ΓΡΑΦΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Σχήμα 1 Το πρώτο ποντίκι

Λίγο αργότερα, όταν ο Engelbart δεν καταφέρνει να συνεχίσει την χρηματοδότησή του από το υπουργείο Άμυνας, καταφεύγει με τους συνεργάτες του σε ένα ερευνητικό εργαστήριο στο Palo Alto της Καλιφόρνιας, το Palo Alto Research Center (PARC), που ανήκει στη Xerox. Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του PARC υπήρξε ο Xerox/Alto, ο πρώτος προσωπικός Η/Υ [1] που παρουσιάστηκε το 1973. Οι προδιαγραφές του εντυπωσιακές για την εποχή εκείνη. Είχε το πρώτο γραφικό περιβάλλον εργασίας, το STAR, το οποίο περιείχε όλα εκείνα τα στοιχεία με τα οποία είμαστε σήμερα συνηθισμένοι: παράθυρα, εικονίδια, μενού κλπ. [Britannica, 2000; Edwards]. Το περιβάλλον αυτό εξομοίωνε την απλότητα του γραφείου ενός απλού εργαζόμενου, όπου χαρτιά επικαλύπτονται και μεταφέρονται κατά βούληση ενώ διάφορες λειτουργίες εκτελούνται χωρίς την ανάγκη πληκτρολόγησης πολύπλοκων εντολών. [Mesa, 1999].  Ήταν εφοδιασμένος με ποντίκι και ο χρήστης μπορούσε να εκτυπώσει ό,τι έβλεπε στην ασπρόμαυρη οθόνη του σ' έναν εκτυπωτή laser. Δυστυχώς, οι τεχνικοί δεν κατάφεραν να πείσουν τη Xerox να βγάλει στην αγορά ένα τέτοιο μηχάνημα, αφού το κόστος του έφτανε τα 40000 δολάρια! Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η Xerox εγκατέλειψε την αγορά των Η/Υ και επικεντρώθηκε στα φωτοαντιγραφικά μηχανήματα.

Το 1979, ο Steve Jobs, ιδρυτής της Apple, δέχτηκε μια πρόσκληση να επισκεφθεί το PARC. Όπως ομολόγησε και ο ίδιος, τα επιτεύγματα που είδε εκεί τον άφησαν άφωνο. O Jobs, έπεισε το διοικητικό συμβούλιο της Apple να επενδύσει στη νέα τεχνολογία. Το 1983, η Apple παρουσιάζει το Lisa Office System (σχήμα 2),  το οποίο εισήγαγε καινοτομίες όπως διπλό κλικ εικονιδίων, μενού,  μπάρα μενού, και το γνωστό κάλαθο αχρήστων. Το Lisa OS υποστήριζε ακόμα προεκτοπιστική πολυεπεξεργασία [2]. Η τιμή του συστήματος (10000 δολάρια) το καταδίκασε όμως σε εμπορική αποτυχία. Στο μεταξύ, τα PC (που πρωτοπαρουσίασε η IBM το 1981) έδειχναν να κυριαρχούν στην αγορά εις βάρος των Apple II. Το 1984, ο Jobs παρουσιάζει το δεύτερο project του, τον Macintosh (σχήμα 3). Παρά του ότι είναι πολύ πιο εύχρηστος από τον IBM PC, κοστίζει 1000 δολάρια παραπάνω και έχει πολύ λιγότερες εφαρμογές. Ο Jobs όμως επιμένει, υιοθετώντας την τεχνολογία WYSIWYG (What You See Is What You Get) η οποία σου δίνει τη δυνατότητα να εκτυπώνεις ότι βλέπεις στην οθόνη σου σε έναν εκτυπωτή laser, και το Desktop Publishing από την Adobe. Η δικαίωση άργησε αλλά ήρθε το 1987 όταν ο Mac πουλούσε με τρομερό ρυθμό.

Σχήμα 2. Το πρώτο εμπορικό γραφικό περιβάλλον, το Lisa Office System της Apple.

Σχήμα 3. Το Macintosh της Apple.

Στο μεταξύ κι άλλοι κατασκευαστές προσπαθούν να δημιουργήσουν γραφικά περιβάλλοντα για τα συστήματά τους. Το 1984, το ΜΙΤ είχε ξεκινήσει το project Athena με σκοπό τη δημιουργία μιας πλατφόρμας που θα επέτρεπε την αποστολή γραφικών μέσα από το δίκτυο για συστήματα UNIX. Το αποτέλεσμα ήταν το σύστημα X-Windows (σχήμα 4). Το X.Desktop της αγγλικής ΙΧΙ Ltd. κατάφερνε να κρύψει σε σημαντικό βαθμό το «δύστροπο» λειτουργικό σύστημα UNIX που υπήρχε από κάτω του, με αρκετές καινοτομίες όπως αυτή του «σύρε-και-ρίξε» (drag 'n drop) ή τη δυνατότητα ρύθμισης και τροποποίησης της συμπεριφοράς του.

Σχήμα 4. Το X-Window System.

            Το 1982, ο Jay Miner, ένας μηχανικός της εταιρίας παιχνιδιών Atari, ιδρύει με έναν παλιό του συνάδελφο την Hi-Toro για να υλοποιήσει την ιδέα του για μια 16-μπιτη «υπερ-παιχνιδομηχανή». Το αποτέλεσμα είναι η Amiga. Τα πράγματα όμως από οικονομική άποψη δεν πάνε καθόλου καλά, και τον επόμενο χρόνο η Amiga Inc. αγοράζεται από την Commodore, η οποία το 1985 παρουσιάζει έναν επαναστατικό προσωπικό υπολογιστή, την Amiga 1000. Το λειτουργικό της σύστημα, το Workbench (σχήμα 5), υποστήριζε κι αυτό προεπισκοπικό σύστημα πολυεπεξεργασίας [Petzold, 1998; Tanenbaum, 1993] (preemptive multitasking), κάτι που μόνο οι σύγχρονες εκδόσεις των Windows, 98 και ΝΤ, υποστηρίζουν. Τα γραφικά (16 χρώματα) και ο (4-κάναλος) ήχος της Amiga ήταν πολύ προηγμένα για την εποχή εκείνη, ώστε ν' αποτελέσει τον πρώτο υπολογιστή πολυμέσων. Η Atari με τη σειρά της παρουσιάζει το ίδιο έτος το Atari ST 520 (σχήμα 6) με στόχο να χτυπήσει την αγορά του Mac.

Σχήμα 5. Το Workbench της Amiga.

Σχήμα 6. Το GUI της Atari.

            Στο μεταξύ, ο Jobs, φεύγει από την Apple, και το 1988 ιδρύει την NeXT η οποία παρουσιάζει το NeXT Computer, το μηχάνημα της επόμενης δεκαετίας, ένα πρωτοποριακό μηχάνημα με εντυπωσιακή εμφάνιση, πολλές δυνατότητες επεξεργασίας πολυμέσων και ένα πολύ καλό GUI (σχήμα 7). Για άλλη μια φορά το προϊόν είναι πολύ ακριβό για να επιτύχει στην αγορά.

Σχήμα 7. Το NeXT Step.

            Η γνωστή μας Microsoft μπαίνει στο παιχνίδι το 1982 όταν συνεργάζεται με την Apple για τη δημιουργία εφαρμογών για τον Mac. Η κυριαρχία της πλατφόρμας IBM-PC μαζί με το λειτουργικό της, το MS-DOS, οδηγεί τη Microsoft στην παρουσίαση, το 1985, των Microsoft Windows 1.0, το οποίο βασίζεται στο DOS [Petzold, 1998]. Τα Windows είναι δύσχρηστα με όχι ελκυστική εμφάνιση. Δυο χρόνια αργότερα εμφανίζεται η έκδοση 2.0 η οποία υποστήριζε επικαλυπτόμενα παράθυρα. Στο μεταξύ, η Microsoft συνεργάζεται με την IBM για τη δημιουργία του OS/2, του πρώτου 32-μπιτου λειτουργικού συστήματος, το οποίο εμφανίζεται το 1988. Η κυριαρχία της πλατφόρμας IBM-PC και DOS (κυρίως λόγω χαμηλού κόστους και πληθώρας εφαρμογών) είναι φανερή.

            Το 1990, η Microsoft παρουσιάζει την έκδοση 3.0 των Windows (σχήμα 8). Επιτέλους, οι χρήστες των συμβατών IBM μπορούν να δουλεύουν σ' ένα περιβάλλον που μοιάζει με Mac αν και τα Windows υστερούν σε λειτουργικότητα και ευκολία από το Macintosh. Μέσα σ' ένα χρόνο η Microsoft έχει πουλήσει 30 εκατομμύρια αντίτυπα των Windows. Ακολουθεί η έκδοση 3.1 (με διορθωμένα κάποια λάθη της προηγούμενης έκδοσης) και στη συνέχεια η έκδοση 3.11 που επιτρέπει τη σύνδεση του υπολογιστή με δίκτυο.

            Η χαριστική βολή σε κάθε αντίπαλο της Microsoft δίνεται τον Αύγουστο του 1995, όταν κυκλοφορούν τα Windows 95 (σχήμα 9). Το νέο λειτουργικό σύστημα μπορεί πλέον να κοιτά στα μάτια τον ανταγωνισμό. Πέραν των άλλων υποστηρίζουν την τεχνολογία "Plug 'n Play" που επιτρέπει στους χρήστες να προσθαφαιρούν εύκολα εξωτερικές συσκευές στον υπολογιστή τους. Παράλληλα, έχουν παρουσιαστεί τα Windows NT τα οποία αποκτούν μερίδιο στους σταθμούς εργασίας (workstations) από το UNIX. Με την έκδοση 98, η Microsoft διορθώνει πολλά από τα λάθη της προηγούμενης έκδοσης κάνοντας το λειτουργικό της ακόμα πιο εύχρηστο. Στα τέλη της δεκαετίας, η Microsoft κατέχει το 95% της αγοράς των λειτουργικών συστημάτων για τους προσωπικούς υπολογιστές.

Σχήμα 8. Τα Microsoft Windows 3.0.

Σχήμα 9. Τα Microsoft Windows 95.

            Στο μεταξύ, το 1991, ένα νέο λειτουργικό κάνει την εμφάνισή του στους προσωπικούς υπολογιστές, το Linux. Βασισμένο στο Unix, το Linux ήταν η ιδέα ενός Φιλανδού φοιτητή του Linus Torvalds [RAM, 1999]. Η πορεία του Linux κι αυτή εντυπωσιακή. Είναι το μόνο λειτουργικό σύστημα που διατίθεται δωρεάν και μέσα σε λιγότερο από μια δεκαετία είναι το μόνο λειτουργικό που μπορεί να απειλήσει την πρωτοκαθεδρία των Windows στους προσωπικούς υπολογιστές. Το Linux διαθέτει ανοιχτή αρχιτεκτονική (προερχόμενη από το X-Windows του Unix) πράγμα που του επιτρέπει να δεχθεί πολλά διαφορετικά GUI. Τα γραφικά αυτά περιβάλλοντα ονομάζονται διαχειριστές παραθύρων (window managers) και μερικά από τα πιο διαδεδομένα είναι τα KDE (σχ. 10), GNOME (σχ. 11), AfterStep και WindowMaker.

Σχήμα 10. Το KDE 2.

Σχήμα 11. Το GNOME.

Το μέλλον

Τα γραφικά περιβάλλοντα έκαναν την χρήση των Η/Υ ευκολότερη στην εκμάθηση και πιο ευχάριστη. Τα διάφορα συστατικά τους (εικονίδια, μενού κλπ.)  είναι πλέον μέρος της κουλτούρας μας. Και η εξέλιξη αυτή συνεχίζεται προδιαγράφοντας ένα μέλλον γραφικό.

Από πλευράς Microsoft, ήδη έχουν κυκλοφορήσει τα Windows 2000 (η εξέλιξη των NT) και τα Millenium (η εξέλιξη των 98). Τα επόμενα Windows XP λέγεται ότι θα είναι τόσο φιλικά στο χρήστη όσο και ο χειρισμός της τηλεόρασής μας. Ο Jobs επέστρεψε στην Apple και εξέλιξε το Mac OS X (σχ. 12) το οποίο βασίζεται στο NeXT Step. Η κίνηση αυτή έδωσε νέα πνοή στην Apple της οποίας τα οικονομικά πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο. Η επιστροφή του Jobs συνοδεύτηκε από την εμφάνιση του iMac, ενός υπολογιστή με εντυπωσιακή εμφάνιση προσανατολισμένου στο Internet. Για το Linux, η εμφάνιση του KDE 2, του πιο δημοφιλούς window manager, δίνει περισσότερες δυνατότητες στον χρήστη που πλέον δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τις ευκολίες των Windows.

Σχήμα 12. Το Mac OS X.

            Ας μην ξεχνάμε και τη μεγάλη διάδοση των υπολογιστών χειρός που φέρουν διαφορετικές απαιτήσεις απ' αυτές των προσωπικών υπολογιστών και θα παρουσιάσουν νέες καινοτομίες στον τρόπο που χειριζόμαστε τους υπολογιστές. Ήδη, υπάρχουν γραφικά λειτουργικά συστήματα και γι' αυτές τις συσκευές, όπως το Microsoft Windows CE, το Palm OS κ.ά.

            Αλλά αυτά είναι μόνο η αρχή. Η ισχύς των ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει επιτρέψει τη χρήση τρισδιάστατων γραφικών και συσκευών εικονικής πραγματικότητας που γρήγορα θα βρουν χρήση και στα γραφικά περιβάλλοντα των λειτουργικών συστημάτων. Πολλές από αυτές τις ιδέες των κέντρων έρευνας και ανάπτυξης των διαφόρων εργαστηρίων υπολογιστών θα βρουν το δρόμο τους στην καθημερινή ζωή με στόχο να κάνουν την αλληλεπίδρασή μας με τους υπολογιστές πιο εύχρηστη και πιο παραγωγική.

Σχήμα 13. Μια γεύση από το μέλλον

Αναφορές

1. Βρυώνης Π. (1999), «Γραφικό περιβάλλον εργασίας», ΒήμαRAM, 24 Νοεμβρίου 1999.
2. Apple History.
3. Britannica Encyclopedia (2000).
4. Edwards Alistair D.N., "The Rise of the Graphical User Interface", Dep. of Computer Science, University of York, UK.
5. GNOME.
6. "Graphical User Interfaces".
7. KDE.
8. Mesa Andy F. (1999), A history of a user interface.
9. Petzold Charles (1998), Programming Windows, Microsoft Press.
10. RAM (1999), «Linux, ο σφετεριστής», τεύχος 124, Απρίλιος 1999.
11. Sinha, Anoop, "User Interfaces: Survey Information and Thoughts".
12. Tanenbaum A.S. (1993), Σύγχρονα Λειτουργικά Συστήματα, Τόμος Α', Παπασωτηρίου, μετ. Π. Γεωργιάδης.
13. The first computer mouse.

---

1. Που μπορούσε δηλ. να τον χειριστεί ένας μόνο άνθρωπος.
2. Πολυεπεξεργασία σημαίνει ότι πολλά προγράμματα μπορούν να εκτελούνται παράλληλα [Petzold, 1998]. Μη προεκτοπιστική πολυεπεξεργασία (non-preemptive multitasking) σημαίνει ότι τα παράλληλα προγράμματα πρέπει από μόνα τους να δίνουν χρόνο και σε άλλα προγράμματα να εκτελούνται. Προεκτοπιστική πολυεπεξεργασία (preemptive multitasking) σημαίνει ότι το ρολόι του Η/Υ διαμοιράζεται σε μικρά χρονικά διαστήματα σε καθένα από τα οποία εκτελείται και ένα μέρος προγράμματος δίνοντας την ψευδαίσθηση της παράλληλης επεξεργασίας.