2. C. beccariorum (o super beccariis), dei macellai. St. 1308,
I, LXXXVI "per quem depositarium exerceatur officium capitanie beccariorum".
3. C. burgi, del villaggio. St. 1308, IV, LX "in eligendo operarium et
capitanem burgi". 4. C. castri, del paese. v. C. ville. 5. C. comunis,
del comune. St. 1308, III, LXXXVIII "Et potestas et capitaneus comunis
et defensor et priores arcium". 6. C. fori, che si occupa della piazza.
St. 1308, III, CCXLVII "De capitaneo fori". 7. C. molendinorum, che
si occupa dei mulini. St. 1308, III, CII "qui eligant capitaneos super
factum molendinorum ad brevia, ad quos vocetur unus de quolibet molendino".
8. C. parochiae, della parrocchia. St. 1308, I, XXXIII "Et si de voluntate
non inveniuntur nuncii comunis, eligantur per capitaneos parochiarum".
9. C. trecentorum, dei Trecento. St. 1308, I, LXIIII "Statuimus quod potestas,
cum consensu et voluntate priorum arcium et capitaneorum IIIc, possit expendere
de bonis comunis". v. Trecenti. 10. C. ville, del villaggio rurale. St.
1308, III, CCLVIIII "Statuimus quod eligantur custodes bladorum, arborum
et vinearum per capitaneos parochiarum, villarum et castrorum nostri districtus".
11. Altra accezione: a) C. positus super aliquam viam sive fontem et pontem
actandum, addetto alla manutenzione di una strada, fonte e ponte. St. 1308,
V, XXVI. = Dal lat. capitaneus "che si distingue per grandezza".
Capitania, s. f., capitanato / incarico di capitano. St. 1308, I, LXXXI "durante
officio priorancie vel capitanie". = Da capitaneus, v.
Capitularis, s. m., ufficiale preposto agli statuti. St. 1308, IV, XLVIII "Et
teneantur capitulares postquam firmata fuerint ista capitula supradicta ponere
de capitulo in capitulum, et potestas postquam fuerint firmata teneatur facere
statutariis assignari". = Dal lat. capitularius "collettore / funzionario".
Capitulum, s. n. 1. capitolo / articolo (di una legge). St. 1308, I, intr. "Ista
sunt capitula seu statuta civitatis". 2. municipio, sede dei capitulares
(v.) / collegio dei canonici. St. 1308, V, LXXXVIII "et totum capitulum
Auximi". = Dal lat. capitulum "capitolo, sezione".
Capodecina, s. m., capo di un gruppo di dieci operai (capodieci). St. 1308,
III, CCCXXXIIII "et quod quilibet capodecina debeat custodire similiter
et reficere dictum sticatum quandocumque necesse fuerit". = Composto da
capo e decena ("decina").
Capovintinarius, s. m., capo di una vintina (v.). St. 1308, IV, CLVIIII "Item
quod mangne artes et trecenti dividantur per XXas et quelibet XXa habeat unum
bonum hominem pro capitaneo et capovintinario". = Composto da capo e vintina.
Cappellus, v. Capellus.
Capucium, s. n. cappuccio / berretto. St. 1308, I, CII "et teneantur dicti
tubatores capucium rubeum portare". = Dal lat. tardo cappa "copricapo".
Capud, s. n. 1. testa. St. 1308, III, CXL "quod nullus beccarius audeat
vel presumat vendere ad pondus capud nec pedes sive ganbas usque ad genua".
2. inizio. St. 1308, V, LX "via ab ecclesia Sancti Michaelis usque ad capud
vie Sancti Petri Ceroncii usque ad murum antiquum actetur et muretur de bonis
lateribus". = Lat. caput di p. s.
Capçare, v., cacciare. St. 1308, III, CCVI "nullus de civitate nostra
(
) audeat venari sive capçare ad perdisias". = Lat. tardo
captiare, derivato da capere "prendere".
Cardinalis, s. m., cardinale. St. 1308, V, Pacta I "tempore venerabilis
patris domini Neapoleonis tituli sancti Adriani cardinalis". = Da cardinalis
episcopus "vescovo principale", dall'agg. lat. cardinalis "principale".
Carita, s. f., carità. St. 1308, IV, XXXII "Insuper statuatis per
reverenciam Sancte Marie de carita". = Lat. caritas "benevolenza /
amore".
Carniprivium, s. n., domenica di quinquagesima. St. 1308, III, CCVI "nullus
de civitate nostra (
) audeat venari sive capçare ad perdisias a
carniprivio usque ad dominicam Palmarum". = Composto dal lat. caro "carne"
e privare "privare", per l'astinenza dalle carni.
Carta, s. f., carta. 1. C. pecudum / pecudina, pergamena. St. 1308, III, CCLXXXII
"omnes notarii civitatis et burgorum teneantur scribere protocolla testamentorum,
(
) docium et sponsaliorum et enphyteosis contractus in cartis pecudinis".
= Dal lat. charta "carta", pecus "pecora", pecudinus "di
pecora" da pecuinus "di bestia".
Casa, s. f., casa. St. 1308, IV, XXXII "in spineto poito in contrata casa
Nabissata". = Dal lat. casa "casa rustica".
Casarum, v. Cassarum.
Casiarola, s. f., casiarola (produttrice / venditrice di formaggi). St. 1308,
III, CCXLVII "et colligere pro ipsa mundatione fori a qualibet panifacula,
casiarola, salenaria, venerella pomorum, et ab omnibus venerellis folearum unum
denarium". = Dal lat. caseus "formaggio".
Casina, v. Cassina.
Cassa, s. f., cassa. St. 1308, IV, LXXII "et potestas faciat poni in qualibet
turri dicti castri unam bonam cassam pro conservacione vitualium capitaneo necessariorum".
= Dal lat. capsa "cassa", da capere "contenere".
Cassacio, s. f., annullamento / revoca. St. 1308, IV, CLXVIIII "quod nullo
modo nec concordiam facere possit nec cassacio fiat tempore aliquo venire ad
concordiam de ipsa causa". = Dal v. lat. cassare "annullare / rendere
senza effetto".
Cassarum / casarum, s. n., cassero. St. 1308, IV, CLXXI "Statuimus quod
(
) omnia facere apportari in cassaro dicti castri pro actatura trasanne
ipsius casari et domorum". = Dall'arabo kasr "castello", derivato
dal lat. castrum, attraverso il bizantino.
Cassecta, s. f., cassetta. St. 1308, I, CXXVIII "depositarius comunis Auximi
(
) faciat fieri unam cassectam de lingno cum tribus seraturis et tribus
clavibus dissimilibus et cum uno foramine in coperclo stricto". = Diminutivo
di cassa, v.
Cassina / casina, s. f., cascina. St. 1308, I, XXXVIIII "si alicui factum
fuerit dampnum per modum incendii, combustionis domorum, cassinarum". =
Dal lat. volgare *capsia, dal lat. capsus "recinto per le bestie"
(forse da capio), da cui capsina e cassina. Vi potrebbe aver influito anche
la voce caseus "cacio".
Castellare, s. n., castellare. St. 1308, IV, XXIIII "De non colendo castellare
Montis Cerni et Castri Ubaldi". = Dal lat. castrum "castello, forte".
Castellarerium, s. n., variante di castellare, v. St. 1308, V, LXVI "a
porta Montis Fani versus Montem Çarium usque ad fossum castellareri Montis
Çarii fiat quedam via".
Castratinus, agg., di castrato. St. 1308, III, CXXXIII "Item quod nullus
beccarius vendat insimul in uno scanno carnes porcorum cum carnibus scrofe nec
carnes castratinas cum carnibus pecudinis". = Dal p. ps. castratus del
v. lat. castrare "castrare".
Castro / castronus, s. m., castrato. St. 1308, III, CXXXVI "et ipsi (beccarii)
comuni solvere teneantur (
) XII denarios pro quolibet castrone".
= Dal v. lat. castrare "castrare".
Castronus, v. Castro.
Castrum, s. n., paese. St. 1308, I, I "Item si ivero (
) ad videndum
aliqua castra". = Dal lat. castrum "castello, forte".
Casus, s. m. Per casum "per caso", equivalente al lat. casu. St. 1308,
III, V "quicumque vel quecumque homicidium fecerit vel fieri fecerit non
se tuendo nec per casum". = Lat. casus di p. s.
Catastum, s. n., catasto. St. 1308, I, I "et instrumenta publica que sunt
in catasto comunis". = Dal greco tardo katstixon "ruolo fiscale".
Caucio, s. f., cauzione / garanzia. St. 1308, I, LXXXVI "fiat per eundem
depositarium plena caucio de solvendo ipsum residuum creditori". = Lat.
cautio di p. s.
Cauponarius, s. m., oste. St. 1308, III, CCLIII "potestas (
) teneatur
precise facere adunari omnes tabernarios sive cauponarios existentes in civitate
et burgis". = Da caupo di p. s.
Causare, v., fare un processo / addurre le ragioni. St. 1308, III, CCIIII "Et
si haberet causam vel questionem cum aliquo per suum procuratorem causetur".
= Dal lat. causari "addurre come motivo o pretesto".
Cava, s. f., buca. St. 1308, IV, CLXXXVIII "Item quod cave dictarum fovearum
(
) fiat et fieri debeat per homines civitatis Auximi et burgorum".
= Dal lat. cava "fossato", dall'agg. lat. cavus "buco".
Cavacio, s. f., buca / scavo. St. 1308, III, XIIII "quod nullam cavacionem
seu impedimentum faciat ipsi muro". = Lat. cavatio di p. s.
Cavalcata, s. f., cavalcata. St. 1308, I, I "Item si ivero (
) ad
videndum aliqua castra vel in cavalcatam vel anbaxiatam vel exercitum seu parlamentum
vel alio quolibet modo". = Dal lat. tardo cavalcare e caballicare "andare
a cavallo", da caballus "cavallo da lavoro".
Cavallaticum, s. n., opera prestata con un cavallo. St. 1308, III, CXXV "Bactitores
sive tritulatores habeant pro sua parte sive cavallatico de undecim mensuris
unam solummodo et non plus". = Dal lat. caballus "cavallo da lavoro".
Cavatura, s. f., scavo. St. 1308, V, CLI "donec possint satisfieri pro
dicta cavatura sine eius preiudicio". = Dal v. lat. cavare "scavare".
Cavatus, agg., pieno di buche. St. 1308, V, LXXXXIII "cum via posita iuxta
ipsas terras sit ita cavata et periculosa quod non est aliquis qui possit ire,
iri et transire". = Da cava, v.
Cemtum, agg., cento. St. 1308, IV, CLXXXXIII "octemtus et reformatus fuit
per cemtum LXVII consiliarios". = Lat. centum di p. s.
Centonarius, s. m., centinaio. St. 1308, III, CXXVII "et nichilominus teneatur
facere pro qualibet coctura unum centonarium cantorum". = Dal lat. centenarius
"che ha cento parti", da centeni "a cento a cento", da centum
"cento".
Centura, s. f., cintura. St. 1308, III, CXLVIII "ad disponsatam aliquam
neque socrus neque cognata (
) debeant ire (
) cum centura, bursia
vel aliis donamentis". = Lat. cinctura di p. s. da cingere "cingere".
Cenum, s. n., fango. St. 1308, III, CCXLVII "quilibet qui sedet iuxta vias
publicas mundet et mundari faciant et removeri faciant omnes putredines sive
cenum et inmundicias". = Lat. caenum di p. s.
Cerbellerium, s. n., cervelliera (elmo). St. 1308, III, XXV "si portaverit
cerbellerium vel gorçeriam solvat XX solidos". = Da cervello (lat.
cerebellum, diminutivo di cerebrum "cervello"), secondo il francese
antico cerveliere.
Ceresus, s. m., ciliegio. St. 1308, IV, CXLV "Item pro qualibet salma pirorum,
malorum, ceresorum, brugnorum". = Lat. cerasus "ciliegio", dal
greco k¡rasow.
Cerius / cereus, s. m., cero. St. 1308, IV, CXXXII "calçolarii (
)
faciebant unum cerium in dicto festo". = Lat. cereus "candela".
Cerqua, s. f., quercia. St. 1308, V, CLXVI "via seu strada que incipit
in pede castellaris Montis Çarii et protenditur usque ad cerquam Iohannis
Blanchenire cavetur". = Dal lat. quercus di p. s.
Cicerchia, s. f., cicerchia. St. 1308, IV, CXIII "ad declarationem rerum
que debent mensurari ad cuppam et mensuram seu butinellum comunis de quibus
recipi debet duanam, dicimus quod intelligatur de grano, faba, ordeo, annona,
sureo, cicere, cicerchia, lenta, mauco, milio, panico, farina, ossibus olivarum,
scotani sive foliis scotani, sale, nucubus et de calce". = Dal lat. cicercula,
diminutivo di cicer "cece".
Cicius, avv., più presto. St. 1308, I, I "et revertar cicius quam
potero". = Lat. citius, comparativo di cito "presto".
Cimare, v. 1. cimare (togliere il pelo ad un tessuto). St. 1308, IV, CLXXVII
"possit (
) quis et quicumque vellet laborare in dictis nundinis,
videlicet cimare pannos". = Dal lat. cyma "parte terminale di pianta",
dal greco kèma "frutto / germoglio", dal v. kæv "essere
incinta".
Cimiterium, s. n., cimitero. St. 1308, IV, CLVI "et in ipsa terra sit fundata
ecclesia et cimiterium et dormitorium". = Anche lat. tardo coemeterium,
dal greco koimht®rion "luogo dove si dorme", da koimv "pongo
a dormire".
Cipellus, s. m., ceppo di legno. St. 1308, III, XXXII "Si aliquis (
)
aliquem (
) percuserit cum lapide aut gravi lingno cum cipello vel mangno
baculo". = Diminutivo del lat. cippus "cippo".
Cippus, s. m., sinonimo di troccum, v. St. 1308, III, LXXXXIIII "accusans
sive denuncians (
) mictat duos denarios in troccum sive cippum comunis".
= Dal lat. cippus "cippo".
Circuitus, s. m., territorio. St. 1308, IV, CXXVII "Quod fiant tres fornaces
in circuitu castri Montis Fani". = Dal lat. circuitus "giro / contorno",
da circumire, composto da circum- "intorno" e ire "andare".
Circumcirca, prep. e avv., intorno. St. 1308, IV, CXXIIII "et de muris
antiquis civitatis qui caderent et guastarentur circumcirca civitati".
= Lat. circumcirca, avv. di p. s.
Citacio / citatio, s. f., citazione (in giudizio). St. 1308, I, CI "Quod
nuncii comunis assignent pingnora illi pro quo citacio facta fuit". = Lat.
citatio "proclamazione".
Citatio, v. Citacio.
Citatorius, agg. Lictere citatorie "di chiamata in giudizio". St.
1308, I, CXV "cum venerint lictere citatorie a curia domini marchionis
vel a curia Romana". = Dal lat. citatorium "chiamata in giudizio /
citazione".
Cittadinus, s. m., cittadino. St. 1308, IV, CI "cum sit cittadinus et licterata
persona". = Da cittade, dal lat. civitatem, da civitas "città",
da civis "cittadino".
Ciçole, s. f. pl., gioco. St. 1308, III, LXVIII "Item nec ad ludum
ciçolarum, in quo currant denarii". = Forse diminutivo di ciza (cfr.
Maigne, s. v.), cisia in Blaise.
Clamancia, s. f., gazzarra. St. 1308, III, CCLXXXV "Item quod nullus forensis
veniat ad garnimentum vel ad rumorem vel ad clamanciam". = Dal v. lat.
clamare "gridare".
Clamare, v., nominare. St. 1308, I, LX "possint et valeant duos de qualibet
arte clamare de bonis hominibus". = Dal lat. clamare "proclamare /
nominare ad alta voce".
Clamis, s. f., mantello. St. 1308, III, CXXX "nullus scindat sibi pannos
nec clamidem". = Lat. chlamys, dal greco xlamæw di p. s.
Clausimen / clusimen, s. n., chiusura. St. 1308, IV, CLXXXVIIII "pro concimine
et clausimine terre de bonis cantis, arena et calce". = Dal lat. clausura
di p. s.
Clausura / closura, s. f., terreno recintato. St. 1308, III, LV "Quicumque
acceperit (
) olera de orto vel clausuris solvat bannum C solidorum".
= Dal lat. clausura "chiusura", da claudere "chiudere".
Claverius, s. m., custode della porta. St. 1308, I, CXXXIIII "Si vero claverius
contrafecerit in XX solidis in vice qualibet puniatur". = Dal lat. clavis
"chiave.
Clericus, s. m., chierico (membro del clero, contrapposto a laico). St. 1308,
III, CLXXVIII "quicumque clericus inventus fuerit de nocte (
) ad
domum alicuius mulieris, sive in domo mulieris que non esset bone fame".
= Lat. ecclesiastico dal greco klhrikñw, derivato da kl°row "clero".
Clibanarius, s. m., fornaio (femm. clibanaria). St. 1308, III, CXXVI "Clibanarii
sive clibanarie non recipiant pro fornatica nisi de XX panibus unum et non plus,
si miserint lingna sua". = Dal lat. clibanarius "corazziere".
Clibanus, s. m., forno. St. 1308, III, CXXVI "(Clibanarii) debeant portare
seu portari facere ad clibanum et reportare domum ipsos panes bene coptos et
bene stasionatos". = Lat. clibanus "forno portatile / tegghia".
Cloaca, v. Cloacha.
Cloacha / cloaca, s. f., cloaca / scarico. St. 1308, I, CXIII "Ordinamus
quod nulli liceat habere versatorium sive cloacham in andronibus comunibus".
= Lat. cloaca di p. s.
Closura, v. Clausura.
Clusa, s. f., chiusa (cateratta nei canali che portano acqua ai molini). St.
1308, III, CLXXVI "De non mictendo linum in clusa molendinorum". =
Dal lat. pl. clausa, p. ps. del v. claudere "chiudere".
Clusimen, v. Clausimen.
Coadiutator, s. m., aiutante. Ref. 1309-11, 96v "et possit eligere ad dictum
officium beccariorum coadiutatorem". = Lat. coadiutor di p. s.
Coadunancia, s. f., riunione. St. 1308, III, CCCXXIII "quod predictus miles
non faceret coadunanciam predictorum sex". = Da cum e adunancia (v.).
Cochus, s. m., cuoco. St. 1308, I, LXXXV "in quorum numero non computentur
rigaccii, neque cochus". = Lat. coquus, da coquere "cuocere".
Codarorium, s. n., coderone (gioco). St. 1308, III, LXVIII "nullus debeat
ludere (
) ludo codarorii nec ad virgiptas nec ad ludum çonorum,
in quo currant denarii". = Dal lat. coda o cauda "coda".
Cognitio, v. Congnicio.
Cohertio, s. f., costrizione. St. 1308, IV, LVII "potestas (
) teneatur
(
) compellere et compelli facere omni cohertione qua poterit ad habitandum
omnes". = Forse corruzione dal lat. coërcitio "repressione".
Collecta / colletta, s. f. 1. colletta / imposta / tributo. St. 1308, I, I "Item
omnes collectas, dativas, condempnationes et alias intratas comunis faciam dari".
2. raccolto (di messi). St. 1308, III, LVI "Si vero furatus fuerit de collecta
vel barcone". = Dal lat. collecta "raccolta", da colligere "raccogliere".
Collectoria, s. f., collettoria (ufficio del collettore). St. 1308, I, XXXVI
"Et potestas non cogat aliquem invitum ad dictum officium collectorie nec
notarie". = Dal lat. collector, v. Collecta.
Colletta, v. Collecta.
Coludere, v., giocare insieme. St. 1308, III, XXXIII "Si aliquis in rissa
non coludendo percuserit aliquem". = Lat. colludere di p. s.
Columpna / colupna, s. f., pilastro. St. 1308, III, LXXXXII "Idem dicimus
in civitate et burgis observari de colupnis et aliis travibus vel alio quocumque
lingno". = Dal lat. columna "colonna".
Colupna, v. Columpna.
Comedere, v. Commedere.
Cominum / cuminum, s. n., comino (pianta). St. 1308, IV, CXLV "item de
qualibet salma ferri, casei, comini, amindolarum, alume et vitrei laborati saldi".
= Lat. cuminum / cyminum, greco kæminon di p. s.
Comitativus, s. m., abitante del comitatus (v.). St. 1308, IV, LXVI "sanccimus
quod si aliquis forbamnitus nostre civitatis Auximi vel in posterum forbaniendus
dampnum dederit alicui nostro civi vel comitativis nostris". = Da comitatus.
Comitatus / commitatus / conmitatus, s. m., contado (territorio circostante
il comune). St. 1308, III, CCCXLV "nullus tubator (
) audeat vel presumat
ire per areas possessionum et terrarum civitatis et comitatus Auximi ad petendum
dicta blada eis conferre". = Da comitatus "paese governato dal comes"
(conte), dal lat. comitatus "accompagnamento", dal v. comitari "accompagnare".
Comitiva, v. Commitiva.
Commedere / comedere, v., mangiare. St. 1308, I, LXXIV "nec pati secum
commedere vel bibere ullo modo". = Lat. comedere di p. s.
Commes, s. m., conte. St. 1308, V, CX "De ponte faciendo per consortes
molendini commitum". = Dal lat. comes "compagno / grande scudiero".
Commictere, v. 1. commettere. St. 1308, I, I "qui furtum facerent vel commicterent".
2. affidare. St. 1308, V, CLII "et ad hoc notarius qui erit super viis
teneatur facere fieri et, si facere non poterit, possit commicti cui voluerit
dicta facienda". = Lat. committere di p. s.
Comminatio, s. f., prescrizione (comminazione). St. 1308, V, Provisiones et
ordinamenta "cum comminatione penarum superius narratarum". = Dal
lat. comminatio "minaccia".
Commissarius, s. m., esecutore testamentario. Framm. 1308, II, XXVIII "et
alios heredes et commissarios et legatarios". = Dal lat. commissus, p.
ps. di committere "affidare".
Commitativus, s. m., abitante del contado. St. 1308, I, LXXX "nisi civitas
Auximana aut cives sive commitativi eius causam dederit". = Da comitatus
"paese governato dal comes" (conte), dal lat. comitatus "accompagnamento".
Commitatus, v. Comitatus.
Commitiva / comitiva, s. f., comitiva. St. 1308, III, CCCXII "Si quis insultum
fecerit contra potestatem vel vicarium vel iudicem (
) siquidem cum commitiva
hominum armatorum et tumultu". = Cfr. l'agg. comitivus "del comes"
(conte).
Commodare, v. Comodare.
Comodare / commodare, v., dare in prestito. St. 1308, I, LXXV "nulla persona
(
) audeat in posterum vel presumat mutuare aliquam pecunie quantitatem
sive deponere vel aliquam rem dare vel comodare potestati". = Lat. commodare
di p. s.
Comode, avv., comodamente. St. 1308, V, CLVI "ita quod comode possit iri
ad fontem predictam". = Lat. commode di p. s.
Compensacio / conpensacio, s. f., compensazione. St. 1308, III, V "quod
de predictis CC libris nulla debeat admicti nec fieri compensacio". = Lat.
compensatio di p. s.
Compensare, v. Conpensare.
Completorium, s. n., compieta (l'ultima delle ore canoniche). St. 1308, III,
CCLXXXXVIII "quicumque prior vel capitaneus, durante officio, citatus fuerit
a potestate vel officiali potestatis ut vadat coram eo, et iret post completorium
ad eum". = Dal lat. ecclesiastico completa / hora] "l'ora che chiude
la giornata".
Compoicio, v. Composicio.
Composicio / compoicio / compositio, s. f., accordo / riconciliazione. St. 1308,
III, CCLXVI "Et potestas vel aliquis de curia non possit prohibere quod
composicio fiat et concordia ante accusationem alicuius maleficii". = Lat.
compositio di p. s.
Compositio, v. Composicio.
Compellere, v. Comppellere.
Comppellere / compellere, v., costringere. St. 1308, IV, LIIII "et quod
potestas precise teneatur et compellere illos qui habent bestias in confinibus
prope territorium et districtum civitatis Auximi antequam comppellat aliquos
alios de civitate qui non pretenderent excusationem aliquam". = Lat. compellere
di p. s.
Comptimare, v., lavorare a cottimo. St. 1308, III, CCXI "sive ad coptimandum
predicta molendina sive in coptimum recipiendum a predictis dominis". =
Da coptimum, v.
Comsilium, v. Conscilium.
Comunancia, s. f., comune. St. 1308, III, CCXIII "si quis noster civis
iret quocumque tempore ad stipendia alicuius domini, alicuius provincie, comunancie,
ville". = Da comune, v.
Comune, s. m., Comune (forma di governo). St. 1308, intr. "per comunem
Auximi". = Dal lat. commune (neutro sostantivato dell'agg. communis "comune")
"comunità".
Comunitas, s. f., comunità / Comune. St. 1308, IV, XXXV "Quicumque
noster civis fuerit excomunicatus occasione comunitatis, teneantur rectores
expensis comunis ipsum iuvare". = Lat. communitas "comunanza".
Conccio, v. Concio.
Concha, s. f. 1. fossa. St. 1308, III, CLXX "aliquis (
) teneat nec
teneri faciat in conchis et pascuis comunis (
) aliquod armentum pecudum
bovum". 2. conca (vaso). St. 1308, III, CCCVII "De banno mictencium
manum in sporta vel conca piscium qui venduntur in foro". = Dal lat. concha
"conchiglia / vaso", dal greco kñgxh.
Concia, s. f., concia. St. 1308, IV, CLVIIII "Item ponatur unus grappus
in via iuxta domum ubi sit concia coraminis". = Dal v. lat. volgare *comptiare,
derivato da comptus, p. ps. di comere "riunire", composto da cum-
e emere "prendere / acquistare".
Concimen, s. n., riparazione. St. 1308, IV, CXXIIII "excepto quam in via
Strigule, ad cuius concimen omnes de civitate teneantur". = Dal v. lat.
volgare *comptiare, derivato da comptus, p. ps. di comere "riunire",
composto da cum- e emere "prendere / acquistare".
Concio / conccio, s. f., assemblea. St. 1308, I, I "nec in conscilio magno
vel parvo nec in concione proponam". = Lat. concio e contio "adunanza
/ assemblea".
Concionari, v., esporre in pubblico. St. 1308, III, CLIII "Et qui contra
fecerit accusando vel denunciando, arrengando sive concionando aut aliter dicendo".
= Lat. contionari di p. s.
Concionator, s. m., oratore. St. 1308, I, XL "teneatur ipse potestas (
)
mictere partem ad voluntatem aut peticionem concionatoris". = Lat. contionator
di p. s.
Condam, avv., defunto. St. 1308, IV, XXV "tempore potestarie domini Friderici
Passi condam potestatis Auximi". = Lat. quondam "una volta / un tempo".
Condannare, v. Condempnare.
Condemnacio, v. Condempnacio.
Condempnacio / condemnacio / condempnatio / condepnatio, s. f., condanna. St.
1308, I, I "Et sequens potestas teneatur condempnacionem de predictis facere".
= Lat. condemnatio di p. s.
Condempnare / condepnare / condannare, v., condannare / multare. St. 1308, I,
I "sed proponens condempnetur comuni predicto in C libris". = Lat.
condemnare di p. s.
Condempnatio, v. Condempnacio.
Condepnare, v. Condempnare.
Condepnatio, v. Condempnacio.
Condictio / conditio, s. f., condizione. Framm. 1308, I, LXXXVIII "omnes
introitus et exitus (
), cuiuscunque condictionis et generis sint".
= Dal lat. conditio "fattura".
Conditio, v. Condictio.
Conductus, s. m., condotto. St. 1308, III, CCCL "bibia non labatur nec
mictatur nisi subtus terram et per conductum". = Dal lat. conductus, p.
ps. di conducere "condurre".
Confalone, s. m., gonfalone / vessillo. St. 1308, III, CCCLV "Item ordinamus
quod nullus nobilis de civitate Auximi audeat vel presumat comodare aliquam
banderiam, confalonem vel penonem". = Dal francese gonfanon, dal francone
*gundfano "bandiera da combattimento".
Confalunerius, s. m., gonfaloniere / chi portava il vessillo del comune. St.
1308, I, XXX "De confaluneriis comunis sit unus de militibus pro peditibus
de quolibet terçerio, unus de populo". = Da confalone, v.
Confines / confinia, s. m. / n. pl., 1. confini. St. 1308, IV, LIIII "dummodo
prope confinia districtus civitatis Auximi teneatur". 2. Mictere ad confines
"esiliare". St. 1308, III, CCLXXXXII "Quod potestas possit mictere
ad confines quos voluerit suo arbitrio". = Dal lat. confine "confine".
Confinia, v. Confines.
Confisscare, v., confiscare. St. 1308, IV, CLXIIII "et omnia eorum bona
confisscentur comuni". = Lat. confiscare di p. s.
Congnicio / cognitio, s. f., riconoscimento. St. 1308, III, CLVI "summaria
congnicione, sine porrectione libelli". = Lat. cognitio di p. s.
Congnitus, p. ps. di congnoscere (v.), conosciuto. St. 1308, III, XX "nisi
prius ordine iudiciario rationabiliter fuerit diffinitum et congnitum".
= Lat. cognitus di p. s.
Congnoscere / congnosscere, v., conoscere. St. 1308, III, CXLIII "Et ad
congnoscendum dictas carnes utrum sint porcine vel scrofine". = Lat. cognoscere
di p. s.
Congnosscere, v. Congnoscere.
Congregacio / congregatio, s. f., assemblea. St. 1308, I, I "in conscilio,
concione aut congregacione". = Lat. congregatio "raduno".
Congregatio, v. Congregacio.
Coniuctus, s. m., congiunto. St. 1308, III, LXXVI "Volumus etiam quod de
commissis inter coniuctos, videlicet inter asscendentes et descendentes".
= Lat. coniunctus di p. s.
Coniuracio, s. f., complotto. St. 1308, III, LXXXVIII "societatem, coniuracionem
seu conspirationem aliquam (
) nullus facere vel tractare presumat".
= Lat. coniuratio di p. s.
Conmitatus, v. Comitatus.
Conpensacio, v. Compensacio.
Conpensare / compensare, v., fare una compensazione. Framm. 1308, I, LXXXVII
"Et siquid daret vel solveret aut conpensaret sine licencia". = Dal
lat. compensare "risarcire".
Conpletus, agg., completo. St. 1308, II, VI "dummodo terminus tenuto sit
elapsus sive conpletus". = Lat. completus di p. s.
Consamguinitas, v. Consanginitas.
Consangineus / consanguineus, s. m., consanguineo. St. 1308, I, LXXXII "nec
primus consangineus nec primus consobrinus". = Lat. consanguineus di p.
s.
Consanginitas / consamguinitas, s. f., consanguineità. St. 1308, V, Pacta
XXIIII "nisi adversariis ipsorum actinerent linea consamguinitatis aut
affinitatis". = Lat. consanguinitas di p. s.
Consciderare, v., esaminare. St. 1308, III, CCXLVII "Item predictus notarius
teneatur inquirere et consciderare ripam et fossam riparum et murus civitatis
et burgorum". = Lat. considerare di p. s.
Consciliarius / consiliarius, s. m., consigliere. 1. C. generalis, membro del
consiglio generale. St. 1308, I, LXVII "teneatur precise facere consciliarios
generales et speciales (
) ire ad busulas et baluctas". 2. C. specialis,
membro del consiglio speciale. St. 1308, I, XXXII "si aliquis fuerit electus
cultor, appreciator, statutarius, reinventor, consciliarius specialis aut notarius".
= Da conscilium (v.).
Conscilium / coscilium / consilium / comsilium, s. n. I. consiglio / assemblea.
1. C. arcium / priorum arcium, C. delle arti. St. 1308, I, LXXIII "conscilium
credencie et speciale et generale et Vc et arcium et IIIc". v. Arces. 2.
C. credentie / adiunte, C. di credenza (aggiunto) (consiglio di savi per il
disbrigo delle pratiche più delicate). St. 1308, I, LXIIII "De expensis
faciendis per potestatem (
) cum consensu conscilii credentie". =
Dal lat. medioevale credentia, da credere. 3. C. generale, C. generale. St.
1308, I, I "secundum voluntatem conscilii generalis". 4. C. magnum,
C. allargato?. St. 1308, I, LXXXI "in aliquo conscilio mangno vel parvo".
5. Maius c., equivalente a magnum?. St. 1308, III, CCCXIIII "nisi per maius
conscilium dicte civitatis aliud provideretur". 6. C. maioris apprecii,
? "sine licencia conscilii Vc et maioris apprecii". v. Aprecium. 7.
C. parvum, C. ristretto ?. St. 1308, I, I "nec in conscilio magno vel parvo
nec in concione proponam". 8. C. quingentorum, C. dei Cinquecento. St.
1308, I, I "sine licencia conscilii Vc". v. Quingenti. 9. C. speciale,
C. speciale. St. 1308, I, I "sex bonorum hominum de civitate ad hoc eligendorum
a conscilio speciali". 10. C. trecentorum / capitaneorum trecentorum, C.
dei Trecento. St. 1308, I, LXXIII "conscilium credencie et speciale et
generale et Vc et arcium et IIIc". v. Trecenti. II. consiglio / parere
o deliberazione. St. 1308, V, CLIIII "Et potestas predictis teneatur dare
vinculo iuramenti adiutorium, conscilium et favorem". = Lat. consilium
di pp. ss.
Consentire, v., ind. pr. consencio, p. pr. consenciens, consentire. St. 1308,
III, CCXVII "nullus de nostris civibus, vel quicumque alius Auximi permanens,
possit, audeat nec presumat nec consenciat alicui". = Lat. consentire di
p. s.
Conservacio, s. f., conservazione. St. 1308, IV, LXXII "et potestas faciat
poni in qualibet turri dicti castri unam bonam cassam pro conservacione vitualium
capitaneo necessariorum". = Lat. conservatio di p. s., da conservare "conservare".
Consignacio / consingnatio / consingnacio / consignatio, s. f., elencazione.
St. 1308, I, LXXXV "Et quod singulis XV diebus faciat consignacionem familiarium
et officialium omnium in generali conscilio". = Lat. consignatio "autenticazione
/ prova".
Consignatio, v. Consignacio.
Consignare / conssingnare / consingnare, v., elencare. St. 1308, IV, LVI "et
eis faciat conssignari castrum predictum et turres, balistas, sagiptamenta et
omnia que in hiis turribus inveniuntur pro apparatu ipsarum turrium et tocius
castri predicti". = Dal lat. consignare "sigillare".
Consiliarius, v. Consciliarius.
Consilium, v. Conscilium.
Consingnacio, v. Consignacio.
Consingnare, v. Consignare.
Consingnatio, v. Consignacio.
Consors, s. m. pl., lavoratore che fa la stessa attività, es. contadini
che coltivano campi confinanti. St. 1308, V, CX "Statuimus et ordinamus
quod omnes consortes habentes partem in molendino commitum cursus interioris
teneamtur et debeant facere pontem". = Lat. consors "che ha uguale
sorte", da cum "con" e sors "sorte".
Conssignare, v. Consignare.
Constitucio, s. f., provvedimento / disposizione. St. 1308, III, CCLIIII "presenti
constitucione sancimus quod nullus artifex
". = Lat. costitutio di
p. s.
Construccio / construcio, s. f., costruzione. St. 1308, V, XII "ad voluntatem
capitanei qui fuerit construccioni dictorum poncium positus". = Lat. constructio
di p. s.
Construcio, v. Construccio.
Consul, s. m., console (magistrato). St. 1308, II, VII "Tenute voluntarie
date a debitoribus suis creditoribus post vel ante preceptum sibi factum de
solvendo debitum a potestate, vicario, iudice, notario sive arbitro sive consulibus
comunis". = Lat. consul "console".
Consultacio, s. f., delibera. Ref. 1310-12, 53r "Hic est liber sive quaternus
proposicionum, stanciamentorum, consultacionum, arengacionum". = Lat. consultatio
di p. s.
Contadinus, s. m., abitante del contado. St. 1308, V, LXXXVIIII "Et ad
predicta fieri facienda sint capitanei Cesscolus Angelerii et Giullius Gregorii
contadini". = Da comitatus, v.
Contemptus / contentus, agg., contenuto. St. 1308, IV, CLXVIIII "ad penam
et bannum in statuto contempto". = Dal p. ps. del v. lat. comtemnere "disprezzare",
scambiato col v. lat. tardo contenere, ricomposto dal classico continere, formato
da cum e tenere "tenere".
Contenpnere, v., non curarsi. St. 1308, I, XXXVI "si collectores nunciaverint
potestati vel iudici illos qui solvere contenpnunt duabus vicibus infra tempus".
= Lat. contemnere di p. s.
Contentus, v. Contemptus.
Continuo, avv., continuamente. St. 1308, V, CI "Ordinamus quod liceat Corraducio
Nicolay dare viam per terram ipsius (
) per quam homines continuo vadunt".
= Dal lat. continuo "subito dopo".
Contrada / contrata, s. f., contrada. St. 1308, I, XLVIIII "ordinamus quod
nundine comunis removeantur et fiant in contrada hospitalis Sancti Iacobi".
= Dal lat. parlato *contrata "(luogo) che sta di fronte", da contra
"di fronte".
Contradiccio / contradicio / contradictio, s. f., opposizione / proibizione.
St. 1308, I, I "Et depositarius comunis teneatur, non obstante contradiccione
potestatis (
), dare". = Lat. contradictio "discorso contrario,
obiezione".
Contradicio, v. Contradiccio.
Contradictio, v. Contradiccio.
Contrafacere, v., compiere trasgressioni. St. 1308, V, CXVIII "Et qui contrafecerit
contra predicta (
) solvat pro banno comuni Auximi pro qualibet vice C
solidos". = Composto dal lat. contra- "contro" e facere "fare".
Contrafactum, s. n., trasgressione. St. 1308, IV, LXXXXIIII "Et potestas
(
) si invenerit contrafactum contra dictas diffiniciones". = Dal
v. lat. medioevale contrafacere, dal lat. contra- "contro" e facere
"fare".
Contrata, v. Contrada.
Contrattus, p. ps., contratto. Framm. 1308, II, XXXIII "dum tamen dicta
sponsalia fuerint et sint contratta de voluntate patris vel matris et proximorum
consanguineorum". = Lat. contractus, p. ps. di contrahere di p. s.
Convencio / conventio, s. f., convenzione. St. 1308, I, CXL "qui scripserunt
et rogati fuerunt scribere pacta et convenciones". = Lat. conventio di
p. s.
Conventicula, s. f., conventicola. St. 1308, III, LXXXVIII "societatem,
coniuracionem seu conspirationem aliquam (
) nullus facere vel tractare
presumat, nec aliquam conventiculam seu divisionem". = Dal lat. conventiculum
"riunione / accolta", con cambio di genere probabilmente per imitazione
da conventiuncula di p. s.
Conventio, v. Convencio.
Conventus, s. m., convento / monastero. St. 1308, V, LXXX "teneatur potestas
facere dari de bonis comunis Auximi conventui dominarum Sancti Michaelis (
)
XX libras revannates et anconitanas". = Lat. ecclesiastico, dal classico
conventus "riunione", da convenire "riunirsi".
Conversacio / conversatio, s. f., rapporto. St. 1308, I, LXXIIII "Qui vero
nullam conversacionem habeat cum potestate". = Lat. conversatio di p. s.
Conversatio, v. Conversacio.
Converso, p. ps. E converso "al contrario". St. 1308, III, CCCXIII
"Quod capitulum locum habeat et intelligatur de socero, genero et cognatis
et e converso infra tercium gradum". = Dal lat. conversus, p. ps. di convertere
"convertire".
Convicinus, s. m., confinante. St. 1308, IV, LXXVIIII "Ordinamus quod si
aliquis tenet a duobus lateribus cum suis terris vel vineis alicui vie vicinali
aut publice, licitum sit ei capere dictam viam sua auctoritate et dare tantam
viam quamtam caperet illi convicino vel convicinis ab uno latere sue terre".
= Composto dal lat. cum e vicinus "vicino di casa".
Convitare, v., invitare ad un convito. St. 1308, III, CXXXI "Idem quod
pro septima, trecessima seu annuali facienda pro defuncto nullus possit seu
debeat aliquos convitare". = Derivato dal v. lat. invitare "invitare",
per incrocio con convivium "convito / banchetto".
Coperclum, s. n., coperchio. St. 1308, I, CXXVIII ""depositarius comunis
Auximi (
) faciat fieri unam cassectam de lingno cum tribus seraturis et
tribus clavibus dissimilibus et cum uno foramine in coperclo stricto".
= Lat. cooperculum, da cooperire "coprire".
Coperire, v., coprire / chiudere. St. 1308, III, CLXVIIII "omnes habentes
foveas (
) reactare et bene coperire debeant". Lat. cooperire di p.
s.
Coppatella / cupatella, s. f., piccola coppa (misura dei mugnai). St. 1308,
III, C "omnes molendinarii teneantur et debeant habere in suis molendinis
duas coppatellas". = Diminutivo di cuppa, v.
Coptimum, s. n., cottimo. St. 1308, III, CXI "omnes molendinarii (
)
qui conducerent ad coptimum". = Etimologia sconosciuta.
Coptus, agg., cotto. St. 1308, IV, CLI "salvo de pisscibus siccis et de
illis qui emerint causa revendendi coptos". = Lat. coctus di p. s.
Coquere, v. Quoquere.
Coramen, s. n., cuoio. St. 1308, IV, CXLV "Item de qualibet salma coraminis,
videlicet eorum pecudum, bovum et bufalarum". = Dal lat. tardo coriamen
di p. s., da corium "cuoio", greco kñrion.
Corectum, s. n., coretto (piccola corazza). St. 1308, III, XXV "et qui
fuerit inventus portare corectum vel pançedam solvat XL solidos".
= Dal lat. corium "cuoio".
Coscilium, v. Conscilium.
Cosinus, s. m., cugino. St. 1308, I, LXXXII "nec aliquis eius pater, filius,
frater nec cosinus usque ad tercium gradum". = Dal francese antico cosin
che risale al lat. consobrinus (composto da con- e sobrinus "cugino",
da soror "sorella").
Credencia / credentia, s. f. 1. segreto. St. 1308, I, I "Credencias civitatis
Auximi tenebo et nulli aliquo tempore pandam in detrimentum civitatis".
2. C. adiuncta, v. Conscilium. 3. Electa c. sta per eletti credencie (cfr. Ref.
1310-12, 54r). Ref. 1310-12, 53r "Conscilio generali et speciali, Vc artium
et IIIc, electe credencie et adiuncte". = Lat. medievale credentia dal
v. credere.
Credentia, v. Credencia.
Cresscere, v., crescere. St. 1308, IV, XXXI "immo pro posse studeatur quod
augeatur et cresscat". = Lat. crescere di p. s.
Cribanum, s. n., rottura. St. 1308, I, CXI "nullus (
) possit nec
debeat habere nec facere in villa Montis Çarii aliquem cribanum nec foveam".
Cfr. cribare "rompere / crepare" in Maigne. = Dal lat. tardo crepare
"rompersi".
Cristianus, agg. sost., cristiano. St. 1308, III, CCXXXII "nullus notarius
(
) audeat vel presumat contractum aliquem usurarum scribere iudeis vel
etiam cristianis". = Lat. christianus di p. s.
Crossus, agg., grosso. St. 1308, I, CXXVIII "denarius crossus vel parvus,
aureus vel argentarius". = Lat. grossus di p. s.
Cucurbita, s. f., cornuto. St. 1308, III, XLVII "Si aliquis de nostris
civibus iracundo animo vocaverit aliquem 'cucurbita', qui uxorem habuerit, solvat
bannum XL solidorum". = Dal lat. cucurbita "zucca". Il passaggio
di significato è così spiegato dal Du Cange: "Cucurbitare,
Uxorem alterius adulterio polluere: proprie de vassallo, qui domini uxorem adulterio
polluit, et ejus ventrem instar cucurbitae inflat, i. impraegnat".
Culmatura, s. f., colmatura. St. 1308, III, CX "farina de ipsa culmatura
undique decurrat". = Da culmus, v.
Culmus 1. agg., colmo. St. 1308, III, C "et alia que sit de XXII partibus
una culma". 2. sostantivato, Ad culmum "alla pienezza". St. 1308,
III, CXXVII "et non radatur set ad culmum detur". = Dal sostantivo
lat. culmen "culmine".
Cultellus, s. m., coltello. St. 1308, III, XXV "Nullus de nostris civibus
deferat per civitatem seu burga ensem, cultellum acutum sive puntutum, maliciosum,
ymolem, falçonem, clavam, burdonem, baculum mangnum vel similia".
St. 1308, IV, XXXIIII "Liceat civibus et forensis vendere pannum lane ad
cultellum aut bombicinnum". = Lat. cultellus "piccolo coltello",
diminutivo di culter.
Cultor, s. m., collettore / esattore. St. 1308, I, IV "Et idem dicimus
quod nec cogat cultores vel cultorem collette". = Confuso con collector.
Cumducere, v., condurre. St. 1308, IV, CLXVI "vel non patentis cumducere
dictas bestias". = Lat. conducere di p. s., da cum e ducere "portare".
Cuminum, v. Cominum.
Cupa, s. f., strada ripida. St. 1308, III, CCXLI "quilibet habentes clausuram
in cupa seu via Sancti Benedicti". = Dal sost. lat. cupa "tino / botte",
dal greco kæph "caverna".
Cupatella, v. Coppatella.
Cupatus, agg., ripido. St. 1308, V, CXXXV "cum ipsa via antiqua sit ita
fodita et cupata quod per eam nullo modo iri et rediri potest". = Da cupa,
v.
Cupilium, s. n., copiglio (alveare). St. 1308, III, LVIII "Quicumque furatus
fuerit vel devastaverit fraudulose cupilium apium". = Adattamento del bolognese
cuvei di p. s., dal lat. cupa "tino / botte".
Cuppa, s. f., coppa (vaso / misura). St. 1308, III, LXXXXVII "potestas
et rector faciat manutenere XVIII cuppas presentes pro bladis mesurandis ferratas".
= Dal lat. volgare *cuppa, classico cupa "tino / botte / barile".
Cuprius, v. Cuprus.
Cuprus / cuprius, s. m., tipo di pianta. St. 1308, III, CCCIIII "Item statuimus
et ordinamus quod domini molendinorum teneantur et debant ponere iuxta vallatos
suos (
.) totum ex utroque latere IIIIor plantas cuprorum et bidulorum
aut salcium per cannam". = Dal lat. cypros "ligustro / arboscello".
Cupus, agg., scuro. St. 1308, III, CLXXXIIII "nullus audeat nec presumat
apponere (
) salmas erbarum cuparum nec stupplam que stent ultra unam diem".
= Dal lat. cupa "tino / botte", dal greco kæph "caverna".
Cure, s. f., forse scure. St. 1308, IV, XVIIII "Teneatur potestas non mittere
nec facere mitti picos sive martellos, secures sive curem". = Dal lat.
securis, accusativo securem di p. s.
Curia, s. f. 1. senato del comune. St. 1308, IV, CLXVI "Quod quilibet possit
ducere bestias et presentare curie quas invenerit de nocte dapnum sibi dantes".
2. tribunale cittadino. St. 1308, III, CCXVII "Ut nullus possit convenire
aliquem in alia curia quam Auximi". 3. truppa, corte. Ref. 1310-12, 53r
"et cum per dominum marchionem et suam curiam frequenter molestentur".
= Dal lat. curia "curia".
Currere, v., correre. 1. currere in bannum "incorrere nella multa".
St. 1308, III, CXXXII "et qui contra fecerit currat in bannum L librarum".
2. currere equum "correre con il cavallo". St. 1308, III, CCXL "Quod
nullus audeat currere equum in strada Sancti Gregorii". = Dal lat. currere
"correre".
Curtina, s. f., tenda. St. 1308, III, CXXIIII "Nullus vendat pannum lane
et garnellum vel curtinam nisi ad passum Ravenne". = Dal lat. popolare
cors "cortile" (cohors), calco del greco aélaÛa "tenda
/ sipario" da aél® "cortile".
Curtis, s. f., cortile. St. 1308, V, CLXVII "Statuimus quod via ab ecclesia
Sancti Angeli Montis Çarii usque ad fontem post curtem actetur".
= Dal lat. popolare cors (cohors) di p. s.
Custos prostumi, s. m., custode del prostumum (v.). Ref. 1309-11, 100r "Item
ordinamus quod predicti custodes prostumi eligantur per priores et capitaneos".
= Lat. custos di p. s.
D
Dacio, s. f., azione di dare. St. 1308, II, VI "Et in solutum dacione
et vendicione sic facta sit emptor securus". = Dal lat. datio "azione
di dare", dal v. dare.
Dacium / datium / dapcium, s. n., tassa. St. 1308, I, XXXIII "Et nullus
baiulus comunis audeat recipere pingnus (
) et (
) teneatur restituere
sine aliquo dacio". = Dal lat. datio "azione di dare", dal v.
dare.
Dampnificare, v., condannare. St. 1308, IV, CXLII "propter quorum fugam
dictus Dominçonus dampnificatus est et de suo proprio solvit ipsi comuni
dictam quantitatem L librarum". = Tardo lat. damnificare "condannare".
Dampnum / dapnum, s. n., danno. St. 1308, I, I "in dampnum et detrimentum
comunis". Variante di damnum.
Dapcium, v. Dacium.
Dardus, s. m., dardo. St. 1308, III, XXV "dummodo tunc portet galerum sive
capellum vel dardum sive lanceam". = Dal francese dard, dal francone *darod.
Datium, v. Dacium.
Dativa, s. f., tributo. St. 1308, I, I "Item omnes collectas, dativas,
condempnationes et alias intratas comunis faciam dari". = Dal lat. dativus
"relativo al dare".
De, prep. 1. di (possesso). St. 1308, III, CXLVIII "Et quod potestas infra
XV dies sui regiminis teneatur facere eligere duos homines de qualibet parochia".
2. con (mezzo). St. 1308, IV, CII "teneatur ille qui truncat viam facere
ibidem ponere lapidem vel saltim plancare ipsam viam de lateribus". = Lat.
de.
Debitacio, s. f., debito. Framm. 1308, II, XLIIII "Quia in contractibus
qui fiunt in fraudem pignoris et in fraudem usurarum et in debitacionibus grani,
vini, olei et aliarum rerum, multa illicita et gravia committuntur". =
Dal lat. debitio di p. s.
Decurere, v., scorrere. St. 1308, III, CCXXVIII "et quod bibiam mictant
et labi et decurere faciant sive possint per civitatem". = Lat. decurrere
di p. s.
Defectus, s. m., difetto. St. 1308, I, CXXXVIIII "faciat ipsum defectum
actare expensis comunis". Dal lat. defectus "mancanza", da deficere.
Defemdere, v. difendere. St. 1308, IV, CLXXXXIII "ut civitatem Auximi et
districtum et populum eius ab omni periculo defemdat". = Lat. defendere
di p. s.
Defensibilis, agg., da difesa. St. 1308, III, XXV "nullus per civitatem
audeat (
) arma defensibilia portare". = Lat. defensibilis "difendibile".
Deflectare, v., rifl., allontanarsi. St. 1308, III, CXXX "nulla possit
deflectare se, ad penam predictam". = Lat. deflectere di p. s.
Deguastare, v., rovinare. St. 1308, IV, CLXXI "si contigerit aliquam domum
in castro Montis Fani quod deguastaretur pro aliquo delicto". = Da de e
guastare, v.
Del, prep. Usata nelle espressioni "del sic" e "del non".
Ref. 1310-12, 54r "palluttas ponentes in bussulam albam del sic" e
"palluctas in bussulam nigram del non". = Dal lat. de e (il)l(um).
Deliberacio / deliberactio, s. f., delibera. St. 1308, IV, LXXVI "casso
et irrito in perpetuo omni statuto et ordinamento seu constitucione vel deliberacione".
= Lat. deliberatio di p. s., da deliberare "deliberare".
Deliberactio, v. Deliberacio.
Delinquens / delimquens, s. m., delinquente. St. 1308, IV, CXXI "Et potestas
et eius iudices et eius officiales (
) possunt, teneantur et debeant procedere
ad peticionem dicti notarii et condepnare delinquentes". = P. pr. del v.
lat. delinquere "mancare / sbagliare".
Denariata, v. Deneriata.
Denarius, s. m., denaro. St. 1308, I, I "et si invenero aliquem promictentem
de denariis et bonis comunis". = Dal lat. denarius "denario (moneta
d'argento)".
Deneriata / denariata, s. f., misura. St. 1308, III, CCLI "vinum quartum
et medium quartum et deneriatam". = Dal lat. denarius "denario".
Denuncciacio, v. Denunciatio.
Denuncciare, v. Denunciare.
Denuncciator, v. Denunciator.
Denunciacio, v. Denunciatio.
Denunciare / denuncciare, v., denunciare. St. 1308, III, I "Et nichilominus
sequens potestas hoc observare teneatur infra unum mensem postquam fuerit sibi
denunciatum". = Dal lat. denuntiare "annunziare / notificare".
Denunciatio / denunciacio / denuncciacio, s. f., denuncia. St. 1308, I, I "Querelas,
lamentationes seu accusationes et denunciationes hominum civitatis". =
Lat. denuntiatio di p. s., da denunciare, v.
Denunciator / denuncciator, s. m., denunciatore / denunciante. St. 1308, I,
I "cuius banni medietatem habeat denunciator". Da denunciare, v.
Depimgere, v., dipingere. St. 1308, V, CXI "et depimgantur inmagines beate
Marie virginis cum filio in brachio". = Lat. depingere di p. s.
Depoitarius, v. Depositarius.
Deposicio, s. f., fine. St. 1308, I, I "infra V dies post deposicionem
mei officii". = Lat. depositio "abbandono, fine, chiusa".
Depositaria, s. f., ufficio del depositarius, v. Ref. 1309-11, 96r "depositarius
comunis teneatur et debeat officium depositarie exercere". = Da depositarius,
v.
Depositarius / depoitarius, s. m., depositario (tesoriere, custode del pubblico
erario). St. 1308, I, I "et depositarius non obedat nec obedire teneatur
potestati et officialibus suis, qui contra hoc preciperet". = Dal lat.
depositus, p. ps. di deponere "dare in custodia, affidare".
Depredacio, s. f., depredazione. St. 1308, I, XLI "in territorio et districtu
ubi facta fuerit depredacio et derubacio". = Lat. depraedatio di p. s.
Derobator / derubbator, s. m., ladro. St. 1308, III, LVIIII "si quis abstulerit
alicui aliquam rem violenter vel robariam fecerit, usque ad quantitaem X solidorum
solvat derobator bannum C solidorum". = Da de e robare, dal germanico raubon,
denominale di rauba "bottino".
Derubacio / derobacio, s. f., furto. St. 1308, I, XLI "in territorio et
districtu ubi facta fuerit depredacio et derubacio". = Da robare, dal germanico
raubon, denominale di rauba "bottino".
Derubbator, v. Derobator.
Descripcio, s. f., annotazione. St. 1308, III, CCXXVIII "Et facta supra
scripta descripcione si descripti reperirentur tot qui sint sufficientes ad
omnes olivas Auximi macenandas". = Lat. descriptio di p. s.
Desingnare, v., segnare / delimitare. St. 1308, IV, XXVIIII "nec de aliqua
particula ipsius terreni positi in Monte Florentino dicto si est desingnatum
et consignatum est". = Lat. designare di p. s.
Desscribere, v., scrivere. St. 1308, IV, CLXXXXIII "et quod predictum ordinamentum
in statuto comunis Auximi per notarium eligendum per priores et capitaneos desscribatur".
= Lat. describere di p. s.
Dester / dexter, agg., destro. St. 1308, I, CVIII "abscidatur ei manus
dextra et pes eius dester". = Lat. dexter di p. s.
Destrarius, s. m., cavallo da combattimento. St. 1308, I, LXXXV "sex equis,
quorum quatuor ad minus sint armigeri, ex quibus unus sit destrarius et alius
vero sit palafredus". = Dal francese antico destrier, derivato da destre
"mano destra".
Destrucio / destrueccio / destructio, s. f., distruzione. St. 1308, IV, XXVI
"De destrucione castri Cervedonis". = Lat. destructio di p. s.
Destructio, v. Destrucio.
Destrueccio, v. Destrucio.
Desubter, v. Desuter.
Desuperius, avv., sopra. Ref. 1309-11, 99v "solvat nomine banni penas desuperius
declaratas". = Lat. desuper di p. s.
Desuptus, agg., scelto. St. 1308, IV, CLVIIII "Ad predictam stipe ponantur
unum lingnum desuptum pro limitale et una assis". = Da desumptus, p. ps.
del v. lat. desumere "scegliersi".
Desuter / desubter, avv. e prep., dal di sopra / sopra. St. 1308, IV, CLVIIII
"Item reparetur ianua scalelle et ponatur ibi unum lingnum pro limitale
desuter expensis comunis". = Lat. desuper di p. s.
Detencio, s. f., detenzione. St. 1308, III, XI "In rebus ecclesiasticis,
a quibuscumque detentis, et in earum detencionibus antiqua consuetudo servetur".
= Lat. detentio di p. s.
Detractare, v., detrarre. St. 1308, I, LXVIIII "et si quis repertus fuerit
aliquid de predictis habere et restituere decractet". = Lat. detrahere
di p. s.
Devetum, s. n., divieto. St. 1308, IV, CLXII "Statuimus et ordinamus (
)
quod incontinenti de omni blado sit prostimum et devetum". = Dal v. lat.
tardo devetare "vietare".
Dexerere, v., lasciar cadere. St. 1308, V, Pacta XXIV "ipsi advocati et
procuratores iurent (
) causam dexerere in quacumque parte iudicii viderit
et cognoverit partem suam fovere". = Lat. deserere di p. s.
Dexter, v. Dester.
Dicto vel facto, a parole o a fatti. St. 1308, V, Pacta IIII "Item quod
si aliqua maleficia sive rissa inter aliquos de civitatibus memoratis dicto
vel facto horirentur". = Dal lat. dictum "parola" e factum "azione".
Dies dominicus, s. m. e agg., domenica. Ref. 1309-11, 92v "Die dominico
XVI marcii". = Dal lat. dies "giorno" e dominicus "del padrone".
Diffinicio, s. f., risoluzione di una controversia. St. 1308, IV, LXXXXIIII
"pacta et convenciones seu laudaciones et amicabiles compoiciones et diffiniciones
actenus late". = Dal lat. definitio "definizione".
Diffinire / difinire, v. 1. risolvere. St. 1308, II, VII "ac si rectores
et officiales dicti eas diffinissent". 2. stabilire. St. 1308, V, CVI "et
exspense necessarie ad dictum opus difiniantur et distribuantur per homines
supradictos". = Lat. definire "limitare".
Diffinitivus, agg., definitivo. St. 1308, II, VII "ante diffinitivam sententiam".
= Lat. definitivus, da definire "porre limiti".
Difinire, v. Diffinire.
Dignus, v. Dingnus.
Dilacio / dilatio, s. f., dilazione / rinvio. St. 1308, III, LXXVI "et
sibi dari congrua dilacio ad suas defensiones probandas". = Lat. dilatio
di p. s.
Dilatio, v. Dilacio.
Dileccio, v. Dilecio.
Dilecio / dileccio, s. f., affetto. St. 1308, V, Lictere misse comuni Auximi
"quia procedere congnovimus causa de pure dilecionis affectu". = Lat.
dilectio di p. s., da diligere "amare".
Diligemter, avv., diligentemente. St. 1308, V, Pacta XXV "iudices comunis
Auximi (
) faciant diligemter scribi per partes petitionem in quaterno
notarii". = Lat. diligenter di p. s.
Diminuacio, v. Diminucio.
Diminucio / diminuacio, s. f., riduzione. St. 1308, I, I "sine diminucione
aliqua exigenda". = Lat. diminutio di p. s.
Dingnare, v. degnarsi. St. 1308, V, Lictere misse civitati Ancone "itaque
providencia et celestis altitudo conscilii sic dingnetur vobis et nobis in omnibus
que incurrerent providere". = Lat. dignari di p. s.
Dingnitas, s. f., grado / posizione. St. 1308, IV, L "Statuimus quod si
aliquis clericus cuiuscumque ordinis vel dingnitatis, addimus et quelibet religiosa
persona citaverit". = Lat. dignitas di p. s.
Dingnus / dignus, agg., degno. St. 1308, I, LX "clamare de bonis hominibus
fide dingnis". = Lat. dignus di p. s.
Dirueccio, s. f., demolizione / distruzione. Ref. 1310-12, 53r "quod ipsi
vel aliquis eorum non possint (
) gravari vel compelli ad destrueccionem,
dirueccionem et depopulationem domum". = Dal v. lat. diruere "distruggere".
Discoborare / disscomborare / disscomorari / disscommorari, v., sgombrare /
ripulire. St. 1308, I, XLII "notarius, qui positus est super viis, teneatur
(
) ad reinveniendum dictas vias et ad faciendum eas discoborari".
v. anche disscomorari. = Da disgombrare, da ingombrare, dal francese encombrer,
da combre "sbarramento del fiume", lat. merovingico comborus "abbattuta
di alberi".
Discopertus, agg., scoperto. St. 1308, III, CXXVI "(caminum) sit discopertum
in sumitate". = Dal p. ps. discoopertus del v. lat. discooperire "scoprire".
Discoriare, v., levare la pelle / scorticare. Sinonimo del lat. excoriare. St.
1308, III, CCXLVII "nullus in fera (
) audeat (
) discoriare
aliquod animal putrefactum". = Composto da dis- (prefisso indicante separazione)
e corium "cuoio".
Dismurare, v., rovinare nella muratura. St. 1308, V, LXXIII "quilibet capitaneus
(
) eligat unum bonum hominem (
) ad faciendum reactari et murari
vias civitatis Auximi et burgorum ubicumque fuerint dismurate et deguastate".
= Composto da dis- e murare (v.).
Dispoicio, v. Dissposicio.
Disponsare, v., sposare. St. 1308, III, X "quicumque dixerit vel asseruerit
disponsasse aliquam mulierem vel in curia spirituali vel tenporali querelam
exposuerit de hiis". = Dal lat. desponsare "promettere in matrimonio
/ fidanzare".
Disponsata, s. f., donna sposata. St. 1308, III, CXLVIII "De banno illorum
qui ad disponsatam vel infantatam iverint". = Da disponsare, v.
Disscedere, v., uscire. St. 1308, V, VII "potestas (
) ipsos consciliarios
non permittat disscedere de palacio dum non fuerint concordes". = Lat.
discedere di p. s.
Disscomborare, v. Discoborare.
Disscommorari, v. Discoborare.
Disscomorari, v. Discoborare.
Disscordare, v., discordare. St. 1308, V, Pacta XXII "nemine disscordamte".
= Lat. discordare di p. s.
Disscordia, s. f., contrasto. St. 1308, IV, CLXIII "et disscordias quas
invenerit ibi extinguere et resecare". = Lat. discordia di p. s.
Disscretus, agg., distinto. St. 1308, IV, CXXVIIII "et debeant hoc fieri
per aliquem disscretum virum de dicta terra". = Dal p. ps. del v. lat.
discernere "distinguere".
Disscurere, v., scorrere / disperdersi. St. 1308, V, CXXXIII "aque et plenarie
non possunt libere disscurere". = Lat. discurrere di p. s., da dis- (prefisso
che indica separazione) e currere "correre".
Disspendium, s. n., perdita (di denaro). St. 1308, IV, XXIIII "absque disspendio
et alicuius solucione pecunie". = Lat. dispendium di p. s.
Disspensatio, s. f., distribuzione. St. 1308, IV, CLXXXIII "Et contra predicta
dispensari non possit aliquo modo vel ingenio nisi quamdo in conscilio fuerint
IIIc homines et tres partes fuerint in concordia de disspensatione ipsius".
= Lat. dispensatio di p. s.
Disspoicio, v. Dissposicio.
Dissponere, v., disporre. St. 1308, V, Pacta I "dicant, dissponant, desscribant
et desscribi faciant et mandent". = Lat. disponere di p. s.
Dissposicio / disspositio / disspoicio / dispoicio, s. f., disposizione. St.
1308, IV, III "secundum dissposicionem consilii generalis". = Lat.
dispositio di p. s.
Disspositio, v. Dissposicio.
Dissputatio, s. f., disputa. St. 1308, V, Pacta XXV "salvo iure inpertinenciarum
tempore dissputationum". = Lat. disputatio di p. s.
Distincio, s. f., distinzione. St. 1308, III, CCCLXIII "quo ad dictos gradus
et distinciones in perpetuum vacent". = Lat. distinctio di p. s.
Districtualis, s. m., abitante del districtus (v.). St. 1308, I, XXXVIIII "si
quis noster civis vel districtualis substinuerit dampnum in villis". =
Dal lat. districtus "territorio".
Districtus / disstrictus, s. m., territorio / contado. St. 1308, I, LXXXVII
"omnes introitus et exitus civitatis Auximi vel eius districtus".
= Lat. districtus "territorio".
Diverbietas, s. f., diverbio. St. 1308, III, XXXVIII "Quod si in statuto
loquente de insulto facto ad domum alicuius diverbietas insurgat". = Dal
lat. diverbium "dialogo".
Doana / douana / duana, s. f., dogana. St. 1308, I, LXXXVI "per quem depositarium
exerceatur officium capitanie beccariorum et officium doane et pese". =
Dall'arabo diwan, dal persiano diwan "registro (per segnare le merci in
transito)".
Doanerius, v. Dovanerius.
Domina, s. f. 1. donna. St. 1308, II, indice "Quod nulla domina cogatur
venire vel palacium comunis intrare occasione alicuius questionis civilis et
criminalis". 2. monaca (benedettina). St. 1308, IV, XXVIII "exceptis
platheis datis dominabus ecclesie Sancti Michaelis". = Lat. domina "signora".
Dompnus, s. m., signore. St. 1308, IV, CXXVIII "pro domo posita in burgo
(
) quam habuerunt dicti fratres a dompno Claudio Iacobi Tobaldi".
= Lat dominus di p. s.
Donacio, s. f., donazione. St. 1308, III, LXXXX "et quod donacio non valeat".
= Lat. donatio di p. s.
Donamentum, s. n., dono. St. 1308, III, CXLVIII "ad disponsatam aliquam
neque socrus neque cognata (
) debeant ire (
) cum centura, bursia
vel aliis donamentis". = Dal v. lat. donare "regalare".
Donatarius, s. m., donatario. St. 1308, IV, XVI "emptor, donatarius et
alienacionis sive dotis receptor collectam persolvat". = Dal v. lat. donare
"donare".
Douana, v. Doana.
Douanerius, v. Dovanerius.
Dovanerius / doanerius / duanerius / douanerius, s. m., doganiere. St. 1308,
I, CXXVIII "Qui dovanerius teneatur et debeat continue dictam cassectam
ante stactionem comunis tenere". = Da doana, v.
Duana, v. Doana.
Duanerius, v. Dovanerius.
Ducatus, s. m., ducato. St. 1308, V, Pacta I "Marchie Anconitanae et ducatus
Spoleti dignissimi legati". = Dal lat. tardo ducatus "comando",
che traduce il greco ±gemonÛa "egemonia".
Duellum, s. n., duello. St. 1308, III, V "Quod maleficium homicidii (
)
possit probari per duellum contra eum". = Dal lat. arcaico duellum, variante
di bellum "guerra", interpretato come "lotta fra due".
Dumtassat, avv., soltanto. St. 1308, III, CCCXXVIII "et ordinamenta derogentur
et derogatum existat et in hac parte dumtassat pro cassis et irritis habeantur".
= Lat. dumtaxat di p. s.
Durante, con valore di prep., mentre è in corso. St. 1308, III, CCLXXXXVIIII
"Et si durante officio vel post finitum officium pulsatus vel conventus
fuerit ipsa de causa coram quocumque iudice". = P. ps. del v. lat. durare
"continuare a durare", cristallizzato con valore preposizionale.
E
Ecclesia, s. f., chiesa. St. 1308, V, LXXXVIII "fuit reinventum et repertum
corpus sanctissimi Leopardi in maiori ecclesia civitatis". = Dal lat. ecclesia
"assemblea", dal greco ¤kklhsÛa "riunione".
Ecclesiasticus, agg., ecclesiastico. Framm. 1308, II, XXXV "Idem dicimus
observandum de rebus ecclesiasticis pro dotibus obligatis". = Da ecclesia,
v.
Edifficare / edificare / hedificare, v., costruire. St. 1308, IV, LXXXXIIII
"Et potestas (
) teneatur facere restitui et in pristinum statum reduci
quicquid invenitur ultra edifficatum". = Lat. aedificare di p. s.
Edificacio, s. f., costruzione. St. 1308, IV, CXXIIII "potestas venturus
non teneatur facere fieri aliquod laborerium viarum, murarum, foncium, apprecionum
fovearum de plathea comunis et de edificacionibus cantonum". = Lat. aedificatio
di p. s.
Edificare, v. Edifficare.
Edificium, / hedificium, s. n., edificio. St. 1308, III, LXXXXII "et si
aliquam arborem silvestrem inciderit que esset pro hedificiis ydonea".
= Lat. aedificium di p. s.
Edogmata, s. f., settimana. St. 1308, III, CLXXXVI "Et predicti capitanei
teneantur (
) inquirere contra ipsas et ipsas vendentes panem tribus vicibus
in edogmata". = Per il lat. hebdomada di p. s.
Edus, s. m., capretto. St. 1308, IV, LIIII "Ordinamus quod pro qualibet
pecude et capra quicumque habuerit solvat comuni Auximi XVIII denarios, pro
quolibet agno vel edo VI denarios". = Lat. haedus di p. s.
Egestare, v., evacuare. St. 1308, V, CVIII "Et quod nullus audeat vel presumat
facere aliquam putredinem, scilicet mingere vel egestare". = Dal p. ps.
egestus del v. lat. egerere "scaricare".
Egigere, v., esigere. St. 1308, IV, CX "nichil nomine usurarum vel meriti
ultra principalem debitum petatur vel egigatur". = Dal lat. exigere di
p. s.
Eleccio, v. Electio.
Electio / eleccio, s. f., elezione / nomina. St. 1308, I, I "et electio
de me facta non valeat". = Lat. electio "reclutamento, elezione dell'imperatore".
Elettus, p. ps., eletto. Ref. 1310-12, 54r "et si elettus fuerit electio
non teneat". = Lat. electus di p. s.
Elevare, v., toglier via / levare. St. 1308, V, XVIIII "Et notarius potestatis
teneatur inquirere quandoo inveniretur ibidem de dicta terra elevata".
= Dal v. lat. elevare "sollevare".
Eligere, v. Elligere.
Elimosina / elymosina, s. f., elemosina. St. 1308, IV, CLXXXVIIII "ordinamus
quod non detur elimosina dominabus Sancti Marcii". = Lat. cristiano eleemosyna,
dal greco ¤lehmosænh "misericordia", da ¤le¡v
"aver pietà".
Elligere / eligere, v. eleggere. St. 1308, I, XXXIV "elligatur et ponatur
unus arbiter". = Lat. eligere di p. s.
Elymosina, v. Elimosina.
Embeccatorium / enbecatoria, s. n., imboccatura (bocca del canale del mulino).
St. 1308, IV, LXXXXIII "Statuimus et ordinamus quod embeccatoria molendini
filiorum Reynaldi sint ampla et larga VII sommissis". Du Cange: imbuccatura
(sub Imboccare); Sella: imboccatorium. = Dal v. lat. *imbuccare, composto da
in- illativo e bucca "bocca".
Emendacio, s. f. 1. risarcimento. St. 1308, III, L "et facta conpensatione
in ea emendacione de dampno ab ipso animali sibi dato". 2. correzione /
miglioramento. St. 1308, IV, LXXV "Quia statuta loquencia de custodia Montis
Fani in pluribus conccionem, supplecionem ac etiam emendacionem indigeant".
= Lat. emendatio "emendamento".
Empcio / emptio, s. f., compera / acquisto. St. 1308, III, CLXVIII "Et
dominus intelligatur, in isto casu, qui possidet ex titulo donationis, empcionis".
= Lat. emptio di p. s.
Emptio, v. Empcio.
Emphyteoticus, agg., di enfiteusi. St. 1308, I, CXXXVII "domus et possessiones
emphyteotice liberentur". = Lat. emphyteuticus di p. s.
Enbecatoria, v. Embeccatorium.
Encravare, v., inchiavare. St. 1308, IV, CLXXII "et illa torrecta bene
encravetur". = Composto da in e clavare "chiavare", da clavis
"chiave", greco klaýw.
Enfeltratus, agg., ricoperto di feltro. St. 1308, I, LXVII "habeant et
habere debeant duas busulas, unam albam et unam nigram, quarum quelibet sit
enfeltrata". = Dal lat. medioevale feltrus "feltro".
Enphyteosis, s. f., enfiteusi. St. 1308, III, CCLXXXII "omnes notarii civitatis
et burgorum teneantur scribere protocolla testamentorum, (
) docium et
sponsaliorum et enphyteosis contractus in cartis pecudinis". = Lat. emphyteusis
di p. s., dal greco ¤mfæteusiw di p. s.
Enseniare, v., donare. St. 1308, III, CXLVIII "et quecumque portaverit
predicta et enseniaverit vel receperit vel associaverit enseniantem". =
Da ensenium, v.
Ensenium, s. n., dono. St. 1308, I, LXXIIII "et ipse (
) a nulla persona
nullum ensenium sive donum recipere debeat". = Dal lat. xenium, dal greco
j¡nion "dono" (che si fa all'ospite).
Entreçata, s. f., intrecciatoio (ornamento femminile sulle trecce). St.
1308, III, CLXXVII "Dicimus quod nullus merçarius, tam terigena
quam forensis, audeat nec presumat ire cum cassectis per civitatem Auximi et
burga causa vendendi centuras, bindas, entreçatas, pernas et alia ornamenta
mulieribus pertinencia". = Detta anche interzatus e intrezatorium, dal
v. lat. interserere "intercalare / frammischiare".
Episcopalis, agg., vescovile. St. 1308, V, LXXXVIII "supra sanctissimum
pectus suum habens unam tabbulam argenti in qua erat sculta ymmago episcopalis
et virga pastoralis". Anche vesscovalis, v. = Da episcopus, v.
Episcopatus, s. m., episcopato. St. 1308, IV, CLXXXI "Et hec non inteligantur
in possessionibus et bestiis domini episcopi et episcopatus. = Da episcopus,
v.
Episcopus, s. m., vescovo. St. 1308, IV, CIII "et si predictus dominus
episcopus et canonici predictas CC libras non expendiderint pro dicto opere
faciendo". = Dal lat. episcopus "ispettore", dal greco ¤pÛskopow
"sorvegliante / ispettore", dal v. ¤piskop¡v "sorvegliare".
Equestrare, v., percorrere a cavallo. St. 1308, V, II "cum periculum sit
transeuntibus qui predictam viam equestrant et pedestre vadunt". = Dal
lat. eques "cavaliere", da equus "cavallo".
Eratum, s., forse debito. St. 1308, V, CLVII "et debeant solvere in fontem
predictum per eratum". Cfr. erator "debitore" in Maigne, s. v.
= ?
Erruere / eruere, v., cavare. St. 1308, III, LIII "et si bannum XXV librarum
solvere non poterit erruantur oculi de capite eius". = Lat. eruere di p.
s.
Escludere, v., escludere. St. 1308, II, indice "Ut mulier que rehabuerit
dotem a filiis escludatur a successione eorum". = Lat. excludere di p.
s.
Esistere, v., esistere / trovarsi. St. 1308, V, CXXXVII "seu causa ortos
esistentis iuxta eum adequandi". = Dal lat. exsistere di p. s., da ex e
sistere.
Evanesscere, v., venir meno. St. 1308, IV, LXXXIIII "Insuper si quis venturo
tempore creabitur in sindicum per comune Auximi, et eius officium et ipsius
sindicatus vigor et iurisdiccio evanesscat". = Lat. evanescere di p. s.
Evindere, v., vendere. St. 1308, IV, LII "Ordinamus quod si aliquis beccarius
vel alius homo qui iret ad evindendum carnes aliquem puerum qui sit consuetus
portare carnes verberaret". = Dal lat. vendere di p. s.
Exaccio / exactio, s. f., riscossione. St. 1308, I, I "nec exaccionem,
solucionem vel satisfacionem aliquam recipere". = Lat. exactio "percezione".
Exactio, v. Exaccio.
Examinacio, s. f., esame. St. 1308, V, Pacta XIII "et examinacio et recepcio
dictorum testium valeat". = Lat. examinatio di p. s.
Exbanditus, v. Exbanitus.
Exbanitus / exbanditus / exbannitus, s. m., sbandito (messo al bando). St. 1308,
I, I "Expellam de civitate Auximi et eius districtu falçarios, latrones
et exbanitos civitatis usque dum erunt extracti de banno". = Dal lat. ex
"da" e lat. medievale bannire "mettere al bando".
Exbannitus, v. Exbanitus.
Excalciare, v., scrostare. St. 1308, III, CCXXVI "et si (murum antiquum
civitatis Auximi) esset excalciatum ipsum faciat reactari". = Da calciare,
v.
Excarnare, v., raschiare (le pelli). St. 1308, III, CLXIII "et nullum corium
excarnetur in dicta strada". = Composto dal prefisso lat. ex- con valore
privativo-detrattivo e da un denominale da caro "carne".
Excastellare, v., abbandonare il castello / villaggio. St. 1308, IV, XXV "Item
si contigerit aliquem castellanum habitatores ipsius castri deserere habitacionem
ipsius castri et excastellare de ipso". = Composto da ex- "via da"
e castellum "villaggio".
Excepcio / exceptio, s. f., eccezione / contestazione. St. 1308, V, Pacta VII
"et quod nulla contra alterum possit opponi excepcio nisi tantum de soluto,
satisfacto vel falso". = Lat. exceptio di p. s.
Exceptare, v., escludere. Ref. 1309-11, 99v "Item exceptamus districtuales
dicte civitatis". = Dal lat. exceptare "cavar fuori".
Exceptio, v. Excepcio.
Excepto, prep., tranne / eccetto. St. 1308, III, CXIIII "Item dicimus quod
grancerii non portent arma, excepto fruste quod possit aportare". = Dall'uso
assoluto del lat. exceptus, p. ps. di excipere "trarre fuori".
Excompertus, agg., scoperto. St. 1308, III, CCLXXXVIIII "Et omnes termini
ipsi teneantur excomperti per illos qui tenent domos iuxta eos". = Dal
lat. ex- e cooperire, composto da co- e operire, "coprire".
Excomunicare, v., scomunicare. St. 1308, IV, XXXV "Quicumque noster civis
fuerit excomunicatus occasione comunitatis, teneantur rectores expensis comunis
ipsum iuvare". = Lat. tardo ecclesiastico excommunicare di p. s.
Excomunicacio, v. Excomunicatio.
Excomunicatio / excomunicacio, s. f., scomunica. St. 1308, III, CCXXVIIII "Statuimus
et ordinamus quod nullus noster civis audeat vel presumat impetrare licteras
aliquas excomunicationis contra comune Auximi". = Lat. tardo ecclesiastico
excommunicatio di p. s., composto dal prefisso ex- (con valore privativo-detrattivo)
e dal classico communicare.
Excucere, v., riscuotere. St. 1308, I, LXXVI "Quod potestas et officiales
teneatur mictere familiam ad collectam excuciendam". = Lat. excutere "scuotere".
Excusacio / excusatio, s. f., giustificazione. St. 1308, III, LXX "qui
ibi inventi fuerint (
) nullam possint habere defensionem nec excusacionem".
= Lat. excusatio di p. s.
Excusatio, v. Excusacio.
Execucio, v. Exequucio.
Executio, v. Exequucio.
Exemplacio / exemplatio, s. f., annotazione, descrizione. St. 1308, III, CCCXL
"Quod nullus notarius possit habere officium notariatus exemplacionis actorum
nisi semel in anno". Cfr. Maigne, s. v. = Da exemplare, v.
Exemplare, v. Exenplare.
Exemplatio, v. Exemplacio.
Exemplum, v. Exenplum.
Exenplare / exemplare, v., scrivere / copiare / comporre. St. 1308, I, LI "omnes
notarii de Auximo, qui fecerint et qui facient pro tempore venturo scripturas
in servicio comunis sive in exenplando quam alio modo in publica vel simplici
scriptura". = Lat. exemplare "dare come esempio" da exemplum.
Exenplum / exemplum, s. n., copia. Ref. 1310-12, 53r "Hoc est exenplum
cuiusdam reformationis". = Lat. exemplum di p. s.
Exentio, v. Exepcio.
Exepcio / exentio, s. f., esenzione. St. 1308, III, XXXVII "ita tamen quod
exepcio competens ante excusacionem competere possit et proponi et probari post
excusacionem faciendam". = Lat. exemptio "il togliere via".
Exequucio / executio / execucio / exequutio, s. f., esecuzione. St. 1308, I,
VII "Addimus quod potestas et officiales teneantur observare reformationes
consciliorum et exequucioni mandare easdem". = Lat. executio di p. s.
Exequutio, v. Exequucio.
Exercicium, s. n., pratica / esercizio. St. 1308, I, VII "sed ab exercicio
dicti officii repellatur". = Lat. exercitium di p. s.
Exibere, v., esibire. Ref. 1309-11, 92r "super quibus omnibus utile pro
comuni petit conscilium exiberi". = Lat. exhibere "presentare".
Exiticius, agg., esule. St. 1308, I, LXXXV "qui non sit exiticius sue terre
sive banditus sue terre". = Dal lat. exitus "uscita".
Exitus, s. m., uscita (finanziaria). St. 1308, I, XXXVI "Et depositarius
teneatur incontinenti ponere in introitum et exitum comunis". = Dal lat.
exitus "uscita".
Expandere, v. Spandere.
Expemsa, v. Expensa.
Expensa / exspensa / expemsa, s. f., spesa. St. 1308, I, I "et habeat (
)
a dicto comuni duos solidos pro suis expensis". = Dal lat. tardo expensa
pecunia "denaro speso", da expendere "spendere".
Experiencia, s. f., esperienza. St. 1308, V, Provisiones et ordinamenta "Cum
preteritorum cognitio sit salubris previsio futurorum et experiencia evidenti
sit omnibus manifestum". = Lat. experientia di p. s.
Explanare, v., spianare. St. 1308, III, CCXLVII "et ipsos limites et impedimenta
et edificia nichilominus teneatur restituere et explanare". = Dal lat.
ex e planare "spianare".
Exsercere, v., lavorare / fare. St. 1308, IV, XL "Et potestas teneatur
(
) facere eligi unum ydoneum hominem et legalem de parrochia Sancte Marie
ad hec omnia facienda et exsercenda". = Lat. exercere di p. s.
Exspensa, v. Expensa.
Exstimacio, v. Extimacio.
Exstimare / extimare, v., stimare. St. 1308, I, CV "omnes domus castri
Montis Fani et castri Montis filiorum Obtrani exstimentur et apprecientur per
duos legales homines". = Dal v. lat. extimare / existimare "valutare".
Exstingere, v. Extinguere.
Extimacio / extimatio / exstimacio, s. f., stima / valutazione. St. 1308, I,
XXXVIIII "tres boni viri (
) teneantur facere extimacionem dampni".
= Lat. extimatio / existimatio.
Extimare, v. Exstimare.
Extimatio, v. Extimacio.
Extimator, s. m., stimatore. St. 1308, I, XXXVIIII "De (
) electione
extimatorum incendii". = Dal v. lat. extimare / existimare "valutare".
Extinguere / exstingere, v., spegnere completamente / estinguere. St. 1308,
IV, C "si in ingnis aliter exstingi commode non possit illas domos".
= Lat. exstinguere di p. s.
Extraere, v., estrarre. St. 1308, IV, LXI "potestas civitatis Auximi fucturus
in principio sui regiminis faciat extrai de quaternis apprecii comunis omnes
habentes quorum bona sunt appreciata IIIIc libras". = Lat. extrahere di
p. s.
Exul, s. c., esule. St. 1308, I, I "ipsum exulem faciam extra civitatem
et districtum". = Lat. exul e exsul di p. s.
F
Falcastrum, s. n., falcetto (arma). St. 1308, IV, V "spata vel macça
ferri vel falcastro". = Dal lat. falx "falce".
Falçarius, s. m., falsario. St. 1308, I, I "Expellam de civitate
Auximi et eius districtu falçarios, latrones". = Lat. falsarius
di p. s.
Falço, s. m., falcione (arma da asta). St. 1308, III, XXV "Nullus
de nostris civibus deferat per civitatem seu burga ensem, cultellum acutum sive
puntutum, maliciosum, ymolem, falçonem, clavam, burdonem, baculum mangnum
vel similia". = Dal lat. falx "falce".
Falo, s., falò. St. 1308, III, CCCLIIII "Statuimus quod nulli liceat,
occasione alicuius leticie, novitatis vel alia, facere in civitate vel extra,
de die vel de nocte, sine licencia potestatis, falo". Cfr. Maigne, s. v.
= Forse dal greco fanñw "torcia" di etimologia incerta.
Fauctor, s. m., fautore. St. 1308, V, Lictere misse civitati Ancone "contra
bannitos nostri comunis et eorum receptatores et fauctores". = Lat. fautor
di p. s.
Favorare, v., aiutare / favorire. St. 1308, I, XLI "Et potestas teneatur
dictos cives nostros in ipsis represaliis favorare et iuvare". = Dal lat.
favor "favore".
Fenare, v., tagliare (il fieno). St. 1308, III, IX "si aliquis (
)
incideret aliquas arbores domesticas (
) vel eas scorciaverit, (
)
bladum fenaverit". = Dal lat. fenum "fieno".
Fera, s. f., fiera. St. 1308, III, CCXLVII "Item quod nullus in fera seu
in mercatali (
) audeat prohicere aliquam putredinem". = Deriva per
metatesi dal lat. feria "giorno festivo", quando si tenevano i mercati.
Fereus, agg., di ferro. St. 1308, III, C "et predicte cupatelle sint ferrate
cum circulis fereis". = Lat. ferreus di p. s.
Feria, s. f., mercato. St. 1308, V, LXXIIII "Item ordinamus quod putheus
qui est in feria antiqua comunis actetur et muretur et mundetur". Cfr.
Maigne, s. v. = Dal lat. feriae "giorni festivi".
Feritorius, agg., che serve per ferire. St. 1308, III, CCCXX "habeatur
pro confesso de cultello feritorio". = Dal v. lat. ferire "ferire".
Ferrare, v., lavoro dei fabbri. St. 1308, III, II "Addimus quod fabri senper
possint ferrare". = Da ferrum "ferro".
Feudum, s. n., stipendio / ricompensa degli ufficiali pubblici. St. 1308, I,
I "excepto feudo et salario concesso". = Dal francone *fehu "beneficio".
Fex, s. m. 1. fece (escrementi / feci). St. 1308, III, XLIIII "De banno
illorum qui comburerint fecem infra muros civitatis". 2. feccia del vino.
St. 1308, III, CCCXLI "nullus de civitate Auximi (
) audeat vel presumat
siccare seu siccari facere infra muros antiquos civitatis Auximi fecem vegetum
vini". = Lat. faex "feccia".
Filatum, s. n., filato. St. 1308, III, LXXX "Et nullus homo vel mulier
abluat in dicto fonte olera, pannos vel filatum". = Dal p. ps. del v. lat.
filare "filare".
Finis, s. f. In fine + genitivo "per". St. 1308, I, LXXIIII "Et
quilibet possit repetere et extorquere ab eo in fine sui officii". = Lat.
finis "fine".
Flautus, s., flauto. St. 1308, IV, XLVIIII "Quia Laurencius tambullarius
de burgo Sancti Laurencii servivit et servire intendit comuni Auximi cum tamburello
et flauto et persona senper cum erit necesse". = Dal provenzale antico
flaut, forse di formazione onomatopeica, con derivazione dal lat. flare "soffiare"
e flatus "soffio".
Flumicellum, s. n., fiumicello. St. 1308, V, XLII "et fiat bonus pons de
lingnis in flumicello ubicumque necesse fuerit". = Diminutivo del latino
flumen "fiume".
Focularius, s. m., famiglia. St. 1308, IV, CLXXXXI "quilibet focularius
dicti castri (
) det fratribus Minoribus (
) VI denarios in adiutorium
tunicarum". = Dal lat. focus "focolare / fuoco / famiglia".
Foderatus, agg., foderato. St. 1308, III, CCCXLVIIII "nulla famula (
)
planellos, pellicionem seu tunicam foderatam aut suveros non portet". =
Da fodero, dal longobardo *fodr "guaina della spada".
Foditus, agg., pieno di buche. St. 1308, V, CXXXV "cum ipsa via antiqua
sit ita fodita et cupata quod per eam nullo modo iri et rediri potest".
= Dal v. lat. fodere "scavare".
Folea, s. f., verdura. St. 1308, III, LXXXIIII "quicumque (
) inventus
fuerit aportare de foris foleas, lingna, arundines, vincum, paleam vel fenum".
= Lat. folia "foglia".
Foleum, s. n., foglio. St. 1308, I, LXXXVI "et debeat legere a parte ipsos
singulariter legendo et non in foleo seu in summa". = Lat. folium di p.
s.
Folliarola, s. f., erbivendola. St. 1308, III, CLXVII "nulla folliarola
audeat emere foleas die lune, die mercurii et die veneris usque ad terciam".
= Da folea, v.
Fontana, s. f., fontana. St. 1308, V, VI "a via olim Goçonis Bone
que stat super fontanam Parriam usque ad Monticellum". = Dal lat. fontana
aqua, da fontanus "di fonte", da fons.
Forbamnitus, v. Forbanitus.
Forbanditus, v. Forbanitus.
Forbanire / forbannire, v., mettere al bando. St. 1308, IV, LXVI "sanccimus
quod si aliquis forbamnitus nostre civitatis Auximi vel in posterum forbaniendus
dampnum dederit alicui nostro civi". = Anche forisbannire, composto dall'avv.
lat. foris "fuori" e bannire, da bannum, v.
Forbanitus / forbanditus / forbamnitus, s. m., bandito (messo al bando). St.
1308, III, XLVIIII "De banno illorum qui forbanitos receptaverint in domo
sua". = Dal v. forbanire, v.
Forcia / fortia, s. f., potere. St. 1308, I, XXXVIIII "et si (malefactores)
inveniuntur, non possunt haberi et in forciam comunis adduci". = Dal neutro
plurale di fortis (fortia) "forte".
Foris, avv., fuori. St. 1308, I, LXXXIII "eligi debeat in dicto terçerio
unus capitaneus de foris". = Lat. foris di p. s.
Forma, s. f. . 1. conformemente. St. 1308, I, I "ex forma statuti";
St. 1308, I, I "secundum formam capitulorum". 2. sotto forma. St.
1308, I, II "de forma sui iuramenti". 3. in difformità. St.
1308, I, I "contra formam capitulorum". = Lat. forma "forma".
Fornacclarius, s. m., fornaciaio. St. 1308, III, CXXVII "Addimus quod pretarii
sive fornacclarii debeant facere cantos sive lateres". = Dall'agg. lat.
fornacarius "del forno", da fornax "fornace".
Fornaria, s. f., fornaia. St. 1308, III, CXXVI "Addimus quod fornarie senper
dent furnum infra biduum ad quoquendum panem illi qui pecierit". = Dal
lat. furnus "forno".
Fornatica, s. f., l'infornare / infornata. St. 1308, III, CXXVI "Clibanarii
sive clibanarie non recipiant pro fornatica nisi de XX panibus unum et non plus,
si miserint lingna sua". = Dal lat. furnus "forno".
Fornax, v. Furnax.
Fossum, v. Fossus.
Fossus / fossum, s. m., fosso. St. 1308, I, CXVI "potestas teneatur et
debeat facere compleri fossos castrorum Sancti Angeli et Sancti Fostini".
= Dal lat. fossa di p. s., da fodere "scavare".
Foveum, v. Foveus.
Foveus / foveum, s. m., fosso. St. 1308, III, XLIIII "Nullus infra muros
civitatis Auximi nec in plathea Sancte Margarite et eius foveo audeat vel presumat
comburere fecem". = Dal lat. fovea "fossa".
Fracta, s. f., fratta. St. 1308, IV, XXXII "Item statuimus quod nullus
homo qui fuerit condepnatus in persona ad suspendendum non susspendatur infra
fractas civitatis Auximi". = Dal greco medioevale frkth "siepe",
dal greco classico frssv "cingere".
Fractale, s. n., fratta. St. 1308, III, CCXV "quicumque habet aliquas arbores
silvestres sive fractale in suis possessionibus". = Da fracta, v.
Francescus, agg., francese. St. 1308, III, CCCXXXVI "Statuimus quod nullus
bubulcus seu custos bestiarum audeat vel presumat portare aliquam lanceam, tellum,
spatam, spuntonem, cultellum acutum, arcum cum sagiptis, balistam cum quaderellis,
mannariam francescam, runconem nec aliqua alia arma ad offendendum, preter stobolarium".
= Lat. tardo franciscus, derivato da Francus "Franco", dal francone
*frank "libero".
Francisscus, s. m., Francesco. St. 1308, IV, LXVII "potestas teneatur in
festo beati Francissci omni anno facere bandiri per civitatem et burga ut certo
banno ipsam festivitatem omnes et singuli debeant fideliter custodire".
= Lat. tardo franciscus, derivato da Francus "Franco", dal francone
*frank "libero".
Francus, agg., libero. Framm. 1308, II, XXXII "francus sit et liber".
= Dal francone *frank "appartenente alla razza franca", da cui "libero".
Frasca, s. f., frasca. St. 1308, III, CXXVIII "non audeant neque debeant
sibi accipere et deportare ramos sive frascas olivarum". = Di probabile
origine preindoeuropea.
Frater, s. m., frate. St. 1308, III, XVI "Et illud idem intelligatur in
ecclesia fratrum Minorum". = Dal lat. frater "fratello".
Fraternitas, s. f., compagnia (associazione). St. 1308, V, Provisiones et ordinamenta
"ordinamentum factum super conscilium et comune civitatis Ancone seu conscilium
fraternitatum dicte civitatis". = Dal lat. fraternitas "fratellanza
/ fraternità", da frater "fratello".
Fraudulose, avv., con frode. St. 1308, III, LVIII "Quicumque furatus fuerit
vel devastaveit fraudulose cupilium apium". = Dall'agg. lat. fraudulosus
"frodolento".
Friscolarius / friscularius / frisscularius, s. m., torchiatore di olive. St.
1308, III, CCXXVIII "De friscolariis et trappetariis". = Da friscolus,
v.
Friscolus / frisculus / frissculus / friscolum, s. m., fiscolo (piccolo cesto).
St. 1308, III, CCXXVIII "omnes qui habent friscolos et trappetos libere
faciant et exerceant ipsum officium sine dacio aliquo". = Alterazione di
fiscolus, diminutivo dal lat. fiscus "cesta / canestro".
Friscularius, v. Friscolarius.
Frisscularius, v. Friscolarius.
Fructare, v., sfruttare / far fruttificare. St. 1308, IV, CXLII "Dominçonus,
nuncius comunis Auximi (
) debeat apprehendere, occupare, tenere, fructare,
vendere et alienare et permutare de bonis Iacobucii Thome". = Da tardo
lat. fructa, neutro pl. di fructum, dal lat. fructus "frutto / guadagno".
Frustis / frusta, s. f., frusta. St. 1308, III, L "si solvere nequiverit
per totam civitatem frustibus fustigetur". = Dal lat. fustis "bastone".
Frustigare / fustigare, v., frustare. St. 1308, I, CXXIIII "et si solvere
non poterit frustigetur per totam terram". = Lat. tardo fustigare di p.
s., dal lat. fustis "bastone".
Fucturus / futurus / futuris, agg., futuro. St. 1308, I, I "et hoc locum
habeat in presentibus, preteritis et fucturis". = Lat. futurus di p. s.
Fumans, s. m., fumante (individuo). St. 1308, IV, LXXIII "Addimus quod
quando sticcatum alicuius castri indigent reffecione universali sticcate quod
per omnes habitantes in ipso castro, quodcumque castrum sit, cogantur et teneantur
reficere dictum sticcatum pro fumante de bonis et idoneis palangis". =
Dal lat. fumus nel significato di "focolare".
Fundamentare, v., porre le fondamenta. St. 1308, IV, XXVIII "concessione
facta illis qui dictum murum fundamentaverunt". = Dal v. lat. fundare "porre
le fondamenta" attraverso il s. fundamentum "fondamento".
Fundamentatus, agg., avente fondamenta. St. 1308, IV, XXVIII "in Monte
Florentino ubi est murus fundamentatus". = Dal v. lat. fundare "porre
le fondamenta" attraverso il s. fundamentum "fondamento".
Furcha, s. f., forca. St. 1308, IV, XXXII "quarum furche ubi suspenduntur
mali homines". = Lat. furca di p. s.
Furnax / fornax, s. f., fornace. St. 1308, IV, CLXXXIII "cuilibet de dicto
castro sit licitum et libera facultas faciendi lateres in dicta terra et coquendi
lateres et cuppos in dictis fornacibus". = Lat. fornax di p. s.
Furnire, v., fornire. St. 1308, IV, CLVIIII "quod possit furniri dictum
opus, quod statim faciant ipsum furniri". = Dal francese antico fornir
(moderno fournir), dal germanico *frumjan, da cui il provenzale antico formir
ed il toscano antico frummiare.
Fustigare, v. Frustigare.
Futuris, v. Fucturus.
Futurus, v. Fucturus.
G
Galerum, s. n., cappello. St. 1308, I, LXXXV "Et hii qui descripti sunt
in dictis brevibus tractis per puerum de galero sint electores". = Lat.
galerus e galerum "berretto / copricapo / parrucca", da galea "elmo
di cuoio".
Galleoffus, v. Galliofus.
Gallioffus, v. Galliofus.
Galliofus / gallioffus / galleoffus, s. m., gaglioffo / furfante. St. 1308,
III, CCCLVI "Quod nullus debeat hospitare in domo sua çuncos, cecos,
actractos, galliofos et meretrices". = Di etimologia incerta.
Gambium, s. n., permuta. St. 1308, IV, XXX "Idem dicimus observandum in
illis quibus date et concesse sunt plathee per potestatem et sindicum comunis
in Monte Florentino vel alibi pro ganbio terreni sive plathearum dicti monasterii".
= Dal v. lat. tardo cambiare "barattare / cambiare".
Ganba, s. f., zampa. St. 1308, III, CXL "quod nullus beccarius audeat vel
presumat vendere ad pondus capud nec pedes sive ganbas usque ad genua".
= Dal greco kamp® "curvatura / articolazione di un membro".
Gantus, s. m., guanto. St. 1308, III, XXV " pro tabulacio vel bracçarola
aut gantum ferri solvat XL solidos". = Voce di origine germanica, dal francone
*wanth "guanto", da cui il francese gant.
Gardia, s. f., custodia. St. 1308, III, CCXLV "nec recipiat seu teneat
aliquas bestias ad soccitam et ad gardiam ab eisdem hominibus". = Dal v.
guardare, voce di origine germanica, antico tedesco wartên "osservare",
poi "aver cura", derivato da warda "azione di guardare"
e "guardia".
Garnellarius, v. Guarnellarius.
Garnellus / guarnellus, s. m., guarnello (stoffa d'accia, bambagia o cotone
per vesti modeste). St. 1308, III, CXXIII "Dicimus quod quilibet garnellarius
qui in civitate Auximi facit garnellos, faciat quamlibet pecciam". = Forse
incrocio di guarnacca (sopravveste) con gonnello.
Garnimentum, s. n., difesa. St. 1308, III, CCLXXXV "Item quod nullus forensis
veniat ad garnimentum vel ad rumorem vel ad clamanciam". = Da guarnire,
dal germanico warnjan "avvertire / proteggere". Cfr. il francese garnement
(sec. XII).
Giffatus, agg., bandito / segnato. St. 1308, III, LXII St. 1308, III, LXII "Si
bos, equus vel equa alicuius dampnum dederit in predictis locis, scilicet vinea,
caneto, mollia vincorum et salcium, et terris giffatis, ortis et prediis bladatis".
= Da guiffare "apporre un titolo, un segno", dal longobardo guiffa
/ guifa / wifa "signum, quod praedio, possessioni, vel aedi, cujus possessionem
quis adit, vel quam auctoritate judicis sibi vendicat, apponit" (Du Cange,
s. v.).
Glomora, s. n. pl., gomitolo. St. 1308, III, CXXIII "pecciam de XXIIIIor
brachiis longam et anplam de XXV portatis et VIII glomora pro qualibet portata".
Cfr. glomera in Maigne, s. v. = Lat. glomus "gomitolo".
Gorçeria, s. f., gorgiera (parte dell'armatura che difendeva il collo).
St. 1308, III, XXV "si portaverit cerbellerium vel gorçeriam solvat
XX solidos". = Dal francese gorgière, da gorge "gorgia / gola".
Grancerius / grançerius, s. m., abitante della grancia. St. 1308, III,
CXIIII "Item dicimus quod grancerii non portent arma". = Da grancia,
v.
Grancia, s. f. grangia (podere / fabbricato rurale). St. 1308, III, LX "Quod
etiam locum habeat in granciis nostrorum civium". = Dal francese antico
granche (poi grange), dal lat. volgare *granica "granaio", da granum
"grano".
Grançerius, v. Grancerius.
Grappus, s. m., cancello. St. 1308, III, LV "Quicumque acceperit (
)
grappum vel columpnas de orto de clausuris solvat bannum C solidorum".
Sella: s. cancellus. = Dal germanico krappa "uncino".
Grasia / grassia, s. f., materia untuosa. St. 1308, III, CCXXXI "nulla
persona audeat vel presumat prohicere grasiam, fecem, inmudicias nec aliam putredinem".
Nell'attuale dialetto osimano si ha grascia. = Dal lat. volgare *grassia, forma
sostantivata di *grassius per grassus "grasso".
Grassia, v. Grasia.
Grates, s. f., grata. St. 1308, III, CLXIIII "nullus calçolarius,
terigena seu forensis, audeat nec presumat ponere aliquam gratem seu loçam".
= Dal lat. cratis "graticcio".
Gravator, s. m., chi aggrava. St. 1308, IV, LXXVI "qui contra predicta
statuerent vel aliquid loquerentur data civibus aggravatis licenciam resistendi
nec possit per rectores bannis pecunia vel pingnoribus aggravari, et gravatores
prefati statuti vigore reddimus absolutos". = Dal v. lat. gravare "aggravare".
Greta, s. f., creta. St. 1308, V, VIII "omnes qui habeant platheas comunis
(
) debeant murare seu murari facere ex parte fovei altum V pedibus ad
arenam et calcem sive gretam et lutum". = Lat. creta di p. s.
Gridare, v., gridare. St. 1308, III, CCCXXXII "et ad rumorem cuiuscumque
gridantis ut talis exbanditus capiatur omnes concurrant ad capiendum eos".
= Lat. volgare *critare, forma ridotta del classico quiritare di formazione
espressiva, col senso di "convocare i cittadini / chiamare aiuto".
Cfr. francese crier (sec. XI).
Guardianus, s. m., guardiano. St. 1308, III, CCCLIII "ordinent vel statuant
ipsi officiali, guardiano vel operario salarium". = Da guardia, dal v.
guardare, voce di origine germanica, antico tedesco wartên "osservare",
poi "aver cura", derivato da warda "azione di guardare"
e "guardia".
Guarnellarius / garnellarius, s. m., chi fa guarnelli. St. 1308, III, CXXIII
"Dicimus quod quilibet garnellarius qui in civitate Auximi facit garnellos,
faciat quamlibet pecciam". = Da garnellus, v.
Guarnellus, v. Garnellus.
Guastare, v., guastare. St. 1308, IV, CXXIIII "et de muris antiquis civitatis
qui caderent et guastarentur circumcirca civitati". = Dal lat. vastare
"devastare", dove la V è stata trattata come la W germanica.
Guaçatorium / guaççatorium, s. n., fossa di acqua. St.
1308, V, CXXX "et quod ematur de terra que est ante dictum fontem, et ibi
fiat unum beveratorium et guaçatorium pro equis et lavatorium pro pannis
abluendis". = Dal v. lat. medioevale guazare, forse dal lat. aquatio "acquazzone".
Guaççatorium, v. Guaçatorium.
Gubernare, v., conservare. St. 1308, III, CCLVI "pisces quos secum apportaverint
aut apportari fecerint non debeant illos in domo aliqua gubernare". Cfr.
Maigne, s. v.= Lat. gubernare "reggere / governare".
Guerra, s. f. 1. guerra. St. 1308, I, LXXXV "si guerram haberet ipsa civitas".
2. contrasto. St. 1308, III, XLI "Si quis guerram vel conflictum habuerit
cum aliquo infra civitatem et burga". = Dall'antico alto tedesco werra
"contesa / discordia".
Guibellinus, s. m., ghibellino. Framm. 1308, I, LXXXVI "Ipse vero potestas
seu iudices aut notarius qui non sit guibellinus sive exiticius sue terre".
= Dal tedesco medio Wibelingen, da Wibeling, castello della Franconia.
Guidare, v., accompagnare. Ref. 1309-11, 99r "et facta examnatione illius
vel illorum qui accusati seu denunciati fuerint predicta guidasse seu portasse".
= Dal francone witan "indicare una direzione", provenzale antico guidar.
H
Habere, v. Abere.
Habitacio / habitatio, s. f., dimora. St. 1308, I, CX "et illi qui ad predictam
habitacionem precise compellantur". = Lat. habitatio di p. s.
Habitatio, v. Habitacio.
Habitatris, s. f., abitante. St. 1308, III, CCCLVI "Statuimus quod nullus
vel nulla de civitate et burgis Auximi vel habitator seu habitatris Auximi debeat
hospitari (
) aliquam meretricem". = Lat. habitatrix di p. s.
Habundancia, s. f., abbondanza. Ref. 1309-11, 99r "Item quod pro habundancia
habenda bladorum in civitate Auximi ordinamus quod
". = Lat. abundantia
di p. s.
Habundans, agg., abbondante. St. 1308, IV, LXXXXIII "ad hoc ut molendina
cursus interioris habeant copiam habundantem". = Lat. abundans di p. s.
Habundanter, avv., in abbondanza. St. 1308, III, CXXVII "pretarii sive
fornacclarii debeant facere cantos sive lateres et fieri facere habundanter
de cantis sive lateribus ad modum antiquum". = Lat. abundanter di p. s.
Hedificare, v. Edifficare.
Hedificium, v. Edificium.
Hermita, s. m., eremita. St. 1308, IV, CXXVIII "Quod domus infrascripte
quas emerunt fratres Hermite eleventur de particulari comunis". = Lat.
eremita "eremita".
Hes, s. n., denaro. St. 1308, IV, CLVIIII "de pecunia et here comunis".
= Lat. aes di p. s.
Hidem, pron., stesso. St. 1308, III, LXXXXVIII "omnes mensure, quibus mensurantur
res venales, heedem debeant esse in villis et castris que sunt in civitate".
= Lat. idem di p. s.
Hodiosus, agg., odioso. St. 1308, I, LX "et dum tales tyranni paci et concordie
extiterint hodiosi". = Lat. odiosus di p. s.
Hominicia, s. f., vincolo feudale. Framm. 1308, II, XXXII "occasione hominicie
vel fidelitatis". = Dal lat. homo; v. l'espressione "ius hominis"
in Sella, s. v. hominitia.
Honus, s. n., onere. St. 1308, IV, LXXXVIIII "honera et munera quecumque
fuerint realia et personalia (
) dividant". = Lat. onus di p. s.
Hoperarius, s. m., operaio. St. 1308, IV, CLXXXV "Hoperarii vero sunt hii".
= Sostantivo lat. operarius di p. s., dall'agg. operarius "relativo al
lavoro", da opera "lavoro".
Hora, s. f., ora. Usque ad altam horam "fino ad ora tarda". St. 1308,
III, CLXVII "die sapbati usque ad altam horam none". = Lat. hora "tempo
/ ora".
Horiri / orriri / oriri, v., nascere. St. 1308, V, Pacta IIII "Item quod
si aliqua maleficia sive rissa inter aliquos de civitatibus memoratis dicto
vel facto horirentur". = Lat. oriri di p. s.
Hospicium / ospicium / hospitium, s. n., alloggio. St. 1308, I, I "in hospicio
alicuius hospitatoris morari". = Lat. hospitium "alloggio, appartamento".
Hospitalarius, s. m., "ospedaliero". St. 1308, V, CXXVII "Statuimus
et ordinamus quod comune Auximi debeat dare et solvere fratri Thome hospitalario
hospitalis Sancti Benvenuti in subsidium laborerii (
) C libras ravennates
et anconitanas". = Da hospitale, v.
Hospitale, s. n., "ospedale". St. 1308, I, XLVIIII "ordinamus
quod nundine comunis removeantur et fiant in contrada hospitalis Sancti Iacobi".
= Dall'agg. lat. hospitalis "ospitale", neutro sostantivato.
Hospitium, v. Hospicium.
Hosspitari, v., soggiornare / albergare. St. 1308, IV, XXXII "pauperes
qui solliti sunt hosspitari in hospitali Sancti Laççari timore
dictarum furcharum et suspensorum nolunt hosspitari". = Lat. hospitari
di p. s.
Hostium / ostium, s. n., porta. St. 1308, I, VIII "Et hostia palacii, a
mane usque ad sero, semper teneantur aperta". = Lat. ostium di p. s.
Hostiunculum, v. Ostiumculum.
I
Iactator, s. m., lanciatore. St. 1308, III, XLI "et iactator balistarum
et lancearum solvat bannum X librarum". = Lat. iactator "millantatore",
dal v. iactare "lanciare" e "vantarsi".
Imcipere, v., incominciare. St. 1308, IV, CLXXXXIII "imcipiendo annus in
kalendis iulii proximi preteritis". = Lat. incipere di p. s.
Immictere, v., introdurre. St. 1308, V, XVIII "Preterea licitum sit unicuique
immictere lingna in ipsum murum". = Lat. immittere di p. s.
Immundicia, v. Inmundicia.
Immutabilis, v. Inmutabilis.
Impedire, v. Inpedire.
Impetrare, v. Inpetrare.
Imponere, v. Inponere.
Imprimere, v. Inprimere.
Inboccatoria, s. f., imboccatura. St. 1308, III, CIII "et inboccatorie
vero per singula molendina sint ample et large". = Dal v. lat. *imbuccare,
composto da in- illativo e bucca "bocca".
Inbrex, s. m., embrice. St. 1308, III, XLIII "Et liceat unicuique turrim
habenti, si opus fuerit, actare et inbricibus coperire pro aque defensione".
= Lat. imbrex di p. s.
Incasare, v., abitare una casa. St. 1308, V, IIII "Teneatur potestas (
)
facere refici domos in castro Montis Galli et incasari per homines qui sunt
consueti habitare". = Da casa, v.
Incendibilis, agg., incendiabile. St. 1308, I, XXXVIIII "si quis noster
civis vel districtualis substinuerit dampnum in villis que habitantur occasione
incendii domorum vel aliarum rerum incendibilium". = Dal v. lat. incendere
"accendere / incendiare".
Inclavinus, s. m., parte di un cancello. St. 1308, V, LXXXVIIII "Statuimus
et ordinamus quod fiat (
) unum grappum (
) quod possit claudi tempore
necessitatis et cum uno inclavino ferri". = Composto da in e clavis "catenaccio".
Incontinenti, avv., subito. St. 1308, I, XXXVI "Et depositarius teneatur
incontinenti ponere in introitum et exitum comunis". = L'espressione completa
è incontinenti tempore "senza intervallo di tempo", da incontinens
"che non trattiene", da in- con valore negativo e continens, p. pr.
di continere "contenere".
Incurere / incurrere, v., incorrere. St. 1308, I, CXVII "teneatur de suo
proprio omne dampnum quod comune incureret (
) resarcire". = Lat.
incurrere di p. s.
Incurrere, v. Incurere.
Indempnis / indepnis, agg., non danneggiato. St. 1308, II, indice "Ut fideiussores
conserventur indempnes". = Lat. indemnis di p. s.
Indepnis, v. Indempnis.
Indicio / indictio, s. f., indizione (ciclo quindicennale). St. 1308, intr.
"sexta indicione". = Dal lat. indictio "dichiarazione".
Indictio, v. Indicio.
Infantata, s. f., infantata / puerpera. St. 1308, III, CXLVIII "De banno
illorum qui ad disponsatam vel infantatam iverint". = Dal v. lat. tardo
infantare "nutrire come un bambino", da infans "infante".
Infrascriptus, agg., infrascritto. St. 1308, V, LXXXXVII "Dicimus et ordinamus
quod via et strata a ponte Sancti Dominici usque ad Montem filiorum Optrami
et villa Cerlongi primo alargetur ad voluntatem infrascriptorum capitaneorum".
= Dal lat. infra "sotto" e scriptus "scritto", p. ps. di
scribere.
Infula, s. f., benda che cinge il capo. St. 1308, I, XXXIII "Nuncius comunis
habeat infulas sive çalfardas rubeas". = Lat. infula (di origine
sconosciuta) di p. s.
Ingnis, s. m., fuoco. St. 1308, III, LXVI "nullus cives audeat aliquem
nostrum civem ledere euntem ad mortuum vel succurrentem ad ingnem". = Lat.
ignis di p. s.
Ingnorancia / ignorancia, s. f., ignoranza. St. 1308, I, LXVIII "ad hoc
quod aliquis non possit pretendere ingnoranciam". = Lat. ignorantia di
p. s.
Ingnorare, v., ignorare. St. 1308, III, LXXVII "Qualiter debeat fieri accusacio
de dampnis datis quando ingnoratur dampnum dans". = Lat. ignorare di p.
s.
Ingnotus, s. m., sconosciuto. St. 1308, IV, LVI "predicti capitanei (
)
nec patiantur (
) aliquem forensem vel ingnotum in dictum castrum intrare".
= Lat. ignotus di p. s.
Ingorgare, v., ingorgare. St. 1308, V, LXVIII "et propter plenariam comunis
que ingorgatur ibi". = Dal lat. tardo gurgus "gorgo", dal classico
gurges.
Inhibere, v., proibire. St. 1308, III, CCXII "Dicimus et firmiter inhibemus
quod nullus beccarius (
) audeat vel presumat emere in civitate (
)
pisces recentes". = Dal lat. inhibere "impedire".
Inhobediens, p. pr. sostantivato, disubbidiente. Ref. 1309-11, 99r "Et
in predictis dominus potestas et sui officiales possint penas et banna inponere
et inhobedientes punire et condepnare". = Lat. inoboediens di p. s.
Inicium, s. n., inizio. St. 1308, V, Pacta XXIV "dummodo in inicio cause".
= Lat. initium di p. s.
Inimicicia, s. f., ostilità. Ref. 1310-12, 53r "et passi fuerint
gravia dampna et pericula et inimicicias et iniurias graves". = Lat. inimicitia
di p. s.
Iniuria, s. f., bestemmia. St. 1308, IV, CLIII "De pace non admittenda
de iniuriis dictis contra Deum". = Dal lat. iniuria "oltraggio".
Iniuriator, s. m., oltraggiatore. St. 1308, III, CCLXXXIII "talis offendens
sive iniuriator vel mandator puniatur". = Dal v. lat. iniuriare "oltraggiare".
Iniusticia, s. f., ingiustizia / torto. St. 1308, I, CXXXVIII "homines
(
) recipiunt ab ipsis prelatis seu dominis et rectoribus ipsarum ecclesiarum
iniusticias et violencias et oppressuras contra Deum et iusticiam".= Lat.
iniustitia di p. s.
Inlesus, agg., illeso / intatto. St. 1308, V, XXX "Ad hoc ut vie omnes
conserventur inlese ad comunem utilitatem". = Lat. illaesus di p. s.
Inlibatus, agg., integro. St. 1308, V, Pacta VIII "ea omnia actendere et
observare inlibata et observari et proponi facere". = Lat. illibatus di
p. s.
Inmago, s. f., immagine. St. 1308, V, CXI "et quod pimgatur inmagines beate
virginis Marie". = Lat. imago di p. s.
Inmediate, avv., immediatamente. St. 1308, III, CCCXXXVIIII "puniatur inmediate,
nulla sententia promulgata". = Dall'agg. lat. immediatus "immediato".
Inmictere, v., immettere. St. 1308, III, XIIII " Lingna vero pro substentacione
domus possit in ipsis muris ponere vel inmictere". = Lat. immittere di
p. s.
Inmo, avv., certamente / anzi. St. 1308, I, LXXIII "inmo volumus vacare
in totum". = Lat. immo di p. s.
Inmobile / immobile, s. n., immobile. St. 1308, III, CCLXII "et per librarum
de mobilibus solvat unusquisque tantum quantum de inmobilibus". = Lat.
immobile di p. s.
Inmundicia / immundicia / mundicia, s. f., sporcizia. St. 1308, I, CXIIII "nullus
iudeus (
) presumat prohicere vel prohici facere aquas vel inmundicias
sive aliquas turpitudines in strata publica". = Lat. immunditia, composto
da in- (con valore negativo) e munditia, da mundus "pulito".
Inmutabilis / immutabilis, agg., immutabile. St. 1308, I, LXVI "et hoc
statutum sit precisum et inmutabile". = Lat. immutabilis di p. s.
Inmutare, v., cambiare. St. 1308, IV, XXI "Et quod potestas et rectores
non possint inmutare cum consilio vel sine consilio". = Lat. immutare di
p. s.
Inpartiri, v., impartire. St. 1308, IV, CLXXXXIII "dictus dominus potestas
consilium utilius inpartiri". = Lat. impertiri di p. s.
Inpedire / impedire, v., impedire. St. 1308, I, CXXIII "Et si potestas
vel aliquis officialis vel prior seu consiliarius inpediret predicta".
= Lat. impedire di p. s.
Inpeditus, agg., v. Inpedire.
Inperialis, agg., imperiale. St. 1308, IV, CLXXXXIII "Ego Corradus Iacobi
Deudati, inperiali auctoritate notarius". = Lat. imperialis di p. s.
Inpertinens, s. f., non pertinente. St. 1308, V, Pacta XXV "salvo iure
inpertinenciarum tempore dissputationum". = Lat. impertinens di p. s.
Inpetrare / impetrare, v. ottenere. Framm. 1308, I, I "Item iuro (
)
litteras aliquas inpetrare a domino papa". = Lat. impetrare di p. s.
Inpincta, s. f., spinta. St. 1308, III, XVIII "De inpincta et calce et
scindicione pannorum". = Dal v. lat. impingere "spingere".
Inpingere, v., spingere. St. 1308, III, XVIII "Si quis percuserit aliquem
cum calce vel pannos scinderet aut inpingeret". = Lat. impingere di p.
s.
Inponere / imponere, v., imporre. St. 1308, III, LII "inponendo eis maiorem
penam quam in proximo sequenti statuto contineatur". = Lat. imponere di
p. s.
Inpossibilis, agg., impossibile. St. 1308, III, CCCLXIII "et quia dicte
probaciones difficiles et incongrue hoc inpossibiles sunt". = Lat. impossibilis
di p. s.
Inpressus, p. ps., impresso. Framm. 1308, I, LXVII "et sit ballocta ferrea
et habeat inpressum signum potestatis". = Da inprimere, v.
Inprimere / imprimere, v., imprimere. St. 1308, III, CLXXXVI "et si invenerit
habere iustum pondus inprimat sigillum in quolibet pane". = Lat. imprimere
di p. s.
Inproperare, v., rimproverare / accusare di. St. 1308, III, VI "Quicumque
inproperabit homicidium vel debilitatem menbri". = Lat. improperare di
p. s.
Inpugnare, v., attaccare. St. 1308, III, IX "inmo teneatur manutenere et
defendere eum vel eos contra omnes ipsum vel ipsos inpugnare volentes".
= Lat. impugnare di p. s.
Inpune, avv., impunemente. Ref. 1309-11, 99r "quilibet ex districtualibus
civitatis Auximi possit sine pulicia et bulla inpune extrahere de civitate Auximi
(
) V solidos panis". = Lat. impune di p. s.
Inpunis, agg., impunito. St. 1308, III, CLIII "sit de cetero inpunis et
exinde absolutus et non ad banna aliqua teneatur". = Lat. impunis di p.
s.
Inpunitus, agg., impunito. St. 1308, III, CCXXXIII "si aliqua infrascripta
maleficia extiterint inpunita". = Lat. impunitus di p. s.
Inquisicio / inquisitio, s. f., inchiesta giudiziaria / controllo. St. 1308,
I, LX "Et potestas possit et debeat contra facientes procedere per inquisicionem,
sine accusacione vel denunciacione". = Lat. inquisitio di p. s.
Inquisitio, v. Inquisicio.
Inquisitor, s. m., inquisitore. St. 1308, I, XII "et inquisitoribus officialium
comunis illud dabo exemplum". = Lat. inquisitor "ricercatore, inquirente".
Inscrimen, s. n., chiusura. St. 1308, IV, CLVIIII "ianuis, grappis, inscriminis,
clausuris, catenis, palangis et quocumque genere lingnaminum ad predictas clausuras
pertinencium". = Forse da in- e discrimen "divisione".
Instancia / istancia, s. f., istanza / richiesta. St. 1308, I, LXXII "ad
instanciam et peticionem cuiuslibet denunciantis". = Lat. instantia di
p. s.
Integer, agg. In integrum "per intero / completamente". St. 1308,
I, CXLIIII "donec comune vel quivis officialis a tali processu sit in integrum
absolutus". = Lat. integer "integro".
Inteligere, v., intendere. St. 1308, IV, CLXXXI "Et hec non inteligantur
in possessionibus et bestiis domini episcopi et episcopatus. = Lat. intelligere
/ intellegere di p. s.
Intellettus, s. m., concetto. Ref. 1310-12, 54v "nil addens vel minuens
preter puntum vel silabam quod sensu vel intellettu mutet". = Lat. intellectus
di p. s.
Interfeccio, s. f., uccisione. St. 1308, IV, LXVI "si aliquis forbamnitus
(
) dapnum dederit (
) de interfeccione bovum et equorum et iumentorum".
= Lat. interfectio di p. s.
Interpoitus, p. ps., interposto. St. 1308, IV, CX "et quod si aliquod iuramentum
inveniretur interpoitum a debitoribus in hiis contractibus non obstet".
= Lat. interpositus da interponere "frapporre".
Intrata, s. f., entrata (pecuniaria). St. 1308, I, I "Item omnes collectas,
dativas, condempnationes et alias intratas comunis faciam dari". = Dal
lat. intrare "entrare".
Introitus, s. m., entrata (finanziaria). St. 1308, I, XXXVI "Et depositarius
teneatur incontinenti ponere in introitum et exitum comunis". = Dal lat.
introitus "ingresso".
Intromictere / intromittere, v., intromettere. Framm. 1308, I, LXXXXI "Et
nullus alius vel notarius reformationem possit nec debeat de predictis se intromittere".
= Dal lat. intromittere "introdurre".
Intromittere, v. Intromictere.
Invencio, s. f., ritrovamento. St. 1308, III, CCCI "possunt tales homines
(
) per invencionem callidarum suasionum eorum bona potencialiter dictis
nostris civibus extirpare". = Lat. inventio di p. s.
Iritus, agg., non valido, inefficace. St. 1308, I, I "et si fuerint ab
aliquo lictere (
) concesse, ipsas cassas et iritas habebo". = Lat.
irritus "non valido", da in- (con valore negativo) e ratus "valido".
Istancia, v. Instancia.
Itinerare, v., percorrere. St. 1308, V, CXXVIII "et dicte vie omnibus pateant
et itinerantur et aperiantur inter". = Dal v. lat. itinerari "viaggiare",
da iter "cammino".
Iudex, s. m., giudice. 1. I. arbitrorum, giudice conciliatore. St. 1308, IV,
XVIII "Dicimus quod iudex arbitrorum possit dari in quolibet terçerio".
2. I. causarum civilium, giudice delle cause civili. St. 1308, II, V "ordinamus
quod iudex causarum civilium et arbitri et officiales". 3. I. maleficiorum,
giudice dei malefici. Ref. 1309-11, 99v "dummodo questio esset anbigua
et obscura, de qua non possit iudex comunis maleficiorum veritatem exquirere
et determinare". 4. I. potestatis, giudice del podestà. St. 1308,
I, XII "Ego, qui sum electus iudex potestatis et comuni Auximi, iuro bona
fide sine omni fraude exercere officium". = Lat. iudex di p. s.
Iugulus, s. m., spada. St. 1308, III, CCLXXIII "Nullus civis noster torqueatur
vel ad questionem trahatur cum iugulo vel aliquo alio instrumento questionis".
= Dal lat. iugulum "collo".
Iurare, v., bestemmiare. St. 1308, III, CLXXXVIIII "De banno illorum qui
iuraverint corpus et sanginem et maledixerint Deo et Matri". = Dal lat.
iurare "giurare".
Iurisdiccio / iurisdictio, s. f., giurisdizione / potere. St. 1308, IV, LXXXIIII
"Insuper si quis venturo tempore creabitur in sindicum per comune Auximi,
et eius officium et ipsius sindicatus vigor et iurisdiccio evanesscat".
= Lat. iurisdictio di p. s., composto da ius "diritto" e dictio da
dicere "dire".
Iurisdictio, v. Iurisdiccio.
Ius, s. n., al plur. iures, legge. St. 1308, V, Pacta XXIII "in quamtum
iures paciuntur". = Lat. ius "diritto".
Iusta, prep., vicino a. St. 1308, IV, CXII "Ordinamus quod quicumque vel
quecumque malvendula vel stacionarius in plathea comunis vel iusta ipsam platheam
vel alibi". = Lat. iuxta di p. s.
Iusticia, s. f., giustizia. St. 1308, I, I "Et iusticiam unicuique servabo".
= Lat. iustitia di p. s.
L
Labi, v., scorrere. St. 1308, III, CCCL "Quod bibia non labatur ab ecclesia
Sancti Agustini usque ad ecclesiam Sancti Petri Filelli super terram".
= Lat. labi di p. s., forse confuso con labare "vacillare".
Laborator, s. m., lavoratore. St. 1308, I, LXII "Quod depositarius comunis
vel operarius teneatur solvere precium laboratoribus omni sero". = Dal
v. lat. laborare "affaticarsi / lavorare".
Laboratus, agg., lavorato. St. 1308, IV, CXLV "omnes et singule persone
volentes ire vel reddere (
) cum aliquibus salmis syrici, çuccari,
çafrani (
), item cum salmis lini, canavaçorum et de acça,
lane et funarum, ferri, cumini, amindolarum, vitrei laborati, solvant duanam".
= Dal p. ps. del v. lat. laborare "affaticarsi".
Laborerium, s. n., lavoro. St. 1308, III, V "Et si quis laboraverit dicta
bona et possessiones (
) solvat bannum X librarum et laborerium admittat".
= Dal v. lat. laborare "affaticarsi / lavorare".
Laboricium, s. n., attività lavorativa. St. 1308, III, I "et vacent
homines ab omnibus laboriciis". = Dal v. lat. laborare "affaticarsi
/ lavorare".
Lama, s. f., lama (terreno scosceso). St. 1308, III, CLXXVIIII "nullus
audeat vel presumat decoriare aliquam bestiam ad lamam iuxta domum Adiudecti".
= Dal lat. lama "palude".
Laudacio, s. f., accordo. St. 1308, IV, LXXXXIIII "pacta et convenciones
seu laudaciones et amicabiles compoiciones et diffiniciones actenus late".
= Dal lat. laudatio "elogio", dal v. laudare "lodare".
Laudum, s. n., lodo / approvazione. St. 1308, V, Pacta II "civitates ponantur
et desscribantur quod laudum, summam sive amicabilem compoicionem (
),
pacta (
) semper conserventur". = Dal v. lat. laudare "lodare".
Lavatorium, s. n., lavatoio. St. 1308, V, CXXX "et quod ematur de terra
que est ante dictum fontem, et ibi fiat unum beveratorium et guaçatorium
pro equis et lavatorium pro pannis abluendis". = Dall'agg. lat. lavatorius
"che serve a lavare".
Laycus, s. m., laico. St. 1308, II, indice "De non cogendis laycis respondere
de iure clericis eisdem de iure nolentibus respondere". = Dal greco laikñw
"del popolo".
Lebrosus, s. m., lebbroso. St. 1308, III, CCXXX "De lebrosis non intrandis
in civitatem". = Dal lat. tardo leprosus, da lepra "lebbra".
Legio, s. f., soldatesca. St. 1308, IV, XXVI "et dictum castrum destruatur
si fieri poterit sine legione comunis". = Dal lat. legio "legione
/ truppe".
Lenta, s. f., lenticchia. St. 1308, IV, CXIII "ad declarationem rerum que
debent mensurari ad cuppam et mensuram seu butinellum comunis de quibus recipi
debet duanam, dicimus quod intelligatur de grano, faba, ordeo, annona, sureo,
cicere, cicerchia, lenta, mauco, milio, panico, farina, ossibus olivarum, scotani
sive foliis scotani, sale, nucubus et de calce". = Dal lat. lens di p.
s.
Leticia, s. f., gioia / fatto lieto. St. 1308, III, CCCLIIII "Statuimus
quod nulli liceat, occasione alicuius leticie, novitatis vel alia, facere in
civitate vel extra, de die vel de nocte, sine licencia potestatis, falo".
= Lat. laetitia di p. s.
Levatorius, agg., levatoio (detto del ponte sollevabile). St. 1308, I, CXVI
"facere fieri et pontes levatorios et portas". = Dal v. lat. levare
"sollevare".
Liale, agg., ben fatto. St. 1308, III, CXXIII "(peccia) et bona et liale
intus per totam". = Dal lat. legalis "legale" attraverso il francese
antico leial.
Libellus, s. m., libello (atto scritto introduttivo di un giudizio). St. 1308,
I, XXXVIIII "Et predicta fiant sumarie, sine libelli oblacione, strepitu
iudicii". = Lat. libellus, diminutivo di liber "libro".
Libra, s. f., libbra (moneta). 1. L. ravennatis. St. 1308, I, I "solvam
comuni Auximi X libras ravennates". 2. L. anconitana. St. 1308, I, II "sub
pena C librarum (
) anconitanarum". 3. denaro. St. 1308, V, XXI "quod
ipsi et quilibet per suam libram debeat murare et murum facere secundum formam
infrascripta". 4. ricchezza?. Ref. 1309-11, 92v "loco deficientis
eligantur alter qui sit de maiori apprecio et maiori libra". = Dal lat.
libra "oggetto che serve a pesare".
Licencia / licentia, s. f., permesso. St. 1308, I, I "sine licencia conscilii
Vc et maioris apprecii". = Lat. licentia "licenza, permesso".
Licentia, v. Licencia.
Lictera, s. f., comunicazione scritta di un atto giuridico. St. 1308, I, I "uti
aliquo instrumento, privilegio vel lictera". 1. l. inpetrata, lettera di
supplica?. St. 1308, III, CCXVII "nullus notarius audeat ire cum aliquo
forense ad licteras inpetratas presentandum contra cives nostros". = Dal
lat. littera, litera, litterae "lettera" nei vari significati.
Licteratus, agg., istruito. St. 1308, IV, CI "cum sit cittadinus et licterata
persona". = Da lictera, v.
Limes, s. m., ostacolo. St. 1308, III, CCXLVII "notarius potestatis (
)
teneatur (
) facere explanari omnes limites qui essent in viis publicis".
= Lat. limes "limite".
Limitale, s. n., segno di confine. St. 1308, IV, CLVIIII "Ad predictam
stipe ponantur unum lingnum desuptum pro limitale et una assis". = Dall'agg.
lat. limitaris "dei confini".
Lingnamen, s. n., legname. St. 1308, I, XLV "nullus potestas (
) possit
facere aliquam actationem (
) in toto palacio comunis et turri de lingnamine
vel muratione". = Dal lat. tardo lignamen "armatura di legno".
Lingnum, s. n. 1. legno. St. 1308, I, CXXVIII "depositarius comunis Auximi
(
) faciat fieri unam cassectam de lingno". 2. legna (pl. lingna).
St. 1308, III, LXXVIII "si quis dampnum dederit accipiendo et portando
lingna et arbores". = Lat. lignum di p. s.
Lis, v. Lix.
Lix / lis, s. f., lite. St. 1308, III, CXI "diffiniatur et terminetur ipsa
questio et lix sine libelli oblacione". = Lat. lis di p. s.
Loderia, affitto. St. 1308, I, XXX "Et cuilibet confalunerio, tam militum
quam peditum, detur a comuni unus bonus equuus pro vesillo portando cum fuerit
necesse portare loderia comunis". Cfr. Sella: Ludera, s. v. = Forse da
laudum, v.
Loia, s. f., edicola. St. 1308, I, LXXVIIII "Et nulla panifacula (
)
audeat vel presumat stare in platea ad vendendum panem, nisi sub loia vel trasanna
eis data". = Lat. tardo lobia / laubia, dal franco laubja "chiosco".
Loça, s. f., loggia. St. 1308, III, CLXIIII "nullus calçolarius,
terigena seu forensis, audeat nec presumat ponere aliquam gratem seu loçam".
= Forse dal franco laubja "chiosco".
Lusor, v. Luxor.
Lutamen, s. n., fanghiglia / fango. St. 1308, III, CCXLVII "et totum lutamen,
immundicias et mundinem faciat conduci usque ad lamam". = Dal lat. lutum
"fango".
Luxor / lusor, s. m., giocatore. St. 1308, I, LV "De scrutando pro luxoribus
açardi". = Lat. lusor di p. s., da ludere "giocare".
M
Macellator, s. m., macellaio. St. 1308, III, CXLIII "quicumque macellarius
qui cum aliquo macellatore, terrigena vel forense, societatem aliquam feceret".
= Dal v. lat. *macellare (non documentato), da macellum "mercato di carne
ecc.", dal greco mkel(l)on.
Macena, s. f., macina. St. 1308, III, CCXXVIII "quousque oleum cuiuslibet
macene elevatum fuerit". = Dal lat. parlato *macina "macchina",
dal classico machina "macchina / mola" dal greco maxan / maxan®
"macchina per sollevare pesi o acqua o per macinare".
Macenare, v., macinare. St. 1308, III, C "Molendinarii, (
) si precium
acceperint causa macenandi". = Dal lat. tardo machinare di p. s. v. macena.
Mactutini / mactutinum, s. m. pl., mattutino (ora in cui si canta la prima parte
dell'ufficio divino). St. 1308, III, LXIII "Et nox intelligatur in hoc
casu post tercium sonum campane comunis usque ad sonum campane episcopatus Auximi
que pulsatur ad mactutinos". = Lat. matutinus "del mattino".
Mactutinum, v. Mactutini.
Macça, s. f., mazza. St. 1308, IV, V "tabulacio, spata vel macça
ferri vel falcastro". = Dal lat. *mattea, affine a mateola "bastone
per fare buchi nel terreno / manico della zappa".
Madius / maius, s. m., maggio. St. 1308, intr. "a kalendis madii".
= Lat. maius di p. s.
Magagnare, v., colpire ferendo. St. 1308, IV, CLXVI "Et si qua ipsarum
bestiarum magagnaverit vel occiderit". = Dal francese antico mehaignier
"ferire / mutilare", di origine germanica, attraverso il provenzale
maganhar "ridurre malconcio".
Magister, s. m. 1. M. lingnaminis / lingnaminum, falegname. St. 1308, I, CXXXVIIII
"depositarius comunis (
) teneatur et debeat vinculo iuramenti mictere
unum magistrum lingnaminis in turri comunis Auximi ad videndum campanas comunis
predicti". 2. M. lapidum, muratore. St. 1308, V, LIII "Et comune teneatur
dare medietatem laterum et omnes magistros, et pro alia medietate per homines
qui tenent iuxta ipsam ex utraque latere". = Dal lat. magister polisenso.
Magnates / mangnates, s. m., magnati. St. 1308, I, LXXVI "collectores collectarum
compelluntur solvere collectas pro maioribus et magnatibus de suo proprio".
= Dall'agg. lat. magnus "grande", foggiato sull'esempio di primates
da primus.
Maiese, s. n., maggese. St. 1308, IV, LXXXI "de maiese vero et stuppla
eorum acusacio non admictatur et si fieret non valeat". = Dal lat. Maius
"maggio".
Maiores, s. m., quelli che stanno al di sopra degli altri per condizione sociale
ed economica, per autorità e prestigio. St. 1308, I, XXX "Et nullus
eligatur ad portandum vesillum comunis, nisi sit maior XV annis et sit de melioribus
civitatis et maioribus". = Lat. maior, comparativo di magnus "grande".
Maius, v. Madius.
Maledicio, v. Maleditio.
Maleditio / maledicio, s. f., maledizione. St. 1308, I, XLIII "in maleditionem
ipsorum sanctorum incurant". = Lat. maledictio "maldicenza, insulto".
Maleficium, v. Malleficium.
Malegerere, v., gestire male. St. 1308, V, VII "et si invenerit ipsos negligentes
et non exercentes officium unicuique ipsorum malegerenti auferat bannum X librarum".
= Composto dall'avv. lat. male e dal v. gerere "gestire".
Malicia, s. f., malvagità. St. 1308, I, XXXVIIII "quod animo calupnie
et malicie non posset satisfieri a malefactore". = Lat. malitia di p. s.
Maliciose, avv., disonestamente / con cattiveria. St. 1308, III, IX "Quicumque
alicui nostro civi studiose vel maliciose causa dampni dandi (
) incendium
(
) fecisse". = Lat. malitiose di p. s.
Maliciosus, agg. 1. malizioso. St. 1308, III, CCCLXI "Cum inquisiciones
pro maiori parte fiant maliciose, et de pluri inquiritur quam sit commissum".
2. detto di arma / coltello destinati ad uso diverso dal consueto. St. 1308,
III, XXV "Nullus de nostris civibus deferat per civitatem seu burga ensem,
cultellum acutum sive puntutum, maliciosum, ymolem, falçonem, clavam,
burdonem, baculum mangnum vel similia". = Da malicia, v.
Malingnus, agg., cattivo / maligno. St. 1308, V, Provisiones per Lambertucium
"Cum experiencia evidenti sit omnibus manifestum per malingnos homines
(
) pacificum statum (
) fuisse (
) conturbatum". = Lat.
malignus di p. s.
Malleficium / maleficium, s. n., delitto. St. 1308, V, Provisiones et ordinamenta
"dum tamen post malleficium commissum non possint fieri cives". =
Lat. maleficium di p. s.
Malvedula, v. Malvendula.
Malvendula / malvedula, s. f., erbivendola. St. 1308, III, CLX "omnes malvendule
que erunt in plathea ad vendendum foleas". = Composto col v. vendere e
un altro termine sconosciuto.
Manaria, v. Mannaria.
Mandria, s. f., mandria (stalla / recinto). St. 1308, III, LXIII "nullus
(
) retineat vel retineri faciat boves aratorios sive armenticios de nocte
extra domum, cassinam, mandriam". = Lat. mandra, greco mndra "chiuso
/ ovile / stalla".
Maneria, v. Mannaria.
Manganus, s. m., mangano (macchina bellica per lanciare pietre o altro). St.
1308, III, XLI "Et si quis tortorellas vel manganos in sua turri vel domo
posuerit". = Lat. tardo manganum "macchina", dal greco mgganon.
Mangnates, v. Magnates.
Mangnus, agg., grande. St. 1308, III, XXXII "Si aliquis (
) aliquem
(
) percuserit cum lapide aut gravi lingno cum cipello vel mangno baculo".
= Lat. magnus di p. s.
Mannaria / maneria / manaria, s. f., mannaia. St. 1308, III, XXX "Si vero
aliquis cum supradictis armis aut mannaria, accepta vel securi, lancea vel roncone
(
) percuserit aliquem nostrum civem". = Dal lat. tardo manuaria (securis)
"scure da tenere in mano".
Mansio, v. Mansus.
Mansus / mansio, s. m., podere / proprietà terriera. St. 1308, I, LVI
"aliquis, cuius mansus valeat IIIc libras, non eligatur capitaneus alicuius
parrocchie". = Dal lat. mansio "dimora", da manere "rimanere".
Manualis, s. m., manuale. St. 1308, IV, CLXXVIIII "Et quod homines dicti
castri teneantur et debeant dare manuales necessarios ad dictam cisternam faciendam".
= Dall'agg. lat. manualis "che si può prendere con una mano",
da manus "mano".
Manuprendere, v., rubare. St. 1308, V, CXXXII "Item quod ad reinveniendum
et retraendum id quod captum vel manuprensum est". = Composto dal lat.
manu "con le mani" e prehendere "prendere".
Manutencio, s. f., conservazione. St. 1308, I, CXVIIII "Statuimus et firmiter
ordinamus, ad conservationem et manutencionem arcium civitatis". = Da manutere,
v.
Manutenere, v., conservare. St. 1308, I, I "manutenere et defendere tam
civitatem quam districtum". = Dall'espressione lat. manu tenere "tenere
con la mano".
Mançatura / maçatura, s. f., mangiatoia. St. 1308, III, CCCLX
"De banno tenencium equum vel mulum cum mançatura in via publica".
= Nome verbale da manzare "mangiare", dal francese antico mangier,
dal lat. manducare.
Marcha, s. f., marca (moneta). St. 1308, I, LXXXV "sub pena mille marcharum
argenti". = Dal germanico marka "segno", poi "barra d'argento
bollata", passato a designare la mezza libra d'argento nel sec. IX.
Marchia, s. f., Marca (poi, le Marche). St. 1308, I, I "et quatuor notarios
habebo qui sint extra Marchiam". = Da marca, dal germanico marka "segno
di confine".
Marchio, s. m., marchese. St. 1308, I, LIIII "quod sit contra libertatem
ecclesie et constitutionis domini marchionis". = Da marca, v. marchia.
Marcius, s. m., marzo. St. 1308, III, LXXXVI "a kalendis marcii usque dum
segetes sunt secate". = Lat. martius mensis di p. s.
Marcus, s. m., peso. St. 1308, III, CCXLVII "Item predictus notarius debeat
in singulis mensibus mensurare canatas, mecçarolas, quartos, marcos,
belanceas et stateras". = Forse dal lat. marcus "martello".
Martellus, s. m., martello. St. 1308, IV, XVIIII "Teneatur potestas non
mittere nec facere mitti picos sive martellos, secures sive curem". = Diminutivo
popolare del lat. martulus / marculus, diminutivo di marcus "martello",
da accostare a malleus "maglio".
Masaricia / massaricia, s. f., masserizia. St. 1308, I, CX "quod nullus
qui tenetur habitare in castro Montis Fani debeat in villa Montis Çarii
nec alibi habere aliquas masaricias". = Dal lat. medioevale massarius "massaio",
da massa "podere".
Massaria, s. f., masseria (tesoreria / ufficio preposto all'esazione e all'amministrazione
delle entrate pubbliche). St. 1308, I, XXXVII "eligantur nuncii qui exerceant
officium massarie in dictis villis". = Da massarius, v.
Massaricia, v. Masaricia.
Massarius, s. m., massaio (coltivatore di una massa). St. 1308, III, CCCLVI
"et etiam multi filii bonorum massariorum deveniunt ad malam viam propter
hec". = Dal lat. massa "massa / pasta".
Massculus, agg., maschio. St. 1308, IV, LXXXVIII "Et hoc locum habeat si
filius massculus non supersit homini occiso". = Lat. masculus di p. s.
Matheria, s. f., materia / argomento. Ref. 1309-11, 97r "quamtum ad presentem
matheriam". = Lat. materia di p. s.
Maçatura, v. Mançatura.
Meccanicus, agg., meccanico. Ars meccanica "mestiere". St. 1308, III,
CCLIIII "Et predicta dicimus observari in artibus meccanicis". = Lat.
mechanicus "meccanico", dal greco mhxanikñw.
Mecçarola, s. f., misura di liquidi. St. 1308, III, CCXLVII "Item
predictus notarius debeat in singulis mensibus mensurare canatas, mecçarolas,
quartos, marcos, belanceas et stateras". Du Cange: Mezarola. = Da *mediarius,
dal lat. medius "mezzo"; cfr. francese antico meserole.
Medius, agg. De medio "mediano". St. 1308, III, CCCXXI "usque
ad ecclesiam Sancte Palacie per platheam et stradam de medio". = Lat. medius
di p. s.
Meliores, s. m., quelli che son considerati più eminenti per prestigio
sociale, cospicuità di censo ecc. St. 1308, I, XXX "Et nullus eligatur
ad portandum vesillum comunis, nisi sit maior XV annis et sit de melioribus
civitatis et maioribus". = Lat. melior, comparativo di bonus "buono".
Mellior, agg., migliore. St. 1308, III, CLXXXVIII "nisi causa reficiendi
et faciendi eam melliorem in dicto castro". = Lat. melior di p. s.
Menbrum, s. n., arto / parte. St. 1308, III, VI "Quicumque inproperabit
homicidium vel debilitatem menbri". = Lat. membrum di p. s.
Mencio, s. f., menzione. St. 1308, III, X "si pater aliquam fecit mencionem
de filia quod deberet se nubere". = Lat. mentio di p. s.
Mensa, s. f., mensa (beneficio parrocchiale). St. 1308, IV, CXLIII "cum
ecclesia Sancti Antonii habeat, teneat et possideat et ad mensam dicte ecclesie
pertineant IIIIor modioli terre posite in fundo Pretelle". = Dal lat. mensa
"tavola".
Menssis / messis, s. f., messe. St. 1308, III, CXXV " et omnes qui contra
venerint tritulari frumentum tempore recollectionis menssium". = Lat. messis
"biade".
Mensuracio, s. f., misurazione. St. 1308, IV, LXXXX "De hiis que pesantur
ad rubbum et mensuracione pannorum". = Lat. mensuratio di p. s.
Mensurator, s. m., misuratore. St. 1308, III, LXXXXVII "et si contra fecerit
solvat bannum XX solidorum tam emptor quam mensurator". = Dal v. lat. mensurare
"misurare".
Mentecaptus, s. m., squilibrato / folle. St. 1308, III, CCVIIII "quilibet
(
) qui est appreciatus a LX libris supra (
) debeat habere continuo
unam loricam (
), exceptis viduis, (
) mentecaptis". = Dal lat.
tardo mente captus "privato della ragione".
Mercacio, s. f., mercatura. St. 1308, III, CXVIII "nemo audeat vel presumat
facere forum lini, filati, lane et cuiuslibet alterius generis mercacionis ante
ostium dicte ecclesie". = Lat. mercatio di p. s.
Mercantaria, s. f., mercanzia / mercato. St. 1308, IV, CXLVI "pro porcis,
bobus et equis venalibus de mercantaria". = Da mercantare, denominale da
mercans, p. pr. del v. lat. mercari "commerciare".
Mercatale, s. n., luogo del mercato. St. 1308, III, CCXLVII "Et hoc dicimus
observari in parochia Sancti Florencii et in mercatali et infra fossos comunis".
= Dal lat. mercatus "mercato" col suffisso -ale con valore accrescitivo
(cfr. piazzale, viale ecc.).
Mercatans, s. m., mercante. St. 1308, IV, CLVIIII "Item claudantur androne
que sunt in domos Passcalucii mercatanti". = Lat. *mercatans "mercante".
Mercatum, s. n., mercato. St. 1308, III, XVI "et diebus dominicalibus in
quibus fit mercatum". = Lat. mercatus di p. s.
Merçarius, s. m., merciaio. St. 1308, III, CLXXVII "Dicimus quod
nullus merçarius, tam terigena quam forensis, audeat nec presumat ire
cum cassectis per civitatem Auximi et burga causa vendendi centuras, bindas,
entreçatas, pernas et alia ornamenta mulieribus pertinencia". =
Dal lat. merx "merce".
Merulus, s. m., merlo. St. 1308, IV, CLXXXV ""quorum quicumque abeat
et abere debeat IIII solidos pro qualibet canna muranda et fieri facienda per
eos altitudinis XII pedum sine merulis et parapectum". = Dal lat. merulus
"uccello / pesce / macchina idraulica".
Messis, v. Menssis.
Mesurare, v., misurare. St. 1308, III, LXXXXVII "rector faciat manutenere
XVIII cuppas presentes pro bladis mesurandis ferratas". = Lat. mensurare
di p. s.
Mictere / mitere / mittere, v. 1. mandare. St. 1308, I, IX "Ordinamus quod
nec potestas nec comune Auximi possit mictere aliquem militem (
) extra
civitatem". 2. mettere. St. 1308, IV, CLVIIII "facto et misso partito
per dictum dominum potestatem ad bussulas et palloctas de mitendo in bussulam
nigram de non, ad aliam de sic". = Lat. mittere di pp. ss.
Miles / milex, s. m., cavaliere / membro della milizia a cavallo cittadina.
1. M. potestatis, cavaliere del podestà. St. 1308, III, CXXVII "Addimus
quod milex potestatis teneatur predicta facere". = Lat. miles "soldato".
Milex, v. Miles.
Miliarium, s. n. 1. miglio. St. 1308, I, LII "longe a civitate predicta
per tria miliaria". 2. migliaio. St. 1308, IV, LXXXVII "quolibet anno
fiant ad fornaces Montis Fani et pro ipso castro comunis expensis L miliaria
cantorum". = Dal lat. miliarius "di mille unità", da milia,
pl. di mille "mille"; cfr. francese antico millier.
Minucio, s. f., salasso. St. 1308, III, CLXII "Statuimus quod omnes barberii
civitatis Auximi, qui vadunt ad minuendum sive minucionem celebrandam".
= Dal lat. minutio sanguinis di p. s.
Minuere, v., salassare. St. 1308, III, CLXII "Statuimus quod omnes barberii
civitatis Auximi, qui vadunt ad minuendum sive minucionem celebrandam".
= Dal lat. minuere "tagliare".
Minutim, avv. Ad minutim "a pezzi". St. 1308, III, CXLIII "tam
in vendendo carnes ad minutim quam integre". = Lat. minutim "a pezzetti".
Missiva, s. f., lettera (che apre un rapporto epistolare). St. 1308, I, LXXIIII
"et scribat omnes et singulas licteras comunis Auximi, missivas et remissivas
comunis dicti". = Sostantivato dell'agg. lat. medioevale missivus, dal
lat. missus, ps. di mittere "mandare".
Misterium, s. n., attività. St. 1308, III, CCXXVIII "et ab eis exquirere
an velint pro eo anno venturo facere predicta misteria". = Lat. mysterium,
ma con probabile sovrapposizione con ministerium.
Mitere, v. Mictere.
Mittere, v. Mictere.
Modiolus, s. m., quarto di modio (misura di superficie). St. 1308, IV, LXXXV
"habeant et habere possint a comune Auximi duos modiolos terre ipsi comunis
poite iuxta dictum castrum". = Dal lat. modiolus, diminutivo di modius
"moggio".
Modo, avv. A modo in antea "da ora in avanti". St. 1308, III, CCLIIII
"Et qui contra fecerit a modo in antea vel usus fuerit predictis ordinamentis
factis et faciendis, (
) puniatur". = Lat. modo "ora".
Molea, v. Mollia.
Molendinarius / mollendinarius, s. m., mugnaio. St. 1308, III, C "Molendinarii,
si acceperint plus quam undecimum, et bonam farinam non fecerint". = Dall'agg.
lat. molendinarius "di mulino", da molendare "macinare".
Molestatio, s. f., molestia. St. 1308, IV, CVIII "Et dictus potestas teneatur
predictam accusationem vel denuncciacionem recipere et super eam procedere ad
voluntatem eorum qui fuerint molestationibus, periculis et expensis comunis
Auximi". = Dal lat. molestare "infastidire".
Molestiare, v., infastidire. St. 1308, IV, CVIII "quicumque de nostra civitate
vel districtu citaverit, molestiaverit et inquietaverit (
) predistos priores
et capitaneos (
) puniatur vice qualibet C libris ravennatibus et anconitanis".
= Dal lat. molestare, improntato su molestia "fastidio".
Molitura, s. f., molitura. St. 1308, III, C "sed solummodo molituram sibi
concessam in presenti statuto". = Dal lat. molitus, p. ps. di molere "macinare".
Mollare, v., molare. St. 1308, III, CX "molendinarius non mollaret vel
macenaret". = Dal lat. mola "mola / macina".
Mollarius, s. m., chi gira la mola in un mulino. Ref. 1309-11, 98r "Et
quod mollarius teneatur dicere molendinum ad quod portare voluerit granum".
= Dall'agg. lat. molarius "che gira la mola".
Mollendinarius, v. Molendinarius.
Mollia / molea, s. f., terreno bagnato. In Du Cange: "Locus cavus, per
quem aquae decurrunt". St. 1308, III, LXII "Si bos, equus vel equa
alicuius dampnum dederit in predictis locis, scilicet vinea, caneto, mollia
vincorum et salcium, et terris giffatis, ortis et prediis bladatis". =
Dall'agg. lat. mollis "molle".
Monasterium, s. n., monastero. St. 1308, IV, CLXXXVIIII "cum abbatissa
et moniales Sancti Marcii seu sindicus ipsarum dominarum et dicti monasterii
dudum promiserint et convenerint sindico comunis Auximi facere fieri (
)
murum". = Dal greco monast®rion, derivato da monast®w "monaco".
Monialis, s. f., monaca. St. 1308, IV, CLXXXVIIII "cum abbatissa et moniales
Sancti Marcii (
) dudum promiserint et convenerint sindico comunis Auximi
facere fieri (
) murum". = Dal francese monial (sec. XIII), da monie
/ moine "monaco", dal lat. monachus / monichus, dal greco monaxñw,
da mñnow "solo / solitario".
Mora, s. f. Continuam moram trahere "abitare stabilmente". St. 1308,
I, CX. = Lat. mora "indugio / sosta".
Mudare, v., cambiare. St. 1308, III, CIII "nichilominus mudare teneatur,
prout per capitaneos supradictos iniunctum fuerit". = Lat. mutare di p.
s.
Muiolus, s. m., misura per liquidi. St. 1308, III, CCLI "exceptis tabernariis
publicis qui venderent vel vendi facerent vinum ad muiolos sive cuppas".
= Lat. modulus "misura".
Multura, s. f., la parte della farina che spetta al mugnaio. St. 1308, III,
C "et ad dictas cuppas seu cupatellas teneantur multuram recipere, et non
ad aliam". = Sinonimo di molitura, v.
Mundacio, s. f., pulizia. St. 1308, III, CCXLVII "predictus notarius accipiat
(
) a panifaculis (
) pro qualibet unum denarium pro mundacione fori".
= Lat. mundatio di p. s.
Mundicia, v. Inmundicia.
Munnitio, s. f., fortificazione. St. 1308, IV, CLXXXIII "pro utilitate
et commodo hominum habitancium in dicto castro et munnitione castri predicti".
= Lat. munitio di p. s.
Munto, s. m., montone. St. 1308, III, CCLXXX "Item quod nullus audeat vel
presumat pasculare vel pasculari facere de nocte aliquas pecudes, capras, muntones,
castronos, yrcos sive agnos". = Lat. medioevale multo di p. s.
Muracio, v. Muratio.
Murare, v. 1. cingere di mura / fortificare. St. 1308, I, CXVI "Item teneatur
facere murari castrum Sancti Fustini secundum provisionem conscilii generalis".
2. restaurare / murare. St. 1308, IV, LIIII "ubi dicta strata murata non
est pro dimidia parte, pro alia parte debeant murare illi qui tenent ab utraque
parte". = Denominale dal lat. murus "muro".
Muratio / muracio, s. f., muratura (nei significati di murare, v.). St. 1308,
I, XLV "nullus potestas (
) possit facere aliquam actationem (
)
in toto palacio comunis et turri de lingnamine vel muratione". = Dal v.
murare, v.
Murator, s. m., muratore. St. 1308, IV, CLXXXV "alie vero expense pro muratoribus
et manualibus fiant per comune". = Dal v. murare, v.
Mutacio, s. f., cambiamento. St. 1308, IV, LXXI "Quorum mutacio, descripcio
sive exemplacio remaneat in arbitrio consilii Vc". = Lat. mutatio di p.
s.
Mutuare, v., prendere in prestito. St. 1308, I, LXXV "nulla persona (
)
audeat in posterum vel presumat mutuare aliquam pecunie quantitatem". =
Lat. mutuari di p. s.
N
Nasale, s. n., chiuso per i pesci. St. 1308, III, LVIII "Addimus quod
quicumque acceperit vel accipere tentaverit pisces de nasali sive canario alicuius".
= ?
Naulum, s. n., nolo. St. 1308, V, XIII "et si domini domorum non essent
habitatores, conductores ipsarum domorum de naulo facere compellantur".
= Dal lat. naulum "nolo (prezzo del trasporto per mare)".
Negligemtes, agg. pl., negligenti. St. 1308, V, CLIIII "et operarii bannum
X librarum pro quolibet ipsorum si fuerint negligemtes". = Lat. negligens
di p. s., da neglegere "trascurare".
Negligencia, s. f., negligenza. St. 1308, I, I "et si inveniretur culpa
vel negligencia". Lat. neglegentia e negligentia di p. s.
Negocium, s. n., affare / cosa. St. 1308, I, CXXVIIII "potestas possit
talem delinquentem condempnare (
) secundum quod qualitas negocii exigeret".
= Lat. negotium di p. s.
Nequicia, s. f., cattiveria. St. 1308, III, CCCI "unde ad talem nequiciam
evitandam presenti constitutione (
) duximus ordinandum". = Lat. nequitia
di p. s.
Nichil, pron. n., niente. St. 1308, I, I "nichil recipiam pro salario".
= Lat. nihil di p. s.
Nichilominus, cong., nondimeno. Framm. 1308, II, LVIII "Et si in dicto
protocollo non esset nomen principis nichilominus dicta protocolla valeant".
= Lat. nihilominus di p. s.
Nominacio / nominatio, s. f., nomina. St. 1308, III, CCCLIII "ante ipsam
electionem vel nominacionem". = Dal lat. nominatio "denominazione".
Non, avv., no. St. 1308, I, CXLV "aregatores, unus vel plures, dicerent
de sic, et aliquis non aregaret de non". = Lat. non "non".
Non obstante quod, loc., nonostante che. St. 1308, III, LXI "non obstante
quod sit minor XXV annis". = Ablativo assoluto composto dalle parole lat.
non e dal p. pr. di obstare "impedire".
Notaria, s. f., notaria (ufficio del notaio). St. 1308, I, XXXVI "Et potestas
non cogat aliquem invitum ad dictum officium collectorie nec notarie".
= Da notaro, v. Notarius.
Notariatus, s. m., funzione / ufficio di notaio. St. 1308, I, LXXXV "qui
fuerit in dicto officio potestarie seu iudicatus seu notariatus civitatis".
= Da notarius, v.
Notarius, s. m., segretario / notaio. 1. N. actorum, notaio degli attori (agenti
in giudizio). Ref. 1310-12, 54v "et in statuto scribatur per notarium actorum".
2. N. arbitrorum, segretario dei giudici conciliatori. St. 1308, II, V "Et
socius potestatis, qualibet die iuridica, teneatur et debeat recipere in scriptis
a notariis iudicum et arbitrorum". 3. N. bancharum, notaio del tribunale.
St. 1308, IV, CLXVIIII "notarius bancharum sive arbitrorum". v. Banca.
4. N. burgi, notaio del borgo. St. 1308, III, CCLXXXII "Statuimus et ordinamus
quod omnes notarii civitatis et burgorum teneantur scribere protocolla".
5. N. civitatis, notaio di città. Cfr. N. burgi. 6. N. comunis super
extraordinariis, segretario comunale riguardo alle cose non ordinarie. St. 1308,
III, C "Et notarius comunis super extraordinariis teneatur ire vinculo
iuramenti". 7. N. super dampnis datis, notaio che si occupa dei danni arrecati.
St. 1308, III, CCCXXXVIIII "Ut ceteri officiales qui per comune Auximi
ad aliquod officium deputabuntur per dictum comune Auximi, silicet depositarius,
notarius reformacionum et notarius super viis et dampnis datis". 8. N.
depositarii comunis, segretario del depositario (v.). St. 1308, I, XXXVIIII
"Et ipse potestas (
) teneatur et debeat dictam extimationem dare
et assignare notario depositarii comunis". 9. N. douaneriorum, segretario
dei doganieri. St. 1308, IV, CXV "Dicimus quod denarii qui colliguntur
de diebus sabbati in platea comunis colligantur per douanerios comunis cum suo
notario et notario potestatis". 10. N. iudicum, segretario dei giudici.
St. 1308, II, V "Et socius potestatis, qualibet die iuridica, teneatur
et debeat recipere in scriptis a notariis iudicum et arbitrorum". 11. N.
maleficiorum / ad maleficia, notaio dei malefici. St. 1308, III, CCCLXI "iudex
et notarius maleficiorum teneatur et debeat mictere apoliciam sive capitula
inquisicionis". 12. N. potestatis, segretario del podestà. St. 1308,
I, XXXIII "nisi quando (nuncius) iret cum notario potestatis". 13.
N. reformacionum / reformacionis / reformationum, notaio delle riformanze. St.
1308, I, X "Teneatur potestas facere scribi per notarium reformacionum
sine salario diem qua ambaxiator arripit iter". 14. N. qui sunt ad statuta
facienda, notaio che aggiorna gli statuti. St. 1308, IV, LXXVII "Dicimus
et volumus observari quod vox notarii sive notariorum qui sunt vel pro tempore
fuerint ad statuta facienda, approbanda et corrigenda valeat tantum quamtum
vox unius statutariorum". 15. N. viarum / super viis, notaio che si occupa
delle strade. St. 1308, I, XLII "notarius, qui positus est super viis"
= Lat. notarius "segretario".
Noticia, s. f., conoscenza. St. 1308, V, Pacta XX "Item ut pacta et convenciones
et ordinamenta supradicta veniant in noticiam singulorum". = Lat. notitia
di p. s.
Notificacio, s. f., notifica. St. 1308, V, Provisiones et ordinamenta "scilicet
quamtum ad notificacionem precedentis proxime provisionis sint sublate".
= Dal v. lat. notificare "far conoscere".
Noturnus, agg., notturno. St. 1308, IV, LVI "predicti capitanei (
)
teneantur (
) semper noturno tempore in dictis turribus cum sergentibus
iacere". = Lat. nocturnus di p. s.
Novo, de, l. a., di nuovo. St. 1308, intr. "de novo facta et emendata".
= Dall'agg. lat. novus, improntata a de integro.
Nucella, s. f., nocciola. St. 1308, IV, CXLV "Item pro qualibet salma ficuum,
nucellarum, nuccium, seminis lini et similium". = Lat. tardo nucella, diminutivo
del classico nux "noce".
Nummata, s. f., misura. Ref. 1309-11, 99v "omnes et singuli forenses et
alii quicumque possint extrahere de civitate Auximi VI denariatas seu nummatas
cuiuscumque rei voluerit". = Dal lat. nummus "moneta".
Numpcie / nunpcie / nupcie, s. f. pl., nozze. St. 1308, III, LXVI "Idem
in omnibus dicimus de euntibus ad numpcias et sponsalia". = Lat. nuptiae
di p. s.
Nunc, avv. Ex nunc "da ora". St. 1308, V, Pacta VI "et ex nunc
prout ex tunc pro pactis et conventionibus et statutis per ipsa comunia habeantur
et perpetuo conserventur illesa". = Lat. nunc "ora".
Nunciare, v., riferire. St. 1308, III, CXXXIII "et portet carnes et nunciet
beccario". = Lat. nuntiare di p. s.
Nuncius, s. m., nunzio; o baiulus (messaggero). St. 1308, I, I "Eligatur
semper unus nuncius sive baiulus". = Lat. nuntius "messaggero".
Nunpcie, v. Numpcie.
Nupcie, v. Numpcie.
Nux, s. f., noce. St. 1308, IV, CXIII "ad declarationem rerum que debent
mensurari ad cuppam et mensuram seu butinellum comunis de quibus recipi debet
duanam, dicimus quod intelligatur de grano, faba, ordeo, annona, sureo, cicere,
cicerchia, lenta, mauco, milio, panico, farina, ossibus olivarum, scotani sive
foliis scotani, sale, nucubus et de calce". = Lat. nux di p. s.
O
Obbedire, v., ubbidire. Ref. 1309-11, 95r "et quod obbediet quilibet eorum
capitaneis sue vintine". = Lat. oboedire di p. s.
Obbligacio, v. Obligacio.
Oblacio / oblatio, s. f., presentazione. St. 1308, I, XXXVIIII "Et predicta
fiant sumarie, sine libelli oblacione, strepitu iudicii". = Lat. oblatio
"offerta".
Oblatio, v. Oblacio.
Obligacio / obligatio / obbligacio, s. f., obbligazione. St. 1308, III, CLXXII
"ac si pura et mera stipulacio et obligacio (
) intervenisset".
= Lat. obligatio di p. s.
Obligatio, v. Obligacio.
Observacio, s. f., osservanza / rispetto. St. 1308, I, I "simus absoluti
ab observacione alicuius capituli civitatis". = Lat. observatio di p. s.
Observancia, s. f., osservanza. St. 1308, III, XXIII "Et predicta fiant
iuris ordine sive observancia pretermissa". = Lat. observantia di p. s.
Ociosus, agg., ozioso / libero da affari. St. 1308, I, XLVI "predicti et
potestas (
) nullo tempore erunt aliquatenus ociosi". = Lat. otiosus
di p. s.
Octinere, v. Optinere.
Octuber, s. m., ottobre. St. 1308, I, LXXXV "Et alia eleccio potestatis
senper fiat in kalendis octubris". = Lat. october di p. s.
Offensibilis, agg., offensibile (atto a ferire). St. 1308, III, XXVII "nullus
(
) audeat vel presumat portare seu deferre aliqua arma offensibilia seu
defensibilia". = Da offendere, dal lat. offendere, composto da ob- (rafforzativo)
e fendere "urtare".
Officialis, s. m., ufficiale, magistrato (titolare di carica pubblica nel Comune).
St. 1308, I, I "et depositarius non obedat nec obedire teneatur potestati
et officialibus suis, qui contra hoc preciperet". = Dal lat. tardo officialis
"impiegato pubblico", sostantivato dell'agg. derivato da officium.
Officium, v. Offitium.
Offitium / officium, s. n., carica / funzione. St. 1308, III, CLXXXXVIII "et
ipsi tales si receperint ipsa officia (
) solvant bannum X librarum pro
quo offitio aut tali negocio". = Lat. officium di p. s.
Olerum, s. n., verdura. St. 1308, III, LXXX "Et nullus homo vel mulier
abluat in dicto fonte olera, pannos vel filatum". = Dal v. lat. olerare
"seminare a legumi".
Oliarola, s. f., erbivendola. St. 1308, III, CCXLVII "salenarii omnes et
oliarole stent cum bancis suis ad vendendum res eorum". = Da olerum, v.
Oliva, s. m., ulivo. St. 1308, V, CLV "via publica (
) usque ad olivam
filiorum corvi posito in trivio Montis Florentini". = Lat. oliva, s. f.,
di p. s.
Omicidiarius, s. m., omicida. St. 1308, III, CCLII "salvo et reservato
semper statuto quod loquitur de omicidiariis et incendiariis". = Dal lat.
homicida di p. s.
Oportunus, agg., opportuno. Ref. 1310-12, 53r "quod per vos et oportuna
conscilia vellitis providere". = Lat. opportunus di p. s.
Oppinio, s. f., stima. St. 1308, IV, CX "credatur ei cum dicto unius testis
bone oppinionis". = Lat. opinio di p. s.
Oppressura, s. f., oppressione. St. 1308, I, CXXXVIII "homines (
)
recipiunt ab ipsis prelatis seu dominis et rectoribus ipsarum ecclesiarum iniusticias
et violencias et oppressuras contra Deum et iusticiam".= Dal v. lat. opprimere
"opprimere".
Optinere / octinere, v., ottenere. St. 1308, IV, LXXXXVII "et absolucio
taliter facta per potestatem et iudices valeat et optineat plenum robur ac si
facta esset per principalem personam". = Lat. obtinere di p. s.
Ordinamentum, s. n., disposizione / norma. St. 1308, I, I "Item iuro et
promicto non facere per me vel per aliquem meum officialem ordinamentum aliquod".
= Nome d'azione dal lat. ordinare "disporre".
Oriri, v. Horiri.
Orriri, v. Horiri.
Ortus, s. m., orto. St. 1308, IV, CLVIIII "Item claudeatur via que vadit
ad possessionem canonicorum inter domum Ugolini tabernarii et ortum Stepani
Ugolini Caroni de una spinaciata". = Lat. hortus "luogo delimitato
/ giardino".
Ospicium, v. Hospicium.
Ostium, v. Hostium.
Ostiunculum / hostiumculum, s. n., porticina. St. 1308, III, CCCLVIIII "Statuimus
et ordinamus quod nullus vel nulla (
) audeat (
) habere versatorium
sive privasium iuxta ipsam portam aut ostiunculum". = Diminutivo del lat.
ostium "porta".
Oviam, avv., incontro. St. 1308, III, CCXLVII "Item illi qui emunt ova,
pullos, caseum (
) pro eis revendendis, nec causa extrahendi extra terram
non eant oviam nec alium faciat oviare extra civitatem alicuius deferentes res
predictas pro rebus emendis". = Dal lat. obviam di p. s.
Oviare, v., incontrare. St. 1308, III, CCXLVII "Item illi qui emunt ova,
pullos, caseum (
) pro eis revendendis, nec causa extrahendi extra terram
non eant oviam nec alium faciat oviare extra civitatem alicuius deferentes res
predictas pro rebus emendis". = Dal lat. obviare "andare incontro".
P
Paccio / pactio, s. f., patto / accordo. St. 1308, IV, II "dummodo non
sit persona prohibita per statutum vel ex forma alicuius paccionis facte cum
Racanato vel Ancona". = Lat. pactio di p. s.
Paci, v., patire. St. 1308, III, IX "bannum ex hoc aliquod non persolvat
nec gravamen aliquod paciatur". = Lat. pati di p. s.
Pactio, v. Paccio.
Pactualis, pattuale (chi presta un servizio secondo un accordo). St. 1308, III,
XII " Familiares autem intelligantur filii, servientes, pactuales".
= Dal lat. pactum "patto".
Pactum, v. Pattum.
Paiesanus, s. m., paesano. St. 1308, V, CXLIIII "Statuimus et ordinamus
quod via per quam itur ad castrum Castagneti (
) affossatetur (
)
et actetur (
) per (
) paiesanos euntes et redeuntes". = Dal
lat. tardo pagense, neutro sostantivato da pagus "villaggio", corradicale
di pangere "conficcare".
Palacium / palatium, s. n., palazzo. St. 1308, intr. "in palacio dicti
comunis". 1. P. magnum, palazzo grande. St. 1308, III, CCCXVII "nisi
in palacio mangno ubi ius redditur". = Dal lat. palatium "palazzo,
reggia".
Palafredus, s. m., nobile cavallo da sella. St. 1308, I, LXXXV "sex equis,
quorum quatuor ad minus sint armigeri, ex quibus unus sit destrarius et alius
vero sit palafredus". = Dal lat. tardo paraveredus "cavallo di rinforzo",
composto dal greco par "presso" e lat. veredus "cavallo
di posta" (di origine gallica).
Palanga / palangata, s. f., palanca (barriera difensiva di pali per difendere
villaggi). St. 1308, III, CCCXXXIIII "nulla persona, terrigena vel forensis,
audeat vel presumat runpere, devastare vel exportare modo aliquo de palangis
vel aliquam ipsarum palangarum de sticato novo facto in castro Sancti Angeli
et circumducta dictum castrum". = Dal lat. volgare *palanca "rullo
per far scivolare le barche", dal greco flagj "tronco / randello",
incrocio col lat. planca "tavola / asse di legno".
Palangata, v. Palanga.
Palatium, v. Palacium.
Palealeum / palearium, s. n., pagliaio. St. 1308, I, XXXVIIII "si alicui
factum fuerit dampnum per modum incendii, combustionis domorum, cassinarum,
palealeorum feni". = Lat. palearium di p. s.
Palearium, v. Palealeum.
Palium, s. n., pallio / drappo. St. 1308, I, LXXXV "et ibi relinquet unum
palium de syrico valoris C solidorum". = Lat. pallium "coperta / veste".
Pallocta, v. Balocta.
Pallotta, v. Balocta.
Pallutta, v. Balocta.
Palma, s. f., palma (misura frumentaria). St. 1308, III, LXXXXVII " Et
mensurator senper teneatur unam assidem habere amplam per unam palman".
= Lat. palma "palma della mano".
Palucta, v. Balocta.
Pancera, v. Pançeda.
Panicocula, s. f., fornaia. St. 1308, IV, LXXXVI "panicocule dum vendunt
panem in locis consuetis". = Dal lat. panis "pane" e coquere
"cuocere".
Panifacula, s. f., fornaia. St. 1308, I, LXXVIIII "Quod panifacule facientes
panem ad vendendum teneantur solvere comuni". = Dal lat. panifica di p.
s.
Pannus, s. m., divisa. St. 1308, I, CII "Quod potestas faciat fieri pannos
tubatoribus". = Lat. pannus "panno".
Pançeda / pançeria / pancera, s. f., panciera (parte dell'armatura
che proteggeva il ventre). St. 1308, III, XXV "et qui fuerit inventus portare
corectum vel pançedam solvat XL solidos". = Da pancia / panza, dal
lat. pantex "intestino".
Pançeria, v. Pançeda.
Papa, s. m., papa. St. 1308, IV, XXV "excepto domino papa et eius vicario".
= Dal lat. papa "papà", quindi "vescovo" (padre spirituale)
e, per estensione, "papa".
Par, s. n., paio. St. 1308, I, XXXV "Et habeat pro unoquoque unum par pannorum".
= Dal lat. par "pari".
Paracio, s. f., riparazione. St. 1308, IV, CLVIIII "capitulum dictorum
ordinamentorum quod loquitur de paracione murorum Sancti Florencii suspendatur".
Cfr. parare (domum) in Maigne. = Dal v. lat. parare "preparare".
Parapectum, s. n., parapetto. St. 1308, IV, CLXXXV "quorum quicumque abeat
et abere debeat IIII solidos pro qualibet canna muranda et fieri facienda per
eos altitudinis XII pedum sine merulis et parapectum". = Composto dal confisso
para- (dal v. lat. parare) e pectus "petto".
Parata, s. f., chiusa (del mulino). St. 1308, III, CCXXVIII "nec ipsi nec
aliquis alius faciat paratam in via". = Femm. sostantivato di parato, p.
ps. di parare nel significato di "opporre", dal v. lat. parare "preparare".
Parlamentum, s. n. 1. incontro / colloquio. St. 1308, I, I "Item si ivero
(
) ad videndum aliqua castra vel in cavalcatam vel anbaxiatam vel exercitum
seu parlamentum vel alio quolibet modo". 2. parlamento (assemblea comunale).
St. 1308, I, I "a quibus penis absolvi non possit per conscilium vel parlamentum,
nisi in parlamento fuerint mille homines concordes". = Nome d'azione dal
lat. volgare e medievale *parabolare e *paraulare "parlare".
Parochia / parrochia / parrocchia, s. f., parrocchia. St. 1308, I, LVI "non
eligatur capitaneus alicuius parrocchie". = Forma laterale di paroecia,
dal greco paroikÛa "gruppo di case vicine".
Parrocchia, v. Parochia.
Parrochia, v. Parochia.
Parrochianus, s. m., parrocchiano. St. 1308, V, CLVII "fons Dolii (
)
muretur et perficiatur et actetur per homines parrochie Sancti Severini et per
parrochianos Sancte Marie de Cerqua". = Da parochia, v.
Pars, s. f., parte. 1. Se dare in partem, separatamente; cfr. pars in Maigne.
St. 1308, I, XLIIII "iurare quod nullo modo perpetuo se debunt in partem".
2. A parte, separatamente. Framm. 1308, I, LXXXVII "dicendo a parte quantitatem".
= Lat. pars di p. s.
Partitorium, s. n., divisorio. St. 1308, V, XXII "via strate que vadit
per planum Mussionis a partitoria terre domini Iacobi prope plaiam Vicini usque
ad territorium Castri Ficcardi sit libera". = Dal lat. partitor, nome d'agente
dal v. partire / partiri "dividere".
Partitus, s. m., decisione / proposta. St. 1308, I, XL "Statuimus et volumus
observari quod potestas qui mictit partitum in aliquo conscilio, teneatur ipse
potestas volvere partitum". = Sostantivato dal p. ps. del v. lat. partire,
denominale da pars "parte".
Pasculare, v., pascolare. St. 1308, III, CCLXXX "Et quilibet (
) possit
predictas bestias sic pasculantes accolligere". = Da pasculum, v.
Pasculum, s. n., pascolo. St. 1308, IV, LIV "solvat (
) pro quolibet
pullo quod habuerit ultra unum qui teneatur in pasculo III solidos". =
Dal lat. pascuum "pascolo".
Passacio, s. f., misurazione. St. 1308, III, CCXXXI "Ad hoc quod aliqua
fraus in passacione panni non commictatur". = Da passus (v.).
Passadium, s. n., pedaggio. St. 1308, IV, LXX "De non elevando douanam
sive passadium". = Dal lat. volgare *passare, denominale da passus, da
pandere "aprire (le gambe)".
Passare, v., misurare col passo (v. passus). St. 1308, III, CCLXXXI "De
pannis non passandis nisi cum passo ferri". = Da passus (v.).
Passus, s. m., passo (unità di misura lineare, variabile a seconda dei
luoghi). St. 1308, III, CXXIIII "Nullus vendat pannum lane et garnellum
vel curtinam nisi ad passum Ravenne". = Lat. passus di p. s., da pandere
"aprire (le gambe)".
Pastonare, v., intrecciare / conficcare. St. 1308, V, CLXI "Item volumus
quod omnes habentes possessiones iuxta dictam viam infra quinque menses post
dictas kalendas septembris debeat pastonare lingna iuxta dictam viam".
Du Cange s. v. = Dal lat. pastinare "zappare / piantare / dissodare",
denominale da pastinum "marra / terreno lavorato con la marra", forse
da connettere con pangere "ficcare".
Pastonatio, s. f., intreccio. St. 1308, V, CLXI "et si ipsam pastonationem
non fecerit quilibet contrafaciens solvat nomine banni comuni Auximi XX solidos".
= Dal lat. pastinatio "lo zappare". v. pastonare.
Pastor, s. m., pontefice. St. 1308, V, Pacta XXI "apostolica sede pastore
vacante". = Dal lat. pastor "pastore".
Pattum / pactum, s. n., patto. St. 1308, IV, LXXXXIIII "De pattis et convencionibus
a laudatoribus factis occasione territorii, plathee seu vie publice". =
Lat. pactum di p. s.
Pavillio, s. m., tenda. St. 1308, III, IIII "Et nullus audeat vel presumat
tenutam aliquam capere vel retinere (
) in domibus vel plateis beccarie
vel in balistis comunis nec in campanis vel pavillione". = Lat. papilio
"tenda militare".
Peccia / pecia, s. f. 1. pezza (di stoffa). St. 1308, III, CXXIII "Dicimus
quod quilibet garnellarius qui in civitate Auximi facit garnellos, faciat quamlibet
pecciam". 2. pezzo / parte. St. 1308, IV, CXXXIII "Quod tollatur de
apprecio comunis pecia terre apcepte vim alicui per comune". = Di probabile
origine celtica.
Pecia, v. Peccia.
Pecorarius, s. m., pecoraio. St. 1308, III, CCCXXXVI "et neque pecorarii
possint portare nisi unum bastonem, custodiendo boves vel bestias". = Dal
lat. pecora, plurale collettivo di pecus "bestiame / pecore".
Pecudinus, agg., di pecora. St. 1308, III, CXLIII "Item si dictas carnes
scrofinas dederit vel vendiderit pro carnibus porcinis vel carnes pecudinas
pro castratinis". = Dall'incrocio dell'agg. lat. pecuinus "di bestia"
con il sostantivo pecus, -cudis "pecora".
Pecunialiter, avv., pecuniariamente. St. 1308, IV, LXXVI "nullo modo puniatur,
nec pecunialiter inquietetur nec modo aliquo aggravetur realiter vel personaliter".
= Lat. pecuniariter di p. s.
Pedagium, s. n., pedaggio. St. 1308, IV, LIII "mercatores qui traunt ad
nundinas comunis Auximi vel de civitate non teneantur solvere pedagium aliquod
pannorum et mercium". = Dal lat. medievale *pedaticum "diritto di
mettere piede", derivato da pes "piede" (cfr. i provenzali pedatge,
pezatge, il francese antico paage e l'odierno péage).
Pellicio, v. Pellicço.
Pellicço / pellicio, s. m., pelliccione (indumento). St. 1308, III, CCCXLVIIII
"De banno famularum portancium suveros, planellos, pellicçones et
bindellas". = Da pelliccia, dall'agg. lat. tardo pellicia, femm. di pellicius
"di pelle".
Penna, s. f., fortezza / collina. Cfr. Maigne, s. v. St. 1308, V, LXXXV "stantibus
ad presens ad pennam Adriani in civitate Auximi". = Dal lat. pinna "penna
/ freccia" o pinnus "acuto". Cfr. la voce in Dizionario di Toponomastica,
UTET, 1990.
Penone, s. m., pennone. St. 1308, III, CCCLV "Item ordinamus quod nullus
nobilis de civitate Auximi audeat vel presumat comodare aliquam banderiam, confalonem
vel penonem". = Accrescitivo di "penna", sovrapposizione dei
termini lat. pinna e penna "piuma d'uccello".
Pensio, s. f. Dare domum ad pensionem, dare in affitto una casa. St. 1308, III,
CXV "nullus de civitate et burgis audeat dare ad pensionem aliquam domum
alicui meretrici". = Lat. pensio "pigione".
Penultimus, agg., penultimo. St. 1308, intr. "die veneris penultimo mensis
novenbris". = Lat. tardo paenultimus di p. s.
Per, prep. 1. indicante misura. St. 1308, V, VIIII "et habeat unum banchettum
amplum et altum per unum pedem". 2. con compl. d'agente. St. 1308, V, X
"et ad predictam faciendam eligantur capitanei per priores arcium et capitaneos
IIIc". = Lat. per.
Percusio, s. f., percossa. St. 1308, III, XXXV "ex forma alicuius statuti
loquentis de percusionibus et vulneribus". = Lat. percussio di p. s.
Perdisia, s. f., pernice. St. 1308, III, CCVI "nullus de civitate nostra
(
) audeat venari sive capçare ad perdisias". = Lat. perdix
di p. s.
Perfecio, s. f., compimento. St. 1308, IV, CIII "usque ad perfecionem dicti
operis". = Lat. perfectio di p. s.
Perhemptorius / perhentorius, agg., perentorio. Framm. 1308, II, LXVIIII "non
auditis aliquibus exceptionibus dilatoriis vel perhemptoriis vel aliis quibuscunque".
= Lat. peremptorius di p. s.
Perhentorius, v. Perhemptorius.
Periurium, s. n., spergiuro. St. 1308, V, Pacta XIIII "penam infamie et
periurii debeant incurrere ipso facto". = Lat. periurum di p. s.
Permanens, p. pr. sostantivato, residente. St. 1308, III, CCXVII "nullus
de nostris civibus, vel quicumque alius Auximi permanens, possit, audeat nec
presumat nec consenciat alicui". = Dal v. lat. permanere "rimanere".
Permictere / permittere, v., permettere. St. 1308, I, I "nec permictam
aliquos (
) facere per me". = Lat. permittere "permettere, consentire".
Permittere, v. Permictere.
Permutacio, s. f., scambio. Framm. 1308, II, XXXI "Quicunque de civitate
et districtu emerit vel ex causa pignoris seu permutacionis acceperit bona fide
palam rem mobilem". = Lat. permutatio di p. s.
Permutator, s. m., chi effettua scambio. Framm. 1308, II, XXXI "Et similiter
compellat venditorem, pignoratorem, permutatorem ad reddendum hoc quod de ipsa
re recepit". = Dal v. lat. permutare "scambiare".
Perna, s. f., perla. St. 1308, III, CLXXVII "Dicimus quod nullus merçarius,
tam terigena quam forensis, audeat nec presumat ire cum cassectis per civitatem
Auximi et burga causa vendendi centuras, bindas, entreçatas, pernas et
alia ornamenta mulieribus pertinencia". = Etimologia controversa.
Perquiriere, v., ricercare dappertutto e con diligenza. St. 1308, IV, CLXII
"maius conscilium civitatis Auximi duxerit statuendum, providendum et perquiriendum
ipsum granum comunale seu starium ipsi grani non valeret ultra XL solidos".
= Lat. perquirere di p. s.
Persona, s. f., persona. 1. Per interpositam personam "per interposta persona".
St. 1308, III, CLXV "nullus calçolarius (
) audeat vel presumat
(
) emere nec emi facere, palam nec occulte, per se nec per interpositam
personam pelles actatas". 2. Specialis persona "privato, che non ricopre
cariche o funzioni pubbliche" (cfr. Battaglia, s. v. Speciale). St. 1308,
III, CCXIII "si quis noster civis iret quocumque tempore ad stipendia alicuius
domini, alicuius provincie, comunancie, ville, alicuius specialis persone".
= Dal lat. persona "maschera / personaggio" e v. interponere "far
intervenire".
Pertinencia / pertinentia, s. f., pertinenza / dintorni. St. 1308, III, IIII
"Et nullus audeat vel presumat tenutam aliquam capere vel retinere (
)
in domibus vel plateis beccarie vel in balistis comunis nec in campanis vel
pavillione vel aliquibus pertinenciis". = Dal lat. pertinens, p. pr. di
pertinere "appartenere".
Pertinentia, v. Pertinencia.
Pes, s. m. 1. piede (misura di lunghezza). St. 1308, V, LXXXXVII "et ipsa
fossata sint larga et ampla per tres pedes". 2. estremità. St. 1308,
V, XXXVI "Statuimus quod fons qui stat in pede campi Morici Tingnosi de
castro Montis Fani sit muratus et actatus de bonis cantonis". 3. Stare
pedes "stare in piedi". St. 1308, III, CLXI "omnes venditores
feni, palearum et erbarum debeant stare pedes et non sedere donec vendent".
= Lat. pes "piede".
Pesa, s. f., pesa. St. 1308, I, LXXXVI "per quem depositarium exerceatur
officium capitanie beccariorum et officium doane et pese". = Deverbale
dal lat. volgare pesare, dal classico pensare "pesare con cura".
Peticio / petitio, s. f. 1. richiesta. St. 1308, I, CXLIIII "procederetur
ad petitionem alicuius". 2. recupero (di un debito). St. 1308, I, I "Immo
peticionem debiti cuiuscumque (
) prorogo". = Lat. petitio "richiesta".
Petitio, v. Peticio.
Piccicarolus, v. Picçecarolus.
Picco, s. m., piccone. St. 1308, III, CXXIIII "Nullus vendat pannum lane
et garnellum vel curtinam nisi ad passum Ravenne, qui passus sit sine piccone
et ferro aliquo". = Derivato da picca (arma), da una radice *pikk- "punta",
attraverso il francese pique, dall'olandese pike.
Picus, s. m., piccone / zappa. St. 1308, IV, XVIIII "Teneatur potestas
non mittere nec facere mitti picos sive martellos, secures sive curem".
= Da pica (arma), voce di origine onomatopeica.
Picça, s. f., pizza. St. 1308, III, CXLVIII "Item quod post matrimonium
contractum vel ante picçe non mictantur ab aliqua persona sponse vel
alicui pro ea". = Forse dal lat. picea come calco del lat. regionale *pitta,
dal greco pÛtta "pece", attraverso il significato di "panetto
di pece".
Picçecarolus / piccicarolus, s. m., pizzicagnolo. St. 1308, III, CLXXX
"nullus picçecarolus audeat petere partem in aliquo mercato".
= Dal v. pizegare, intensivo di pizare "pungere", di origine onomatopeica.
Pignorator, s. m., chi riceve ipoteche o pegni. Framm. 1308, II, XXXI "Et
similiter compellat venditorem, pignoratorem, permutatorem ad reddendum hoc
quod de ipsa re recepit". = Lat. pignerator "
Pignus, v. Pingnus.
Pila, s. f., recipiente. St. 1308, III, CCXXVIII "et (friscolarii et trappetarii)
habeant tam mangnam pilam que retineant omnia bulienta bona et ydonea".
= Dal lat. pila "mortaio / tinozza".
Pilaster, s. m., pilastro. St. 1308, III, CXVIII "a pilastris palacii comunis
usque ad tribunas ecclesie". = Dal lat. tardo parastates, con raccostamento
secondario e paretimologico a palus e a pila.
Pimgere, v., dipingere. St. 1308, V, CXI "et quod pimgatur inmagines beate
virginis Marie". = Lat. pingere di p. s.
Pinellus, s. m., pennello. St. 1308, III, CCCLV "Et arma intelligatur quando
picta est de coloribus et cum pinello". = Lat. volgare *penellus, per il
classico penicillus, diminutivo di penis "coda"
Pingnorare, v., pignorare. St. 1308, V, LXXXXVII "Et quod potestas et rectores
(
) teneantur et debeant (
) dare auxilium et conscilium et favorem
in percipiendo, condepnando, pingnorando". = Da pingnus, v.
Pingnus / pignus, s. n., pegno. St. 1308, I, XXXIII "Et nullus baiulus
comunis audeat recipere pingnus". = Dal lat. pignus di p. s.
Pischeria, s. f., pescheria. St. 1308, III, LVIII "Et quicumque furatus
fuerit pisces de pischeria alicuius nostri civis". = Lat. piscaria di p.
s.
Piscina, v. Pisscina.
Pisscina / piscina, s. f., peschiera. St. 1308, III, CCCVI "et inde acceperit
vel furatus fuerit de dictis pisscina et pischeria pisces, sartos, recia".
= Lat. piscina di p. s.
Pisscis / pissis, s. m., pesce. St. 1308, IV, LXXXVI "salvo quod venditores
pissium possint tenere bancam dum vendunt pissces". = Lat. piscis di p.
s.
Pissis, v. Pisscis.
Plaia, s. f., piaggia. St. 1308, IV, XXXII "Item statuimus quod nullus
homo qui fuerit condepnatus in persona ad suspendendum non susspendatur infra
fractas civitatis Auximi, (
) addimus nec ad pedem plaie vicini citra".
= Lat. medioevale plagia, per sovrapposizione del classico plaga al greco bizantino
plagÛa "versante di una montagna", neutro plurale di plgiow
"obliquo / laterale", di origine indoeuropea.
Plana, s. f., piana. St. 1308, intr. "de terçerio Plane mercati".
= Femm. sostantivato di piano.
Plancare, v., pavimentare con tavole. St. 1308, IV, CII "teneatur ille
qui truncat viam facere ibidem ponere lapidem vel saltim plancare ipsam viam
de lateribus". = Dal lat. planca "tavola".
Planellus, s. m., sandalo. St. 1308, III, CCCXXXVII "nulla mulier male
fame sive tabernarie consuete audeant vel presumant portare suveros sive planellos".
Du Cange s. v. = Dall'agg. lat. planus "piatto".
Plantacio, s. f., piantagione. St. 1308, IV, CXXVIIII "Et dicta plantacio
debeat fieri de mense februarii". = Lat. plantatio di p. s.
Platea, v. Plathea.
Plathea / platea, s. f. 1. piazza. St. 1308, I, LXXVIIII "Et nulla panifacula
nec aliqua persona que facit panem ad vendendum audeat vel presumat stare in
platea ad vendendum panem, nisi sub loia vel trasanna". 2. luogo / posto
/ spiazzo. St. 1308, I, CX "fuerunt assignate plathee per comunem Auximi".
= Lat. platea "via ampia / piazza pubblica".
Plenaria, s. f., scolo delle acque. St. 1308, IV, CII "Statuimus et ordinamus
quod omnes plenarie vendantur pro comuni, et omnes illi qui ement ipsas plenarias
ducant eas ita quod vie non ledantur". = Dal lat. tardo plenarius, derivato
da plenus "pieno".
Plurium, avv., più volte. St. 1308, III, LII "qui plurium furtum
vel latrocinium commiserint". = Dal lat. plus, per pluries.
Plus, avv. 1. Ad plus "al più". St. 1308, III, CXXXI "et
predicti seu quilibet predictorum possint redire ad plus cum duobus sociis".
2. Plus et minus "più o meno". St. 1308, III, CXLIII "plus
et minus prout per depositarium iniunctum fuerit et mandatum". = Lat. plus
di p. s.
Pocio, s. f., veleno. St. 1308, III, V "puniatur qui vel que aliquem vel
aliquam veneno, radiculo vel pocionibus (
) necaverit". = Lat. potio
di p. s.
Pocius, avv., piuttosto. St. 1308, V, Lictere misse comuni Auximi "quam
illesam conservari optamus pocius". = Lat. potius di p. s.
Podere, s. n., podere. St. 1308, IV, LXXXVIIII "omnes et singuli qui habeant
mansum et podere divisum". = Variabile di potere, sostantivato del v. lat.
volgare *potere, rifatto sulle forme in pot- del classico posse, a sua volta
composto da potis e esse.
Podissa / apodissa / apodisa, s. f., permesso. St. 1308, I, LXXXVI "Nullam
vero solucionem neque compensationem faciat contra formam statuti et sine licencia
et podissa domini potestatis". = Dal lat. tardo apodixa / apodixis, dal
greco p?deijiw (bizantino p?deija) "prova / ricevuta",
oggi polizza.
Poitus, agg., posto. St. 1308, IV, XXXII "in spineto poito in contrata
casa Nabissata". = Lat. positus di p. s., da ponere "porre".
Policia / pulicia / pulitia / pullicia / pulixa, s. f., permesso. St. 1308,
I, LXXXVI "Et siquid daret vel solveret aut compensaret sine licencia et
policia predictorum". = Variante di podissa (v.).
Ponticellus, s. m., ponticello. St. 1308, V, LXXXXIIII "Statuimus et ordinamus
quod fiant in nundinis veteribus duo ponticelli de lapidibus". = Diminutivo
del lat. pons "ponte", al posto di ponticulus.
Porchecta, s. f., porchetta. St. 1308, III, CXXXVI "et ipsi (beccarii)
comuni solvere teneantur (
) XII denarios pro quolibet castrone, pecude
et capra et porchecta". = Diminutivo dal lat. porca "scrofa".
Porcio, s. f., rapporto / parte. St. 1308, V, XXXVI "de operibus vero et
omnibus supradictis predicti capitanei inter homines predictos porcionem facere
possint prout eis iuste et racionabiliter videbitur". = Lat. portio di
p. s.
Porrectio, s. f., imposizione. St. 1308, III, CLVI "summaria congnicione,
sine porrectione libelli". = Lat. porrectio "il dare".
Portarella, s. f., piccola porta. St. 1308, IV, CLVIIII "Item reparetur
portarella a sole". Anche portella, v. = Diminutivo del lat. porta "porta".
Portata, s. f., altezza dell'ordito dei panni. St. 1308, III, CXXIII "pecciam
de XXIIIIor brachiis longam et anplam de XXV portatis et VIII glomora pro qualibet
portata". = Dal p. ps. portatus del v. lat. portare "portare / condurre".
Portella, s. f., piccola porta. St. 1308, V, LXXXXII "et fiat ibi una portella".
Anche portarella, v. = Diminutivo del lat. porta "porta".
Posicio, s. f., affermazione. St. 1308, III, LXXVIIII "statuimus quos in
talibus causis recepcio testium et posiciones et responsiones ad eas possit
commicti notariis de terra". = Lat. positio di p. s.
Posse, v. sostantivato. Pro posse "per quanto possibile", toto suo
posse (rafforzato). St. 1308, IV, XXXI "immo pro posse studeatur quod augeatur
et cresscat". = Lat. posse "potere".
Possesio / possessio, s. f., proprietà. St. 1308, IV, LXXVIIII "ita
quod predicti convicini possint ire et reddire ad suas possesiones commode".
= Lat. possessio di p. s., da possidere "possedere".
Possessio, v. Possesio.
Potencia, s. f., potere. St. 1308, III, CCCI "Quia propter superbiam ac
potenciam illorum qui non sunt sub baculo ac correctionis potestatis Auximi".
= Lat. potentia di p. s.
Potencialiter, avv., potenzialmente / fortemente. St. 1308, III, CCCI "possunt
tales homines (
) per invencionem callidarum suasionum eorum bona potencialiter
dictis nostris civibus extirpare". = Lat. potentialiter di p. s.
Potestaria, s. f., podesteria. St. 1308, I, I "sub occasione huius potestarie".
= Da potestas, v.
Potestas, s. m., podestà. St. 1308, I, intr. "honorabilis potestatis
civitatis". = Dal lat. potestas "autorità, persona occupante
una carica".
Pothecarius, s. m., magazziniere. St. 1308, III, CCCXXII "Item statuimus
quod nullus stacionarius vel pothecarius, qui habeat domos sive stacciones a
dicto putheo". = Lat. apothecarius di p. s. dal greco poy®kh
"magazzino".
Prebenda, s. f., misura per aridi / profenda. Ref. 1309-11, 99v "cuilibet
sit licitum portare unam prebendam ordei vel annone pro bestiis seu bestia quas
duceret". = Dal lat. praebenda, con accostamento a providere "provvedere".
Precessor, s. m., precessore (predecessore). St. 1308, III, CCXXXIII "Addimus
quod in omnibus aliis maleficiis possit procedere quilibet potestas sequens,
si per precessorem suum proximum non fuerint punita". = Lat. tardo praecessor,
nome d'agente da praecedere, composto da prae "avanti" e cedere "andare
/ venire".
Precisse, avv., brevemente. St. 1308, IV, VIIII "Dicimus et ordinamus quod
potestas teneatur precisse sine conservacione consilii et concionis investigare".
= Lat. praecise di p. s.
Precisus, agg., categorico / perentorio. St. 1308, III, CLXX "et istud
capitulum sit precisum". = Dal lat. praecisus "tagliato a picco",
dal v. praecidere "troncare".
Precium, s. n., prezzo / ricompensa / paga. St. 1308, I, XXXV "Et si renunciaverit
banire pro dicto precio"; St. 1308, I, LXII "Quod depositarius comunis
vel operarius teneatur solvere precium laboratoribus omni sero". = Lat.
pretium di p. s.
Preconiçare, v., pubblicare / bandire. St. 1308, I, LXXXVIIII "banditores
comunis (
) teneantur et debeant publice, alta voce, sono tube premisso,
per civitatem Auximi bannire et preconiçare ea que eis vel alicui eorum
iniuncta et inposita fuerint". = Denominale dal lat. praeco "banditore".
Predolo, v. Predolonum.
Predolonum / predolo, s. n., grossa predella. St. 1308, III, I "stet ligatus
ad catenam ferri que est ligata in predolono, quod est in platea comunis".
= Dal lat. medioevale predula "predella", dal longobardo predel /
pretel "assicella"; cfr. tedesco mod. Brett "asse / tavola".
Prelatus, s. m., membro del clero / preposto ad una carica. St. 1308, IV, LXXXXII
"nemo invitus cogatur vel teneatur vendere aliquam rem mobilem vel immobilem,
domum vel platheam alicui clerico vel laico vel religioso viro sive prelato".
= Dal lat. praelatus, p. ps. di praeferre "mettere innanzi".
Prengnans, agg., incinta. St. 1308, IV, XXXII "pro utilitate mulierum prengnancium
transeuncium per viam publicam". = Lat. praegnans di p. s.
Preposita, v. Proposita.
Presemcia, v. Presencia.
Presencia / presemcia, s. f., presenza. St. 1308, I, I "Faciam in presencia
mea". = Lat. praesentia di p. s.
Presentacio, s. f., presentazione. St. 1308, III, CCXVII "nullus notarius
audeat ire cum aliquo forense ad licteras inpetratas presentandum contra cives
nostros, nec ipsam presentacionem scribere". = Dal v. lat. praesentare
"presentare".
Prestacio, s. f., pagamento. St. 1308, IV, CXLVI "sine prestacione doane".
= Lat. praestatio di p. s.
Prestancia, s. f., prestito. St. 1308, IV, XXI "Et potestas et omnes de
familia sua teneantur non cogere aliquem vel aliquos de civitate et districtu
ad prestanciam aliquam faciendam nec de fideiussoribus aut promissionem aliquam
pro comuni". = Dal lat. praestantia "superiorità", da
praestare "dare".
Presuncio, s. f., presunzione. St. 1308, V, Pacta IIII "ita tamen quod
semper presuncio sit usque ad predictam cognitionem". = Lat. praesumptio
di p. s.
Pretarius, s. m., muratore. St. 1308, III, CXXVII "pretarii non vendant
nec vendi faciant calcem nisi ad butinellum comunis cum quo venditur granum".
= Da preta "pietra", dal lat. petra, dal greco p¡tra.
Pretorium, s. n., sede del governo / governatore comunale. St. 1308, III, CCCXIIII
"Et quod nullus audeat vel presumat contra predicta aliquid dicere vel
tractare in conscilio vel pretorio coram prioribus et capitaneis". = Dal
lat. praetorium, neutro sostantivato di praetorius, derivato da praetor "pretore".
Primicie, s. f. pl., primizie. St. 1308, III, CCCXLV "quod decencius et
conveniencius esset pocius primicias pro Deo dare quam personis supradictis".
= Lat. primitiae di p. s.
Primimenta, s. f., cosa importante. Framm. 1308, II, XXXIIII "quod possint
recuperari iure primimenti". = Lat. praeeminentia "preminenza / superiorità".
Prior, s. m., priore. 1. P. arcium, priore delle arti. St. 1308, I, XXXVIIII
"Et ad extimanda ipsa dampna tres boni viri (
) eligantur per priores
arcium". 2. P. canonice, priore del capitolo dei canonici. St. 1308, V,
LXXXVIII "et dopnus Stefanus prior canonice Auximi". = Dal lat. prior
"superiore".
Priorancia, s. f., priorato. St. 1308, I, LXXXI "durante officio priorancie
vel capitanie". = Da prior, v.
Prioratus, s. m., priorato. St. 1308, I, LXXXI "Quod officium prioratus
et capitanie duret per unum mensem". = Da prior, v.
Privasium, s. n., latrina. St. 1308, III, CXLVIIII "De sedile seu privasio
non habendo". = Dal p. ps. lat. privatus "personale" del v. privare.
Privilegiatus, agg., privilegiato. St. 1308, IV, XVII "De exigenda collecta
ab hominibus tam forensibus quam a privilegiatis". = Dal lat. privilegium
"diritto di preferenza".
Pro, prep., per / a vantaggio di / riguardo / per quanto / attraverso (luogo)
/ per (fine).
Probacio / probatio, s. f. 1. ispezione. St. 1308, I, CXIV "et sufficiat
probacio solo visu ipsius notarii". 2. prova. St. 1308, IV, CLXVIII "et
quod fama V testium sit plena probacio". = Lat. probatio di pp. ss.
Probatio, v. Probacio.
Procura, s. f., procura. St. 1308, III, LXI "Quod accusaciones sive denunciaciones
per procuram non fiant". = Dal v. lat. procurare "prendere cura /
amministrare", composto da pro "in favore" e curare "curare".
Procuracio, s. f., cura. St. 1308, III, CCC "De non capiendo procuracionem
sive defensionem potestatis vel alicuius de familia ipsius cum potestas est
ad syndicatum". = Lat. procuratio di p. s.
Procuraria, s. f., procureria (attività di procuratore / avvocato). St.
1308, III, CCXLVI "nullus de civitate Auximi et districtu audeat vel presumat
recipere (
) aliquod officium potestarie, vicarie, iudicatus, notarie ac
procurarie". = Dal lat. procurator "procuratore".
Procuratorius, agg., proprio del procurator. Framm. 1308, II, LXXIII "Statuimus
quod filii familias procuratorio, actorio, tutorio nomine, possint in iudicio
sistere sine patris consensu". = Lat. procuratorius "del procurator
imperiale".
Prodicio, s. f., tradimento. St. 1308, III, CLXXXXVIII "condempnati de
furto aut aliqua falsitate seu prodicione non possint eligi ad aliquod officium
comunis". = Lat. proditio di p. s.
Profernum, s. n., profferlo (scala esterna con ballatoio). St. 1308, III, CLXXXXII
"De non capiendo ultra mediam viam cum proferno". = Dal tardo lat.
*proferulum, derivato dal greco profer®w "posto davanti", composto
da prñ "davanti" e dal tema di f¡rv "portare".
Prohicere, v., gettare. St. 1308, III, CCXXXI "nulla persona audeat vel
presumat prohicere grasiam, fecem, inmudicias nec aliam putredinem". =
Lat. proicere di p. s.
Prohybitus, p. ps. e agg., proibito. Ref. 1309-11, 98r "dicte res prohybite
vel aliqua ipsarum portarent". = Lat. prohibitus, p. ps. di prohibere,
di p. s.
Prolacio / prolatio, s. f. 1. ampliamento. St. 1308, I, XXXIV "per arbitrum
fiat (
) vendicio et prolacio tenutarum et sententiarum". 2. emissione.
St. 1308, III, XXII "sine ordinario iudicio et prolatione sententie".
= Lat. prolatio di pp. ss.
Prolatio, v. Prolacio.
Promictere / promittere, v., promettere. St. 1308, I, I "iuro et promicto
vobis". = Lat. promittere di p. s.
Promisio, v. Promixio.
Promittere, v. Promictere.
Promixio / promisio, s. f., promessa. St. 1308, III, CXXV "non obstante
aliqua promixione intervenienda inter laboratores et bactitores". = Lat.
promissio di p. s.
Pronunciacio, s. f., sentenza. St. 1308, IV, LXXXXIIII "Et potestas (
)
si invenerit contrafactum contra dictas diffiniciones, pronunciaciones et amicabiles
compositiones". = Lat. pronunciatio di p. s.
Propoicio, v. Proposicio.
Proposicio / propoicio / propositio, s. f., proposta. St. 1308, I, I "nec
pati quod proposicio aliqua fiat de solucione". = Lat. propositio "proposito".
Proposita / preposita, s. f., proposta. St. 1308, I, LXXIIII "Qui notarius
scribat omnes et singulas propositas et reformaciones priorum et capitaneorum".
= Dal lat. propositus, p. ps. di proponere "proporre".
Propositio, v. Proposicio.
Prorogacio / prorogatio, s. f., proroga. St. 1308, I, LXXXXV "et nullam
absolucionem de predictis vel prorogacionem petere possint". = Lat. prorogatio
di p. s.
Prorogatio, v. Prorogacio.
Prosecutio, v. Prosequucio.
Prosequucio / prosecutio, s. f., continuazione. Framm. 1308, I, LXXXXII "et
que tempora prosequucionum appellacionum defluxerunt". = Lat. prosecutio
di p. s.
Prossime, avv., prossimamente. St. 1308, IV, LXXXVII "usque ad kalendas
agusti prossime venturas". = Lat. proxime "molto vicino".
Prostimum, v. Prostumum.
Prostumum / prostimum, s. n., accordo / precetto. St. 1308, V, LXXXXVI "ad
hoc ut civitas et burga non possint recipere aliquam lesionem tempore guerre
et tempore prostumi ordinamenta que fierent possint observari". Sella:
Prostimum. = ?
Protestatio, s. f., dichiarazione. St. 1308, II, V "et nichilominus protestatio
expensarum fiat". = Lat. protestatio "l'assicurare".
Protocollum, s. n., protocollo (registro). St. 1308, II, indice "De notario
non subscripto in protocollo". = Dal greco prvtñkollon "primo
(foglio) incollato".
Providalia, v. Providalie.
Providalie / providalia, s. f. / n. pl., doni per nozze. St. 1308, III, CXLVIII
"salvo quando fient providalie possit donari dicto sponso una borsia sola".
= Dal v. lat. providere "provvedere".
Providencia, s. f., previsione. St. 1308, V, LXXVIII "reservata, in hiis
omnibus datiis, disspoicione et providencia conscilii termine inveniente solvendo
totum vel parte sicut conscilio placuerit". = Lat. providentia di p. s.
Provincia, s. f., territorio. St. 1308, I, LII "baiuli (
) quando
iverint (
) per provinciam Marchie". Cfr. Arnaldi, s. v. = Lat. provincia
"provincia".
Pubblicare / publicare, v., confiscare. St. 1308, III, CCCXII "omnia eius
bona destruantur et pubblicentur pro comuni". = Lat. publicare di p. s.
Publicacio / publicatio / publigacio, s. f., pubblicazione. St. 1308, I, CV
"Et predicta fiant et executioni mandentur incontinenti a die publicacionis
in antea". = Lat. publicatio "il render pubblico".
Publicare, v. Pubblicare.
Pucçolus, v. Puçolus.
Pulicia, v. Policia.
Pulitia, v. Policia.
Pulixa, v. Policia.
Pullicia, v. Policia.
Pullus, s. m., pollo. St. 1308, III, LXII "Idem dicimus de dampnis datis
a pullis". = Lat. pullus "animale giovane / galletto".
Pulpitis, s. m., polpa. St. 1308, III, CCXXVIII "et debeant dare bonum
oleum et purum ad petitionem illius qui olivas dedit, et de pulpite". =
Lat. scientifico pulpitis, derivato dal classico pulpa "polpa"; cfr.
Battaglia, s. pulpite.
Pulçare, v., suonare. Ref. 1309-11, 98v "Que quidem nox intelligatur
a primo sono canpane comunis que pulçatur de nocte usque ad sonum campane
que pulçatur de mane". = Lat. pulsare di p. s.
Punctum, s. n., punto. De puncto ad punctum "interamente / precisamente".
St. 1308, V, Pacta II "pacta adque convenciones (
) semper conserventur
illesi et de puncto ad punctum ponantur et desscribantur in ipsis statutis".
= Lat. punctum di p. s.
Pungna / pugna, s. f., duello. St. 1308, III, CCXVIII "et eos per pungnam
vel duellum reprobare voluerit". = Lat. pugna di p. s.
Pungnus, s. m., pugno. St. 1308, III, XXXIIII "Item si aliquid dederit
alapam aut cum pungno percuserit in facie". = Lat. pugnus di p. s.
Punicio, s. f., punizione. St. 1308, III, LVI "sed non fiat ei punicio
in persona". = Lat. punitio di p. s.
Puntus, s. m., punto. St. 1308, I, XLVIII "Et qualiter eis credatur tamquam
anbaxiatoribus comunis credatur super ipsos puntos". = Lat. punctum di
p. s.
Puntutus, agg., appuntito. St. 1308, III, XXV "Nullus de nostris civibus
deferat per civitatem seu burga ensem, cultellum acutum sive puntutum".
= Dal lat. tardo puncta "punta", femm. sostantivato di punctus, p.
ps. di pungere di p. s.
Purificacio, s. f., Purificazione (festa). St. 1308, III, II "festivitates
beatissime virginis Marie, videlicet Purificacio, Annunciacio, Nativitas et
Assupcio". = Lat. purificatio "purificazione".
Putheus, s. m., pozzo. St. 1308, V, XXXIII "De actacione puthei qui est
iuxta terram Defensoris Boninfamtis de Cesa". = Lat. puteus di p. s.
Putredo, s. f., immondizia / marciume / putridume. St. 1308, I, XLII "ad
inquirendum prohicientes putredinem in viis publicis et vicinalibus". =
Lat. putredo "putrefazione".
Puçolus / pucçolus, s. m., pozzo. St. 1308, IV, XXXII "ad
dictam villam Montis Çarii iuxta puçolum Sibonoli". = Dal
lat. puteus di p. s., di origine incerta.
Q
Quaderellus, s. m., quadrello (dardo). St. 1308, III, XXXVIIII "Nullus
per civitatem vel burga deferat arcum vel balistam tesos cum quaderellis vel
sagiptis animo percuciendi aliquem". = Diminutivo di quadro, dal lat. quadrum,
sostantivato di quadrus "quadrato", da quattuor "quattro".
Quamdo, avv., quando. St. 1308, IV, CLXXXIII "Et contra predicta dispensari
non possit aliquo modo vel ingenio nisi quamdo in conscilio fuerint IIIc homines".
= Lat. quando di p. s.
Quamlitercumque / qualitercunque, avv., in qualunque modo / comunque. St. 1308,
IV, XX "Statuimus quod quicumque fideiusserit vel comuni vel fideiussit
vel recoltam fecerit seu simpliciter se obligaverit vel quamlitercumque pro
comuni". = Lat. qualitercumque di p. s.
Quamtitas, s. f., quantità / grandezza. St. 1308, IV, XVIII "Potestas
et rectores teneantur conservare et facere conservari terçeria civitatis
Auximi, ita quod sint equalia in numero familiarum, apprecii quamtitate, bona
fide". = Lat. quantitas di p. s.
Quamtum, avv., quanto. St. 1308, IV, CLXXXVIII "quamtum melius videbitur
convenire". = Lat. quantum di p. s.
Quarterius, s. m., quartiere. St. 1308, V, CLXVII "et fiant pontes in dicta
via (
) per homines habentes possessiones seu cassinas in quarterio Sancti
Benedicti". = Dal lat. quartarius "quarta parte".
Quartus, s. m. 1. misura di volume. St. 1308, III, CCXLVII "Item predictus
notarius debeat in singulis mensibus mensurare canatas, mecçarolas, quartos,
marcos, belanceas et stateras". 2. quarterius, v. St. 1308, V, CLXVI "via
(
) arenetur per homines quarti Sancti Roffini". = Dall'agg. lat.
quartus "quarto".
Quaternus, s. m., quaderno. St. 1308, I, I "alter subscribat in quaterno".
= Dal lat. quaterni "a quattro a quattro".
Quatuor, agg. numerale, quattro. St. 1308, III, CCXLVII "Et sint quatuor
canate pro quolibet terçerio". = Lat. quattuor di p. s.
Quicunque, pron., chiunque. Framm. 1308, II, XXXVIII "Quicunque fideiusserit
vel recolta intraverit". = Lat. quicumque di p. s.
Quiesscere, v., rimanere in pace. St. 1308, IV, LXXXXVII "Ad hoc ut status
pacificus civitatis Auximi de bono in melius augmentetur et ut quilibet in suo
iure quiesscat". = Lat. quiescere di p. s.
Quietacio, s. f., quietazione / quietanza. St. 1308, III, CCLII "et si
aliter quam dictum est fieret vel faceret in fucturum non valeat absolucio talis,
et quietacio senper habeatur ut facta non esset". = Dal lat. quietatio
"acquetarsi / cessazione".
Quincenti, v. Quingenti.
Quingenti / quincenti, s. m., i Cinquecento. St. 1308, I, I "sine licencia
conscilii Vc". = Lat. quingenti "cinquecento".
Quocciens, v. Quociens.
Quociens / quocciens, avv., quante volte. St. 1308, I, I "et quociens venero".
= Lat. quotiens di p. s.
Quocienscumque / quocienscunque, avv., ogni volta che. St. 1308, I, I "et
quocienscumque ipsum contingerit". = Lat. quotiescumque di p. s.
Quocienscunque, v. Quocienscumque.
Quod, cong., 1. che (con funzione dichiarativa). St. 1308, IV, I "volumus
observari, dicimus et firmiter statuimus quod potestas et omnes et singuli officiales
(
) teneantur dare studium". 2. affinché (con funzione finale).
St. 1308, IV, I "teneantur dare studium (
) quod ville et castra Auximi
et homines ipsarum conserventur in obsequiis consuetis". 3. che (con funzione
consecutiva). St. 1308, IV, XVIII "Potestas et rectores teneantur conservare
et facere conservari terçeria civitatis Auximi, ita quod sint equalia
in numero familiarum, apprecii quamtitate, bona fide" = Lat. quod, con
varie funzioni.
Quoquere / coquere, v., cuocere. St. 1308, I, CXI "qui non fuerit apreciatus
(
) possit in dictam villam panem quoquere sine pena". = Lat. coquere
di p. s.
R
Racanatensis, agg. sost., Recanatese. St. 1308, I, I "Item iuro servare
pacem initam et factam inter Racanatenses, Anconitanos". = Da Racanatum
"Recanati".
Racio / ratio, s. f., conto / ragione. St. 1308, I, I "et ad reddendum
racionem". = Lat. ratio "conto".
Raciocinator, v. Racionator.
Racionabilis, agg., ragionevole. St. 1308, IV, CLVIIII "nisi pro evidenti
et racionabili causa". = Lat. rationabilis di p. s.
Racionabiliter, avv., ragionevolmente. St. 1308, III, XI "nisi primo inter
possidentem et ecclesiam fuerit racionabiliter diffinitum". = Lat. rationabiliter
di p. s.
Racionare, v., tenere i conti. St. 1308, I, CXXV "racionatores qui positi
fuerint ad racionandum potestatem et eius officiales et familiam". = Da
racio, v.
Racionator / raciocinator, s. m., computista / calcolatore. St. 1308, I, IV
"Racionatores potestatis inquirere suo tempore et condempnare (
)
teneantur". = Dal lat. ratiocinator di p. s.
Rata, p. ps., nella frase fissa pro rata (parte) "secondo la parte stabilita
per ciascuno". = Lat. ratus dal v. reri "stabilire, calcolare".
Ratio, v. Racio.
Reabere, v., riavere. St. 1308, I, I "Operam non dabo ut reabeam potestariam".
= Dal lat. re- e habere "avere".
Reaccipere, v., riprendere. St. 1308, III, CCL "Et licitum sit ei cui predicta
auferentur sua propria auctoritate a baiulo relevare et reaccipere". =
Composto dal lat. re- e accipere "prendere".
Reaccusare, v., riaccusare. St. 1308, III, XXXVI "Si reaccusatus fuerit
de ipsa rissa". = Dal lat. re- e accusare "accusare".
Reactare / reattare, v. riattare. St. 1308, III, CLVII "Et si in parte
devastaverit et fecerit certam partem iacere vacuam et aliam reactaverit".
= Da re- e actare, v.
Readsingnare, v. Reassingnare.
Reaportare / reapportare, v., riportare. St. 1308, III, C "omnes et singuli
molendinarii teneantur et debeant reaportare (
) farinam illis a quibus
granum acceperant". = Da re- e aportare, v.
Reapportare, v. Reaportare.
Reassignacio, s. f., consegna. St. 1308, III, CCLXV "et post reassignacionem
dictorum actorum et dictos octo dies". = Dal lat. re- e assignatio "assegnazione
/ consegna".
Reassignare, v. Reassingnare.
Reassingnare / readsingnare / reassignare, v., consegnare. St. 1308, IV, CLVIIII
"Item quod predicte catene, grappi et serrimina reassingnentur potestati
vel officialibus et operariis ad hoc deputatis". = Dal lat. re- e assignare
"assegnare / consegnare".
Reassumere, v. Reasumere.
Reasumere / reassumere, v., riassumere / riprendere. St. 1308, IV, LXVI "teneatur
fucturus potestas reasumere causam ipsam". = Composto dal lat. re- e assumere,
da sumere "prendere".
Reattare, v. Reactare.
Rebandire, v., richiamare. St. 1308, III, LXXXVIII "perpetuo extra civitatem
expellatur nec ullo tempore revocari possit seu rebandiri". = Da bandire,
v.
Rebanimentum, s. n., v. Banimentum.
Recepcio / receptio, s. f., ricevimento. St. 1308, III, LXXVIIII "statuimus
quos in talibus causis recepcio testium et posiciones et responsiones ad eas
possit commicti notariis de terra". = Lat. receptio di p. s.
Recepere, v., ricevere. St. 1308, IV, CLXXXI "aliquod bannum non solvatur
per illos qui vulnerarent vel occiderent in possessionibus eorum qui dampnum
receperent". = Lat. recipere di p. s. (da re- e capere "prendere").
Receptio, v. Recepcio.
Recollectio, s. f., raccolta. St. 1308, III, CXXV " et omnes qui contra
venerint tritulari frumentum tempore recollectionis menssium". = Dal lat.
re- e collectio di p. s., da colligere "raccogliere".
Recolta / recoltaria, s. f., raccolta. St. 1308, IV, XX "Statuimus quod
quicumque fideiusserit vel comuni vel fideiussit vel recoltam fecerit seu simpliciter
se obligaverit vel quamlitercumque pro comuni". = Da raccolto, p. ps. di
raccogliere, da ra- e cogliere, dal lat. colligere, composto da cum "insieme"
e legere "raccogliere".
Recoltaria, v. Recolta.
Rector, s. m., rettore. 1. ciascuno dei titolari delle supreme cariche politiche,
amministrative e giudiziarie del Comune. St. 1308, IV, LVI "potestas qui
pro tempore fuit vel quivis alius qui nomen rectoris habeat". 2. R. Marchie,
rettore della Marca. Ref. 1358, 280v "Iohannes vicecomes de Olegio, rector
Marchie Anconitane". 3. direttore. St. 1308, V, LXXXVII "De denariis
dandis fratri Petro rectori hospitalis Sancte Marie caritatis". = Lat.
rector "rettore, governatore".
Recuperacio, s. f., recupero. St. 1308, V, CXXVIII "Ad reinvencionem et
recuperacionem viarum tam publicarum quam vicinalium". = Lat. recuperatio
di p. s.
Reddere, v. Reddire.
Reddicio, s. f., restituzione. St. 1308, I, LXVIIII "potesta (
) teneatur
ipsum compellere (
) ad restitucionem et reddicionem ipsorum". = Lat.
redditio di p. s.
Reddire / redire / reddere, v., ritornare. St. 1308, III, CXXXI "nulla
mulier seu nullus homo qui non sit consangineus defuncti vel affinis debeat
reddire ad domum defuncti". = Lat. redire di p. s.
Redire, v. Reddire.
Reformacio / reformatio, s. f. 1. riforma / cambiamento. St. 1308, I, I "Consilium
reformabo nisi impediretur reformacio de voluntate consilii". 2. delibera
/ riformanza. St. 1308, IV, CLVII "Et potestas (
) debeat (
)
domos vel cassinas (
) facere comburi et ignere et cremari post XV dies
a tempore presentis reformacionis". = Lat. reformatio "trasformazione,
rinnovamento".
Reformatio, v. Reformacio.
Registrare, v., registrare. St. 1308, I, LXXIIII "et ipsas litteras registratas
deponat et deponere teneatur in fine sui officii". = Da registrum, v.
Registrum, s. n., registro. St. 1308, I, XXXVIIII "Qui notarius depositarii
(
) dictam extimationem pro debito scribere debeat in registro comunis".
= Dal lat. tardo regesta "cose riportate" dal lat. regerere.
Reinvencio / reinventio, s. f., ritrovamento. St. 1308, V, LXXXVIII "De
reinvencione corporis sanctissimi Leopardi in maiori ecclesia". = Da reinvenire,
v.
Reinvenire / reivenire, v. 1. riparare. St. 1308, I, XLII "et ad reinveniendum
dictas vias et ad faciendum eas discoborari". 2. riprendere. St. 1308,
IV, I "possessiones et bona comunis, specialiter domus et plathee et alie
possessiones que pro hominibus Castri Ficcardi empte et invente fuerunt a quibuscumque
detinentur iniuste, omnino reinveniantur et invente pro comuni teneantur".
3. trovare. St. 1308, I, I "coram tribus reinventoribus electis ad reinveniendum
depositarium dicti comunis". = Composto dal lat. re- e invenire "trovare".
Reinventio, v. Reinvencio.
Reinventor, s. m., (ufficiale comunale). St. 1308, I, I "coram tribus reinventoribus
electis ad reinveniendum depositarium dicti comunis". = Dal lat. re- e
inventor "ritrovatore, autore".
Reivenire, v. Reinvenire.
Relacio, s. f., relazione. St. 1308, II, indice "Quod relaciones citacionum
fiant infra V dies". = Lat. relatio di p. s.
Relassare / relaxare, v., cedere. St. 1308, V, LXX "De via relassanda et
dimittenda per illos qui eam detinent iuxta vineam Leonardi". = Lat. relaxare
di p. s.
Relaxare, v. Relassare.
Relevare, v. 1. togliere / ritogliere. St. 1308, III, CCL "Et licitum sit
ei cui predicta auferentur sua propria auctoritate a baiulo relevare et reaccipere".
2. rialzare. St. 1308, V, CXLVII "Quod via a domo Francissci Benvenuti
Guarnerii reattetur et relevetur". = Dal lat. relevare "alzare / sollevare
/ liberare".
Remictere / remittere, v., restituire. St. 1308, I, CV "remictatur cuilibet
domino domus medietas dicte extimacionis facte". = Lat. remittere di p.
s.
Remissiva, s. f., lettera (di risposta). St. 1308, I, LXXIIII "et scribat
omnes et singulas licteras comunis Auximi, missivas et remissivas comunis dicti".
= Sostantivato dell'agg. lat. medioevale remissivus, dal lat. remissus, ps.
di remittere "rimandare".
Remittere, v. Remictere.
Remundare, v., ripulire. St. 1308, V, LXXXXVII "Et predicta fossata (
)
annuatim caventur et remundentur". = Composto dal lat. re- e mundare "pulire".
Remuneracio, s. f., ricompensa. St. 1308, I, I "pro remuneracione eorum
laboris". = Lat. remuneratio di p. s.
Renare, v. Arenare.
Renunciacio, v. Renunciatio.
Renunciare, v., rinunciare. Framm. 1308, II, XXVI "Si aliqua mulier (
)
renunciaverit iuri ypothecarum in contractibus mariti". = Lat. renuntiare
di p. s.
Renunciatio / renunciacio, s. f., rinuncia. Framm. 1308, II, XXVI "De renunciationibus
a mulieribus factis in contrectibus mariti". = Lat. renuntiatio di p. s.
Reparacio, s. f., riparazione. St. 1308, IV, CLVIIII "Item quod potestas
(
) teneatur facere rimari dictam reparacionem et clausuras fiendas quolibet
mense". = Lat. reparatio di p. s.
Represalia / represanlia, s. f., diritto di riprendere ciò che fu tolto
con violenza. St. 1308, I, XLI "De represaliis dandis nostris civibus".
Cfr. Maigne e Blaise, s. repraesaliae. V. anche Battaglia, s. rappresaglia.
= Dal lat. medioevale represa "presa / usurpazione".
Represanlia, v. Represalia.
Representacio, s. f., presentazione. St. 1308, V, Pacta XVII "et potestas
et officialibus quibus fuerit facta representacio faciant dampnum emendari incontinenti".
= Lat. repraesentatio di p. s.
Requisicio / requisitio, s. f., indagine. St. 1308, III, V "secundum formam
que de requisicione loquitur". = Lat. requisitio di p. s.
Requisitio, v. Requisicio.
Rescotere, v., ricevere / riportare. St. 1308, III, CCLII "ut de ipsorum
processerit voluntate ad rescotendas condempnaciones". = Composto da re-
e *exquotere, falsa ricomposizione di excutere (composto da ex- "fuori"
e quatere "scuotere").
Reservacio, s. f., riserva. St. 1308, I, II "sine aliqua reservacione".
= Deverbale dal lat. reservare "riservare".
Reservato quod, l. c., salvoché. St. 1308, III, CXII "Salvo et reservato
quod, si aliquis peteret aliquod debitum". = Dall'uso della forma ablativale
del lat. reservatus.
Responsiva, s. f., risposta. St. 1308, I, LXII "nec licteras mictere pro
comuni, nec responsivas". = Dal lat. responsivus "responsivo / correlativo".
Resspondere, v., rispondere. St. 1308, IV, XLV "Omnes homines nostri districtus
qui dativam et collectam solvunt, item qui sunt cives, teneantur resspondere
de iure nostris civibus coram iudice comunis". = Lat. respondere di p.
s.
Restitucio, s. f., restituzione. St. 1308, I, I "pena admissionis salarii
et restitucionis particulariter vel totaliter iam soluti". = Lat. restitutio
"reintegrazione".
Resurrectio, s. f., risurrezione. Framm. 1308, II, LXXI "usque ad Pascha
resurrectionis Domini". = Dal v. lat. resurgere "rialzarsi".
Retraere, v., riprendere. St. 1308, V, CXXXII "Item quod ad reinveniendum
et retraendum id quod captum vel manuprensum est". = Dal lat. retrahere
"ritrarre".
Retroattus, agg., antecedente. Ref. 1310-12, 53r "temporibus retroattis".
= Dal p. ps. lat. retroactus di retroagere "spingere indietro".
Retrofossum, s. n., fosso. St. 1308, IV, XLI "Fossa et retrofossa que facta
sunt circa Montem Fanum (
) semper sint publica pro comuni". = Da
fossus (v.).
Revendicio / revenditio, s. f., rivendita. Framm. 308, II, XXXIIII "et
si revendiderit, revendicio non valeat, instrumentum eiusdem revenditionis iudicis
arbitrio faciendo". = Dal v. lat. revendere "rivendere".
Revenditio, v. Revendicio.
Reverencia, s. f., riverenza. St. 1308, intr. "Ad laudem et reverenciam
Dei omnipotentis". = Lat. reverentia di p. s.
Ridere, v. Caldarium ridet, traboccare. St. 1308, III, CXXIIII "et quod
caldarium olei non ridat". = Lat. ridere "ridere".
Rigaccius / rigacius, s. m., ragazzo. St. 1308, I, LXXXV "in quorum numero
non computentur rigaccii, neque cochus". = Dall'arabo ragfas "corriere
/ guida / messaggero", diffuso probabilmente dalla Sicilia.
Rigacius, v. Rigaccius.
Rigarolus, s. m., rivo. St. 1308, III, CVIIII "Et predicta locum habeant
tam in molendinis fluminis quam etiam in molendinis rigarolis". = Dal lat.
medioevale rigum, dalla sovrapposizione del v. lat. rigare "condurre acqua
per mezzo di canali" con il sostantivo rivus "piccolo corso d'acqua
/ canale".
Rimare, v., scrutare. Ref. 1309-11, 95v "et si quis etiam non permiserit
rimare solvat (
) XXV libras". = Lat. rimari di p. s.
Ripa, s. f., pendio / punto scosceso. St. 1308, IV, LXXXXI "nullus sit
introitus neque exitus per ripas comunis nisi per portas comunis et vias mangnas".
= Dal lat. ripa "sponda".
Risicum, s. n., risico / rischio. St. 1308, I, LXXXV "ipse veniet ad ipsam
civitatem et stabit (
), dictorum officialium et familiarium suorum periculo,
risico et fortuna". = Variante di rischio.
Rissa / rixa, s. f., rissa. St. 1308, III, XXXIII "Si aliquis in rissa
non coludendo percuserit aliquem". = Lat. rixa di p. s.
Rissari, v., rissare. St. 1308, V, Pacta IIII "tunc rector dicte civitatis
ubi rissa fuerit commissa teneatur capere et capi facere et detineri dictos
rissamtes". = Lat. rixari di p. s.
Rixa, v. Rissa.
Robaria / robbaria, s. f., furto. St. 1308, III, LVIIII "si quis abstulerit
alicui aliquam rem violenter vel robariam fecerit". = Da robbare, dal germanico
raubon, denominale da rauba "bottino".
Robbaria, v. Robaria.
Roborratus, agg., rinforzato. St. 1308, IV, LXXI "particularia comunis
apud fratres Minores esse debeant clausa et sigilli comunis numeratione roborrata".
= Lat. roboratus di p. s.
Rocha, s. f., rocca. St. 1308, IV, LVI "Et dictus depoitarius habeat pro
suo salario victuram equi, et videre consingnacione domorum et tersannarum que
sunt in dicta rocha". = Lat. volgare *rocca di p. s., di origine mediterranea.
Rogare, v., rogare (richiedere un pubblico ufficiale di redigere un atto pubblico
che consacri per scritto un contratto; incaricarlo di adempiere tale funzione).
St. 1308, I, I "de hiis etiam specialiter rogentur notarii duo". =
Lat. rogare "domandare".
Rogitum, s. n., rogito. St. 1308, I, LXXXX "pro rogito absolutionis recipiat
XII denarios de absoluto". = Dal lat. *rogitum, formatosi sul classico
rogatum, p. ps. di rogare "domandare".
Ronco / runco, s. m., roncone (arma inastata). St. 1308, III, XXX "Si vero
aliquis cum supradictis armis aut mannaria, accepta vel securi, lancea vel roncone
(
) percuserit aliquem nostrum civem". = Da ronca, da roncare, dal
lat. runcare "arroncare".
Rubba, s. f., roba. Framm. 1308, II, LXV "dare dicte sorori in dotem centum
libras, scilicet L in denariis et L in rubba". = Dal francone rauba "armatura"
e "veste".
Rubbator, s. m., ladro. St. 1308, III, LVIIII "De pena et banno rubbatorum".
= Da robbare (vivo nel dialetto osimano), dal germanico raubon, denominale da
rauba "bottino".
Rubbus, s. m., recipiente corrispondente alla misura del rubbio. St. 1308, III,
CLXXV "Addimus quod idem fiat de stateriis et rubbo comunis". = Probabilmente
dall'arabo rub' "un quarto" (come misura di capacità).
Rumor, s. m., attacco / scontro. St. 1308, IV, CLVIIII "Item quod mangne
artes et trecenti dividantur per XXas et quelibet XXa habeat unum bonum hominem
pro capitaneo et capovintinario, et ipsum teneatur singula vintina associare
et sequi tempore rumoris". = Dal lat. rumor "rumore / strepito".
Runco, v. Ronco.
Runpere / rumpere, v., rompere. St. 1308, III, CCCXI "nullus de familia
potestatis audeat vel presumat runpere vel rumpi facere cum securi vel bipenni
seu cum alio ferro in palacio comunis lingna". = Lat. rumpere di p. s.
S
Sagipta, s. f., freccia. St. 1308, III, XXXVIIII "Nullus per civitatem
vel burga deferat arcum vel balistam tesos cum quaderellis vel sagiptis".
= Lat. sagitta di p. s.
Sagiptare, v., scagliare frecce. St. 1308, III, XXXVIIII "Et si sagiptando
alicui aliquem non feriret". = Lat. sagittare di p. s.
Salces, s. f. pl., salici. St. 1308, III, LXII "Si bos, equus vel equa
alicuius dampnum dederit in predictis locis, scilicet vinea, caneto, mollia
vincorum et salcium, et terris giffatis, ortis et prediis bladatis". =
Dal lat. salix di p. s.
Saldus, agg., saldo / privo di rotture. St. 1308, IV, CXLV "item de qualibet
salma ferri, casei, comini, amindolarum, alume et vitrei laborati saldi".
= Incrocio degli agg. lat. solidus "solido" con validus "resistente".
Salenarius, s. m., venditore di sale (femm. salenaria). St. 1308, III, CCXLVII
"et colligere pro ipsa mundatione fori a qualibet panifacula, casiarola,
salenaria, venerella pomorum, et ab omnibus venerellis folearum unum denarium".
Cfr. Blaise e Maigne, s. salinarius.= Dal lat. salinarius "che si riferisce
al sale", da sal "sale".
Salma, s. f. 1. quantità / carico. St. 1308, III, CLXXXIIII "nullus
audeat nec presumat apponere (
) salmas erbarum cuparum nec stupplam que
stent ultra unam diem". 2. salma (unità di misura di capacità).
St. 1308, IV, CLIIII "et quelibet salma sit VI cannatarum tantum".
= Dal lat. volgare *sauma, per il tardo sagma "basto / carico", dal
greco sgma, derivato da sttein "riempire", di origine
incerta.
Salvo quod, l. c., salvoché. St. 1308, I, VIII "Et hostia palacii,
a mane usque ad sero, semper teneantur aperta, salvo quod sit licitum potestati
(
) clausa tenere ipsa ostia tunc". = Dall'uso della forma ablativale
del lat. salvus.
Samtus / santus, agg., santo. St. 1308, IV, XXXII "in strata de Samto Dominico".
= Lat. sanctus di p. s.
Sanccire, v., sancire. St. 1308, IV, LVI "presenti constitucione sanccimus
et decernimus inviolabiliter observari". = Lat. sancire di p. s.
Sancio / sanctio, s. f., sanzione. St. 1308, I, LXVIII "quod presenti sancioni
obviare in aliquo noscatur". = Lat. sanctio di p. s.
Sanctio, v. Sancio.
Sangis, s. m., sangue. St. 1308, III, CXLIII "ut vestimenta hominum ibidem
stantium non deturpentur ex sangine ipsarum". = Lat. sanguis di p. s.
Santus, v. Samtus.
Sapbatum, s. n., sabato. St. 1308, III, CLXVII "die vero martis, die iovis
et die sapbati usque ad altam horam none". = Lat. sabbatum di p. s., greco
sbbaton.
Sapiencia, s. f., saggezza. St. 1308, V, Lictere misse civitati Ancone "quod
vestra sapiencia que nobis scripxistis observabit sine defectu". = Lat.
sapientia di p. s.
Sapienciores, s. m., giureconsulti investiti di funzioni pubbliche. St. 1308,
I, XLVIII "si contigerit aliquem de nobilioribus et sapiencioribus et maioribus
de civitate eligi in aliquam ambaxiatam". Sapientes in Du Cange. = Dal
lat. sapiens "saggio".
Sartor, s. m., sarto. St. 1308, III, CXXI "nullus calçolarius vel
sartor vel aliquis artifex elligatur in nuncium comunis sive baiulum".
= Dal lat. sartor "rammendatore".
Sartus, s. m., sardone. St. 1308, III, CCCVI "et inde acceperit vel furatus
fuerit de dictis pisscina et pischeria pisces, sartos, recia". = Da Sardus
"sardo".
Satisfacio / satisfatio, s. f., pagamento. St. 1308, I, I "nec exaccionem,
solucionem vel satisfacionem aliquam recipere". = Lat. satisfactio "liberazione,
pagamento".
Satisfatio, v. Satisfacio.
Saudus, agg., non coltivato / sodo. St. 1308, III, LXII "Idem bannum solvat
qui dampnum dederit in terra sauda et stupplaria". = Da *saldus, forse
incrocio di solidus e validus.
Saumerius, s. m., somariero / asinaio. St. 1308, V, XXXV "et per illos
qui veniunt et vadunt Anconam cum saumeriis et salmis". = Dal lat. medioevale
somarius "somaro", dal lat. volgare *saumarius, da *sauma, per il
tardo sagmarius, da sagma, dal greco sgma, dal tema di sttv "riempire
/ caricare".
Scalella, s. f., scaletta. St. 1308, IV, LXXXXVIIII "omnes homines habentes
domos iuxta murum antiquum civitatis Auximi a porta Caldararia usque ad scalellas".
= Diminutivo di scala, dal lat. scalae "scala", dal v. scandere "salire".
Scamnum, v. Scannum.
Scannum / scamnum, s. n. 1. scanno. St. 1308, I, C "Quod de uno scanno
plures arengatores non dicant". 2. sedile. St. 1308, V, LXII "Quod
potestas teneatur facere fieri circumcirca platheam scanna lapidea". =
Lat. scamnum di p. s.
Scicut, v. Sicud.
Sciencia, s. f., disciplina. St. 1308, IV, LXXXXVIII "Statuimus quod quicumque
regere vel legere voluerit in aliqua sciencia et voluerit quod suum studium
bandiatur, teneatur potestas facere bannire ipsius studium expensis comunis".
= Dal lat. scientia "scienza".
Scilicet, v. Silicet.
Scindere, v. Sindere.
Scindicio, s. f., lo stracciare. St. 1308, III, XVIII "De inpincta et calce
et scindicione pannorum". = Dal v. lat. scindere "strappare".
Scine, prep., senza. Ref. 1309-11, 98r "Et si scine bestiis dicte res prohybite
vel aliqua ipsarum portarent". = Lat. sine di p. s.
Scorciare, v., scorciare. St. 1308, III, IX "si aliquis (
) incideret
aliquas arbores domesticas (
) vel eas scorciaverit". = Dal lat. volgare
*excurtiare, composto da ex (con valore intensivo) e un denominale da curtus
"corto".
Scotanum, s. n., scotano / guado (arbusto). St. 1308, IV, CXIII "ad declarationem
rerum que debent mensurari ad cuppam et mensuram seu butinellum comunis de quibus
recipi debet duanam, dicimus quod intelligatur de grano, faba, ordeo, annona,
sureo, cicere, cicerchia, lenta, mauco, milio, panico, farina, ossibus olivarum,
scotani sive foliis scotani, sale, nucubus et de calce". = Dal lat. cotinus
di p. s.
Scrineus, s. m., scrigno / cofano. St. 1308, IV, CXLV "Item de qualibet
salma lingnorum, videlicet vegeticulorum, canalium et scrineorum". = Lat.
scrinium "cassetta".
Scrutineum / scrutinium, s. n. 1. scrutinio. St. 1308, I, I "de quibus
tribus approbetur per conscilium generale ad scrutineum". 2. inventario.
Ref. 1309-11, 95v "qui sunt positi ad scribendum et ad faciendum dictum
scrutinium de bestiis". = Dal lat. tardo scrutare per il classico scrutari
"rovistare".
Scrutinium, v. Scrutineum.
Scudum, s. n., scudo. St. 1308, III, LXXXVII "De banno aucupancium cum
scudo vel panno rubeo". = Lat. scutum di p. s.
Scultus, p. ps.., inciso. St. 1308, III, CCXXVIII "Et quod quilibet friscolarius
debeat habere unum suum sigillum, in quo sint sculte lictere nominis ipsius".
= Lat. sculptus, p. ps. di sculpere di p. s.
Scutifer, s. m., scutifero (scudiero di un cavaliere). St. 1308, I, XLVIII "Quicumque
pro comuni fecerit aliquam ambaxiatam habeat a comuni XII solidos (
) pro
suis expensis et unius scutiferi". = Dal lat. scutum "scudo"
e ferre "portare".
Sediccio, s. f., rivolta. St. 1308, V, Pacta XIIII "Item si aliqua disscordia
seu sediccio oriretur, quod absit, in civitate Rachanati". = Lat. seditio
di p. s.
Sedile, s. n., latrina. St. 1308, III, CXLVIIII "De sedile seu privasio
non habendo". = Dal lat. sedile "sedile / seggio".
Seinata, v. Senaita.
Sellamare, v., slamare St. 1308, V, XVIIII "Ad hoc ut via qua itur ad fontem
Aqueviole per Ponticellam non devastetur sive sellametur". = Dal prefisso
latino ex (con valore intensivo) e da un denominale dal lat. lama "palude".
Semovens, agg., semovente. St. 1308, III, XX "De rebus mobilibus, vel semoventibus,
solvat duplum extimationis rei ablate". = Dal lat. se e movere "muovere".
Senaita / seinata / seynata / senata, s. f., senaita / senata (distretto campestre,
contado). St. 1308, I, I "Dabo operam bona fide ad conservandum senaitam".
= Dal longobardo snaida "taglio, confine" (cfr. tedesco schneiden
"tagliare").
Senata, v. Senaita.
Senper / semper, avv., sempre. St. 1308, I, XLVIII "et senper solvatur
anbaxiatoribus salarium". = Lat. semper di p. s.
Sepis, s. f., siepe. St. 1308, V, XXVIIII "et si inveniretur aliqua sepis
aliter ut dictum est". = Lat. saepes di p. s.
Sequestracio, s. f., separazione. St. 1308, I, CXLIIII "Et idem servetur
in illis qui fecerint sequestracionem cuiuscumque potestatis tempore syndicatus
vel ante". Cfr. sequestratio in Maigne = Lat. sequestratio "deposito
/ separazione".
Sequimentum, s. n., seguito / corteggio. St. 1308, I, I "In breve sequimenti
mei non ponam nec poni faciam aliquid quod sit contrarium civitatis". =
Da sequire, forma antica di "seguire".
Ser, s. m., signore (appellativo). St. 1308, III, CCXLIIII "Item ordinamus
quod a molendino ser Phylippi usque ad molendinum focis". = Forma ridotta
dal lat. senior, comparativo di senex "vecchio".
Seramen, v. Serrimen.
Seratura, s. f., serratura. St. 1308, I, CXXVIII "depositarius comunis
Auximi (
) faciat fieri unam cassectam de lingno cum tribus seraturis".
= Dal lat. tardo serare, da sera "spranga".
Sergemtes, v. Sergentes.
Sergentes / sergemtes, s. m., sergenti (uomini armati). St. 1308, CCCXXXIIII
"Et quod quilibet de dicto castro, tam mares quam femine, teneantur et
debeant iurare et iurent denunciare contra facientes, et specialiter capitaneos
et suos sergentes et omnes alios qui contra facerent in predictis". = Dal
francese antico serjant e sergent, dal lat. serviens, p. pr. di servire "servire".
Seriatim, avv., in serie. St. 1308, V, Pacta XX "ordinamus quod (
)
pacta et convenciones legi debeant in mangno et generali conscilio seriatim".
= Dal lat. series "serie".
Sero, s. indecl., sera. St. 1308, I, VIII "a mane usque ad sero".
St. 1308, I, LXII "Quod depositarius comunis vel operarius teneatur solvere
precium laboratoribus omni sero". St. 1308, IV, CXXXI "de sero".
= Dal lat. sero "tardi"; cfr. l'espressione lat. a mane usque ad vesperum.
Serrimen / seramen, s. n., chiusura / serramento. St. 1308, IV, CLVIIII "Item
quod predicte catene, grappi et serrimina reassingnentur potestati vel officialibus
et operariis ad hoc deputatis". = Dal lat. *serrare, per il tardo serare
"chiudere", denominale da sera "spranga" (con influsso di
ferrum o serra per il raddoppiamento della vibrante).
Servicium, s. n., servizio / utilità. St. 1308, I, I "quando contigerit
me abesse pro servicio et utilitate comunis"; St. 1308, I, LI "omnes
notarii (
) qui facient pro tempore venturo scripturas in servicio comunis"
. = Lat. servitium "servitù".
Serviens, s. m., servo. St. 1308, III, XII "Familiares autem intelligantur
filii, servientes, pactuales". = Dal v. lat. servire "servire".
Set, cong., ma. St. 1308, III, CXXVII "et non radatur set ad culmum detur".
= Lat. sed di p. s.
Seynata, v. Senaita.
Sic, avv., sì. St. 1308, I, CXLV "aregatores, unus vel plures, dicerent
de sic, et aliquis non aregaret de non". = Lat. sic "(è) così".
Siccatus, agg. sost., grano maturo. St. 1308, III, LVI "vel de agro metet
viridem vel siccatum". = Lat. siccatus, p. ps. di siccare "seccare".
Sicud / sicut / scicut, avv., come. St. 1308, I, I "et sicud placuerit
conscilio generali". = Lat. sicut di p. s.
Sicut, v. Sicud.
Siencia, conoscenza. St. 1308, III, CCCXV "statuto, stanciamento vel reformacione
aliqua in contrarium loquentibus non obstantibus, ex certa siencia omissis".
= Lat. scientia di p. s.
Sire, v., sapere. St. 1308, IV, CLVIIII "et quos siverint habere de predictis
referant coram domino potestate". = Lat. scire di p. s.
Sigillare, v., sigillare. St. 1308, I, LXXIII "et lictere que mittentur
per comune extra terram non sigillentur". = Dal lat. sigillum "sigillo".
Silaba, s. f., sillaba. Ref. 1310-12, 54v "nil addens vel minuens preter
puntum vel silabam quod sensu vel intellettu mutet". = Lat. syllaba di
p. s., dal greco sullab®.
Silicet / scilicet, avv., s'intende / cioè. St. 1308, I, LXXXV "Eleccio
vero potestatis fiat per dictos syndicos cum pactis et conditionibus infrascriptis,
silicet quod ille qui eligetur ad dictum officium promictat
". = Lat.
scilicet di p. s.
Simdicus, v. Syndicus.
Sindere / scindere, v., strappare. St. 1308, III, CXXX "Nullus sindat sibi
vestimenta occasione defuncti". = Lat. scindere di p. s.
Sindicare, v. Syndicare.
Sindicatus, v. Syndicatus.
Sindicus, v. Syndicus.
Singnare, v., segnare / marcare. St. 1308, III, LXXXXVII "unaquaque cuppa
sit singnata singno vel sigillo comunis cum bulla comunis immutabili".
= Lat. signare di p. s.
Singnum, s. n., segno / sigillo. St. 1308, I, LXVII "et habeat impressum
singnum potestatis". = Lat. signum di p. s.
Singolariter, avv., uno alla volta. Ref. 1310-12, 54r "que in ipsa singolariter
sunt expressa". = Lat. singulariter di p. s.
Sinplex, agg., singolo / semplice. St. 1308, III, XVII "statuta predicta
sinplicia in triplum persolvat". = Lat. simplex di p. s.
Siricus, v. Syricus.
Soccita, s. f., soccida (contratto agrario per l'allevamento del bestiame).
St. 1308, III, CCXLV "nec recipiat seu teneat aliquas bestias ad soccitam
et ad gardiam ab eisdem hominibus". = Dal lat. societas (nella pronuncia
popolare sòcietas).
Sociare, v., stare insieme / partecipare con. St. 1308, III, CCCXVIIII "et
cum ipso potestate et officiali manere et ipsum sociare et favorare". =
Dal v. lat. sociare "associare".
Solepniter, avv., solennemente. St. 1308, I, I "Item iuro ego solepniter".
= Lat. sollemniter, solemniter, solenniter di p. s.
Solicitudo, s. f., cura. St. 1308, V, Pacta XX "Item ut (
) ea melius
cum solicitudine debeant observari". = Dal lat. sollicitudo "cura
angosciosa", da sollicitus "inquieto".
Solidus / sollidus, s. m., soldo. St. 1308, I, I "et habeat (
) a
dicto comuni duos solidos pro suis expensis". = Lat. solidus e soldus "moneta
d'oro imperiale".
Sollempnis / sollepnis, agg., solenne. St. 1308, I, II "teneatur facere
(
) promissionem sollempnem syndico comunis". = Lat. solemnis di p.
s.
Sollempnitas, s. f., solennità. Framm. 1308, II, XXVIII "In testamentis
non exigatur tota sollempnitas in legibus comprehensa". = Lat. solemnitas
di p. s.
Sollepnis, v. Sollempnis.
Sollempniter / sollepniter, avv., solennemente. Framm. 1308, I, LXVIII "sollempniter
et devote sedendo et levando". = Lat. solemniter di p. s.
Sollepniter, v. Sollempniter.
Sollidus, v. Solidus.
Sollitus, agg., solito. St. 1308, IV, XXXII "pauperes qui solliti sunt
hosspitari in hospitali Sancti Laççari timore dictarum furcharum
et suspensorum nolunt hosspitari". = Lat. solitus di p. s.
Solucio / solutio, s. f., pagamento. St. 1308, I, I "nec exaccionem, solucionem
vel satisfacionem aliquam recipere". = Lat. solutio "liberazione,
pagamento".
Solutio, v. Solucio.
Somerius, s. m., somaro. St. 1308, III, LXXX "vel causa adequandi equos
vel somerios vel alia animalia". = Dal lat. parlato *saumarius per il tardo
sagmarius, da sagma "basto" dal greco sgma.
Sommissus, s. m., sommesso (unità di misura lineare). St. 1308, IV, LXXXXIII
"Statuimus et ordinamus quod embeccatoria molendini filiorum Reynaldi sint
ampla et larga VII sommissis". = Dal lat. semissis, composto da semis "metà"
e da as "asse".
Sorciri, v., sorteggiare. St. 1308, II, indice "De silva vel alia possessione
comuni sorcienda". = Lat. sortiri di p. s.
Soror, s. f., suora. St. 1308, V, XI "et ad complenda murum quod facere
deberent domine sorores Sancti Michaelis teneatur potestas compleri et perfici
facere". = Dal lat. soror "sorella".
Spacium, s. n., spazio / intervallo. St. 1308, III, CCLXXII "potestas vel
rector teneatur ei, qui gravatus fuerit, infra dictum spacium de suo proprio
resarcire". = Lat. spatium di p. s.
Spandere / expandere, v., spandere. St. 1308, III, CLXXXI "nullus de civitate
Auximi audeat spandere linum vel facere aliquam turpitudinem ante portam Beate
Margarite". = Dal lat. expandere di p. s.
Spata, s. f., spada. St. 1308, III, CCCXXXVI "Statuimus quod nullus bubulcus
seu custos bestiarum audeat vel presumat portare aliquam lanceam, tellum, spatam,
spuntonem, cultellum acutum, arcum cum sagiptis, balistam cum quaderellis, mannariam
francescam, runconem nec aliqua alia arma ad offendendum, preter stobolarium".
= Lat. spatha di p. s.
Spetus, s. m., spiedo (arma). St. 1308, III, XLI "Si (
) aliquis balistaret
vel sagiptaret vel iactaret burdones, spetos vel lanceas". = Dal francese
antico espiet, dal francone speut / speot.
Spinaciata, s. f., spinaia. St. 1308, IV, CLVIIII "Item claudeatur via
que vadit ad possessionem canonicorum inter domum Ugolini tabernarii et ortum
Stepani Ugolini Caroni de una spinaciata". = Dal lat. spina "spina".
Splanare, v., spianare. St. 1308, III, CLXVIII "si aliquis varcum fecerit
in clausuram alicuius, fossatum sive limitem splanando". = Dal v. lat.
explanare "spiegare", formato da ex- e planus "piano".
Sponsus, s. m., sposo (femm. sponsa). St. 1308, III, CXLVIII "Item quod
admiscere alique non mictantur a sponso vel ab aliquo alio pro eo sponse vel
ad domum sponse". = Dal lat. sponsus "promesso sposo".
Spunto, s. m., spuntone (arma inastata). St. 1308, III, XXVII "cultellum
acutum, maliciosum, ensem, falçonem, spuntonem, clavam, tabulacium, gorçerias,
pançerias, lanceam seu telum". = Da ex e l'accrescitivo maschile
di punta, oppure da spuntare.
Staccio, v. Stacio.
Staciamentum, v. Stanciamentum.
Stacio / staccio / stactio, s. f., bottega / magazzino. St. 1308, I, LXIII "Quod
depositarius comunis debeat habere staccionem que est subtus palacium".
= Lat. statio "dimora / ufficio ecc.".
Staccionerius, v. Stacionarius.
Stacionarius / staccionerius, s. m., bottegaio. St. 1308, III, CCCXXII "Item
statuimus quod nullus stacionarius vel pothecarius, qui habeat domos sive stacciones
a dicto putheo". = Da stacio (v.), sul modello del lat. stationarius "postiere
/ impiegato fiscale".
Stactio, v. Stacio.
Stamciare, v. Stanciare.
Stanciamentum / staciamentum, s. n., deliberazione (di un organo pubblico).
St. 1308, I, LXXIII "omnes reformationes et stanciamenta que fient per
priores arcium". = Da stanciare, v.
Stanciare / stamciare, v., deliberare. St. 1308, I, LXXXXIII "priores arcium
(
) non possint (
) aliquid stanciare vel ordinare pro eorum vel alicuius
eorum utilitate". = Da stancia, dal lat. volgare *stantia "luogo di
dimora", dal lat. stans (part. pres. di stare).
Stanga, s. f., stanga. St. 1308, III, CCCVIII "banditores comunis Auximi
dum fiunt consilia (
) debeant (
) stare recti, unus a capite stange,
et alter ab alio capite". = Voce di origine germanica, dal gotico o longobardico
stanga di p. s.
Starium, s. n., staio (misura di capacità). St. 1308, III, C "duas
coppatellas, una que sit de undecim partibus starii". = Dall'agg. lat.
sextarius "sesta parte del congio", da sextus "sesto".
Stasionatus, agg., ben cotto. St. 1308, III, CXXVI "et debeant (
)
reportare domum ipsos panes bene coptos et stasionatos". = Da stasione
"stagione", dal lat. statio "lo stare fermo", derivato dal
v. stare.
Statera, s. f. 1. bilancia. St. 1308, IV, LXXXX "et de hiis que pesantur
ad stateram grossam pro unoquoque centonario IIII denarii". = Lat. statera
"bilancia", dal greco stat®ra accusativo di stat®r "statere".
Statutarius, s. m., statutario (ufficiale comunale preposto a redigere, far
osservare gli statuti o interpretarli). St. 1308, I, XXXII "si aliquis
fuerit electus cultor, appreciator, statutarius, reinventor, consciliarius specialis
aut notarius"; St. 1308, I, LVIII "De clarificandis statutis per statutarios
in quibus esset aliquod dubium". = Dal lat. tardo statutus "statuto",
da statuere "statuire".
Sticare / stichare / sticcare / sticchare, v., cingere con pali o steccati /
steccare. St. 1308, I, CXVI "et ipsa castra facere sticcari". = Dal
gotico stika "bastone" o dal longobardo stek "bastone".
Sticata / sticcata / sticatus / sticcatus / sticcatum, s. m., steccato. St.
1308, IV, LXXIII "Addimus quod quando sticcatum alicuius castri indigent
reffecione universali sticcate quod per omnes habitantes in ipso castro, quodcumque
castrum sit, cogantur et teneantur reficere dictum sticcatum". = Da sticare,
v.
Sticatus, v. Sticata.
Sticcatum, v. Sticata.
Sticcatus, v. Sticata.
Stichare, v. Sticare.
Stipa, s. f., otturamento / chiusura. St. 1308, III, CXXXIIII "Et aque
si que exirent inde possint labi per pedem stipe usque ad lamam". = Dal
v. lat. stipare "accumulare / occupare / riempire".
Stipulacio, s. f., contratto. St. 1308, III, CLXXII "ac si pura et mera
stipulacio et obligacio (
) intervenisset". = Lat. stipulatio di p.
s.
Stoppa, v. Stuppla.
Strada / strata, s. f., strada. St. 1308, III, CLXIII "iuxta stradam mangnam
civitatis dicte". = Dal lat. strata "strada lastricata".
Strata, v. Strada.
Strepitus, s. m., risonanza (di un evento o procedimento). St. 1308, I, XXXVIIII
"Et predicta fiant sumarie, sine libelli oblacione, strepitu iudicii".
Cfr. Battaglia, s. v., n. 11. = Lat. strepitus "rumore".
Studium, s. n. Dare studium quod "darsi da fare affinché".
St. 1308, I, CXV "inmo quilibet ipsorum teneatur (
) dare studium
quod non proponatur nec aliquid reformetur". = Lat. studium "applicazione".
Stuppa, v. Stuppla.
Stuppla / stoppa / stuppa, s. f., stoppia. St. 1308, III, CLXXXIIII "nullus
audeat nec presumat apponere (
) salmas erbarum cuparum nec stupplam que
stent ultra unam diem". = Dal lat. stupula, per stipula "stoppia".
Stupplarius, agg., detto di campo dove si sono lasciate le stoppie. St. 1308,
III, LXII "Idem bannum solvat qui dampnum dederit in terra sauda et stupplaria".
= Da stuppla (v.).
Subastacio / subastatio, s. f., subastazione (pubblico incanto). St. 1308, I,
XXXIV "per arbitrum fiat subastacio". = Nome d'azione dal lat. tardo
subhastare, denominale da subasta, dalla locuzione latina / vendere] sub hasta
"vendere all'asta".
Subastare, v., vendere all'asta. St. 1308, II, VII "et habeant eundem effectum
et vigorem et in subastando, vendendo et in solutum dando". = Anche subhastare,
denominale da subasta, dalla locuzione latina / vendere] sub hasta "vendere
all'asta".
Subastatio, v. Subastacio.
Subscidium, s. n., sussidio. St. 1308, V, LXXVIIII "potestas in quolibet
anno sui regiminis teneatur dare et dari facere fratribus de Monte Sancti Petri
in subscidium eorum tunicarum (
) de bonis comunis Auximi XV libras ravennates
et anconitanas". = Lat. subsidium di p. s.
Subspensio, s. f., interruzione. St. 1308, IV, CXXIIII "Et dicta subspensio
et absolucio potestatis habeat locum in presenti potestate". = Lat. suspensio
di p. s., da suspendere "sospendere".
Substancia, s. f., patrimonio. Ref. 1309-11, 99r "non obstantibus aliquibus
statutis, iuribus, reformationibus et sollepnitatibus et substancia". Cfr.
substantia in Blaise e Maigne. = Lat. substantia di p. s.
Substentacio, s. f., sostegno. St. 1308, III, XIIII "Lingna vero pro substentacione
domus possit in ipsis muris ponere vel inmictere". = Da substentare, v.
Substentare, v., sostenere. Framm. 1308, II, XLIIII "unde ad veritatem
et iusticiam substentandam taliter diximus et ordinamus". = Lat. sustentare,
intensivo di sustinere "sostenere".
Substitucio, s. f., sostituzione. Framm. 1308, II, XXVIII "integris existentibus
substitucionibus". = Lat. substitutio di p. s.
Subterfugium, s. n., sotterfugio. St. 1308, I, LXXXXII "ita quod condempnati
non habeant subterfugium propter maliciam sindici". = Dal v. lat. subterfugere
"sfuggire".
Subtus, prep., sotto. St. 1308, I, LXIII "Quod depositarius comunis debeat
habere staccionem que est subtus palacium". = Lat. subtus "di sotto"
(avv.).
Sucçura, s. f., sozzura. Ref. 1309-11, 92v "nec aliquam aliam sucçuram
facere". = Dall'agg. lat. volgare *sucidus, per il probabile tramite del
provenzale sotz.
Sufficiencia, v. Sufficientia.
Sufficientia / sufficiencia, s. f. Ad sufficientiam "a sufficienza".
St. 1308, III, CXXXIII "Item teneantur beccarii facere carnes ad sufficientiam.
= Lat. sufficientia "sufficienza".
Suffisticatio, s. f., sofisticazione. St. 1308, III, CXXXIII "(Beccarii
et tabernarii) et cum interrogati fuerint suffisticationem aliquam non commictant
in vendendo carnes". = Dal lat. sophisticus "sofistico / capzioso".
Sumarie, avv., sommariamente. St. 1308, I, XXXVIIII "Et predicta fiant
sumarie". = Dal lat. summarium "sommario / compendio".
Sumitas, s. f., sommità / cima. St. 1308, III, XLIII "Et in sumitate
possit qualitercumque cooperire cuppis". = Lat. summitas di p. s.
Superstes, s. m., sorvegliante. St. 1308, V, CLVI "et que fieri facere
sint superstites". Cfr. Blaise, s. v. = Dal lat. superstes "che è
presente".
Suppignorare, v. trasmettere ad altri la funzione di pingnorare, v. St. 1308,
V, LXXXXVII "Et quod potestas et rectores (
) teneantur et debeant
(
) dare auxilium (
) in percipiendo (
) et ipsa pingnora vendi
et suppignorari faciendo". = Composto da sub e pingnorare.
Supplecio, s. f., completamento. St. 1308, IV, LXXV "Quia statuta loquencia
de custodia Montis Fani in pluribus conccionem, supplecionem ac etiam emendacionem
indigeant". = Lat. suppletio di p. s.
Supradictus, agg., suddetto. St. 1308, I, I "alii qui steterint teneantur
(
) ad omnia et singula supradicta". = Dal lat. supra "sopra"
e dictus "detto", da dicere.
Supraprehendere, v., prendere in precedenza. St. 1308, V, CXXVIII "omnes
vie publice et vicinales que occupate et supraprehense sunt ab aliquo vel aliquibus".
= Composto dal lat. supra e prehensare "prendere".
Suprastantes, s. m. pl., sovrastanti (che ricoprono un incarico con mansioni
di controllo o comando). St. 1308, V, CVII "Et ad hoc fieri faciendum sint
suprastantes et capitanei". = Composto da sovra e stare, sul modello del
lat. superstare "stare sopra".
Supter, prep., al di sotto di. St. 1308, IV, CLXXXVII "a domo hospitali
Sancti Iacobi que est supter viam ex parte inferiori usque ad grappum hospitalis
Rossi de Vallis". = Lat. subter di p. s.
Sureum, s. n., sorgo. St. 1308, IV, CXIII "ad declarationem rerum que debent
mensurari ad cuppam et mensuram seu butinellum comunis de quibus recipi debet
duanam, dicimus quod intelligatur de grano, faba, ordeo, annona, sureo, cicere,
cicerchia, lenta, mauco, milio, panico, farina, ossibus olivarum, scotani sive
foliis scotani, sale, nucubus et de calce". = Dal lat. volgare suricum
(granum) "grano di Siria", da Suria, variante di Syria.
Suspendere, v. Susspendere.
Susscipere, v., ricevere. St. 1308, III, CXXVIII "et etiam qui susscipiunt
olivas colligendas ad coptimum". = Lat. suscipere di p. s.
Susscitare, v., suscitare. St. 1308, III, CCCLXIII "gravia scandala et
odia susscitantur". = Lat. suscitare di p. s.
Sussipiens, p. pr., appropriantesi. St. 1308, I, I "et si invenero aliquem
sussipientem de instrumentis". = Lat. suscipiens, da suscipere "prendere
su di sé".
Susspendere / suspendere, v., impiccare. St. 1308, IV, XXXII "Item statuimus
quod nullus homo qui fuerit condepnatus in persona ad suspendendum non susspendatur
infra fractas civitatis Auximi". = Lat. suspendere di p. s.
Suverus, s. m., tipo di sandalo. St. 1308, III, CCCXXXVII "nulla mulier
male fame sive tabernarie consuete audeant vel presumant portare suveros sive
planellos". = Dal lat. suber "sughero".
Syndicare / sindicare, v., controllare / verificare. St. 1308, I, CXXVI "Quod
racionatores sive syndici qui syndicant potestatem et suos officiales sint forenses".
= Da syndicus, v.
Syndicator, s. m., controllore. St. 1308, I, CXLIII "Et si potestas omnia
et singula non observaverit vel fuerit negligens vel remissus puniatur per syndicatores
in XXV libris". = Da syndicare, v.
Syndicatus / sindicatus, s. n. 1. sindacato (verifica degli atti di governo
del podestà allo scadere del mandato). St. 1308, I, I "Faciam iudices
et notarios (
) per X dies proximos post exitum mei regiminis (
)
morari ad sindicatum". 2. ruolo / ufficio del syndicus (v.). St. 1308,
I, LXXXV "durante ipso officio potestarie et syndicatus ipsius". =
Da syndicare, v.
Syndicus / sindicus / simdicus, s. m. 1. S. comunis, sindaco (persona rappresentante
il Comune). St. 1308, I, I "syndicus comunis ad defendendum questiones
civitatis Auximi sit terigena et non forensis". 2. sindaco (controllore
del podestà). St. 1308, I, CXXVI "ad syndicandum potestatem et eorum
officiales (
) habeatur syndicus pro comuni". 3. S. generalis, sindaco
generale. St. 1308, I, I "et ad hec omnia et singula observanda et observari
facienda fiat syndicus generalis". 4. S. dominarum, ufficiale preposto
ai conventi. St. 1308, IV, CLXXXVIIII "cum abbatissa et moniales Sancti
Marcii seu sindicus ipsarum dominarum et dicti monasterii dudum promiserint
et convenerint sindico comunis Auximi facere fieri (
) murum". = Lat.
tardo syndicus "rappresentante di una comunità".
Syricus / siricus, s. m., seta. St. 1308, I, LXXXV "et ibi relinquet unum
palium de syrico valoris C solidorum". = Dal lat. tardo syricus "serico",
dal lat. sericus, dal greco shrikñw, da S°rew "Seri (Cinesi)".
T
Tabbula, v. Tabula.
Tabelio, s. m., notaio. Framm. 1308, II, LIIII "Si tabelio rogatus fuerit
scribere aliquod instrumentum". = Lat. tabellio di p. s.
Tabellionatus, s. m., notariato. St. 1308, III, CCXXXII "et nichilominus
ipso iure sit privatus tabellionatus officio". = Dal lat. tabellio "notaio".
Taberna, s. f., taverna / osteria. St. 1308, I, LV "potestas teneatur facere
scrutari et rimari pro lusoribus açardi per familiam suam continue per
cauponas et tabernas". = Lat. taberna meritoria di p. s.
Tabernare, v., tenere un'osteria. St. 1308, III, CCLI "quicumque de civitate
et burgis voluerit vendere vinum et publice tabernare". = Da taberna, v.
Tabernarius, s. m., albergatore (il femm. è tabernatrix). St. 1308, III,
XXVI "Et si quis albergator vel tabernarius vel tabernatrix contra fecerit".
= Da taberna, v.
Tabula / tabbula, s. f. 1. tavola. St. 1308, V, LXXXVIII "supra sanctissimum
pectus suum habens unam tabbulam argenti". 2. Ludus tabularum (gioco su
di un tavoliere). St. 1308, III, LXVIII "aliquis non possit ludi ad ludum
tabularum in domo alicuius nec alibi nisi in plathea comunis". = Lat. tabula
"tavola".
Tabulacius, s. m., tavolaccio (specie di scudo). St. 1308, III, XXV "pro
tabulacio vel bracçarola aut gantum ferri solvat XL solidos". =
Forse dal francese antico tavelas e provenzale talabatz, dal lat. *talapaceum
di probabile origine celtica.
Tabulerium, s. n., tavoliere da gioco. St. 1308, III, LXX "Addimus quod
quicumque portaverit tabulerium vel aliquod artificium ubi luditur ad dictum
ludum". = Dal lat. tabula "tavola".
Tabulum, s. n., tavolo. St. 1308, III, CXVIII "a pilastris palacii comunis
usque ad tribunas ecclesie et cantones palacii versus scalas iuxta tabulum".
= Dal lat. tabula "tavola".
Tambullarius, v. Tamburellus.
Tambullerius, v. Tamburellus.
Tamburellus / tambullerius / tambullarius, s. m. 1. suonatore di tamburo. St.
1308, III, CCCXLV "propter tubatores et tamburellos qui vadunt pro areis
ad timpanandum et tubandum causa lucrifaciendi". 2. tamburello (strumento).
St. 1308, IV, XLVIIII "Quia Laurencius tambullarius de burgo Sancti Laurencii
servivit et servire intendit comuni Auximi cum tamburello et flauto et persona
senper cum erit necesse". = Da tamburo, dall'arabo tanbur di origine persiana.
Tamquam, v. Tanquam.
Tanquam / tamquam, avv., come se. Framm. 1308, I, LXXXVII "tanquam esset
suum factum proprium". = Lat. tamquam di p. s.
Tarçea, s. f., scudo. St. 1308, IV, LVI "Addimus quod ille qui tenet
privilegia, acta et instrumenta comuni teneatur ire ad castrum Montis Fani una
cum notario potestatis ad scribendum omnes res que sunt in dicto castro et rocca,
scilicet balistas, tarçeas, cappellos et quaderellos et alias res comunis".
Sella: tarza. = Variante di targia e targa "scudo", dal provenzale
targa "scudo" di origine germanica; cfr. francese antico targe.
Tasillus, v. Taxillus.
Taxillus / tasillus, s. m., dado. St. 1308, I, IV "nullus iudex (
)
ad aliquem ludum tasillorum, calculorum, tabularum vel alium ludum ludat diebus
iuridicis". = Lat. taxillus "dado", diminutivo di talus "dado".
Teddium, s. n., noia / disturbo. St. 1308, III, CCCXXXVIIII "Ut ceteri
officiales (
) possint eorum officium libere, sine teddio alicuius prevaricantis
commissa sibi officium exercere". = Lat. taedium di p. s.
Tellum, s. n., arma offensiva (freccia, giavellotto, spada). St. 1308, III,
CCCXXXVI "Statuimus quod nullus bubulcus seu custos bestiarum audeat vel
presumat portare aliquam lanceam, tellum, spatam, spuntonem, cultellum acutum,
arcum cum sagiptis, balistam cum quaderellis, mannariam francescam, runconem
nec aliqua alia arma ad offendendum, preter stobolarium". = Lat. telum
di p. s.
Tenere, v., possedere (un terreno). St. 1308, V, LIII "Et comune teneatur
dare medietatem laterum et omnes magistros, et pro alia medietate per homines
qui tenent iuxta ipsam ex utraque latere". = Dal lat. tenere "tenere
/ possedere".
Tenpestive, avv., a suo tempo. St. 1308, III, CLI "Et potestas teneatur
facere sonari titunabulum comunis omni mane tenpestive". = Lat. tempestive
di p. s.
Tenporalis, agg., laico. St. 1308, III, X "quicumque dixerit vel asseruerit
disponsasse aliquam mulierem vel in curia spirituali vel tenporali querelam
exposuerit de hiis". = Lat. temporalis "temporaneo".
Tenuta, s. f., tenuta (possesso di un bene) / il bene stesso. St. 1308, II,
indice "Et debitore requisito duabus vicibus infra duos dies teneatur iudex
et arbiter dare tenutam actori". = Dal v. lat. tenere.
Tercerium, v. Terçerium.
Terçerium / tercerium, s. n., terziere. St. 1308, intr. "de terçerio
Episcopatus". = Da terço (terzo), sul modello di quartiere, sestiere.
Tercius / tertius, agg., terzo. St. 1308, I, IV "Potestas possit percipere
salarium a syndico comunis hoc modo, scilicet terciam partem infra primos duos
menses principii sui regiminis". = Lat. tertius di p. s.
Terenum, s. n., terreno. St. 1308, III, CCLVII "quilibet habens aliquem
mansum vele terenum". = Lat. terrenum di p. s.
Terigena / terrigena, s. m., originario / indigeno. St. 1308, I, I "syndicus
comunis (
) sit terigena et non forensis". = Lat. terrigena "nato
dalla terra".
Teritorium, s. n., territorio. St. 1308, III, CCCXXXII "nullum castrum
seu villa audeat vel presumat in teritorio ville et castri receptare et pati
morari in suo teritorio aliquem exbanditum". = Lat. territorium di p. s.
Terra, s. f., paese / comune. St. 1308, I, LXXIII "et lictere que mittentur
per comune extra terram non sigillentur". = Dal lat. terra "regione
/ contrada".
Terrigena, v. Terigena.
Tersanna, v. Trasanna.
Tertius, v. Tercius.
Timpanare, v., suonare il timpano (tamburo). St. 1308, III, CCCXLV "propter
tubatores et tamburellos qui vadunt pro areis ad timpanandum et tubandum causa
lucrifaciendi". = Dal lat. tympanum "timpano", dal greco tæmpanon.
Titunabulum, s. n., campanello. St. 1308, III, CLI "nullus laborator accipiens
precium ad laborandum stet in foro sive platea comunis (
) postquam pulsabitur
titunabulum comunis de mane". = Lat. tintinnabulum di p. s.
Tobalea, s. f., tovaglia. St. 1308, III, CXLVIII "cum donis et enseniis,
scilicet tobaleis, pannis lini, canestris et galletis". = Dal francese
tovaille, dal francone *thwahlja.
Tomenta, s. f., stoppa. St. 1308, IV, CXLV "Item pro qualibet salma stoppe
et tomente". = Dal lat. tomentum "cimatura".
Torrecta / turecta, s. f., torretta. St. 1308, IV, CLXXII "et illa torrecta
bene encravetur". = Diminutivo del lat. turris "torre".
Tortorella, s. f., macchina bellica. St. 1308, III, XLI "Et si quis tortorellas
vel manganos in sua turri vel domo posuerit". In Du Cange anche tortirella.
= Du Cange ipotizza dal v. lat. torquere "torcere / scagliare"; forse
meglio dal v. tortire, dal v. francese antico tortir "torcere", denominale
da tort.
Tramquillus, agg., tranquillo. St. 1308, V, Pacta XIIII "suspicaretur quod
bonus, tramquillus et pacificus status de civitate Rachanati turbaretur".
= Lat. tranquillus di p. s.
Tranquilitas, s. f., tranquillità. St. 1308, V, Pacta XII "Quippe
omni civitati desiderabilis debet esse tranquilitas in qua populi proficiunt".
= Lat. tranquillitas di p. s.
Transanna, v. Trasanna.
Transmictere, v. Trasmittere
Transmittere, v. Trasmittere.
Trasmittere / transmittere / transmictere, v., mandare / trasmettere. St. 1308,
V, Pacta XIII "et eorum dicta in publicam formam trasmittere". = Lat.
transmittere di p. s.
Trapetum, s. n., mola olearia. St. 1308, III, CCXXVIII "et friscula sive
trapeta facere pro suis olivis propris macenandis". = v. trappetus.
Trappetarius, s. m., trappettaro (chi lavora in un frantoio). St. 1308, III,
CCXXVIII "De friscolariis et trappetariis". = Da trappetus, v.
Trappetus, s. m., trappeto (frantoio). St. 1308, III, CCXXVIII "omnes qui
habent friscolos et trappetos libere faciant et exerceant ipsum officium sine
dacio aliquo". = Lat. trapetum, dal greco trapht®w "torchio",
dal tema di trap¡v "pigiare l'uva".
Trappus, s. m., rattrappito. St. 1308, III, CCCLVI "Statuimus quod nullus
(
) debeat hospitari et receptare in domo propria (
) aliquam meretricem,
lenonem, publicum latronem, cecos, trappos". Cfr. Battaglia, s. trappo2
e Blaise, s. trapus. = P. ps. di trappare "contrarsi", forma aferetica
di attrappare.
Trasanna / trassana / transanna / tersanna, s. f., loggia / locale aperto. St.
1308, I, LXXVIIII "Et nulla panifacula (
) audeat vel presumat stare
in platea ad vendendum panem, nisi sub loia vel trasanna eis data". Transenda
in Du Cange; trasanda in S. = Da connettere al lat. transire "entrare".
Trasinare, v., trascinare. St. 1308, III, CCCXLVIIII "Statuimus quod nulla
famula sive pactualis aliena audeat vel presumat trasinare pannos". Cfr.
Blaise s. trascino (trasino). = Lat. volgare *traxinare, da traxi, perfetto
di trahere, oppure da un lat. volgare *traginare, da tragere, forma parallela
di trahere.
Trassana, v. Trasanna.
Trasversus, p. ps. e agg., traverso. St. 1308, V, C "et aqua senper curat
per vias ex trasverso existentes in strata mangna". = Lat. transversus
di p. s.
Travachia, s. f., tenda / baracca. St. 1308, IV, LXXXVI "nemo audeat vel
presumat ponere bancam nec travachiam a domo filiorum domini Corradi domini
Florencii usque ad ecclesiam Sancti Michaelis". Sella: travaca. Du Cange:
travacha. = Dal diminutivo lat. trabecula di trabs "trave".
Traversa, s. f., via traversa. St. 1308, V, XXII "Et nichilominus ad reinveniendam
dictam viam sive traversam sit capitaneus Mellus Stefani Taddei". = Dall'espressione
lat. transversa via di p. s.
Traves, s. f. pl., travi. St. 1308, III, LXXXXII " Idem dicimus in civitate
et burgis observari de colupnis et aliis travibus vel alio quocumque lingno".
= Lat. trabes di p. s.
Trecenti, s. m., i Trecento (cittadini che aiutano a tenere l'ordine). St. 1308,
I, LXII "illi IIIc sint obligati capitaneis eorum". v. Capitaneus.
= Lat. trecenti "trecento".
Trecessima, tredicesimo anniversario. St. 1308, III, CXXXI "Idem quod pro
septima, trecessima seu annuali facienda pro defuncto nullus possit seu debeat
aliquos convitare". = Dall'agg. lat. terdecimus "tredicesimo".
Tribium / trivium, s. n., trivio. St. 1308, V, CXLIIII "videlicet a fonte
Aqueviule usque ad tribium per quem incipitur ire versus Castagnetum".
= Lat. trivium di p. s.
Tricticum / triticum, s. n., tritico (frumento). St. 1308, I, LXII "ut
ille seminator çiçaniae in locis in quibus est bonum tricticum
seminatum". = Lat. triticum da terere "tritare".
Tripanarius, s. m., suonatore di strumento musicale (forse timpanarius). St.
1308, III, CCCXLV "nullus tubator comunis Auximi seu tripanarius seu quivis
alius cum aliquo instrumento". = ?
Triplicacio, s. f., triplicazione. St. 1308, III, CCCXVIII "salvis senper
aliis statutis loquentibus de duplicatione et triplicacione penarum". =
Lat. triplicatio di p. s.
Triticum, v. Tricticum.
Tritulare / triturare, v., trebbiare. St. 1308, III, CXXV "et omnes qui
contra venerint tritulari frumentum tempore recollectionis menssium". =
Lat. triturare "trebbiare".
Tritulator, s. m., trebbiatore. St. 1308, III, CXXV "Bactitores sive tritulatores
habeant pro sua parte sive cavallatico de undecim mensuris unam solummodo et
non plus". = Lat. triturator di p. s., da triturare "trebbiare".
Triturare, v. Tritulare.
Trivium, v. Tribium.
Trocchium, v. Troccum.
Trocchum, v. Troccum.
Troccum / trocchum / trochum / trochium / trocchium, s. n., truogo / cassetta
/ forziere. St. 1308, I, XII "Capita solidorum recipi non faciam penes
me, sed iuste accepta faciam mitti in troccum comunis". = Dal longobardo
trog.
Trochium, v. Troccum.
Trochum, v. Troccum.
Truncus, agg., stabilito. St. 1308, IV, CLXXXIII "sed senper dictum statutum
debeat observari et sit truncum, precisum et immutabile". Cfr. trunchus
in Maigne. = ?
Tubator, s. m., trombettiere. St. 1308, I, LXXXVI "et debeat solvere primo
salarium (
) tubatoribus qui erunt pro tempore". = Da tubare, v.
Tubare, v., suonare la tromba. St. 1308, I, XXXV "dicti banitores promictant
stare et servire comuni Auximi in baniendo, tubando cum tuba et çaramella".
= Dal lat. tuba "tromba".
Tuicio, s. f., difesa. St. 1308, IV, CLXXVIIII "Statuimus et ordinamus
quod in castro Sancti Angeli fiat quedam cisterna pro tuicione dicti castri".
= Lat. tuitio di p. s.
Tunc, avv. Ex tunc "da allora". St. 1308, V, Pacta VI "et ex
nunc prout ex tunc pro pactis et conventionibus et statutis per ipsa comunia
habeantur et perpetuo conserventur illesa". = Lat. tunc "allora".
Tunica, s. f., tonaca. St. 1308, IV, CLV "omnes habitatores Montis filiorum
Optrani (
) teneantur dare et solvere fratribus Minoribus (
) sex
denarios pro quolibet fumante in subsidium tunicarum dictorum fratrum".
= Dal lat. tunica "tunica".
Turecta, v. Torrecta.
Turpitudo, s. f., immondizia. St. 1308, I, CXIIII "Quod iudei non prohiciant
aquam vel turpitudines in strada". = Lat. turpitudo "bruttezza".
U
Ulcio, s. f., castigo. St. 1308, III, LXXVI "ne malefactores propter subterfugia
et cavillationes possint debitam fugere ulcionem". = Lat. ultio di p. s.
Ullulare, v. ululare. St. 1308, III, CXXX "nec manus percutiat nec ullulet
nec exclamet". = Lat. ululare di p. s.
Undecimum, s. n., undicesima parte. St. 1308, III, C " Molendinarii, si
acceperint plus quam undecimum, et bonam farinam non fecerint". = Lat.
undecimus "undicesimo".
Unus, agg., uno (usato come articolo indeterminativo). St. 1308, III, CXLVIII
"salvo quando fient providalie possit donari dicto sponso una borsia sola".
= Lat. unus (numerale / indefinito).
Usufructare, v., usufruttare. St. 1308, IV, CXI "liceat ei possessionem
sua auctoritate apprehendere et eadem tenere, fructare et usufructare".
= Dal lat. usufructum "usufrutto", composto da usus "uso"
e fructus "reddito".
V
Vadum, s. n., passaggio / cancello. St. 1308, V, VII "ita quod tota civitas
tam a ianuis quam ab aliis portarellis et vadis sit hostiis clausa". Sella:
vaonum / vadum. = Dal lat. vadum "guado".
Valencia, v. Valentia.
Valentia / valencia, s. f., valore. St. 1308, I, XXXIII "et nullus elligatur
vel esse possit nuntius comunis qui habeat boves vel valentia L librarum".
= Dal lat. valentia "forza, capacità".
Vallatum / vallatus, s. n., fossato. St. 1308, III, CII "Item nec possint
dicti capitanei vallata siccare vel siccari facere". = Dal v. lat. vallare
"cingere".
Vallatura, s. f., fossato. St. 1308, V, CX "et nichilominus dictum pontem
facere teneamtur supra vallatura dicti molendini et in ipsa via". = Da
vallatum, v.
Vallatus, v. Vallatum.
Vallere, v., avere valore. St. 1308, III, CLIII "sint firma et perpetuo
vallitura". = Lat. valere di p. s.
Varcus, s. m., varco / passaggio. St. 1308, III, CLXVIII "si aliquis varcum
fecerit in clausuram alicuius, fossatum sive limitem splanando". = Dal
lat. varicus "che allarga le gambe".
Vecturalis, s. m., vetturale (chi trasporta merci o persone su animali o carri).
St. 1308, V, LVI "Et predicta fiant (
) per homines de Ponticella
castri Montis Galli et vecturales et per homines habentes possessiones per eandem
viam". = Rifacimento del lat. tardo vecturarius, da vectura "trasporto",
dal v. vehere "trasportare".
Vegeticulus, s. m., botticella. St. 1308, I, CX "quod nullus qui tenetur
habitare in castro Montis Fani debeat in villa Montis Çarii nec alibi
habere aliquas masaricias (
) neque vegeticulum vini". = Diminutivo
di veggia "botte", dal lat. veia "carro da trasporto" (di
origine osca), connesso con vehere "trasportare".
Velle, s. n., volere, volontà. St. 1308, I, XXXII "et elector debeat
alium, loco illius, eligere ad suum velle". = Lat. velle, infinito di volo
"volere".
Velud, avv., come. Framm. 1308, II, XLIII "et instrumenta que scripserit
firma habeantur velud si a notario, qui rogatus fuerit, scripta essent".
= Lat. velut di p. s.
Vendicio / venditio, s. f., vendita. St. 1308, I, XXXIV "per arbitrum fiat
(
) vendicio et prolacio tenutarum et sententiarum". = Lat. venditio
di p. s.
Venditio, v. Vendicio.
Venerella / vennerella, s. f., fruttivendola ambulante. St. 1308, III, LXXVIII
"Item si aliqua venerella (
) vendiderit vel ad vendendum tenuerit
aliquos fructus"; St. 1308, III, CCXLVII "et colligere pro ipsa mundatione
fori a qualibet panifacula, casiarola, salenaria, venerella pomorum, et ab omnibus
venerellis folearum unum denarium". = Dal v. venne, forma locale (viva
nel dialetto osimano), "vendere".
Vennerella, v. Venerella.
Ventina, v. Vintina.
Ventosa, s. f., ventosa. St. 1308, III, CLXXXXIII "De illis qui prohiciunt
ventosas". = Dall'agg. lat. ventosus "pieno di vento", da ventus,
sottinteso cucurbita.
Versatorium, s. n., acquaio / scarico. St. 1308, I, CXIII "Quod nullus
habeat versatorium vel cloacam in andronibus comunibus". = Dal lat. versare
"voltare".
Vesilliferus, s. m., vessillifero. Ref. 1309-11, 92v "vel priores et capitaneos
et vesilliferos". = Lat. vexillifer di p. s.
Vesillum, s. n., vessillo. St. 1308, I, I "et restituam omnia instrumenta,
privilegia et vesilla pertinencia ad dictum comune". = Lat. vexillum "insegna,
vessillo, stendardo".
Vesscovalis, agg., vescovile. St. 1308, V, LXXV "fontana vesscovalis actetur
et muretur per omnes homines ipsius contrate dicte fontane". Anche episcopalis,
v. = Dal lat. tardo episcopalis, rifatto su vescovo.
Vexacio, s. f., sofferenza / malessere. St. 1308, I, CXXVII "quicumque
dederit pecuniam potestati seu officiali ipsius casusa redimendi suam vexacionem".
= Lat. vexatio di p. s.
Vicaria, s. f., vicaria. St. 1308, III, CCXLVI "nullus de civitate Auximi
et districtu audeat vel presumat recipere (
) aliquod officium potestarie,
vicarie, iudicatus, notarie ac procurarie". = Dal lat. vicarius "sostituto
/ vicario".
Vice, s. f., volta / circostanza / caso. Pro qualibet vice "in qualsiasi
caso / ogni volta". St. 1308, I, X "Et predictus notarius teneatur
facere predicta, vinculo sui iuramenti, et banno C solidorum pro qualibet vice".
= Lat. vicis "vicenda, caso".
Vicenna, s. f., turno. St. 1308, III, C "Molendinarii, si (
) vicennam
seu vicem alicuius abstulerit". = Forse da vice, v.
Vicessimus, agg., ventesimo. Ref. 1309-11, 97r "secundum formam statuti
dicti comuni vicessimi octavi primi libri". = Lat. vicesimus di p. s.
Viciosus, agg., difettoso / guasto. St. 1308, III, CXXXIII "Beccarii et
tabernarii (
) iurare debeant potestati ut non vendant (
) carnes
infirmas pro sanis nec viciosas vel corruptas aliquo vicio". = Lat. vitiosus
di p. s.
Vicium, s. n., difetto. St. 1308, III, C "nisi hoc acciderit vicio molendini
vel ipsius impedimento". = Lat. vitium di p. s.
Victualia / vitualia / vittualia, s. f. sing. e n. pl., viveri. St. 1308, IV,
LXXII "quilibet capitaneus in principio cum vadit ad custodiam dicti castri
habeat tantam victualiam sive pecuniam quod sufficiat sibi". = Lat. victualia
(n. pl.) di p. s.
Victura, s. f., carrozza / veicolo a trazione animale. St. 1308, I, III "preter
equos qui consueti sunt dari ad victuram". = Dal lat. vectura "trasporto".
Victuralis, s. m., vetturino. St. 1308, IV, LXX "credatur sacramento dominorum
dictarum rerum vel victuralium qui dictas res deferunt". = Da victura,
v.
Vilipendere, v., offendere / diffamare. St. 1308, V, Pacta XIII "vel vilipendendo
seu maledicendo seu blasfemando dictam pacem et ordinamenta". = Composto
dal lat. vilis "di poco valore" e pendere "giudicare".
Villa, s. f., borgo / villaggio rurale. St. 1308, I, I "et iura eorum et
etiam villarum". = Dal lat. villa, "possesso rustico", diminutivo
di vicus "borgo, villaggio".
Vincus, s. m., vinco (varie specie di salici da vimini). St. 1308, III, LXII
"Si bos, equus vel equa alicuius dampnum dederit in predictis locis, scilicet
vinea, caneto, mollia vincorum et salcium, et terris giffatis, ortis et prediis
bladatis". = Dal lat. vinculum "vincolo", da cui si è
avuto prima vinchio e, dal suo plurale vinchi, vinco.
Vintina / ventina, s. f., ventina (insieme di venti cittadini). St. 1308, IV,
CLVIIII "Item quod mangne artes et trecenti dividantur per XXas et quelibet
XXa habeat unum bonum hominem pro capitaneo et capovintinario". = Dal tardo
lat. vinti, per il classico viginti "venti".
Vintus, p. ps. e agg., stipulato. St. 1308, V, Pacta XIII "pax et pactiones
et pacta facta et facte, vinta et vinte inter civitates predictas". = Lat.
vinctus, p. ps. di vincire "stringere".
Violencia, s. f., violenza. St. 1308, I, CXXXVIII "homines (
) recipiunt
ab ipsis prelatis seu dominis et rectoribus ipsarum ecclesiarum iniusticias
et violencias et oppressuras contra Deum et iusticiam".= Lat. violentia
di p. s.
Virgipta, s. f., verghetta (gioco). St. 1308, III, LXVIII "nullus debeat
ludere (
) ludo codarorii nec ad virgiptas nec ad ludum çonorum,
in quo currant denarii". = Dal lat. virga "verga".
Virgula, s. f., riga / misura . St. 1308, I, LI "omnes notarii (
)
debeant habere (
) unum denarium de quibuslibet tribus virgulis continentibus
per unumquemque LX licteras sine titulis". Cfr. Maigne, s. v.= Lat. virgula
"bacchetta / riga", diminutivo di virga.
Viridis, agg. sost., grano verde. St. 1308, III, LVI "vel de agro metet
viridem vel siccatum". = Lat. viridis "verde".
Vitreum, s. n., vetro. St. 1308, IV, CXLV "omnes et singule persone volentes
ire vel reddere (
) cum aliquibus salmis syrici, çuccari, çafrani
(
), item cum salmis lini, canavaçorum et de acça, lane et
funarum, ferri, cumini, amindolarum, vitrei laborati, solvant duanam".
= Dall'agg. lat. vitreus "di vetro".
Vittualia, v. Victualia.
Vitualia, v. Victualia.
Vocacio, s. f., chiamata. St. 1308, I, LXXXV "Addimus quod eo mense et
die quo fit vocacio electorum potestatis per priores et capitaneos III".
= Lat. vocatio "invito", da vocare "chiamare".
Volta, s. f. 1. scantinato. St. 1308, I, LXXVIII "ita quod putredo non
cadat vel aqua sub voltis palacii". 2. condotto sotterraneo. St. 1308,
V, XXX "quicumque vult mittere plenariam per viam faciat voltam subter
terram et per ipsam voltam mictat plenaria, ita quod via non impediatur".
= Dal lat. volgare *volvita "volta", da voltare, v.
Voltare, v., arcuare / costruire una porta. St. 1308, I, XLIII "in qualibet
porta murata et voltata". = Dal lat. volgare *volvitare "voltare",
per il classico volutare, da volvere.
Volumptas, v. Volumtas.
Volumtas / voluntas / volumptas, s. f., volontà. St. 1308, V, CVI "et
exspense necessarie ad dictum opus difiniantur et distribuantur per homines
supradictos, ad volumtatem predictorum capitaneorum et notarii domini potestatis
ad viarum officium deputati". = Lat. voluntas di p. s.
Voluntas, v. Volumtas.
Vulgariçatus, agg., volgarizzato (reso pubblico). St. 1308, IV, CLVIIII
"dominus potestas (
) proponit et proponi faciat quid placet dictis
consciliariis providere (
) super ordinamentis supradictis lectis et vulgariçatis
in dicto conscilio". = Dal v. lat. vulgare "rendere pubblico",
da vulgus "popolo".
Y
Ydoneus, agg., idoneo. St. 1308, I, XXXI "Teneatur potestas recipere ydoneam
securitatem ab omnibus officialibus comunis". = Lat. idoneus di p. s.
Yemalis, agg., invernale. Framm. 1308, II, LXXI "et quod nullus possit
requiri tempore yemali, scilicet a mense septembris usque ad Pascha resurrectionis
Domini". = Lat. hiemalis di p. s.
Ylaris, agg., ilare. St. 1308, V, Pacta IIII "ad hoc ut incola terre forensem
talem honore previo et ylari facie valeat intueri". = Lat. hilaris di p.
s.
Ymmago, s. f., immagine. St. 1308, V, LXXXVIII "supra sanctissimum pectus
suum habens unam tabbulam argenti in qua erat sculta ymmago episcopalis et virga
pastoralis". = Lat. imago di p. s.
Ypotheca, s. f., ipoteca. Framm. 1308, II, XXVI "Si aliqua mulier (
)
renunciaverit iuri ypothecarum in contractibus mariti". = Lat. hypotheca
di p. s., dal greco êpoy®kh "atto di mettere sotto / impegnare".
Yrcus, s. m., caprone. St. 1308, III, CCLXXX "Item quod nullus audeat vel
presumat pasculare vel pasculari facere de nocte aliquas pecudes, capras, muntones,
castronos, yrcos sive agnos". = Lat. hircus di p. s.
Ysula, s. f., "isola", cioè territorio tra due corsi d'acqua
o gruppo di case. Cfr. Dizionario di toponomastica, UTET, Torino, 1990, s. v.
St. 1308, V, LXXXXIII "Statuimus et ordinamus quod detur una via ex parte
inferiori versus Sanctm Blaxium per terram et de terra Iohannis Iohannis de
ysula et de terra Viviani Benvenuti". = Dal lat. insula "isolato".
Ç
Çafranum, s. n., zafferano. St. 1308, IV, CXLV "omnes et singule
persone volentes ire vel reddere (
) cum aliquibus salmis syrici, çuccari,
çafrani". = Dall'arabo za'faran, con allusione al colore giallo.
Çalfarda, s. f., berretto / copricapo. St. 1308, I, XXXIII "Nuncius
comunis habeat infulas sive çalfardas rubeas". Cialfarda in Du Cange,
s. v. "Cialfardas seu birettos". Zalfarda in Sella, s. v. "specie
di copricapo: 'caputeum, zalfardam', Montalboddo, p. 180, a. 1366". = Forse
da *salfevardare, dalla voce antica dialettale salvevardare, variante di salvaguardare
(cfr. la forma antica "salfo" di "salvo", influenzata dall'antico
francese salf, odierno sauf).
Çappus, s. m., maiale. St. 1308, III, CXXXVI "et ipsi (beccarii)
comuni solvere teneantur (
) I denarium pro angno et çappo".
= ?
Çaramella, s. f., ciaramella. St. 1308, I, XXXV "dicti banitores
promictant stare et servire comuni Auximi in baniendo, tubando cum tuba et çaramella".
= Dal francese chalemelle, dal lat. calamellus, diminutivo di calamus "canna".
Çelantes, s. pl., zelanti. St. 1308, V, Provisiones et ordinamenta "Pariter
enim çelantes ne banniti civitatis (
) inter dicta comunia çiçaniam
seu scandalum valeat seminare, providemus". = Dal tardo lat. zelus, dal
greco z°low "invidia / fervore", di origine indoeuropea.
Çicçania, v. Çiçania.
Çiçania / çicçania, s. f., zizzania (in senso figurato).
St. 1308, I, LXII "ut ille seminator çiçaniae in locis in
quibus est bonum tricticum seminatum". = Lat. zizania di p. s.
Çona, s. f., cintura / fascia. St. 1308, III, CCCXLVIIII "nulla
famula (
) non portet corrigiam sive çonam cum sirico vel de sirico
factam". = Lat. zona di p. s.
Çonus, s. m., birillo. St. 1308, III, LXVIII "nullus debeat ludere
(
) ludo codarorii nec ad virgiptas nec ad ludum çonorum, in quo
currant denarii". = ?.
Çuccarum, s. n., zucchero. St. 1308, IV, CXLV "omnes et singule
persone volentes ire vel reddere (
) cum aliquibus salmis syrici, çuccari,
çafrani". = Dall'arabo sukkar, derivato da una voce indoeuropea
(cfr. sanscrito sarkara "zucchero di canna").
Çuncus / çunquus, s. m., cionco (storpio). St. 1308, III, CCCLVI
"Quod nullus debeat hospitare in domo sua çuncos, cecos, actractos,
galliofos et meretrices". = Forse dal lat. truncus "mutilato".
Çunquus, v. Çuncus.
Termini dei quali il significato si presenta incerto
Actentellus, s. m., forse variante di iacentellus (v.). Ref. 1309-11, 98v "Item
dicimus quod nullus mollarius et nullus actentellus et nulla panicocula nec
uxor alicuius mollarii et iacentelli presumat vendere nec vendi facere farinam
in civitatem Auximi". = ?
Arcessorium, s. n., ?. St. 1308, V, XII "De pontibus faciendis in arcessoriis".
= Variante del lat. tardo accessorium?. Dal v. lat. arcessere "far venire"?
Aresignatio, s. f., restituzione / consegna? St. 1308, III, CCLXV "De aresignatione
bancarum privilegiorum et aliarum rerum facienda a potestate depositario comunis".
= ?
Attrecene (Attreceno in St. 1342, III, CCLIII). ? St. 1308, III, CIII "Et
si oriretur questio inter aliqua molendina, aufferatur de illo molendino de
quo domini non obedierint attrecene". = ?
Blubinus, s. m., parte della statera, v., forse il plumbinus (v. Sella sub statera).
St. 1308, III, LI "Si quis percuserit aliquem nostrum civem cum cultello,
ense, falçone, maneria, securi, statera seu cum blubino statere, dardo
vel lancea". = ?
Boccaleo, s. m., ?. St. 1308, V, CXXX "Statuimus et ordinamus quod fons
Fellonice actetur de conductu, volta et boccaleonibus". = Composto da bucca
"bocca" e leo "leone" ?
Bovaccinum, s. n.?, tipo di uva? . St. 1308, III, CCXLVII "Item quod nullus
deferat in foro ante vindemias uvas ad vendendum preter crobese et bovaccinum".
= Forse da bova "cella vinaria" (cfr. Maigne e Blaise, s. v.).
Bulientus, agg., bollente?. Bullienta / bollienta in St. 1342, III, CCLXXXXVII.
St. 1308, III, CCXXVIII "et (friscolarii et trappetarii) habeant tam mangnam
pilam que retineant omnia bulienta bona et ydonea". = Dal v. lat. bullire
"bollire" ?
Cavallio, s. m., cavalletto? St. 1308, III, CXXVIII "non audeant neque
debeant sibi accipere et deportare ramos sive frascas olivarum, cannas et vites
de vineis et uvas sive cavalliones uvarum de ipsis vineis". = Dal lat.
caballus "cavallo da lavoro".
Cervicale, s. n., testata? (in un mulino). St. 1308, IV, LXXXXIII "Statuimus
et ordinamus quod embeccatoria molendini filiorum Reynaldi sint ampla et larga
VII sommissis et sit amplum cervicale ita quod resspondeat enbecatorie, ad hoc
ut molendina cursus interioris habeant copiam habundantem". = Dal lat.
cervical "cuscino da testa", da cervix "nuca".
Cinegum, s. ? St. 1308, IV, CLXXVIIII "Et quod homines dicti castri teneantur
et debeant dare manuales necessarios ad dictam cisternam faciendam, et nichilominus
deferre et portare cinegum necessarium pro dicta cisterna manutenenda".
= ?
Conrogare, v., ?. St. 1308, V, CLVI "Et non minus predicti superstites
possint et debeant actari et conrogari facere ubicumque necesse fuerit".
= ?
Crobese, s. n.?, tipo di uva? St. 1308, III, CCXLVII "Item quod nullus
deferat in foro ante vindemias uvas ad vendendum preter crobese et bovaccinum".
= ?
Epracio, s. f., effrazione?. St. 1308, IV, CXXXIII "si comune acceperit
alicui nostro civi aliquam terram epracione seu sine epracione per vim".
= ? Da effractus, p. ps. del v. lat. effringere "spezzare".
Ferriis, o femis o foemis. St. 1308, III, CLXXII "ferriis aliquibus non
obstantibus". = ?
Ficta, s. f., unità di misura?. St. 1308, V, LXXXXVII "Dicimus et
ordinamus quod via (
) cavetur et affossatetur undique cupa per tres fictas".
= ?
Gallet?, s. ?, ?. St. 1308, III, CXLVIII "cum donis et enseniis, scilicet
tobaleis, pannis lini, canestris et galletis". = ?
Iacentellus, s. m., actentellus? farinello? . St. 1308, III, CC "et molendinarius
non habeat iacentellum". = Potrebbe derivare da jacius "disco inferiore
delle due pietre da macina"; cfr. Rossi, s. v.; Nigra, sub jaceum; Jesi,
IV, XXXII. = Dal v. lat. iacere "giacere, essere situato".
Legarior, s. m., legale?. St. 1308, III, CXLIII "teneatur depositarius
vocare duos beccarios cum aliis duobus hominibus et legarioribus de terra".
= Da legalis?
Maucum, s. ?. St. 1308, IV, CXIII "ad declarationem rerum que debent mensurari
ad cuppam et mensuram seu butinellum comunis de quibus recipi debet duanam,
dicimus quod intelligatur de grano, faba, ordeo, annona, sureo, cicere, cicerchia,
lenta, mauco, milio, panico, farina, ossibus olivarum, scotani sive foliis scotani,
sale, nucubus et de calce". = ?
Mundinem?, s. ?, immondizia?. St. 1308, III, CCXLVII "et totum lutamen,
immundicias et mundinem faciat conduci usque ad lamam". = Cfr. mundacio.
Noticus, s. m., venditore di carni?. St. 1308, III, CXLI "ordinamus quod
nullus beccarius sive noticus seu venditor interiorum audeat (
) interiora
porcorum (
) tenere. = ?
Osses, v. Ossides.
Ossides / osses, s. pl., ?. St. 1308, IV, XLII "Ordinamus quod ossides
vel osses de cetero non detur aliqua occasione, nec potestas vel rector aliquam
dari faciant proficto comunis". = ?
Particulare / particularius, s. n., specie di catasto? St. 1308, IV, CVIIII
"Et notarius qui tenet particularia comunis possit et debeat ponere et
scribere dictas possessiones in particulari comunis Auximi secundum extimationem
quam predicti facerent". = Dall'agg. lat. particularis "particolare",
da particula, diminutivo di pars "parte".
Promocio, s. f., ?. St. 1308, III, CCII "et quod potestas et iudex et notarius
vel quivis alius officialis ipsius ipsam accusacionem, denunciationem seu promocionem".
= Dal v. lat. promovere "avanzare / esplicare".
Promotor, s. m., promotore?. St. 1308, III, CCII "vel promotor existere
ad inquisicionem faciendam de aliquo adulterio potestati". = Dal p. ps.
lat. promotus di promovere, col suffisso dei nomi di agente.
Radiculus, s., ?. St. 1308, III, V "puniatur qui vel que aliquem vel aliquam
veneno, radiculo vel pocionibus (
) necaverit". = ?
Ramus, s. m., misura?. St. 1308, III, CCXLVII "Item quod comune habeat
quartum et medium quartum de ramo". = Lat. ramus "ramo".
Retroinventus, agg. sostantivato, ?. St. 1308, III, XXII "nec retroinventis
utantur". = ?
Stobolarium (o stobolanum?), s. n., tipo di arma? St. 1308, III, CCCXXXVI "Statuimus
quod nullus bubulcus seu custos bestiarum audeat vel presumat portare aliquam
lanceam, telum, spatam, spuntonem, cultellum acutum, arcum cum sagiptis, balistam
cum quaderellis, mannariam francescam, runconem nec aliqua alia arma ad offendendum,
preter stobolarium". = ?
Subtentus, agg., ?. St. 1308, IV, CLXXXVIIII "set, dicto muro facto, dicta
elimosina subtenta ipsa reintegretur". = P. ps. del v. lat. subtendere
"tendere / estendersi".
Ursena, s. f., nome proprio?. St. 1308, V, CXLI "via (
) que (
)
tendit per mollias lame sive ursenam usque ad viam qua itur ad molendinum Grifi".
= ?
Ymolem, agg., detto del coltello? St. 1308, III, XXV "Nullus de nostris
civibus deferat per civitatem seu burga ensem, cultellum acutum sive puntutum,
maliciosum, ymolensem, falçonem, clavam, burdonem, baculum mangnum vel
similia". = ?
Çengus, s. m., cinghiale? . St. 1308, III, CXXXVI "et ipsi (beccarii)
comuni solvere teneantur II solidos pro bove et vacca et çengo".
= Analogo a zingiale, voce antica per cinghiale.
INDICE ONOMASTICO
La schedatura fa riferimento all'edizione Il codice osimano degli statuti del
secolo XIV, a cura di D. Cecchi, Osimo, 1991.
Non si sono schedati i personaggi evidentemente non osimani. Il primo nome è
stato riportato al nominativo, il secondo e l'eventuale terzo sono stati rischedati
nella forma originale. Le diverse forme di trascrizione di uno stesso nome sono
state, per quanto possibile, avvicinate, senza rispettare l'ordine alfabetico
puro.
A
A(b)banei 429, 741
Abati 466
Abinamons 851
Abram Salomonis 397, 752
Accomanni/Accommani 506, 835
Accorrimboni 790
Accorimbonus Guiducii 405
Accoroli 510, 812, 827
Accorolus Iohannis Adiuti 464
Accorrucci 812
Actorrucius Iohannis Reynaldi 452
Accortutius Phylippi 851
Accorrucius Rodulfi 478
Accuribona Dompnusdei 506
Accurrucii 815
Accursi 813
Acervi 452
Açinati 786
Acti 511, 513, 771, 775, 792, 1082
Acticçoli/Actiççoli 450, 782, 1086
Actolini 709
Actonis 302, 416, 447, 449, 456, 457, 470, 471, 472, 506, 507, 507, 511, 711,
781, 1026
Acto Thebaldi 455
Actucius Corraducii Dopnelli 509
Adami 472, 788
Ade 455, 459, 465, 469, 510, 776
Adiudecti 285, 457, 467, 784
Adiudectus Guarnellarii 467
Adiudi 511, 513, 513
Adiudoli 791
Adiuti 414, 464
Admaccapenus 851
Agervini/Agrevini 450, 783, 1086
Albarini 475
Alb(e)rici 420, 747
Albertelli 511, 827
Alberti 478, 510, 519, 793, 851
Albertus 479
Albertus Iacobi 443, 763
Albertus Leti 350, 507
Albertus Leti Çannis 467
Albertus Martini 511
Albis(s)ima 189, 454, 1081
Albrichecti 482
Albrici 157, 450, 510, 511, 511, 783, 1072, 1086
Aldus Mathei 851
Alegrutius Martinelli 851
Alevrandinus Soldi 828, 835
Aliecti/Aliocti/Aliotti 450, 783, 1086
Allegrucius Martinelli 515
Altefeste 850, 851
Alucii/Alutii 477, 513
Amadoris 789, 790
Amati 478
Amatucii 815
Ambrosius 597
Amicus 505, 506, 520
Andreas Angelerii 448
Andreas Clementis 509
Andreas Francisci 814
Andreas Francisci Palmerii 506
Andreas Girardi 512
Andreas Gis(i)lerii 309, 373
Andreas Iacobi 510
Andreas Iacobucii 813
Andreas Ianini 851
Andreas Iohannis Bursie 506
Andreas Iohannis Raynaldi 511
Andreas Manentis 851
Andreas Marini 709, 1024
Andreas Michaelis 510
Andreas Palmerii 851
Andreas Palmerii Blasii 513
Andreas de Ponte 706, 711, 1021
Andreas Soldi 512
Andreas Stephani 508
Andreas Thome Andree 511
Andreas Ugolini 428, 772
Andree 135, 151, 301, 309, 392, 462, 463, 468, 476, 479, 479, 480, 507, 508,
509, 510, 511, 511, 511, 511, 511, 712, 811, 811, 812, 814, 824, 851, 894
Andrioli 354, 811, 812, 815
Andriolus Iohannis Palmerii 508
Andriolus Massimine 473
Andriolus Parmisiani/Parmiçani 353, 369, 431, 510, 516, 527
Andriolus Petri 507
Androccha Petri Bichi 811
Androcche 851
Androccii/Androtii 812, 851, 852, 852
Androctius 508
Androctius/Androtius/Androccius Corraducii/Corradutii/Conraducii 814, 862
Androccius Egidii 827
Androccius Federici 511
Androcius Nicolay 815
Androccius Petri Iacobelli 509
Androctius Iacobelli 508
Androctius Iohannis 509
Angelerii 448, 462, 509, 512
Angeli 397, 415, 445, 447, 451, 507, 510, 511, 512, 512, 752, 764, 769, 782,
784, 791, 811, 1087
Angeliellus Paulucii 813
Angelucii/Angelutii 507, 793, 815, 827, 851
Angelutius Brune 862
Angelutius Iohannis Bruni 843
Angelucius Phylippi 813
Angelucius Scaloni 834
Angelucius Stefani/Stephani 350, 507, 815, 824, 835
Angelus Danielis 397, 752
Angelus Egidii Nicolay 407
Angelus Floris 468
Angelus Goçonis 278
Angelus Guillelmi 285
Angelus Peppi 447, 781
Anselmucii 511, 812
Anthonutius Francisci 851
Antognolus Gracie 812
Antolini 484, 507
Antonii 812, 851
Antonius Iacobi 1108
Arcolani 508
Arconni 513
Ardevini 485
Ardovini 415, 769, 1082
Armandini 851
Artonni 414, 813
Attolini 1024
Autolus Taddei 510
Auximani 151, 456, 507, 512, 828, 894
Auximanus Berardi/Bernardi 289, 687, 1005
B
Baldolus 459, 469, 776
Balducius Iacobelli 507
Balducius Mollarii 416, 769
Baldus Reconerutii 851
Bantoli 507
Barisiani 835
Baronci(i) 502
Barosianus Iacobi 507
Barthelucius Pauli 695
Bartholi 417
Bartholini 824
Bartholinus Rigucii 827, 835
Bartholomei/Bartolomei 309, 444, 508, 511, 513, 815, 815, 815, 815
Bartholomeus 791
Bart(h)olomeus Bentevo(l)lii 135, 350, 444, 513, 813
Bartholomeus/Bartolomeus Bomsegnoris/Bonsegnoris 450, 783, 1086
Bartholomeus Dominici 763
Bartolomeus Firme 309
Bartolomeus Florencii 511
Bartholomeus/Bartolomeus Leonardi 383, 737, 1064
Bartholomeus Quallie 344, 694
Bartholomeus Simonecti 851
Bartholucii/Bartholutii/Bartolucii 449, 512, 777, 790, 792, 792, 1082, 1108
Bartholucius Bartholomei 444
Bartholucius Compangnoni 463
Bartholuctius Corradutii 1108
Bartholutius Ghirolti 851
Bartholucius Iohannis 811
Bartolucius Montanarii 513
Bartolucius Muçoli Mathei 512
Bartholucius/Bartolucius Pauli 250, 509, 790, 791
Bartholus Stephani 811
Bartoli 510
Bartolini 509
Bartolinus Federici 513
Bartolinus Rigucii 509
Bartolocti 510
Batactii 851
Benedicti 303, 403, 438, 451, 739, 781, 793, 813, 1066, 1085
Benedictus Corradi 507
Benedictus Stefani/Stephani 463, 513, 813
Benedictus Stefani/ Stephani Mathey 448, 775, 1081
Beneditioli 406
Benencase 443, 763
Beniamin 397, 752
Beniaminus Ginrardutii 851
Bentevolii/Bentevolli 135, 350, 508, 513, 813
Benvenisti 447, 478, 513
Benvenuti 135, 135, 250, 406, 449, 458, 459, 463, 463, 467, 470, 479, 481, 506,
507, 507, 507, 508, 508, 508, 509, 510, 511, 512, 513, 513, 513, 695, 812, 813
Bevenuti 782, 788, 1086
Benvenutus 811
Benvenutus Artonni 414
Benvenutus Cepci 513
Benvenutus Diminici 300
Benvenutus Frederici 815
Be(n)venutus Leopardi 151, 894
Bevenutus Rotundi 768
Benvenutus Scaleni/Scaloni 416, 769
Berardellus/Berardelus Falchi/Falci 508, 815
Berardi 289, 511, 687
Berardini 478, 786
Berge 450, 782, 1086, 1086
Bernardi 135, 309, 789, 862, 1005
Bernardini 509
Bernardus Francissci Venancii 451
Bernardus Guisilerii 509
Berte 814
Berti 706, 1021
Bertini 428, 456, 476, 772
Bertolus Thodinutii 851
Bertolus Racarducii/Riccarducii 512, 812
Bertranbi/Bertrambi 442, 448, 456, 763, 775, 1079
Bertucie/Bertucii 459, 776, 1082
Besaçoni 336, 475, 476
Bevenisti 791
Biacqua Mathei 508, 815
Biacque 344, 694, 851
Bichi 811
Bici 298, 483, 711, 1026
Bitoli/Butoli 511, 812
Blanc(h)a Michaelis 414, 768
Blanchenire 485
Blasii 513, 517, 519, 520, 527, 813
Blasiolus Federici 508
Biasius Blasii 813
Blaxius/Blasius Marti Pasqualis 449, 775
Blaxius Regerii 407
Blaxius/Blasius Salinguerre 483, 788
Bocarra Iohannis Marre 485
Boccacii 483
Boccii 813
Boccius Boccii 813
Bonaventure 135, 397, 752
Boncambii/Bongambii 506, 814, 828, 835
Bonçanne 811
Boncompagni/Bonconpangni 507, 516
Bone 415, 439, 746, 769
Bonelli 298, 711, 1026
Boni 151
Bonifacii 415, 769
Bonifacius Pagani 468
Bonifacius Taddey 457
Bonifacius Tadei Pagani 475
Bonincanbii 507
Boni(in)fantis 191, 198, 348, 350, 448, 477, 484, 506, 508, 510, 579, 712, 760,
771, 894
Boninsignis/Boni Insengnis 286, 446, 473
Boniohannis 851
Bonolus Pisani 827
Bonsegnoris/Bomsegnoris 450, 783, 1086
Bonsengnore Peccii/Pecçi 471, 482
Bonvannis 511
Bonvillani 792, 848
Bonvillanus 515
Bonvillanus Leopardi 135
Bordoni 507
Borri 415, 463, 765, 769
Brinchi 480
Brocchi 769
Brucie 508
Brucime Ugonis 465
Brucimi 789
Brune 455, 513, 834, 862
Bruni 843
Bruscoli 852
Brusscolus 485
Bruscolus Mucçoli 827
Bucchi 835
Bulli 851
Bursie 506, 814, 824
Butus Salimbene 508
C
Calladuni 513
Callumi 459, 469
Ca(n)gnolus Mantinoli/Martinoli 135, 793
Cangnolus Melli 813, 828
Canollis 406
Caravenute 477
Carbonis 416, 771
Cardoli 713
Cardolus Donati 192, 580
Karlucii 814
Carlucius Benvenuti 467
Carlucius/Karlucius Venancii/Venantii 508, 815, 824
Carlus Senebaldi 135
Caroli/Karoli 706, 789, 1021
Caroni/Karoni 414, 768, 811
Carrarie 813
Cataldi 406
Cavalcucius Iamicii 512
Ceccante Rodulfi 815
Ceccholi 851, 851, 851
Ceccolus Accorrucci 812
Ceccolus Barisiani 835
Ceccholus Batactii 851
Ceccholus Corradi 851
Ceccholus Francisci 828
Cecc(h)olus Herculani 815, 851
Ceccolus Iohannis 816
Ceccolus Melli Gregorii 827
Ceccolus Symoli 834
Ceccholus Symonecti 828
Ceccolus Symonecti Accommani 835
Ceccolus Thomassucii 814
Ceccolus Ugolinucii 816
Cecconus Bartholini 824
Cece Maynecti 465, 509
Cellius Iacobini 477
Cepci 513
Cescoli 814
Cesscolus Angelerii 462
Cescolus Arcolani 508
Cesscolus Copçoni 485
Cescolus Francisci 851
Cescolus Iatifecti 851
Cescolus Massioli Mercarii 834
Cescolus Niccholai Gramputi 851
Cescolus Raynerii 834
Cescolus Symonucii Andree Bonçanne 811
Cescus Thome Georgii 510
Chiroltus Gentilis 417
Christiani 151, 511, 787, 827, 835, 894
Christofanus Lapi 512
Ciccolus Admaccapenus 851
Ciccolus Francisci 814
Ciccolus Iacobecti 814
Ciccolus Mascioli Raynaldi 816
Ciccolus Palmerii Stephani 815
Ciccholus Visilii 851
Cicchonus Manfredini 851
Cicchonus Marcoli 851
Cicchonus Nutoli 851
Cicole/Cicule 449, 513
Cingolani/Cingulani 451, 453, 783, 1087
Ciscolus Androccii 812
Ciscolus Phylippi Raynaldi 812
Ciscolus Symoli 812
Cischutius Ensegnoli 851
Claudii 423, 747, 813
Claudius 739
Claudius Bonifacii 415, 769
Claudius Iacobelli 827
Claudius Iacobi Tobaldi 403
Clauducius Albrici 511
Clemens Antolini 507
Clemens Christiani 787
Clementis 353, 354, 449, 470, 470, 470, 502, 509, 513, 513, 519, 782, 811, 1086
Cloctoni 511
Clodii 157
Clodius 1066
Clodius Iacobelli 851
Coçoni 510
Coffiante Zonte 813
Cola Iacobucii 815
Cola Iohannis Brune 834
Colaus Corradutii 1108
Cole 851
Colucius Fanteboni 812
Colucius Rigoli Iacobelli 814
Colutius 851
Colutius Bulli 851
Colutius Çoctii 1108
Compangnoni 463
Conpagnonus Açinati 786
Conpangnonus Amati 478
Conpagnucius Petri 453
Contadini 765
Contolus Bartholomei 815
Contucius Iohannis 813
Contucius Phylippi Palmerii 512
Conversi 851
Copçoni 485
Corradi 415, 507, 511, 514, 812, 812, 851, 862, 894
Corraducii/Corradutii/Conraducii 509, 811, 812, 814, 862, 1108
Corraducius Andree 476
Corraducius Andree Guercii 462, 463
Corraducius Corradi 812
Corraducius/Conraducius Francisci 814, 834, 829
Corraducius Françoli 814
Corraducius Guadampni 482
Conraducius Guillelmi Petri 815
Corraducius Hercolani 509
Corraducius Iacobi Deudati 511
Corraducius Iohannis Gonfi 811
Corraducius Monaldi 470
Corraducius Nicolay 466, 478, 512
Corraducius Petri Auximani 512
Cor(r)aducius Stephani 513, 843
Corraducius Ugolini Karoni 811
Corradus Adiudecti 467
Corradus Andree Guepci 507
Corradus Angeli 507
Conradus Bartholomei 815
Corradus Dopnelli 416, 770
Corradus Florencii/Florentii 302, 387, 689, 1007
Corradus Françoli 507
Corradus Ginrardutii 851
Corradus Glocti/Glutti 513, 813
Corradus Guadagni 790
Corradus Iacobi Deudati 431
Corradus Monaldi 509
Corradus Petri 350
Corradus Symonis 506
Corradus Thosi 851
Corradus Uffreducii 510
Corradus Ugonis 508
Corradutii/Corraduti 851, 1108, 1108
Corradutius Françoli 851
Corradutius Guillelmi 851
Corradutius Iacobelli 852
Corradutius Rigoli 851
Corvi 151, 894
Corvollarii 851
Cressi Merçarii 466
Cressii 784
Cristianus Egidii 811
Currarducius Clementis 513
D
Danielis 397, 397, 397, 397, 752, 752, 752, 752
Deometedey 472
Deudati 431, 511
Deutaiude Bartolocti 510
Deutaiude Bernardini 509
Deutaiuti 824
Deuteguarde Guardaville 814
Dexiderie 510
Diminici 300
Dinus Bentevolii 508
Docçolus Guillelmi 815
Dominçonus 406, 407
Dominici 445, 450, 457, 509, 510, 763, 764, 783, 1086
Dompnadei 298
Dompnusdei 506
Donaddei 711, 1025
Donati 135, 192, 580
Donucius Benedicti 813
Donusdey/Donusdei/Dopnusdei 467, 476, 507, 508
Dopnusdeus Cole 851
Dopnelli 293, 416, 509, 509, 770
Duccius Massii 851
E
Efferamolini 509
Egidii 506, 512, 811, 827
Egidius Acervi 452
Egidius Auximani 151, 894
Egidius Francisci 813
Egidius Francisci Androtii 851
Egidius Iacobi Albrici 510
Egidius Iohannis 1108
Egidius Lippoli 814
Enseglus Antolini 484
Ensegnoli 851
Ensegnolus Symonis 507
Enseragni 851
Ermandini 135, 507
Ermandinus Manfredini 512
Errus Phylippi 512
Exferre 827
F
Fabri 476
Fabrum 458
Façoli 814
Façolus Bartolomei Calladuni 513
Falci 508, 508
Falchi 815
Falcucius Gufoli Mathei 512
Falcutius Grifoli 851, 862
Fanteboni 512, 812, 812, 827
Fantuc(c)ii 191, 451, 579, 784, 811, 1087
Fatius Mathioli 851
Federici 508, 509, 511, 513
Federicus Iacobi Dompnadei/ Donaddei 298, 1025
Federigus 510
Federigus Mathei 503
Federigus Petri Palmerii 513
Ferioli 812
Ferretus 303
Ferrectus/Ferrettus Benedicti 303, 438, 781, 1085
Feste 470
Festini 503
Fiçardi 508
Filippus Florencii 464
Firmane 513
Firme 309
Florencii/Florentii 302, 387, 464, 510, 511, 511, 689, 1007
Florencius Callumi 459, 469
Floris 468
Fortis 448, 475, 775
Francis(s)ci 300, 416, 423, 441, 451, 452, 466, 474, 506, 513, 748, 763, 769,
769, 777, 784, 790, 811, 811, 812, 813, 813, 813, 813, 814, 814, 814, 814, 828,
829, 834, 850, 851, 851, 851, 851, 851, 851, 851, 852, 1082
Francis(s)cus 450, 512, 783, 1086
Franciscus Accursi 813
Francisscus Albarini 475
Franciscus Andree Albrici 511
Franciscus Androtii 852
Franciscus Bartolini 509
Franciscus Benvenuti Arconni 513
Franciscus Benvenuti Guarnerii 250, 479, 513, 695
Franciscus Blasii 517, 519, 520, 527
Franciscus Boni(in)fantis 191, 427, 579, 771
Franciscus Carrarie 813
Francisscus Corradi 415, 514
Franciscus Egidii 506
Franciscus Federici 509
Francis(s)cus Iacobelli 135, 350, 507
Franciscus Iacobelli Baronci 502
Franciscus Iacobelli Thome 507, 512
Franciscus Iacobi 512, 812
Francisscus Iacobi Albrici 450, 783, 1086
Franciscus Iacobi Iohannis 512
Franciscus Iacobi Petri 512, 813
Franciscus Leopardi 813
Francis(s)cus Leopardi Salvi 416, 427, 476, 512, 770, 771
Francisscus Manthe 478
Franciscus Marcie 829
Franciscus Marie 815
Francis(s)cus Mathei 417, 770, 812
Franciscus Mathei Iacobi 510
Francisscus Mathey Actonis/Acti Carbonis 416, 427, 771
Franciscus Mediipreti 230
Francisscus Morsecati 447
Francis(s)cus Palmerii 151, 484, 814, 843, 851, 894
Francis(s)cus Palmerii Bertucie/ Bertucii 459, 469, 776, 1082
Franciscus Palmerii Brucie 508
Franciscus Petri 506
Francisscus Petroni 459, 469
Franciscus Phylippi 513
Franciscus Rainaldi 483
Francisscus Symoli 455
Franciscus Symonecti 814
Franciscus Symonecti Accomanni 506
Franciscus Ungulocti 510
Franciscus Venancii/Venantii 783, 1087
Franciscus Victoris 135, 415, 508, 527, 769
Françoli 507, 814, 851
Francolus Gentelucii 811
Françolus Magalucii 481
Françolus Matoleni 463
Françonus Symi Raynerii 828, 843
Franconus Villani 455
Frederici/Fredericii/Friderici 478, 479, 793, 812, 814, 815, 851, 851
Fredericus Ab(b)anei 429, 741
Fredericus Ginrardi 851
Fredericus Iacobi Donaddei 711
Fridericus Iohannis 452
Frederigus Mathei 507
Fredericus Petri 768
Fridericus Petri Ludimice 414
Frederigus/Fridericus Phylippi Iacobini 481, 509
Fredericus Ufreducii 793
Fulcucii 482, 812
G
Gabbolus Symonis 777, 1083
Gaboli/Gabboli 508, 815, 850, 851
Gaçe Phylippi Lelli 482
Gallianucii 813
Galvanus Iacobi 485
Gargani 506, 814
Gecca Rubei 510
Genteloni 455
Gentelucii/Gentelutii 507, 512, 811, 812, 824, 829, 843, 851
Gentelucius Angelerii 417
Gentelucius Gisilerii 510
Gentelucius Mathei 812
Gentelucius Nicolai/Nicolay 135, 293, 299, 482, 511
Gentelucius Petri 467
Gentelucius/Gentilucius Petri Venancii 302, 449, 715
Gentelucius/Gentilucius Venutoli 415, 769
Gentilis 135, 293, 299, 351, 416, 417, 446, 506, 506, 507, 510, 704, 770, 781,
814, 851, 1019, 1085
Gentilis de Decimano 414
Gentilis Ginrarducii 814
Gentilis Martinelli 814
Gentilis Zilberti 813
Gentilonus Pepi 438
Georgii 510
Georgius Specialis 815
Gereminus 416
Ghirardinus Fanteboni 827
Ghirarducius Boncambii 828
Ghirolti 851
Ghyroltus Gentilis 506
Gibellucii 509
Giberti 508
Giçardi 337
Gicçardinus 485
Gilberti 351, 824, 829, 894
Gilielmini 255
Gilielmus Gentilis 507
Gilielmus Phylippi 503
Gilielmus Stephani 299
Ginrardi 851
Ginrardinus Fanteboni 812
Ginrarducii/Ginrardutii/Girardutii 814, 851, 851, 851, 851
Giurardutius Armandini 851
Ginrarducius Boncambii 835
Ginrarducius Guillelmucii Ferioli 812
Ginrarducius Iohannis 813
Girarducius Tebalducii 506
Ginrardus Andree 812
Ginrardus Angelucii 815
Giorgii 479
Girardi 510, 512
Giroltus Benvenuti 507
Giroltus Gentilis 135
Gis(i)lerii 157, 373, 510, 511
Gisilerius Ugonis 250
Giulianucius Andrioli 812
Giullii 474, 507, 507
Giullius Angeli 415, 512
Giullius Gregorii 462
Giullius Iacobecti 443
Giullius Iacobi Benvenuti 508
Giullius Iacobi Goçi 511
Giullius Iohannis Firmane 513
Giullius Marchionis 369
Giullius Paulucii 508
Giul(l)ius Stefani/Stephani 470, 480, 507
Giullius Thome 443
Giullius Ugonis 508
Glocti 470, 513
Glutti 813, 813
Goççonis 1087
Goçi 511
Goçoli 827, 834
Goçolini 230, 278
Goçolinus Guilberti 510
Goçolinus Iacobi 278
Goçolinus Symonecti 509
Goçonis 151, 278, 450, 474, 478, 482, 783, 894
Goçonis Benencase 443, 763
Goçonis Bone 439, 746
Gonçolini/Goncolini 414, 464, 635, 766, 768, 777, 778, 789, 843, 970,
1082, 1083
Gonçolinus 848
Gonçolinus Zilberti 811
Gonfi 479, 510, 811
Gonselmutii 851
Gorolus Frederici 814
Gorus Iohannis Symonecti 812
Gracia 812
Gracia Fortis 775
Gramputii/Granputi 828, 835, 851, 851, 851
Grassi 507
Gratianus Dominici 457
Gratianus Fortis 448, 449, 475
Gregorii 452, 462, 513, 765, 783, 827, 828, 1079, 1087
Gregorius Dominici 457
Gregorius Iacobi 450
Gricçolus Zilberti 813
Grifi 476, 477
Grifoli 851, 862
Grimaldeschis 793, 793
Grimaldi 453, 506, 789
Guadagni 790
Guada(n)gnus Quinti 455, 456, 466, 475, 485, 785
Guadampni 482
Guaini 511
Gualdaresi 507
Gualterucii /Gualtrucii 506, 512, 792
Gualterucius/Gualterutius Gentilis 446, 781, 1085
Gualvani 513
Guardaville 814
Guarnellarii 467
Guarnerii 250, 479, 513, 695
Guastalarte 827
Guepcii 507
Guerardus Angelutii 851
Guercii 462
Guercius Dopnelli 293, 509
Gufoli 512
Guiberti 513
Guibertus Thome 508
Guiducii 405, 405
Guidus Manetis 1108
Guilberti 151, 510, 510, 512
Guilielmini 716
Guillelmucii 812
Guilielmucius 397, 752
Guillelmutius Girardutii 851
Guilielmucius Symonecti Çac-checti 513
Guillelmutius Thebaldutii 851
Guililmucius Zilbeti 813
Guillelmi 285, 811, 813, 814, 814, 814, 814, 815, 815, 824, 824, 827, 829, 829,
834, 843, 843, 851, 851, 851
Guilielmus 471
Guillelmus Angeli 769
Guilielmus Benedicti 403, 739, 1066
Guilielmus Gentilis 299, 416, 770
Guillelmus Ginrardutii 851
Guillelmus Gregorii 1079
Guillelmus Gregorii Contadini 765
Guillelmus Iacobecti 763
Guilielmus Iacobi 441, 481, 763
Guilielmus Iacobi Goçonis 474, 478
Guilielmus Iacobi Pelati 507
Guillelmus Iohannis Marie 814
Guillelmus Manentis 814
Guilielmus Marchionis 456
Guillelmus Marie 851
Guillelmus Martinelli 814
Guillielmus Phylippi 527
Guilielmus Stefani/Stephani 406, 416, 466, 470, 770, 785, 1087
Guilielmus Symi 507
Guillelmus Thebalducii/Tebaldutii 815, 851
Guillelmus Thome 763, 790
Guirardini 635, 970
Guirarducius Bantoli Ermandini 507
Guirarducius Bonincanbii 507
Guisilerii 509, 747, 894
Guisilerius Ugonis 695
H
Herculani/Hercolani 480, 509, 527, 811, 815, 815, 851
Herculanus 135, 505
Herculanus Albrichecti 482
Herculanus Andree Marsilii 392
Herculanus Fantucii 191, 451, 579, 784, 811, 1087
(H)erculanus Florencii 510
Herculanus Girardi 510
Herculanus Narduli 1108
Hermandini 814
Hermandinus Andree 509
Hermangne 479
Hermanucius Francisci 813
I
Iacobecti 428, 443, 455, 466, 511, 763, 772, 785, 812, 814
Iacobectus Benvenuti 512
Iacobectus Mathey/Mathei 429, 508, 740, 741
Iacobelli 135, 302, 302, 411, 412, 417, 447, 451, 452, 502, 507, 507, 507, 507,
508, 509, 509, 511, 512, 512, 513, 513, 513, 711, 715, 769, 782, 812, 812, 814,
815, 827, 851, 852, 1026
Iacobellus Actonis/Acti Paradisi 449, 775
Iacobellus Auximani 507
Iacobellus Bartolomei 508
Iacobellus Benvenuti Gonfi 510
Iacobellus Clodii/Claudii 157, 747
Iacobellus Donati 135
Iacobellus Francis(s)ci 441, 474, 763, 814
Iacobellus Iacobi Cicole 449
Iacobellus Iacobi Victoris 378
Iacobellus Stefani/Stephani 299, 716
Iacobellus Stephani Taddei 255
Iacobellus Synebaldi 775, 1081
Iacobi 135, 157, 191, 278, 298, 369, 378, 403, 406, 431, 441, 441, 443, 444,
445, 449, 449, 450, 450, 470, 474, 478, 479, 484, 485, 507, 507, 508, 509, 509,
510, 510, 510, 510, 511, 511, 512, 512, 512, 512, 519, 579, 711, 747, 763, 763,
763, 781, 783, 789, 789, 793, 793, 812, 813, 1025, 1086, 1108
Iacobini 135, 230, 477, 481, 506, 509, 511, 635, 793, 834, 835, 970
Iacobinus Angeli Dexiderie 510
Iacobinus Petri 512
Iacobo Androtii 852
Iacobucii/Iacobutii 813, 814, 815, 851
Iacobuciius/Iacobutius Dominici 450, 783, 1086
Iacobucius Iacobi 441, 763
Iacobucius Iacobi Alberti 793
Iacobucius Laurencii/Laurentii 507, 843
Iacobucius Mathei Adiudi 511
Iacobucius Raynucii 511
Iacobucius Stephani Symonis 508
Iacobucius Thome 406, 407
Iacobucius Thome Ysmundi 453, 466, 507
Iacobus 814
Iacobus Benvenuti/Bevenuti 459, 463, 469, 508, 788
Iacobus Çannis Biacque 344, 694
Iacobus Claudii 423
Iacobus Clementis 470
Iacobus Francisci 812
Iacobus Gallianucii 813
Iacobus Gentelucii 507
Iacobus Giullii 474
Iacobus Giullii Actonis Grassi 507
Iacobus Goçonis 151, 894
Iacobus Gualtrucii Gentilis 506
Iacobus Guillelmi 814, 824, 827, 829, 834, 843, 851
Iacobus/Jacobus Guilielmini/Gilielmini 716, 255
Iacobus Iacobi 369
Iacobus Iohannes 510
Iacobus Iohannis Bertini 456
Iacobus Laurencii 790
Iacobus Leonardicti 851
Iacobus Leopardi 336
Iacobus Madalucii 135, 511
Iacobus Magalucii 478, 483, 791
Iacobus Mathei 815, 851
Iacobus Meçopte 464
Iacobus Megalucii 811
Iacobus Me(l)liorelli 466, 480, 777, 778, 851, 1082, 1084
Iacobus Savine 444
Iacobus Sinebaldi 474
Iacobus Thebaldi/Tebaldi 403, 739, 1066
Iacomecti/Iacobecti 468
Iacomelli 415, 479
Iacomellus Mathei Stephani 506
Iacomucius Laurentii/Laurencii 828, 829
Iamicii 512
Ianini 851
Iannes Gualterucii 792
Iannes Matthei 1064
Iannes Nicolai 510
Iannes Palmerii 851
Iannes Petri 510
Iannes Phylippi 776, 1081
Iannutius Alberti 851
Iatifecti 851
Idalucius Ermandini 135
Infantis 151, 230, 292, 459, 670, 711, 992, 1026, 1044, 1045
Insengnis 286
Iocosus 502, 503, 506, 514, 515, 516
Iohannes 510
Iohannes Actonis Raini 472
Iohannes Adiudoli 791
Iohannes Albertelli 511
Iohannes/Johannes Andree 135, 712
Iohannes Andree Gisilerii 511
Iohannes Angelucii 507, 793
Iohannes Ardovini/Ardevini 415, 485, 769, 1082
Iohannes Bartholucii 449, 777, 792, 1082
Iohannes Benvenuti Brune 513
Iohannes Benvenuti Mediane 481
Iohannes Blanchenire 485
Iohannes Bonelli 298, 711, 1026
Iohannes Brune 455
Iohannes Christiani 894
Iohannes Christiani Morici 151, 511, 835
Iohannes Claudii 813
Iohannes Clementis 470
Iohannes Dominici Coçoni 510
Iohannes Dominici Ubaldi 509
Iohannes Dopnusdei Palmerii 508
Iohannes Egidii 512
Iohannes Herculani 527
Iohannes Iacobelli 302, 451, 715
Iohannes Iacobi Clementis 470
Iohannes Iacobi de Grimaldeschis 793
Iohannes Iacobi Mathei 509
Iohannes Iacobini Ubaldi 511
Iohannes Iacomelli Gonfi 479
Iohannes Iohannis 463
Iohannes Leonardi 507
Iohannes Marci 135
Iohannes Mathei 405
Iohannes Mathei Bone 415, 769
Iohannes Morici 451, 783, 1087
Iohannes Palmerii 851, 1108
Iohannes Palmerii Donusdey/Donusdei 467, 470, 476, 788
Iohannes Pançecte/de Pançepta 283, 789, 1034
Iohannes Petri 442, 450, 766, 783, 1086
Iohannes Phylippi Florencii 511
Iohannes Raynalducii Salvi 509
Iohanes Reinaldi 439
Iohannes Salimbene 509
Iohannes Synonecti 812
Iohannes Stefani 453
Iohanninus Raynaldi 1064
Iohannis 281, 417, 452, 452, 453, 456, 463, 464, 465, 465, 471, 485, 506, 508,
508, 508, 508, 509, 509, 510, 510, 510, 511, 512, 512, 513, 513, 681, 811, 811,
811, 812, 813, 813, 814, 816, 834, 843, 851, 851, 862, 862, 1108, 1108
Iohannucius Iohannis 811
Iohannutii 851
Iohanucii 815
Ionactani 151
Iontolus Iacobecti 511
Iontolus Iacomelli 415
Iovanninus Raynaldi 737
L
Ladanutius Lentii 1108
Lambertini 302, 715, 769
Lambertucii 415
Lambertucius/Lanbertucius Reynaldi/Raynaldi 482, 511
Lançaloctus Gualvani 513
Lapi 512
Laurencii/Laurentii 507, 790, 828, 829, 843, 851
Laurencius 376
Laurencius Grimaldi 506
Laurencius Iacobi Benvenuti 509
Laurentius Peccatoris 481
Lelli 482
Lemoli 1108
Lemolus Ceccholi 851
Lemolus/Lemmolo Corraducii/Corradutii 812, 852
Lemolus Leroli 851
Lemolus Stephani 851
Lençoli 827
Lennicius Andrioli 811
Lentii 851, 1108
Lentius Gonselmutii 851
Lentius Iacobutii 851
Lentius Thome 851
Leon Beniamin 397, 752
Leon Bonaventure 397, 752
Leonardi 383, 507, 737, 790, 1064
Leonardus Boni(n)fantis 198, 348, 350, 506, 712, 760, 894
Leonardus Paradisi 457
Leonardus Thome 458
Leonardicti 851
Leopardi 135, 135, 151, 246, 336, 416, 476, 511, 512, 770, 771, 812, 813, 813,
851, 894
Leoparducius Francisci 513
Leoparducius Stephani 509
Leopardus 417
Leopardus Angeli 447, 512, 782
Leopardus Benedicti 451
Leopardus Bertrambi 448, 456, 775
Leopardus Boni Infantis 151
Leopardus Bonvillani 848
Leopardus Nicolai/Nicolay 336, 449
Leopardus Palmerii 449, 467
Leopardus Pauli 509
Leopardus Petri Tra(n)smundi 423, 430, 746
Leroli 851
Leti 350, 352, 467, 507, 527, 815
Letolus Acti 792
Letolus/Letulus Actonis Marini 302, 447, 511, 711, 781, 1026
Letucius Deutaiuti 824
Lippatii 847
Lippoli 814
Lippolus Gentelutii 851
Lippolus Pagani 811
Lippolus Thome 827, 829, 843, 862
Lippus Francisci 850
Lonbardi 508
Lucius Amadoris 789, 790
Ludimice 414
Lupicanulli 851
M
Mactiolus Boncompagni 507
Madalucii 135, 511
Magalecci 414
Magalocti/Magalotti 513, 768, 813
Magalucii 478, 481, 483, 791
Malpelus Phylippi 481
Malucius Benvenuti 508
Manardi 788
Manectis/Manetis 970, 1108
Manens 814, 851, 851
Manens Gabboli 815, 850, 851
Manens Monaldi 509, 812
Manens Palmerii 507
Manens Uguepti 483
Manentucius Falci 508
Manentutius Frederici 851
Manfredini 483, 512, 851
Manfredinus Andrioli 354, 815
Manfredus Simeonis 369
Manfredus Thome 510
Manthe 478
Mantinoli 135
Manuel Danielis 397, 752
Marcellini 480
Marchi 792
Marchionis 369, 456
Marc(h)us Iacobelli 302, 417, 480, 513, 711, 782
Marci 135, 453
Marcie 829
Marcoli 851
Marcolus Iacobecti Bertini 428, 772
Marcolus Martoloni 511
Margaritus Benvenuti 506
Marie 814, 815, 851
Marini 151, 302, 447, 447, 511, 709, 711, 774, 781, 851, 894, 1024, 1026, 1081
Marinus Corraduti 1108
Marinus Maxii 1108
Marinus Phylippi 811
Marre 485
Marsilii 392
Mart(h)oloni 481, 511
Marti 449, 775
Martinelli 515, 814, 814, 851
Martinellus Taddei 507
Martini 451, 511
Martinoli 793
Martinus Dominici 445, 764
Martinus Raynaldi 788
Masscio Andree Bursie 824
Mascioli 816
Massciolus Adiudi 513
Masciolus Andree Bursie 814
Masciolus Antonii 812
Massiolus Beneditioli 406, 407
Massciolus Bitoli/Butoli 511, 812
Masciolus Francisci 813
Massciolus Guiberti 513
Massciolus Leonardi 507
Massciolus Mathei Berte 814
Massciolus Merçarius 508
Massiolus/Massciolus Rainalducii 415, 769
Massciolus Saldini 815
Massciolus Zannis 815
Masscionus Specialis 815
Masscius Angelerii 509
Massius Angelucii 827
Massius Francisci 851
Massius Mathei Albertelli 827
Masinus Manentis 851
Massii 851
Massimine 473
Massioli 834
Massionus Antonii 851
Mathei/Matthei/Mathey 230, 383, 405, 415, 416, 417, 429, 448, 453, 471, 503,
506, 507, 507, 508, 508, 509, 510, 511, 512, 512, 513, 635, 737, 740, 769, 770,
771, 793, 812, 812, 812, 814, 815, 815, 827, 850, 851, 851, 851, 851, 851, 970,
1064, 1081
Matheoli/Mathioli 406, 407, 851, 1108
Matheolus/Mathiolus Bonconpangni 516, 519
Mathiolus Nicolucii 811
Matheus Alberti 510
Matheus Benvenuti Gualdaresi 507
Matheus Brucimi 789
Matheus/Mattheus Cingolani/Cingulani 451, 783, 1087
Mattheus Genteloni 455
Matheus Gentilis 510
Matheus Iacobelli 507
Matheus Iacobelli Salinbene 511
Matheus Iacobi 406
Matheus Iohannis Giberti 508
Matheus Maynardi/Manardi 507, 788
Matheus Michaelis 135, 255, 513, 716
Matheus Reynalducii 470
Matheus Ricii 815
Matthiutius Nutoli 851
Matoleni 463
Maxii 1108
Maynardi 507, 814
Maynecti/Maynettis 465, 509, 635
Maynectus Symonecti 812
Maynectus Todinucii 509
Meççi Petri 970
Meçipreti 635
Meçolini 458
Mecolus Nardoli 813, 827
Meçopte 464
Mediane 481
Mediipreti 230
Megalucii 811
Meioli 814
Meliorelli/Melliorelli 466, 480, 777, 778, 851, 1082, 1084
Melli 813, 827, 828, 851
Mellus Auximani 828
Mellus Franci(s)sci 423, 748, 769, 777, 790, 851, 1082
Mellus Gregorii 513
Mellus Maynardi 814
Mellus Mathei Actonis 507
Mellus Phylippi 478, 506, 786, 814
Mellus Stefani/Stephani Taddei 446, 471, 781, 1085
Mellus Stephani 509, 527
Mellus Vitalioni 1108
Mencolus Conversi 851
Mençonus Laurentii 851
Mençonus Savini 813
Mençonus Savinoli/ Savini Benvenisti 478, 513, 791
Merçarii/Mercarii 446, 466, 716, 834
Merçarius 508
Mercati 482, 508
Mercatucius Mathei 513
Micçolus Ra(y)naldi 424, 749
Mich(a)elis 135, 255, 414, 467, 510, 512, 513, 716, 768, 851
Migalus Herculani 811
Mollarii 416, 769
Monachectus Iacobi 449
Monaldi 470, 509, 509, 812
Monaldus Acticçoli 450, 782, 1086
Monaldus Corraducii 811
Monutius Vagnoli 851
Montanarii 513
Morfa 454
Morici 151, 451, 511, 783, 827, 835, 1087
Moricucius Iacobecti/Iacomecti 455, 468, 785, 812
Moricus Iacobecti 466
Moronti 463, 765
Morsecati 447, 470
Muctii 851
Mucius Iohannis 508
Mutius Marini 851
Mucçoli/Muçoli 512, 827, 827, 827, 851
Muçolus Adiudi 513
Mucciolus Adiuti 414
Muçolus Andree 510
Muçolus Bartolomei 511
Mucçolus Benvenuti 812
Mucçolus Bruscoli 852
Mucçolus Bucchi 835
Mucçolus Frederici 812
Mucçolus Francisci 811
Muçolus Giullii 507
Muçolus Goçonis 482
Mucçolus Granputi/Gramputi 835, 851
Mucçolus Guillelmi Pelati 814
Muçolus Iacobi 510
Mucçolus Iacobi Alberti 519, 520
Mucçolus Iacobucii 814
Mucçolus Iohannutii 851
Mu(c)çolus Palliuce 372, 752
Muçolus Petri Iacobelli 513
Mucçolus Phylippi 457
Muçolus Stephani Phylippi 508
Mu(c)çolus Synibaldi/Sinebaldi/Synebaldi 415, 441, 445, 463, 467, 483,
509, 763, 764, 765, 769, 791
Mucçolus Uguccioni 828
Muçolus Venutoli Salenarii 511
Muçolus Vidalini 513
Museo Danielis Angeli 397, 752
N
Nardoli/Narduli 813, 827, 1108
Nardolus 851
Nardolus Leopardi 135
Nelli 851, 851
Nellus Exferre 827
Nellus Francisci 852
Nellus Offerri 852
Nichola Goçoli 827, 834
Nicola Iohannis 465
Nicola Symonucii 811
Nicolai/Nicholai/Nicolay/Niccholai 135, 293, 299, 336, 466, 478, 479, 482, 510,
510, 511, 512, 772, 815, 851, 1086
Nicolaus Bartholomei 815
Nicolaus Benvenuti 406
Nicolaus Çavaroli 463, 765
Nicolaus Clementis 449, 782
Nicolaus Frederici Gramputi 851
Nicholaus Gramputii 828
Nicolaus Guillelmi Symi 814
Nicolaus Iacobelli Cicule 513
Nicolaus Nicole 814
Nicolaus Symi 513
Nicolaus Symonis 506
Nicolaus Pauli 463, 765
Nicolaus Petri 415, 769
Nicolaus Pettenicchi 453
Nicolaus Servadei 513
Nicolaus Symi 456
Nicolaus Ugonis 452
Nicole 814
Nicolucii 811
Nicolucius Fanteboni 512
Nicolucius Guilberti 510
Nicolucius Iacobi G(u)isilerii 157, 747
Nicolucius Pauli Andree 479
Nicolucius Simonucii/Symonucii 135, 479
Nicolucius Ugi 510
Nicolucius/Nicolutius Ugonis 783, 1087
Nicolucius/Niccholutius Ugonis Goçonis/Goççonis 450, 783,
1087
Niolus Venture 812
Nobilis 851
Nutius Francisci 851
Nuccius Guaini 511
Nucius Iohannis Bonifantis 510
Nucolus Accoroli 812
Nutoli 851, 851, 851
Nut(h)olus Accoroli 510, 827
Nutolus Iohannis Palmerii 508
Nutholus Manfredini 483
Nutolus Meioli 814
Nutolus Muctii 851
Nutolus Petri 813
Nutolus Symonucii/Simonutii 811, 851, 862
O
Oddo 278
Odorisius Pauli Raynaducii 512
Offerri 852
Olivucius Fredericii Mathei 793
P
Pagani 468, 475, 811
Paganus 465
Paganus Petri 482, 811
Paladinis 458, 702
Palliuce 372, 752
Palmenius Iohannis 513
Palmericius Anselmucii 812
Palmerii 151, 449, 450, 459, 467, 467, 476, 484, 506, 507, 508, 508, 508, 512,
512, 513, 513, 635, 776, 782, 788, 812, 814, 815, 815, 843, 851, 851, 851, 851,
851, 894, 1082, 1086, 1108
Palmerius Actonis Reynaldi 456, 457
Palmerius Anselmucii 511
Palmerius Boninsignis/Boninsegnis 446, 473, 512
Palmerius Iohannis 465
Palmerius Stephani 508
Palmerucius Palmerii 851
Pançecte/Pancecte/Pançepta 283, 789, 1034
Paradisi 449, 457, 775
Parcitade 508
Parcivalus Raynalducii 815
Pardolus Zuccii 811
Pardonus Leopardi 851
Pardonus Nelli 851
Parducius Cescoli Zontoli 814
Parducius Francisci Leopardi 813
Parducius Iohanucii 815
Parducius Leopardi 511, 812
Pardutius Androcche 851
Pardutius Mathei Nobilis 851
Pardutius Mathioli 1108
Pardutius Thome 1108
Pardutius Vannis Sordie 851
Parmiçani Mathey 471
Parmisiani/Parmiçani 353, 369, 431, 510, 527
Partis 471
Partitoris/Partidoris 465
Pascalis/Pasqualis 449, 775, 828
Pasqualis/Pascalis Berardini 478, 786
Pasqualucii/Passcalucii 415, 769
Pasqualucius Benvenuti Bordoni 507
Pasqualucius Pasqualis 828
Patregnanus Nelli 851
Pauli 250, 463, 479, 509, 509, 512, 512, 513, 695, 765, 790, 791, 813, 827
Paulucii 508, 509, 813
Paulucius Bartolucii Pauli 509, 509
Paulus Bartolucii/Bartholucii 512, 790, 792
Paulus Reynaldi 448
Paulus Reynalducii/Reinalducii 412, 448, 449
Paulus Rogerii Tramacçati 414
Paulus Tramaçati/Tramacçati 509, 769
Paulus Victoris 813
Paulus Victoris Pauli 513
Peccatoris 481
Peccii/Pecçi 471, 482
Pecoronis 932
Pelati 507, 814
Pepi 438
Peppi 447, 781
Perucius Symonecti 811
Petri 135, 302, 350, 383, 414, 415, 423, 430, 449, 450, 450, 452, 452, 453,
453, 465, 467, 482, 506, 507, 509, 510, 512, 512, 512, 512, 512, 512, 512, 513,
513, 513, 715, 737, 746, 766, 768, 769, 783, 783, 811, 811, 812, 813, 813, 813,
815, 851, 970, 1064, 1086, 1086, 1108
Petroni 459, 469, 470
Petrucius Benedicti 793
Petrucius Iacobi Nicolay 479
Petrucius/Petrutius Petri 450, 783, 1086
Petrucius Petri Reynaldi 452
Petrus Alucii 477
Petrus Iacobelli 411, 412, 512, 815
Petrus Iacobelli Mathei 812
Petrus Magalecci 414
Petrus Magalocti/Magalotti 512, 768, 813
Petrus Mercati 482, 508
Petrus Petri Pauli 813
Petrus Phylippi Petri 512
Petrus Roberti 416, 512, 770
Pettenicchi 453
Phylippectus Actonis 506
Phylippi/Philippi/Philyppi 189, 303, 454, 454, 457, 466, 475, 478, 481, 481,
482, 492, 503, 506, 508, 509, 509, 511, 511, 512, 512, 512, 513, 527, 776, 776,
777, 778, 786, 791, 799, 811, 811, 812, 813, 814, 851, 1035, 1081, 1081, 1082,
1084
Phylipponus Gregorii 451, 783, 1087
Phylippucius Grimaldi 789
Phylippucius Iohannis 417
Phylippucius Nicolay Ugolini 510
Phylippucius Petri Michaelis 512
Phylippus Actonis Partis 471
Phylippus Egidii 506
Phylippus Fiçardi 508
Phylippus Iacobini 230, 635, 970
Phylippus Iohannis Petri 512
Phylippus/Philippus Mathei Altefeste 850, 851
Phylippus Mathei Thomasii 453
Phylippus Raynaldi 511
Phylippus Rodulfi/Rodolfi 508, 1108
Piçanelli 478
Pilocus 454
Pisani 827
Pisianus Thome 450
Prançolus Gentelutii 851
Puccius Sybonoli 509
Pucçolus Bonaventure 135
Pucçolus Franciscus 512
Pucçolus Iohannis 510, 1108
Pucçolus Ricçardi 480, 851
Pucçolus Siboli 752
Pucçolus Thomassucii 815
Pucçolus Ugolini 811
Q
Quallie 344, 694
Quinti 455, 466, 475, 485, 785
R
Racarducii/Riccarducii 512, 812
Rainerii de Ponte 301
Raini 472
Raynaldi/Rainaldi/Ranaldi/Reynaldi/Reinaldi/Rinaldi 347, 383, 389, 424, 424,
439, 448, 450, 452, 452, 456, 457, 483, 483, 508, 511, 511, 511, 512, 712, 737,
749, 783, 788, 812, 816, 1033, 1064, 1086
Rayna(l)ducii/Reynalducii/Reinalducii 412, 448, 449, 470, 512, 815
Raynalducius Salvi 509
Raynalducius Ugonis 508
Raynaldus Adami 788
Raynaldus Ade 455, 465
Ra(y)naldus/Rainaldus/Reinaldus Infantis 230, 277, 278, 292, 377, 459, 469,
670, 711, 992, 1026, 1044
Raynaldus Lambertini 769
Raynaldus Lambertucii 415
Raynerii 828, 834, 843
Raynerius 468
Raynerius de Ponte 711
Raynucii 511
Reconerutii 851, 851
Regerii 407
Ricçardi 480, 851
Riccardus Gregorii 452
Riccii/Ricii 812, 815
Ricciolus 851
Riccius Iacobi 789
Riccius Iacobini 835
Riccucius Raynaldi 512
Riderisius Phylippi 475
Rigoli 814, 851
Rigucii 509, 827, 835
Roberti 416, 512, 770
Robertus Petri Grimaldi 453
Roccacius Parcitade 508
Roçolus Symonutii 1108
Rodulfi/Rodolfi 478, 508, 815, 1108
Rodulfus Gentilis 351
Rogerii 377, 414, 478
Rogerius Leti 815
Rogerius Martini 451
Rog(g)erius Phylippi 466, 777, 778, 1082, 1084
Romanucius Franci(s)sci 300, 416, 452, 769
Rotundi 768
Rubei 458, 510
S
Sabbatinus 453
Saldini 815
Salenarii 511
Salimbene/Salinbene 508, 509, 511
Salimbene Abati 466, 785
Salingnere 377
Salinguerre 483, 788
Salomonis 397, 752
Salvi 416, 476, 509, 510, 512, 770, 771
Salvutius Venturelli 478
Santolus Thomassutii 851
Saracenus Glutti 813
Savine 444
Savini 510, 513, 791, 813, 828
Savinoli 478
Savinus Angeli 445, 451, 511, 764, 784, 791, 811, 1087
Savinus Benvenisti 447
Savinus Thome Bici 298, 483, 711, 1026
Savius Riccii 812
Scaleni 416
Scaloni 769, 834
Scellantis 458
Schiactus Corradi Ugonis 862
Segnolus Symoli 814
Semonellus Vannis 851
Senecam 412
Sengnoli 815
Sengnorucius Bartholomei 815
Sensius Bertranbi/Bertrambi 442, 763, 1079
Servadei 513, 513, 768
Servodey 414
Sibilie 303, 439, 781, 1085
Siboli 752
Simeonis 369
Sinibaldus 848
Soldi 512, 828, 835
Sordie 851
Sparaci 851
Specialis 815, 815
Spene Vaccarius 265
Spenendeus Danielis 397, 752
Spenenducius Auximani 456
Stephani/Stefani 255, 299, 299, 350, 406, 416, 446, 448, 453, 463, 466, 470,
470, 471, 506, 507, 507, 508, 508, 508, 508, 509, 509, 509, 513, 513, 527, 716,
770, 775, 781, 785, 811, 813, 815, 815, 824, 835, 843, 851, 1081, 1085, 1087
Stefanucius Feste 470
Stefanus/Stephanus 462, 757
Stephanus Acti 1082
Stefanus Adami 472
Stephanus/Stefanus Ade 459, 469, 510, 776
Stephanus Boni(n)fantis 484, 508
Stephanus Brinchi 480
Stephanus Ceccholi 851
Stephanus Enseragni 851
Stephanus Mathei 230, 635, 970
Stefanus Michaelis 467
Stephanus/Stefanus Petri 383, 737, 1064
Stephanus Petri Alutii 513
Stephanus Sengnoli 815
Stephanus Ugolini 510
Step(h)anus Ugolini Caroni 414, 768
Stephanus Venetici 776, 1082
Stelle 894
Sybonoli 509
Symi 456, 507, 513, 790, 814, 828, 843
Symoli 455, 812, 814, 827, 834
Symolus Acti 511
Simolus Actonis 470
Simolus de Çacchectis 407
Simolus Servadei 768
Symon Alb(e)rici 420, 747, 1072
Symon Andree 151, 894
Simon Francisci Petri 851
Symon Guillelmi 811
Symon Petri 1108
Symon Servadei 513
Simon Servodey 414
Symon Ugolini Ionactani 151
Symonecti/Simonecti 456, 506, 509, 513, 811, 812, 812, 812, 814, 828, 835, 851
Simonectus Ceccholi 851
Symonectus Gaboli 508
Symonectus Herculani 815
Symonectus Petri 512
Symonectus Transmundi 511
Symonis 192, 506, 507, 508, 580, 713, 777, 1083
Symonucii/Simonucii/Simonutii 135, 479, 811, 811, 811, 851, 862, 1108
Symonucius Andree 479, 480
Symonucius Andree Bonvannis 511
Symonucius Boncambii/ Bon-gambii 506, 814
Symonucius Gilberti 351, 824, 829
Symonucius Guilberti 512
Symonucius/Simonucius Iohannis 471, 510
Simonutius Nutoli 851
Symonucius Venutoli 814
Symonucius Zilberti 811
Synebaldi/Sinebaldi/Synibaldi/Senebaldi 135, 188, 230, 246, 284, 415, 441, 445,
463, 467, 474, 483, 509, 576, 675, 676, 686, 763, 764, 765, 769, 775, 791, 1005,
1081
Synebaldus Stephani 509
T
Taddei/Taddey/Tadei 255, 446, 456, 457, 471, 475, 507, 510, 781, 1085
Taddeus Androctius Iohannis Lonbardi 508
Taddeus Façoli 814
Taddeus Mucçoli 827
Taddeus Salimbene 508
Taddeus Ugonis 511
Tanburellus 520
Tebalducii/Thebalducii/Tebaldutii/Thebaldutii 135, 446, 485, 506, 781, 815,
815, 851, 852, 1085
Tebalducius Dopnusdei 507
Thebalducius Hermandini 814
Tebaldus 412
Thebaldi/Tebaldi 403, 455, 739, 1066
Telucius Accurrucii 815
Tentus Lemoli 1108
Theolus Mucçoli 851
Theolus Savini 828
Thoma Guillelmi 824, 829, 843
Thomas 510, 827, 835
Thomas Benvenuti Artonni 813
Thomas Giorgii 479
Thomas Iacobi 191, 579
Thomas Iohannis 862
Thomas Petri 452
Thomas Rogerii 478
Thomas Sibilie 303, 439, 781, 10854
Thomas Zontoli 812
Thomasii 453
Thomassucii/Thomassutii 814, 815, 851
T(h)oma(s)sucius Clementis 502, 513, 519
Thomas(s)ucius Corradi 511, 812
Tomasucius Iacobelli 509
Tomasucius Iacobi Pauli 512
Thomasucius/Thomassutius Iohannis 509, 862
Thomasucius Thome 415, 508, 769
Thomassuonis Clementis 353, 354
Thome/Tome 298, 406, 406, 415, 443, 450, 453, 458, 473, 483, 506, 507, 507,
508, 508, 510, 510, 511, 512, 711, 763, 769, 827, 829, 843, 851, 862, 1026,
1108
Thorolus 828
Thosi 851
Tisii 446
Tobaldi 403
Todinucii/Thodinutii 509, 851
Todinus Bartoli 510
Thodinus Gregorii 828
Todolfucius Andree 511
Trama(c)çati 414, 509, 769
Tra(n)smundi 423, 430, 511, 746
Tristanus Guillelmi 813
Tysii 716
U
Ubaldi 509, 511
Uderisius Acti 513
Uf(f)reducii 510, 793
Ugi 510
Ugipanellus Fulcucii 812
Ugipanellus Ugolinucii 816
(H)ugo Berge 450, 782, 1086
Ugo Guisilerii 894
Ugo Leopardi 151
Ugoçonis 513
Ugolini 151, 414, 414, 428, 510, 510, 768, 768, 772, 811, 811
Ugolinucii 816, 816
Ugolinucius Amatucii 815
Ugolinucius Gargani 814
Ugolinus 135
Ugolinus Andree 508
Ugolinus Bertini Fabri 476
Ugolinus Cilioni 465
Ugolinus Fabrus 458
Ugolinus Gargani 506
Ugolinus Iacobi 484
Ugolinus Iacobi Bernardi 135, 789
Ugolinus Iohannis 851
Ugolinus Leti 352, 527
(H)Ugolinus Palmerii 512, 782, 1086
Ugolus Palmerii 450
Ugolus Savini Salvi 510
Ugonis 250, 450, 452, 465, 508, 508, 508, 511, 695, 783, 783, 862, 1087, 1087
Uguccioni 828
Uguepti 483
Uguiccionellus Fulcucii 482
Ungulocti 510
V
Vaccarius 265
Vaccolus Berardi 511
Vaccholus Iohannis 851
Vagnoli 851
Vangnolus Boniohannis 851
Vagnolus Corvollarii 851
Vangnolus Francisci 811
Vangnolus Guillelmi Gentilis 814
Vangolus Iacobelli 812
Vangnolus Lençoli 827
Vagnolus Leonardi 790
Vagnolus Lupicanulli 851
Vagnolus Mathei 851
Vangnolus Pauli 827
Vagnonus Melli 851
Vagnonus Sparaci 851
Valsoverine/Valseverine 446, 781, 1085
Vannes Bernardi 862
Vannes Gentelucii Angelerii 512
Vannes Guillelmi Gentilis 851
Vannes Lentii 851
Vannis 851, 851
Vannutius Andree 851
Vanutius Bartholutii 1108
Vannutius Biacque 851
Vannutius Michaelis 851
Vannutius Reconerutii 851
Vannucius Ugoçonis 513
Vannutius Vitaleoni 851
Venancii/Venantii 302, 449, 451, 508, 715, 783, 815, 824, 1087
Venancius/Venantius Gentelucii 824, 829, 843
Venancius Gentelucii Petri 812
Venancius Karlucii 814
Venancius Raynaldi 508
Venetici 776, 1082
Ventura Petri 135
Venture 812
Venturelli 478, 812
Venturellus Accorrimboni 790
Venutoli 415, 511, 769, 814
Venutolus Agrevini/Agervini 450, 783, 1086
Venutolus Çaravelli 509
Venut(h)olus Deometedey 472
Venutholus Iohannis Cingolani 453
Victor Iacobini 135, 834
Victor Phylippi 509, 791
Victor Phylippi Albisime/Albis-sime 189, 454, 776, 1081
Victor Viti Moronti 463, 765
Victoris 135, 292, 378, 462, 508, 513, 527, 670, 769, 813, 992, 1079
Vidali de Canollis 406
Vidalini 513
Vidalinus Taddei 456
Vidalucius Gibellucii 509
Vigilius Thome 506
Villani 455
Vinciguerra/Venciguerra Iacobini 506, 793
Vinolus Phylippi 811
Visilii 851
Vitaleoni/Vitalioni 851, 1108
Vitaliani 370
Vitalionus Thebalducii 485, 815
Viti 463, 765
Vivianus Benvenuti 463
Vurulionus Tebalducii 135
Y
Ysmundi 453, 507
Z
Zannis 815
Zilberti/Zilbeti 811, 811, 813, 813, 813
Zonte 813
Zontoli 812, 814
Zuccii 811
Ç
Çacchecti(s) 407, 513
Çanes Benvenuti 135
Çannes Benvenuti Cloctoni 511
Çannes Gualtrucii 512
Çan(n)es Mathei 383, 737
Çannes Palmerii 815
Çannis 344, 467, 694
Çannes Phylippi 454, 492, 511, 799
Çannucius Palmerii 812
Çannucius Venturelli 812
Çaramella 427, 516, 771
Çaravelli 509
Çavaroli 463, 765
Çiraldus Merçarii 446, 716
Çoctii 1108
Çoncolus Thome 406
Çontolus de Grimaldeschis 793
Çontolus Iacobelli 769
Çovaninus Rinaldi 383
Çuccius Andree Clementis 811
Çucius Benvenuti Morsecati 470
Çuncius Benvenuti 135