TALAHANAYAN
NG BUHAY, GINAWA,
AT MGA
SINULAT NI JOSE RIZAL
KABANATA 1 - ANG
PAGDATING NG PAMBANSANG BAYANI
A.
Pagsilang
1.
Isinilang
si Rizal Noong Hunyo 19, 1861 sa Calamba, Laguna
2.
Bininyagan
sa simbahan ng Calamba noong Hunyo 22, 1861.
3.
Padre
Rufino Collantes - paring nagbinyag kay Rizal
4.
Padre
Pedro Casanas - nagsilbing ninong ni Rizal
A.
Magulang
1.
Francisco
Mercado
2.
Teodora
Alonzo
A.
Magkakapatid
na Rizal
1.
Saturnina
2.
Paciano
3.
Narcisa
4.
5.
Lucia
6.
Maria
7.
Jose
8.
9.
Josefa
10.
11.
A.
Mga
Ninuno
1.
Ninuno
sa Ama
2.
Ninuno
sa Ina
A.
Pamilyang
Rizal
1.
Ang
Kabuhayan ng Pamilya
4. Ang ina ni Rizal ay mayroong isang
tindahan sa ilalim ng kanilang bahay, gilingan ng trigo para maging harina, at
gawaan ng hamon.
5. Ang pamilya ay isa sa mga unang
nakapagpagawa ng bahay na bato sa Calamba.
6. Nagmamay-ari sila ng isang karwahe na
isang karangyaan sa panahong iyon.
7. Mayroon silang isang aklatan sa bahay
na naglalaman ng 1,000 aklat.
8. Naipadala ng mga Rizal ang kanilang mga
anak sa Maynila para mag-aral.
B.
Ang
Tahanan ng mga Rizal
1. Ang bahay ng mga Rizal ay gawa sa bato
at matitigas na kahoy at ito ay nakatayo na malapit sa simbahan ng Calamba.
2. Ang paligid ng kabahayan ay natataniman
ng mga punong atis, balimbing,
3. Ang bakuran ng bahay ay naging alagaan
ng mga manok at pabo.
KABANATA 2 – KABATAAN
SA CALAMBA
1. Mga Ala-ala ng
Kamusmusan
2. Mga Talento sa Panahon
ng Kamusmusan
1.
Mga
Inpluwensiya Kay Rizal
1.
Mula
sa mga ninunong Malayo ay namana niya ang pagmamahal sa kalayaan, paghahangad
sa paglalakbay, at katapangan.
2.
Mula
sa kaniyang mga ninunong Tsino ay namana niya ang pagiging seryoso, katipiran,
katiyagaan, at pagmamahal sa mga bata.
3.
Mula
sa kaniyang mga ninunong Espanyol ay namana niya kapinuhan sa pagkilos at
kanipisan sa insulto.
4.
Mula
sa kaniyang ama ay namana niya ang pagtitiyaga sa trabaho, paggalang sa sarili,
at malayang pag-iisip.
5.
Mula
sa kaniyang ina ay namana niya pagpapakasakit sa sarili at pagnanais sa sining
at panitikan.
1.
Ang
kapaligiran ng Calamba ay nagsilbing kaniyang pang-enganyo sa pagmamahal sa
sining at literatura.
2.
Ang
kaniyang kapatid na si Paciano ay nagturo sa kaniyang kaisipan ukol sa
pagmamahal sa kalayaan at katarungan.
3.
Mula
sa kaniyang mga kapatid na babae ay natutunan niya ang paggalang sa mga
kababaihan.
4.
Ang
pakikinig niya sa mga kuwento ng kaniyang yaya ay nagbigay sa kaniyang interes
sa mga kuwentong bayan at mga alamat.
5.
Mula
sa kaniyang tatlong mga kapatid ay nainpluwensiyahan siya ng mga sumusunod:
1.
Jose
Alberto Alonzo ay natutunan niya ang pagmamahal sa sining.
2.
Manuel
Alonzo ay natutunan niya ang kahalagahan ng pagpapalakas ng katawan.
3.
Gregorio
Alonzo ay natutunan niya ang ang malabis na pagkahilig sa pagbabasa.
6.
Padre
Leoncio Lopez ay natutunan niya ang pagmamahal sa makaiskolar at pilsopikal na
pag-iisip.
KABANATA 3 - ANG
PAG-AARAL SA CALAMBA AT BIÑAN
1.
Doña
Teodora Alonzo - ang unang guro ni Rizal
2.
Mestro
Celestino
3.
Lucas
Padua
4.
Leon
Monroy
2. Pagpunta sa Biñan
1.
Hunyo
1869 - si Rizal ay umalis ng Calamba para magtungo sa Biñan para mag-aral.
2.
Sinamahan
siya ng kaniyang kapatid na si Paciano.
3.
Justiniano
Aquino Cruz - ang naging guro ni Rizal sa Biñan.
3. Mga Naging Gawain sa Pag-aaaral
1.
Sa
unang pagkikita niya sa kaniyang guro ay sinabi niya ang kaniyang kakauntian ng
kaalaman sa Espanyol at Latin.
2.
Sinabi
ni Rizal na ang kaniyang guro ay may kahusayan sa balarilang Espanyol na
sinulat nina Nebrija at Gainza.
3.
Nakaaway
ni Rizal si Pedro na anak ng kaniyang guro.
4.
Nagkaroon
din siya ng away sa mga bata sa Biñan isa na rito si Andres Salandanan na
tumalo sa kaniya.
5.
Nag-aral
si Rizal ng pagpipinta kay Matandang Juancho na dito ay nakasama ng kaniyang
kaeskuwelang si Jose Guevarra.
6.
Sa
pagsapit ng ilang buwan si Rizal ay nanguna sa kaniyang mga kaeskuwela sa mga
Espanyol, Latin at iba pang mga aralin.
7.
Sa
kabila ng kahusayan ni Rizal sa pag-aaral, siya ay napapalo ng kaniyang maestro
halos araw-araw dahilan sa mga sumbong laban sa kaniya ng kaniyang mga
kamag-aral.
8.
Nilisan
ni Rizal ang pag-aaral sa Biñan noong Disyembre 1870 pagkatapos ng halos isa at
kalahating taon.
9.
Nilisan
ni Rizal ang Biñan sakay ng Barkong Talim na naghatid sa kaniya sa
Calamba.
1.
Sa
kaniyang pag-uwi sa Calamba ay nabalitaan niya ang Pag-aalsa sa
2.
Ang
kaniyang kapatid na si Paciano ay naging malapit na mag-aaral ni Padre Jose
3.
Si
Paciano sa maraming pagkakataon ay naibahagi kay Rizal ang mag ideya at
pilosopiya ni Jose Burgos.
1.
Pagkatapos
ng kamatayan ng Gomburza, ang ina ni Rizal ay pinagbintangan na nagbabalak na
lasunin ang asawa ng kaniyang kapatid (Jose Alberto) .
2.
Ang
mga kaaway ng pamilyang Rizal at ang hipag ng kaniyang ina ay nagkipagsabawatan
upang maisangkot ang ina sa nasabing bintang na paglason.
3.
Pagkatapos
na madakip ni Donya Teodora, ito ay pinaglakad mula Calamba hanggang
4.
Ang
ina ni Rizal ay nakulong sa loob ng dalawa at kalahating taon.
KABANATA 4 PAG-AARAL SA
ATENEO
1. Ang Pagpasok ni Rizal sa Ateneo
1.
June
20, 1872 – sinamahan si Rizal ni Paciano para magpunta sa Maynila. Kumuha ng
pagsusulit sa mga aralin ng Aral Kristiyano, Aritmetika, at Pagbasa sa Colegio
ng San Juan de Letran. Nagbalik si Rizal sa Calamba mula sa Maynila para
dumalo ng kapistahan sa kaniyang pagbabalik sa Maynila ay nagbago ng isip si
Rizal at nagbalak na pumasok sa Ateneo.
2.
Hindi
tinanggap si Rizal sa Ateneo dahilan sa siya
1.
huli
na sa patalaan
2.
maliit
para sa kaniyang edad
3.
Sa
unang pagkakataon ay ginamit ni Jose ang kaniyang apelyidong Rizal imbes na
Mercado.
4.
Manuel
Xerex Burgos – ang pamangkin ni Jose Burgos na tumulong upang makapasok si Rizal
sa Ateneo.
5.
Nanirahan
siya sa isang paupahang bahay na pag-aari ni Señora Titay sa Daang Caraballo,
na nasa labas ng Intramuros.
2. Sistema ng Edukasyong Heswita
1.
Mas
adbanse ang edukasyong ipinagkakaloob ng mga Jesuita kumpara sa mga kolehiyo noong
sa Pilipinas.
2.
Ang
layunin ng edukasyon ng mga Jesuita ay ang hubugin ang mga mag-aaral sa mga
aral ng Katolisismo, kaalaman sa sining at agham. Ang isang matalinong Katoliko
mula sa pananaw ng mga Jesuita ay magiging mabuting tagapagtanggol ng simbahan.
Ang pangunahing pilosopiya ng Ateneo ay Ad Majorem Dei Gloriam – Para sa
Higit na Kadakilaan ng Diyos.
3.
Hinati
ang klase sa dalawang pangkat
1.
Imperyong
Romano – katawagan sa mga internos o mga mag-aaral na nakatira sa loob ng
bakuran ng Ateneo.
2.
Imperyong
Cartago – katawagan sa mga externos o mga mag-aaral na nakatira sa loob ng
bakuran ng Ateneo.
1. Unang Taon sa Ateneo (1872-73)
1.
Padre
Jose Bech S.J. – ang guro ni Rizal sa kaniyang unang taon sa Ateneo.
2.
Nagsimula
siyang nasa mababang ranggo sa imperyong Cartago ngunit sa paglipat ng mga
linggo ay nagawang makapanguna sa kaniyang mga kamag-aral.
3.
Napanalunan
niya ang kaniyang unang gantimpala sa kaniyang pag-aaral – isang larawang
pangrelihiyon.
4.
Upang
mapagbuti ni Rizal ang kaniyang kaalaman sa wikang Esanyol siya ay nagpaturo ng
aralin sa Colegio de Santa Isabel sa panahon ng kaniyang pamamahinga sa
tanghali.
5.
Sa
kalagitnaan ng taon si Rizal ay hindi nagbuti sa kaniyang pag-aaral upang
mapanatili ang kaniyang pangunguna sa klase ito ay dahilan sa kaniyang sama ng
loob sa hindi makatwirang puna ng guro sa kaniya.
6.
Sa
bakasyon ng 1873, si Rizal ay hindi naging masaya dahilan sa nasa bilangguan
ang kaniyang ina. Lihim na pumunta sa
2. Ikalawang Taon sa Ateneo (1873-74)
1.
Walang
masyadong mahalagang pangyayari kay Rizal sa Ateneo sa taong ito.
2.
Hindi
nagpakita ng pangunguna sa pag-aral si Rizal dahilan sa sama ng loob dailan sa
hindi magandang puna ng guro sa kaniya
3.
Dumating
sa Ateneo ang ilan sa kaniyang mga dating kamag-aral sa Biñan.
4.
Hinulaan
ni Rizal ang nalalapit na paglaya ng kaniyang ina.
5.
Nagsimula
si Rizal ng kaniyang pagkahilig sa pagbabasa at ilan sa mga aklat na ito ay ang
mga sumusunod:
1.
Count
of Monte Cristo na
sinulat ni Alexander Dumas.
2.
Universal
History na sinulat ni
Cesar Cantu na pinilit niyang ipabili sa kaniyang ama.
3.
Travels
in the
3. Ikatlong Taon sa Ateneo (1875-76)
1.
Nagbalik
si Rizal sa Ateneo para sa kaniyang Ikatlong Taon.
2.
Dumating
ang kaniyang ina at ipinaalam kaniyang paglaya kay Rizal.
3.
Hindi
rin kinakitahan ng pangunguna si Rizal sa klase.
4.
Natalo
siya ng mga kamag-aral na Espanyol sa wikang Espanyol dahilan sa mas mahusay
ang mga ito sa sa tamang pagbigkas.
4. Ika-apat na Taon sa Ateneo (1876-77)
1.
Sa
taong ito ay nakilala ni Jose Rizal si Padre Francisco de Paula Sanchez S.J.
Ang nasabing pari ang humikayat kay Rizal para mag-aral na mabuti, lalo na sa
pagsulat ng mga
2.
Sinabi
ni Rizal na si Padre Francisco de Paula Sanchez ay isang modelo ng katuwiran at
pagsisikap para sa pag-unlad ng kaniyang mga mag-aaral.
3.
Dahilan
dito ay nagbalik ang sigla ni Rizal sa pag-aaral at natapos ang taon ng
pag-aaral na mayroong limang medalya.
5. Huling Taon sa Ateneo (1876-77)
1.
Naging
ganap ang sigla ni Rizal sa kaniyang pag-aaral sa Ateneo.
2.
Nagtapos
si Rizal sa Ateneo noong Marso 23, 1877 at natamo sa paaralan ang Bachiller
en Artes.
6. Mga Naging Ibang Gawain sa Ateneo
1.
Mga
Samahan na Kinasapian ni Rizal
1.
Kalihim
ng Marian Congregation
2.
Kasapi
ng Academy of Spanish Language
3.
Kasapi
ng Academy of natural Sciences
2.
Nag-aral
siya pagguhit kay Agustin Saez na kilalang mahusay na pintor na Espanyol.
3.
Nag-aral
siya ng paglililok kay Romualdo de Jesus.
4.
Nag-aral
din siya ng eskrima at gymnastics.
5.
Padre
Jose Villaclara - nagsabi kay Rizal na tigilan na ang pagsulat ng
7. Likhang Lilok
1.
Imahen
ng Birheng Maria na ipagkakaloob
8. Unang Pag-ibig ni Rizal
1.
Segunda
Katigbak – ang babaeng unang minahal ni Rizal.
2.
Mariano
Katigbak – kapatid ni Segunda at kaibigan ni Rizal.
3.
La
Concordia – ang
paaralan na pinapasukan ni Segunda Katigbak.
4.
Manuel
Luz – ang lalaking takdang mapangasawa ni Segunda.
KABANATA 5 PAG-AARAL NG
MEDISINA SA UNIBERSIDAD NG SANTO TOMAS (1877-82)
1. Sa pagtatapos ni Rizal sa Ateneo ay
naghanda siya para sa pag-aaral sa unibersidad.
2. Ang planong pagpasok ni Rizal sa
unibersidad ay tinutulan ng kaniyang ina dahilan sa pagkakaroon nito ng
maraming kaalaman ay nanganganib ang buhay ni Rizal.
3. Sa kabila ng pagtutol ng kaniyang ina
si Rizal ay isinama ni Paciano sa Maynila para mag-aral.
4. Noong Abril 1877 nagpatala para
mag-aral si Rizal sa Unibersidad ng Santo Tomas.
5. Ang una niyang kursong kinuha ay
Pilosopia Y Letra bunga ng mga sumsusunod na dahilan:
1. Ito ang gusto ng kaniyang ama
2. Wala pa siyang tiyak na kursong gusto
6. Padre Pablo Ramon SJ – ang hiningan ni
Rizal ng payo ukol sa kaniyang dapat na maging kurso sa UST.
7. Sa unang semestre ng taong 1877-78 si
Rizal din ay nag-aral sa kursong perito agrimensor sa Ateneo.
8. Sa ikalawang Semestre ng nasabing taon
ay natanggap ni Rizal ang sulat ni Padre Pablo Ramon SJ na nagpapayo sa kaniya
na kumuha ng Medisina. Kinuha ni Rizal ang kurso dahilan sa kaniyang pagnanais
na magamot ang kaniyang ina.
9. Nagkaroon si Rizal ng relasyon sa mga
sumusunod na babae:
1. Binibining L. – isang babae na taga
Calamba na laging dinadalaw ni Rizal sa gabi sa panahon ng bakasyon na umuwi
siya mula Maynila na bigo kay Segunda Katigbak.
2. Leonora Valenzuela – kapitbahay ng
inuupahang bahay ni Rizal. Kaniya itong pinadadalhan ng sulat sa pamamagitan ng
hindi nakikitang tinta.
3. Leonor Rivera – pinsan ni Rizal at anak
ng kaniyang inuupahang bahay. Sa kanilang pagsusulatan ay ginagamit ni Leonor
ang pangalang Taimis.
10.
Si
Rizal ay naging biktima ng isang opisyal na Espanyol noong 1878. Si Rizal ay
pinalo ng sable sa likod ng nasabing opisyal.
11.
Noong
1879, si Rizal ay lumahok sa paligsahan ng Liceo Artistico-Literario. Sa
nasabing paligsahan ay nanalo ng unang gantimpala ang kaniyang tulang sinulat
na may pamagat na A La Juventud Filipina.Ang paligsahan ay para lamang
sa mga Pilipino.
12.
Noong
1880, si Rizal ay lumahok sa paligsahan ng Liceo Artistico-Literario ukol
bilang pag-paparangal sa ika-400 taon ng kamatayan ni Miguel de Cervantes. Sa
nasabing paligsahan ang kaniyang ginawang akda na may pamagat na El Consejo
de los Dioses ay nanalo ng unang gantimpla. Ang paligsahan ay bukas sa mga
Pilipino at Espanyol.
13.
Kampeon
ng mga Estudyante – Nagtayo sina Rizal ng isang samahan na tinatagwag na Compañerismo
sa layunin na ipagtanggol ang kanilang sarili laban sa mga pang-iinsulto ng
kanilang mga kamag-aral na Espanyol.
14.
Hindi
naging masaya si Rizal sa UST bunga ng mga sumusunod na kadahilanan;
1. Galit sa kaniya ang mga guro ng UST
2. Minamaliit ang mga mag-aaral na
Pilipino ng mga Espanyol
3. Makaluma ang sistema ng pagtuturo sa
UST
KABANATA 6 – PAGPUNTA
SA ESPANYA (1982-85)
A. Ang Pag-alis
1. Sa pagtatapos ni Rizal sa kaniyang
ika-apat na taon ng pag-aaral ng medisina sa UST si Rizal ay nagbalak na
tumungo ng Espanya para dito magpatuloy ng pag-aaral.
2. Ang Lihim na Pag-alis ni Rizal
1. Paciano – ang nagbalak ng pag-alis ni
Rizal para magtungo sa Europa.
2. Antonio Rivera – ang ama ni Leonor
Rivera na kumuha ng pasaporte ni Rizal patungo ng Espanya.
3. Jose Mercado – ang ginamit na pangalan
ni Rizal sa kaniyang lihim na pag-alis patungo sa Espanya.
3. Umalis si Rizal sa Pilipinas noong Mayo
3, 1882 sakay ng barkong Salvadora.
4. Donato Lecha – ang kapitan ng barkong
Salvadora.
B. Singapore
1. Mayo 8, 1882 – narating ni Rizal ang
2. Hotel de la Paz – hotel na tinuluyan ni
Rizal sa
3. Dinalaw ni Rizal ang mga sumusunod:
1. Harding Botaniko
2. Distritong Pamilihan
3. Templong Budista
4. Estatwa ni Thomas Stanford Raffles –
tagapagtatag ng
4. Nilisan ni Rizal ang
B. Colombo
1. Maraming iba’t ibang lahi ang nakasabay
ni Rizal sa barko Djemnah at binalak ni Rizal na magsalita ng Pranses
ngunit hindi siya naintidihan ng mga ito.
2. Ang kaniyang sinabi sa Port Galle ay
masyadong malungkot ang lunsod.
3. Nakarating siya sa
B. Suez Canal
1. Suez Canal – isang lagusang tubig na
nag-uugnay ng Red Sea at
2. Ferdinand de Lesseps – isang
diplomatikong Pranses na nagplano ng pagtatayo ng
3. Nakarating si Rizal sa
B. Naples at Merseilles
1. Nagtungo ang barkong Djemnah sa
Europa at noong narating ni Rizal ang
2. Kinabukasan ay narating niya ang
daungan ng Merselles at kaniyang binisita ang Chateu d’If na siyang
lugar na binanggit ni Alexander Dumas sa kaniyang nobelang Count of Monte
Cristo.
B. Barcelona
1. Hunyo 15, 1882 nilisan ni Rizal ang
Merseilles aty narating ang
2. Narating niya ang Barcelona noong Hunyo
16, 1882.
3. Hindi maganda ang unang impresyon ni
Rizal sa
4. Sa bandang huli ay nagbago ang kaniyang
pananaw sa
5. Plaza de Cataluña – ang paboritong
kaininan ng mga mag-aaral na Pilipino sa
B. Amor Patrio
1. Amor Patrio – ang unang akda ni Rizal
sa labas ng bansa. Dito rin ginamit ni Rizal ang pangalan sa panulat na Laong
Laan.
2. Diariong Tagalog – isang mapangahas na
pahayagan sa Maynila na naglathala ng kaniyang mga artikulo.
3. Basilio Teodoro – ang patnugot ng
Diariong Tagalog.
4. Marcelo H. Del Pilar – ang nagsalin ng Amor
Patrio mula sa wikang Espanyol sa wikang Tagalog.
5. Iba pang mga artikulong ipinadala ni
Rizal sa Diariong Tagalog
1. Los Viajes
2. Revista del Madrid
B. Paglipat sa Madrid
1. Sa Barcelona ay nabalitaan ni Rizal ang
balita ukol sa epidemya ng kolera sa Pilipinas.
2. Nakatanggap siya ng sulat mula kay Jose
Cecilio na nagbabalita ng malungkot na kalagayan ni Leonor buhat ng siya ay
umalis.
3. Pinayuhan ni Paciano si Rizal na
lumipat ng
B. Buhay sa Madrid
1. Nagpatala si Rizal sa Universidad
Central de Madrid sa mga kursong:
1. Medisina
2. Pilosopiya at Pagsulat
2. Nagsikap na Matutunan ang mga
sumusunod:
1. Pagpipinta at Paglilok sa Academy of
Fine Arts of San Fernando
2. Nagsanay ng eskrima at pagbaril sa Hall
of Arms of Sanz y Carbonell
3. Nag-aral ng mga wikang:
1.
Pranses
2.
Aleman
3.
English
3. Namamasyal sa mga galerya ng sining at mga
museo
4. Nagbasa ng maraming mga aklat
5. Naging matipid si Rizal sa kaniyang
pagastos
6. Ang tanging sugal na tinayaan ni Rizal
ay ang lotto
7. Nagpapalipas ng mga libreng oras sa
bahay ng mga Paterno
B. Pag-ibig kay Consuel Ortiga y Perez
1. Nagkaroon ng pagkakataon si Rizal na
makabisita sa bahay ni Señor Pablo Ortiga y Rey na dating alcalde ng Maynila sa
panahon ng panunungkulan ni Gobernador Heneral Polavieja.
2. Consuelo – ang anak na dalaga ni Don
Pablo na umibig kay Rizal.
3. Pinadalhan ni Rizal ng isang
4. Hindi itinuloy ni Rizal ang panliligaw
sa dalaga dahilan sa:
a. Tapat siya kay Leonor
b. Ang kaniyang kaibigang si Eduardo de
Lete ay nanliligaw sa dalaga
B. Si Rizal Bilang Mason
1. Sa
2. Masonerya – isang pandaigdig na
kapatiran ng mga taong may malayang kaisipan.
3. Sumali si Rizal sa nasabing samahan upang
mahingi ang tulong ng mga ito sa kaniyang paglaban sa mga prayle sa Pilipinas.
4. Logia de Acacia – ang balangay ng Masoneya na inaniban
ni Rizal.
B. Paghihirap sa Paris
1. Nagkaroon ng paghihirap si Rizal sa
2. Ipinagbili ni Paciamo ang bisiro ni
Rizal para may maipadala lamang kay Rizal.
3. Kumuha si Rizal ng pagsusulit sa
kaniyang aralin sa Griego na hindi man lamang nag-aalmusal at nananghalian.
B. Pagpugay kina Luna at Hidalgo
1. Nagkaroon ng pagpupugay ang mga
Pilipino dahilan sa pagkapanalo nina :
1. Juan Luna sa Spolarium
2. Felix Resurecion Hidalgo sa Virgines
Christianas Expuesta al Populacho.
B. Pagtatapos sa Pag-aaral
1. Natapos ni Rizal noong
1885 ang kaniyang kurso sa Medisina at Pilosopiya
KABANATA 7 - RIZAL SA
PARIS HANGGANG BERLIN
I.
Sa
Paris (1885-86)
1. Nagtungo si Rizal sa kanyang layunin na
magpakadalubhasa sa optalmolohiya o paggamot sa mata.
2. Bago nagtungo sa
3. Sa Barcelona kaniyang nakilala si Eusebio
Carominas ang patnugot ng pahayagang La Publicidad .
4. Nobyembre 1885 - nakarating si Rizal sa
5. Sa labas ng kaniyang oras sa klinika
I.
Heidelberg
1. Pagkatapos ng kanilang mga gawain sa
Paris si Rizal ay nagtungo ng Alemanya para sa
pagpapatuloy ng kanyang
pag-aaral sa optalmolohiya.
2. Pebrero 3, 1886 - dinalaw ni Rizal ang
makasaysayang lunsod ng
3. Sa Heidelberg si Rizal ay naglingkod
bilang katulong sa klinika ni Dr. Otto Becker, isang kilalang doktor ng
optalmolohiya sa Alemanya.
4. A Las Flores de Heidelberg - ang tulang sinulat ni Rizal sa
kagandahan ng mga bulaklak ng
5. Sa nasabing lunsod inabutan si Rizal ng
selebrasyon ng Ikalimang Daan Taon ng Pagkakatatag ng
I.
Wilhelmsfeld
1. Wilhelmsfeld - isang bayang bakasyunan sa Alemanya
kung saan si Rizal ay tumigil ng tatlong buwan.
2. Karl Ullmer- pastor protestante na tinigilan ni
Rizal habang siya ay nagbabakasyon sa Wilhelmsfeld.
3. Napamahal kay Rizal ang pamilya ni
Pastor Ullmer at ito ay kaniyang ipinadama niya sa pamamagitan ng pagsulat sa
anak nito na si Friedrich Ullmer na nagpapasalamat sa kabutihan ng
nasabing pamilya.
I.
Unang
Sulat kay Blumentritt
1. Hulyo 31, 1886 - petsa ng unang sulat ni Rizal na
ipinadal;a niya kay Blumentritt.
2. Ferdinand Blumentritt - isang propesor sa Ateneo ng
3. Aritmetika - pamagat ng aklat na nakasulat sa
wikang Espanyol at Tagalog na ipinadala ni Rizal kay Blumentritt upang magamit
niyang batayan sa pag-aaral ng wikang Tagalog.
I.
Leipsig
at
1. Leipsig - isang lunsod sa Alemanya na
kaniyang binisita upang dumalo ng aralin sa Kasaysayan at Sikolohiya.
2. Dito ay kanyang naging kaibigan si Friedrich
Ratzel na kilalang mananalaysay at si Dr. Hans Mever na isang
kilalang antropologo.
3. Isinalin din ni Rizal ang akda ni Hans
Christian Andersen.
4.
I.
Pagtanggap
kay Rizal sa Kalipunang Siyentipiko sa
1.
2. Dr. Feodor Jagor - nakatagpo ni Rizal ang nasabing
manlalakbay na sumulat ng isang akalt tungkol sa Pilipinas.
3. Dr. Rudolf Virchow - isang kilalang antropolohistang
Aleman na nakilala ni Rizal sa
4. Dr. W. Joest - isang kilalang heograpong Alemanya na
nakilala ni Rizal sa
5. Dr. Karl Ernest Schweigger- isang kilalang optalmolohista ng
6. Dr. Rudolf Virchow - kanyang inimbitahan si Rizal na
magsalita sa isang pagpupulong ng Ethnographic Society ng
7. Tagalog Verskunt - ang pamagat ng papel panayam na binasa ni Rizal sa
isinagawang pagpupulong ng Ethnographic Society ng
I.
Buhay
ni Rizal sa
1. Mga dahilan ni Rizal sa Pagtigil sa
a. Palawakin ang kaalaman sa optalmolohiya
b. Palawakin ang kaalaman sa agham at wika
c. Magmasid sa kalagayang pulitikal at
kabuhayan ng Alemanya
d. Makilahok sa mga kilalang siyentipikong
Aleman
e. Ipalimbag ang Noli Me Tangere
1. Obserbasyon sa Mga Kababaihang Aleman
a. Seryosa
b. Matiyaga
c. Edukada
d. palakaibiganin
1. Paghihirap sa
a. Walang dumating na padalang pera mula
sa Calamba
b. Kumakain lamang ng isang beses sa isang
araw
c. Naglalaba ng kaniyang sariling damit
d. Naghihinala siya sa pagkakaroon ng
sintomas ng sakit na tuberkulosis
KABANATA 8 -
PAGPAPALIMBAG NG NOLI ME TANGERE
I.
Ang
Ideya at Pagsulat ng Noli
1. Uncle Tom's Cabin - isang nobela na sinulat ni Harriet
Beecher Stowe na tumatalakay sa buhay ng mga aliping itim sa Amerika.
2. Enero 2, 1884 - petsa ng pagtitipon kung saan
pinanukala ni Rizal sa grupo ng mga Pilipino na magsulat sila ng isang nobelang
ukol sa kalagayan ng Pilipinas.
3. Paghahati ng Pagsulat ng Noli Me
Tangere
a. 1/2 sa Espanya
b. 1/4 sa Pransya
c. 1/4 sa Alemanya
1. Wilhelmsfeld - dito tinapos ni Rizal ang mga huling
kabanata ng Noli Me Tangere.
2. Maximo Viola - ang nagsilbing tagapagligtas ng Noli
Me Tangere sa pamamagitan ng pagpapahiram niya kay Rizal ng halagang P300
upang magamit sa pagpapalimbag ng nasabing nobela.
3. Pebrero 21, 1887 - petsang natapos ang Noli Me Tangere
at inihanda para sa pagpapalimbag.
4.
5. Marso 21, 1887 - lumabas ng palimbagan ang nobelang Noli
Me Tangere.
6. Mga Unang Pinadalahan ni Rizal ng kopya
ng Noli
a. Ferdinand Blumentritt
b. Dr. Antonio Ma. Regidor
c. Graciano Lopez-Jaena
d. Mariano Ponce
e. Felix Resurrecion-
1. Kinuha ni Rizal ang pamagat ng Noli
Me Tangere mula sa ebanghelyo ni
2. Inihandog ni Rizal ang Noli Me
Tangere sa inang bayan.
3. Elias at Salome - ang isang kabanata na inalis ni Rizal
sa Noli Me Tangere upang makatipid siya sa presyo ng pagpapalimbag ng
nobela.
KABANATA 9 -
PAGLALAKBAY SA EUROPA KASAMA NI VIOLA
I.
Ang
Paglalakbay
1. Mayo 11, 1887 - nagsimula ang
paglalakbay nina Rizal at Viola sa Europa.
A. Dresden
1. Ang kanilang paglalakbay sa
2. Binisita ni Rizal si Dr. Adolph Meyer
sa Museo ng Sining.
3. Prometheus Bound - isang obra maestrang pinta na labis na
hinangaan ni Rizal sa
4. Dr. Jagor - nagpayo kay Rizal na
padalhan muna ngg telegrama si Blumentritt bago siya pumunta ng Leitmeritz.
A. Leitmeritz
1. Mayo 13, 1887 - dumating si Rizal sa
Leitmeritz at dito siya ay sinalubong ni Prof. Ferdinand Blumentritt sa
istasyon ng tren dala ang larawan na pagkakakilalanan kay Rizal.
2. Hotel Kreb - dito tumira sina Rizal at
Blumentritt habang bumibisita sa Leitmeritz.
3. Nakilala ni Rizal ang pamilya ni
Blumentritt
a. Rosa ang asawa ni Blumentritt
b. Dolores - anak
c. Conrad - anak
d. Fritz - anak
1. Burgomaster - ipinakilala ni Blumentritt si Rizal
at kaniyang hinangaan ang katalinuhan ni Rizal sa madaling pagkatuto ng wikang
Aleman.
2. Dr. Carlos Czepelak - isa sa mga kilalang siyentipiko ng
Europa nma nakilala ni Rizal sa Leitmeritz.
3. Robert Klutschak - isang bantog na naturalista na
nakilala ni Rizal sa Leitmeritz.
A. Prague
1. Dinalaw ni Rizal at Viola ang lunsod na
ito noong Mayo 17 -19, 1887.
2. Dr. Willkom - ang professor ng natural history
ng Unibersidad ng
3. Binisita ni Rizal at Viola ang libingan
ni Copernicus - ang dakilang astronomo sa kasaysayan ng sangkatauhan.
4. Binisita din nila ang kuweba na
nagsilbing bilangguan ni San Juan Nepomuceno pati na ang tulay na
pinaghulugan nito.
A. Vienna
1. Binisita ni Rizal sa lunsod na ito si Norfenfals
na isa sa mga pinakadakilang nobelista ng Europa noong panahong iyon. Sa
dakong huli hinangaan din niya si Rizal sa katalinuhang taglay nito.
2. Hotel Metropole - hotel na tinigilan
nina Rizal at Viola sa
A. Pagbaybay sa Ilog Danube
1.
2. Dito napansin ni Viola sa unang
pagkakataon ang kakaibang gamit ng mga tagarito na papel na napkin sa kanilang
pagkain.
A. Lintz tungo sa Rheinfall
1.
2.
3.
4. Rheinfall - nakita ni Rizal ang talon na ito na
kanyang sinabing "pinakamaganda sa buong Europa."
A.
1.
2. Mga wikang sinasalita
ng mga taga-Switzerland
a. Aleman
b. Pranses
c. Italyan
1. Dito niya natanggap ang isang telegrama
ukol sa isinasagawang Eksposisyon sa
2. Sa Geneva inabutan si Rizal ng kanyang
ika-26 na taong kaarawan at kanyang pinakain si Viola ng isang masaganang
pagkain.
3. Dito sa lunsod ng
A. Italya
1. Mga lunsod ng Italya na binisita ni
Rizal
a.
b.
c.
d.
e.
1. Roma - nakarating si Rizal sa "lunsod ng mga Caesar"
noong Hunyo 27, 1887. Hinangaan ni Rizal ng labis ang karangyaan ng nasabing
lunsod.
2. Mga kahanga-hangang tanawin na binisita
ni Rizal sa Roma
a. Capitolium
b. Bato ng Tarpeian
c. Palatinum
d. Forum Romanum
e. Ampiteatro
f. Simbahan ng
1. Vaticano - ang lunsod na sentro ng Katolisismo sa
mundo at dinalaw ito ni Rizal noong Hunyo 29, 1887. Kanyang nakita ang Basilica
de San Pedro - ang pinakamalaking simbahan sa mundo.
KABANATA 10 ANG UNANG
PAGBABALIK
A. Desisyon na magbalik sa Pilipinas
1. Mga Tumangging magbalik si Rizal sa
Pilipinas
a. Paciano Rizal
b. Silvestre Ubaldo
c. Jose Cecilio
1. Mga Dahilan ng Pagbabalik
a. Tistisin ang mata ng kanyang ina
b. Paglingkuran ang kanyang mga kababayan
c. Makita ang epekto ng kanayng nobelang
Noli
d. Itanong kung bakit hindi na nasulat si
Leonor Rivera
1. Hunyo 29, 1887 - tumelegrama si Rizal sa kaniyang ama
ukol sa kanyang pagbabalik sa Pilipinas.
A. Pagbabalik Patungo ng Maynila
1. Hulyo 3 ,1887 - lumulan si Rizal sa barkong Diemnah
ang barkong kanyang sinakyan noong siya ay magtungo ng Europa limang taon
na ang nakakaraan.
2. Hulyo 30, 1887 - nakarating si Rizal sa
3. Agosto 5, 1887 - nakarating ang Haipong sa
Maynila.
4. Napansin ni Rizal na sa limang taon
niyang pagkakahiwalay sa bansa ay halos walang nagababago sa kaayusan at
kaanyuan ng lunsod ng Maynila.
A. Pagbabalik sa Calamba
1. Agosto 8, 1887 - petsa ng makarating si Rizal sa
Calamba.
2. Paciano - hindi niya hiniwalayan si Rizal sa
mga unang araw ng pagbabalik nito sa Calamba dahilan sa kanyang pag-aalala sa kaligtasan
ng kanyang nakababatang kapatid.
3. Nagtayo si Rizal ng isang klinika sa
Calamba upang maka-paglingkod sioya bilang manggagamot.
4. Ang kanyang unang naging pasyente ay
ang kanyang ina, nguni't hindi niya ito inoperahan sa dahilang ang katarata
nito ay hindi pa
5. Tinawag si Rizal na Doktor Uliman
ng mga taga -Calamba at naging bantog sa Calamba at mga karatig bayan at dinayo
ng mga tao ang kanyang klinika.
6. Kumita si Rizal ng P900 sa unang
buwan ng kanyang paggagamot at sa buwan ng Pebrero 1888 ang halaga ay umabot ng
P5,000.
7. Nagtayo si Rizal ng isang gymnasium
sa Calamba upang mailigtas ang kanyang mga kababayan sa bisyong tulad ng
sugal at sabong.
8. Hindi nadalaw ni Rizal si Leonor Rivera
dahilan sa pagtutol ng kanyang mga magulang na dalawin ang dalaga. Ang mga
magulang ni Leonor Rivera ay ayaw na makatuluyan ng kanilang anak na si Rizal.
A. Ang Kaguluhang Bunga ng Noli Me
Tangere
1. Nilapitan ng mga prayle ang gobernador
heneral at naghahatid ng mga sumbong na laban sa nobelang Noli Me Tangere.
2. Emilio Terrero - ang gobernador heneral na nagpatawag
kay Rizal ukol sa usapin ng nobelang Noli Me Tangere at kanyang hinigian
si Rizal ng isang kopya ng nasabing nobela. Walang kopyang maibigay si Rizal
dahilan sa naubos na ang kanyang mga dala.
3. Binisita ni Rizal sa Ateneo ang kanyang
mga dating guro na sina Padre Federico Faura, Francisco Paula
Sanchez, at Jose Bech upang hingin niya ang kopya ng Noli Me Tangere na
kanyang ibinigay sa Ateneo, ayaw ibigay ng mga pareng Jesuita ang kanilang mga
kopya.
4. Pedro Payo - ang arsobispo ng Maynila na kalaban
ng mga Pilipino at nagpadala ng kopya ng Noli Me Tangere sa rektor ng
Unibersidad ng Santo Tomas upang pag-aralan ang nobela.
5. Gregorio Echavarria - ang rektor ng UST at katulong ng
lupon ng mga guro ng unibersidad na gumawa ng pag-aaral sa nobelang Noli Me
Tangere.
6. Ayon sa pag-aaral ng mga lupon ng mga
guro ng UST ng rekomendasyon na ang Noli Me Tangere ay heretikal, subersibo, at
laban sa kaayusang pampubliko.
7. Hindi nagustuhan ni Terrero ang ulat ng
lupon ng mga guro ng UST dahilan sa alam niyang kalaban ni Rizal ang mga
Dominikano at ipinadala ang kopya ng Noli Me Tangere sa Permanenteng Lupon ng
Sensura na binubuo ng mga pari at mga taong hindi alagad ng simbahan.
8.
Padre
Salvador Font - ang
pinuno ng Lupon sa Sensura na nag-ulat na ang Noli Me Tangere
ay subersibo at kontra sa
simbahan at pamahalaan. Kanyang iminungkahi ang pagbabawal
ng pag-aangkat, paggawa at
pagbibili ng mapanirang nobela.
A.
Mga
Kaaway ng Noli Me Tangere
1.
Padre
Jose Rodriguez - prayle
ng Guadalupe na naglabas ng walong polyeto na bumabatikos sa Noli Me Tangere.
Ang mga polyetong isinulat niya ay ipinagbibili sa mga nagsisimba.
2.
Mga
Senador ng Espanya na bumabatikos sa Noli Me Tangere.
Jose Salamanca
Luis M. de Pando
Fernando Vida
3.
Vicente
Barrantes - kanyang
binatikos ang Noli Me Tangere sa kanyang inilathalang artikulo sa pahayagang La
Espana Moderna.
A. Mga Tagapagtanggol ng Noli Me Tangere
1. Marcelo H.
2. Antonio Ma. Regidor
3. Graciano Lopez Jaena
4. Mariano Ponce
5. Segismundo Moret - isang Espanyol na dating Ministro ng
hari ng Espanya at tagapagtanggol ng Noli Me Tangere.
6. Miguel Morayta - propesor ng kasaysayan sa
Unibersidad Central de Madrid.
7. Ferdinand Blumentritt
8. Padre Vicente Garcia - isang iskolar na paring Pilipino na
gumawa ng isang polyeto na ginamitan niya ng pangalang panulat na Desiderio
Magalang at kanyang sinagot ang mga akusasyon ni Padre Jose Rodriguez laban
sa Noli Me Tangere at sa may akda nito.
A. Ang Pakikipagkaibigan kay Jose Taviel
de Andrade
1. Jose Taviel de Andrade - isang tenyente ng hukbong Espanyol
na inatasan ni Gobernador Heneral Terrero upang magsilbing tagabantay ni Rizal
laban sa mga lihim niyang kaaway.
2. Dahilan sa kapwa mga kabataan, edukado,
at may kultura naging ganap na magkaibigan sina Rizal at Andrade .
3. Nakasama ni Rizal si Andrade sa
pamamasyal, iskrimahan, at pagbaril.
A. Suliranin Agraryo sa Calamba
1. Naimpluwensiyahan si Gobernador Heneral
Terrero ng kanyang nabasa sa Noli Me Tangere at nagpasimula ng
imbestigasyon sa mga hacienda na pag-aari ng mga prayle upang maituwid
ang mga pagmamalabis na nagaganap dito.
2. Tumulong si Rizal sa kanyang mga
kababayan sa Calamba sa pagkuha ng mahahalagang datos ukol sa suliraning
agraryo sa kanyang bayan.
3. Lumabas sa pag-aaral na ginawa ni Rizal
ang mga sumusunod:
a. ang hacienda ng mga paring Dominikano
ay sumasakop sa buong bayan ng Calamba.
b. Ang tubo ng mga paring Dominikano ay
patuloy na tumataas dahilan sa walang taros na pagpapalaki ng binabayarang upa
sa lupa.
c. Ang hacienda ay hindi man lamang
nagkakaloob ng anumang tulong pinansiyal para sa mga pagdiriwang ng mga
kapistahan, sa edukasyon ng mga kabataan, at pagpapabuti ng agrikultura.
d. Ang mga kasama na siyang nahirapan ng
labis sa paggawa sa hacienda ay pinapaalis na lamang mula sa lupa sa dahilan
lamang sa mga mababaw na kadahilanan.
e. Sinisingil ng mataas na tubo ang mga
kasama sa hacienda at kung hindi nakapagbabayad ay kinukumpiska ng mga
tagapangasiwa ng hacienda ang mga hayop, kagamitan, o maging ang bahay ng mga
kasama.
A. Pag-alis sa Calamba
1. Dahilan sa Noli Me Tangere at
pakikialam ni Rizal sa suliraning agraryo sa hacienda sa Calamba, si Rizal ay
labis na kinamuhian ng mga prayleng Dominikano.
2. Pinilit ng mga prayle ang Gobernador
Heneral Terrero na iligpit si Rizal sa pamamagitan ng pagpaptapon sa kanya
ngunit ang gobernador heneral ay hindi sumunod sa kagustuhan ng mga prayle.
3. Nakatanggap ng mga pagbabanta sa buhay
ni Rizal ang kanyang mga magulang at pinaki-usapan siya ng kanyang mga
kamag-anakan pati na ni Tenyente Jose Taviel de Andrade na umalis na muna ng
Pilipinas.
4. Pinatawag si Rizal ni Gobernador
Heneral Terrero at pinayuhan siya na umalis ng Pilipinas para sa kabutihan ng
una.
5. Napilitang umalis si Rizal sa Pilipinas
bunga ng dalawang pangunahing kadahilanan.
6. Napapasanganib na rin ang buhay ng
kanyang mga magulang, kapatid at mga kaibigan.
7. Mas higit siyang makalalaban para sa
kapakanan ng byan kung siya ay magsusulat na malaya sa ibang bansa.
KABANATA 11 HONGKONG AT
A. Biyahe Patungo sa Hongkong
1. Peberero 3, 1888 - sumakay si rizal ng barkong Zafiro
patungo ng Hongkong at nakarating sa Amoy,
2. Hndi lumabas si Rizal ng
a. hindi mabuti ang kanyang pakiramdam
b. umuulan
c. narinig niya na ang lunsod ay marumi.
1.
2. Jose Sainz de Varanda - isang opisyal na Espanyol na
sumusubaybay o nagmamanman kay Rizal sa Hongkong.
3. Nakatagpo ni Rizal sa Hongkong ang mga
Pilipinong takas mula sa
4. Nakatagpo ni Rizal sa Hongkong si Jose
Basa isang abogadong tumakas sa
A.
Pagbisita
sa
1. Kiu Kiang - ang barkong sinakyan ni Rizal at
Basa patungo sa
2. Don Juan Francisco Lecaros - Pilipino na nakapag-asawa ng
Portugess at sa kanyang bahay si Rizal ay nanuluyan habang sila ay nasa
A. Karanasan sa Hongkong
1. Naobserbahan ni Rizal ang mga sumusunod
sa Hongkong;
a. Maingay na pagdiriwang ng Bagong Taon
ng Pebrero 11- 13, 1888.
b. Ang kaibahan ng tanghalan ng mga Tsino
at paraan ng pagganap at paglalarawan ng mg galaw ng mga tauhan.
c. Ang masaganang piging kung saan ang mga
panauhin ay inaanihan ng labis na pagkain.
d. Ang mga Dominikano ang pinakamayamang
ordeng pangrelihiyon sa Hongkong dahilan sa pag-aari ng maraming mga bahay
paupahan, at malaking halagang salapi na nakadeposito sa mga bangko na tumutubo
ng malaking interes.
A. Paglisan sa Hongkong
1. Pebrero 22, 1888 - nilisan ni Rizal ang Hongkong sakay
ng barkong Oceanic na pag-aari ng mga Amerikano at kanyang patutunguhan
ay ang bansang Hapon.
KABANATA 12 SI RIZAL SA
HAPON
A. Ang Pagdating sa Hapon
1. Pebrero 28, 1888 - duamting si Rizal sa
2. Mula sa
A. Si Rizal sa
1. Juan Perez Caballero - opisyal ng Espanya sa
2. Tumira si Rizal sa legasyon ng Espanya
sa
a. Makatitipid siya ng malaki kung sa
legasyon maninirahan
b. Wala naman siyang itinatago sa mga
Espanyol
1. Sa kaniyang paninirahan sa legasyon ay
naging matalik niyang kaibigan si Juan Perez Caballero at kanyang sinabi na ang
diplomat ay isang bata, matalino, at mahusay na manunulat.
2. Sa unang araw ni Rizal sa
3. Napilitan si Rizal na mag-aral ng
wikang nihongo at natutunan niya ito sa loob ng ilang araw lamang.
4. Pinag-aralan din ni Rizal ang kabuki,
sining, musika, at jujitsu.
5. Nakatagpo ni Rizal sa
A. Ang Impresyon ni Rizal sa bansang Hapon
1. Ang impresyon ni Rizal sa bansang Hapon
a. Ang kagandahan ng bansa
b. Kalinisan, pagiging magalang, at
kasipagan ng mga Hapon
c. Magandang kasuutan at kasimplehan ng
mga Haponesa
d. Kakaunti ang magnanakaw sa
e. Halos walang pulubing makikita sa
lansangan
A. Si O-Sei-San
1. Seiko Usui - ang babaing inibig ni
Rizal noong siya ay nasa bansang Hapon at mas kilala siya sa katawagang
ibinigay ni Rizal na O-Sei-San.
2. Nakita ni Rizal si O-Sei-San sa labas
ng legasyon ng Espanya sa
3. Inabangan ni Rizal sa kanyang pagdaan
sa harapan ng legasyon at siya ay ipinakilala ng hardinero ng legasyon kay
O-Sei-San na isang manggagamot na mula sa Maynila at panauhin ng legasyon.
Sumagot si O-Sei-San sa salitang Pranses at Ingles.
4. Buhat
5. Napamahal si Rizal kay O-Sei-San
dahilan ang una ay bigo kay Leonor Rivera at biktima ng kawalan ng katarungan.
6. Si O-Sei-San ay anak ng isang samurai
23 at walang karanasan sa pag-ibig. Ang magkatulad nilang interes sa sining
ang nagbigay daan sa kanilang pag-ibig.
7. Nakita ni Rizal kay O-Sei-Sanang
kaniyang ideal na babaing iibigin. Si O-Sei-San ay maganda, mapanghalina,
mahinhin at matalino.
8. Naibigan ni O-Sei-San si Rizal dahilan
sa maginoo, magalang at pagkakaroon ng maraming kaalaman.
9. Tinulungan ni O-Sei-San si Rizal sa
maraming paraan ng higit sa isang katipan. Si O-Sei-San ay nagsilbing kasama ni
Rizal sa pamamasyal, interpreter at tagapagturo.
10.
Ang
kagandahan ni O-Sei-San ay halos bumihag kay Rizal na manirahan sa Hapon at
tanggapin ang magandang hanapbuhay na inaalok ng legasyon ng Espanya sa
11.
Pinili
ni Rizal ang paglilingkod sa bayan kaysa sa pakasalan si O-Sei-San .
12.
Naging
tapat si O-Sei-San kay Jose Rizal nag-asawa lamang ito noong 1897 pagkatapos na
bitayin si Rizal. Napangasawa ni O -Sei-San si Alfred Charlton na isang
Ingles na isang guro ng kemistriya sa
A. Pag-alis sa Hapon
1. Abril 13, 1888 - petsa ng umalis si Rizal sa
2. Sa kanyang paglalakbay sa Pasipiko ay
nakatagpo ni Rizal sa barko ang mag-asawang Reinaldo Turner at Emma
Jacson. Itinanong ng kanilang anak kung kilala niya si Richal na sumulat ng Noli
Me Tangere . Sinabi niya sa mga bata na siya si Rizal.
3. Techo Suhiro - isang Hapon na nakasabay
ni Rizal sa barko. Siya ay mamamahayag, nobelista, at tagapagtanggol ng
karapatang pantao sa Hapon.
a. Magkatulad si rizal at Techo sa dahilan
sa silang dalawa ay pinaalis sa kanilang mga
bansa ng isang
mapagmalupit na pamahalaan.
b. Kapwa sila mga lalaki ng kapayapaan na
gumamit ng lakas ng panulat sa pagtuligsa sa kabuktutan na nagaganap sa
kanilang bansa.
c. Nagtungo sila sa ibang bansa upang doon
ipagpatuloy ang kanilang pakikipaglaban para sa karapatan ng kanilang mga
kababayan.
d. Kapwa sila mayroong misyon na palayain
ang kanilang bansa sa mga mapaniil na pinuno ng pamahalaan.
KABANATA 13 SI RIZAL SA
ESTADOS UNIDOS
A. Ang Paglalakbay sa Amerika
1. Abril 28, 1888 - dumating ang barkong Belgic sa
daungan ng lunsod ng
2. Hindi pinayagan ang mga pasahero na
makababa ng barko at sila ay kinuwarentenas dahilan sa takot ng mga Amerikano
na ang mga ito ay mayroong sakit na kolera.
3. Nabigla si Rizal sa dahilang noong
panahong iyon ay walang epidemya ng kolera sa Malayong Silangan at ang konsul
ng Estados Unidos sa Hapon ay nagbigay ng patunay na walang epidemya ng
nasabing sakit sa Hapon.
4. Nalaman ni Rizal na ang dahilan ng
kuwarentenas ay upang hind makapasok agad ang mga manggagawang Tsino sa Estados
Unidos na ayaw ng mga Amerikanong manggagawa. Pag pumasok ang mga manggagawang
Tsino ay matatalo ang nakaupong presidente ng Amerika sa nalalapit na
eleksiyon.
5. Kahit na may kuwarentenas ay pinayagan
ng mga Amerikano na makapasok ang 700 bales ng sutla na mula sa Tsina na hindi
man lamang pinapausukan ng gamot.
6. Nakaalis si Rizal at mga biyahero mula
sa primara klaseng kabina mula sa kuwarentenas pagkatapos ng isang linggo. Ang
mga Hapon at Tsino ay ikinulong pa ng mas mahabang panahon.
7. Tumuloy si Rizal sa Palace Hotel sa
kanyang panahon ng pananatili sa
8. Mula sa
9. Narating ni Rizal ang
10.
Mula
sa
11.
Mga
Impresyon ni Rizal sa Amerika
Mabuting Impresyon
a. ang kaunlaran ng Estados Unidos ay
makikita sa kanyang malalaking lunsod, malawak ang bukid, at lumalagong mga
industriya at abalang mga pabrika.
b. Ang pagiging masigasig ng mga
mamamayang Amerikano.
c. Ang likas na kagandahan ng bansa.
d. Ang mataas na antas na pamumuhay ng
tao.
e. Ang magandang pagkakataon para sa mga
dayuhang manggagawa.
Masamang Impresyon
a. Ang kawalan ng pagkakapantay ng mga
lahi. Ang Amerika ay isang magandang bayan para sa mga puti at hindi sa mga
taong may kulay ang balat.
KABANATA 14 SI RIZAL SA
A. Mga Dahilan ng Pagtira sa
1. Mapahusay ang kanyang kaalaman sa
wikang Ingles
2. Pag-aralan at iwasto ang aklat na Sucesos
de las Islas Filipinas na isinulat ni Morga.
3. Ligtas ang London sa kanyang
pakikipaglaban sa kalupitan ng mga dayuhan sa Pilipinas.
A. Pagtawid sa Atlantiko
1. Sakay ng barkong City of
2. Pianahanga ni Rizal ang kanyang mga kapwa
pasahero sa kahusayan niya sa paglalaro ng yoyo.
3. Nakipagtalakayan sa mga mamamahayag na
Amerikano ukol sa suliranin ng sangkatauhan. napansin ni Rizal ang kahinaan ng
mga ito sa kaalaman sa geopolitics.
4. Dumating si Rizal sa
A. Ang Buhay ni Rizal sa
1. Dumating si Rizal sa
2. Pansamantalang nanirahan si Rizal sa
bahay ni Antonio Ma. Regidor na isang takas na Pilipino sa Marianas
noong 1872 at nagtatrabaho bilang abogado sa
3. Nakahanap ng isang bahay na matitirahan
si Rizal sa
4. Ang may-ari ng nasabing bahay paupahan
ay ang pamilyang Beckett na isang organista ng Katedral ng
5. Ang bahay ng mga Beckett ay nasa
magandang lokasyon, malapit sa
6.
A. Mga Balita sa Mula sa Pilipinas
1. Masamang Balita
a. pag-uusig sa mga makabayang Pilipino na
lumagda sa Manipestong laban sa mga Prayle na iniharap ni Doroteo Cortes. Ang
manipesto ay nilagdaan ng 800 na Pilipino at isinulat ni Marcelo H. del Pilar
na humihiling sa pagpapa-alis ng mga prayle sa Pilipinas.
b. pag-uusig laban sa mga kasama sa lupa
sa Calamba, kabilang dito ang pamilya ni Rizal dahilan sa kanilang ginawang
petisyon para sa repormang agraryo.
c. Malubhang paninira nina Senador
d. Ang bayaw ni Rizal na si Manuel Hidalgo
ay ipinatapon ni Gobernador Weyler ng walang anumang ginanap na paglilitis.
e. Dinakip ng mga Espanyol si Laureano
Viado na kaibigan ni Rizal sa Maynila dahilan sa nahulihan ng mga Espanyol ng
sipi ng Noli Me Tangere sa kanyang bahay.
1. Magandang Balita
a. abalitaan ni Rizal ang ginawang
pagtatanggol ni Padre Vicente Garcia sa nobelang Noli Me Tangere laban
sa pagbabatikos ng mga prayle.
A. Ang Anotasyon ng Sucesos ni Morga
1. Sucesos de las Islas Filipinas - isang aklat na sinulat ni Morga noong 1609 ukol sa mga
kaganapan sa Pilipinas.
2. Binasa din ni Rizal ang mga aklat na
sinulat nina Chirino, Colin, Argensola, at Plasencia ukol sa mga
dating kaugalian ng mga Pilipino sa unang bahagi ng pananakop ng mga Espanyol
sa bansa.
3. Sa kanyang sulat ay sinabi niyang
mahusay ang aklat ni Morga dahilan sa wala siyang kababawan at kayabangan na
tulad ng sa mga prayle, simple ngunit ang kanyang mensahe aynasa pagitan ng
bawat hanay ng mga salita.
4. Sa loob ng sampung buwan ay naging
abala si Rizal sa kanyang pagsasaliksik pangkasaysayan sa
5. Dahilan sa labis na kaabalahan ay
kanyang tinanggihan si Mariano Ponce sa alok nito na maging patnugot ng
isangh pahayagan na sasagot sa mga paninira ng mga Espanyol laban sa mga
Pilipino.
6. Habang naninirahan sa
7. Binisita din panandali ni Rizal ang
8. Nagbalik si Rizal sa
A. Ang Aktibong Pakikilahok sa Kilusang
Propaganda
1. Itinatag ng mga Pilipino sa
2. Sa pamamagitan ng nagkakaisang boto, si
Rizal ay nahalal na Pangulong Pandangal ng Asociacion La solidaridad bilang
pagkilala sa kanyang pamumuno sa lahat ng mga makabayang Pilipino sa Europa.
3. Nagpadala si Rizal ng isang liham sa Asociacion
La Solidaridad na nagpapasalamat sa kanilang pagtitiwala at pagpapayo sa
ikapagtatgumpay ng samahan.
4. Noong Pebrero 15, 1889 itinatag
ni Graciano Lopez Jaena sa
5. Mga layunin ng Pahayagang La
Solidaridad
a. Isulong ang isang mapayapang
pagbabagong politikal at panlipunan sa Pilipinas
b. Ipakita sa mga mambabasa ang
kalunus-lunos na kalagayan ng Pilipinas upang malapatan ng lunas ng pamahalaang
Espanya.
c. Labanan ang mga paring Espanyol sa
Pilipinas na
d. Isulong ang kaisipang liberal at
kaunlaran.
e. Isulong ang makatuwirang karapatan ng
mga Pilipino para sa buhay, demokrasya, at kaligayahan.
6. Pinayuhan ni Rizal ang
mga miyembro ng pahayagang La Solidaridad na maging
makatotohanan at tapat sa
kanilang mga isusulat upang igalang ng mga mababasa ang kanilang
opinyon. Sinabi din ni
Rizal na huwag gayahin ang mga mamahayag na binabayaran ng mga
prayle na gumagamit ng
pandaraya at mga bulgar na salita.
7. Los Agricultores
Filipino - ang
unang artikulo na isinulat ni Rizal para sa pahayagang La
Solidaridad at nalathala noong Marso 25, 1889. Sa
nasabing artikulo ay kanyang sinabi na
ang dahilan ng pagiging
paurong ng mga magsasakang Pilipino ay ang napakaraming balakid
sa kanyang pagsulong tulad
ng mga mahihigpit na pinuno, mga magnanakaw, sakunang mula
sa kalikasan, sapilitang
paggawa, at marami pang mga salik na hindi magbibigay daan sa pag-
unlad ng kabuhayan ng mga
magsasaka at ng sining ng agrikultura sa bansa.
A. Mga Sinulat ni Rizal sa
1. La Vision
2. Sa polyetong La Vision del Fray
Rodriguez ay naipakita ni Rizal ang kanyang (a) mataas na kaalaman sa relihiyon
at (b) kahusayan sa panunudyo.
3. Liham sa mga Kadalagahan ng Malolos - isang sulat na ipinadala ni Rizal sa
mga dalaga ng Malolos na noon ay humiling sa pamahalaan na pagkalooban sila ng
pagkakataon na mag-aral ng wikang Espanyol kahit ito ay laban sa kagustuhan ng
prayle paroko ng Malolos, Bulacan.
4. Ang nilalaman ng Liham sa Mga
Kadalagahan ng Malolos ay ang mga sumusunod na pagpapayo ni Rizal sa
mga kababaihan:
a. Ang mga inang Pilipina ay dapat magturo
sa kanilang mga anak ng pag-ibig sa Diyos, bayan at sa sangkatauhan.
b. Dapat na ang mga inang Pilipina
makatulad ng mga ina sa
c. Dapat ingatan ng mga kababaihan sa
Pilipinas ang kanilang karangalan at dignidad.
d. Dapat sikapin ng mga kababaihang
Pilipina na maging edukado, maliban pa sa pagpapanatili ng kanyang mga likas na
katangian.
e. ang pananampalataya ay hindi lamang ang
mahabang dasal, pagsuot ng mga krusipiho at kagamitang pang-relihiyon sa
katawan, kundi bagkus ang pamumuhay ng tunay na Kristiyano na may mabuting
moral at kaugalian.
1. Sumulat din si Rizal ng dalawang
artikulo sa Trubner's Record isang pahayagang Ingles sa
A. Ang Romansa kay Gertrude Beckett
1. Gertrude Beckett - anak na babae ng
kanyang kasero sa
2. Ngunit bago pa man mabuo ang isang
pag-ibig, si Rizal ay lumayo kay Gertrude Beckett dahilan sa kanyang mas
mahalagang misyon sa buhay.
3. Bago umalis si Rizal sa
a. Promotheus Bound
b. Triumph of Death Over Life
c. Triumph of Science Over Death
d. Ang ulo ng magkapatid na dalagang
Beckett
1. Marso 19, 1889 - nagpaalam si Rizal sa pamilyang
Beckett at nilisan ang
KABANATA 15 IKALAWANG
PAGTIGIL SA PARIS PARA SA PANDAIGDIG NA EKSPOSISYON NG 1889
A. Pagtungo sa
1. Pumunta si Rizal sa
2. Dahilan sa karamihan ng tao, si Rizal
ay nahirapan na makahanap ng lugar na matitirahan at naging napakamahal pa ng
kabayaran sa mga paupahang kuwarto.
3. Pansamantalang tumira si Rizal sa
kanyang kaibigang si Valentin Ventura sa 45 Rue Maubuege at dito ay kanyang
inayos ang kanyang anotasyon ng aklat na Sucesos de las Filipinas na
sinulat ni Morga.
4. Nagpalipat-lipat ng tirahan si Rizal
hanggang makakita siya ng isang maliit na silid at nakasama niya dito ang
dalawang Pilipino na sina Capitan Justo Trinidad na dating
gobernadorcillo ng Santa Ana at Jose Albert na isang batang mag-aaral
mula sa Maynila.
A. Buhay ni Rizal sa Paris
1. Sa kabila ng kasiyahan sa
2. Sa mga malalayang oras si Rizal ay
dumadalaw sa bahay ng mga pamilyang Pilipino na sina Pardo de Tavera,
3. Naging ninong si Rizal ni Maria de
la Paz Luna na pangalawang anak nina Juan Luna at Luz Pardo de Tavera.
4. Naging malimit si Rizal sa pagdalaw sa
pamilyang Bousted.
5. Isa sa umakit kay Rizal sa Eksposisyon
ng
6. Dumalo si Rizal at ang kanyang mga
kaibigan sa pagbubukas ng Eksposisyong
7. Isa sa mga bahagi ng kasaysayan sa
Pariss ay ang pagkakaroon ng eksposisyon sa mga likhang sining na sinalihan ni
Juan Luna, Felix Resureccion-
8. Itinayo ni Rizal sa
9. Itinatag ni Rizal ang samahang Los
Indios Bravos at pinalitan nito ang Samahang Kidlat . Nangako
ang mga kasapi nito ng pagsisikap sa katalinuhan at pagpapalakas katawan upang
magtamo ng paghanga ng dayuhan.
10.
Samantalang
nasa Paris itinatag ni Rizal ang isang lihim na samahan na nakilala lamang sa
panitik na R.D.L.M. at sinasapantaha na ang kahulugan ay Redencion de los
Malayos (Ang Pagpapalaya sa Malayo) . Ang samahang ito ay nanatili pa ring
isang palaisipan sa mga nag-aaral ng Rizal.
A. Ang Paglalathala ng Sucesos de las
Islas Filipinas
1. Isa sa pinakamahalagang nagawa ni rizal
habang siya ay nasa
2. Isinulat ni Blumentritt ang
Paunang Salita para sa Sucesos de las Islas Filipinas at inihandog ni
Rizal ang aklat para sa inang bayan.
3. Isinulat ni Rizal ang anotasyon ng Sucesos
de las Islas Filipinas sa layunin na ipakita sa mga Pilipino ang
pagkakaroon natin ng mataas na kabihasnan bago pa man dumating ang mga
Espanyol.
4. Nakatanggap si Rizal ng maraming
paghanga mula sa kanyang mga kaibigan dahilan sa kanyang paglalathala ng anotasyon
sa Sucesos de las Islas Filipinas ni Morga.
A. Si Rizal bilang Mananalaysay
1. Si Rizal ay masasabing mahusay na
mananalaysay dahilan sa mga sumusunod na salik:
a. Ang kanyang pagsasaliksik sa dalawang
dakilang aklatan ng mundo -
b. Ang kanyang ginawang anotasyon ng Sucesos
de las Islas Filipinas ay kakikitahan ng malawak na kaalaman ni Rizal sa
histograpiya - ang pag-aaral ng pagsulat ng kasaysayan.
c. Ang kaalaman ni Rizal sa maraming wika
ay nakatulong sa kanya upang mabasa ang maraming dokumentong historikal sa
kanyang orihinal na anyo.
d. Nabasa niya si Pigadicta sa wikang
Italyano: Marsden, Raffles, Lord Stanley, at Wallace sa wikang Ingles; Blumentritt,
Jagor, at Virchow sa wikang Aleman; M. Jacquet, J. Mallat, at A. Marche sa
wikang Pranses; at sina T. H. Pardo de Tavera, Pedro Paterno, Miguel Morayta,
at Pi y Margall sa wikang Espanyol.
e. Ang kaalaman ni Rizal sa kasaysayan ay
hindi lamang ukol sa Pilipinas kundi sa kasaysayan ng kolonisasyon ng mga
Europeo sa Asya.
1. Maliban sa anotasyon ng Sucesos de
las Islas Filipinas naghanda rin si Rizal ng malathalang artikulong
historikal na
a. Ma- yi
b. Tawalisi of Ibn Batuta
c. Filipinas dentro de Cien Anos
d. Sobre la Indolencia de los Filipinos
e. La Politica Colonial de Filipinas
f. Manila en el mes de Diciembre, 1872
g. Historia de la Familia Rizal de Calamba
h. Los
1. Filipinas dentro de Cien Anos - sa artikulong ito ay hinulaan ni
Rizaal ang pagtatapos ng kolonyalismo ng Espanya sa Pilipinas sa pagtatapos ng
ika 19 daantaon.
2. Sobre la Indolencia de los Filipinos - tinalakay ni Rizal ang kadahilanan ng
katamaran at pagiging mabagal na pag-unlad ng mga Pilipino sa mga sumusunod na
salik.
a. Ang Pag-aalsa ng mga Pilipino at
panloob na kaguluhan kasunod ng pananakop ng mga Espanyol sa Pilipinas.
b. Ang mga digmaan ng Espanya laban sa mga
Portuges, Olandes, Ingles, at iba pang mga kalaban na dito ay naglingkod ang
mga Pilipino bilang mga kawal ng hukbong Espanyol.
c. Ang pananlakay ng mga Muslim ng
Mindanao sa mga baybaying bayan ng Pilipinas.
d. Ang sapilitang paggawa ng libu-libong
mga Pilipino na naging dahilan upang mapabayaan ang pagsasaka, komersiyo at
industriya sa Pilipinas.
e. Ang kawalan ng pagsisikap ng mga
Pilipino ng magtrabaho ng higit dahilan sa hindi naman nila ganap na
napakanibangan ang bunga ng kanilang paghihirap.
f. Ang pagpapabaya ng pamahalaan sa
agrikultura, komersiyo at industriya.
g. Ang masamang halimbawa na ipinapakita
ng mga Espanyol ukol sa mga gawaing manwal.
h. Ang pagtuturo ng mga prayle na
"mas madaling makapasok sa langit ang mga mahihirap" at dahil dito ay
ninais ng mga Pilipino ang kahirapan sa layunin ng madaliang pagpasok sa langit
sa pagsapit ng kamatayan.
i. Ang sistema ng edukasyong Espanyol ay
hindi nakapagsulong ng pangkabuhayang kaalaman. Ang edukasyon ay depresibo,
brutal, at hindi makatao.
A. Iba pang Mga Ginawa sa Paris
1. Binalak ni Rizal na itayo ang samahan
ng mga Filipinolohista sa
2. Ipananukala ni Rizal ang pagtatayo ng
isang makabagong kolehiyo ng mga Pilipino sa Hongkong na ang layunin ay
magsanay at magturo ng mga anak ng mga mabubuting pamilyang Pilipino.
3. Nagdaos ng kapaskuhan si Rizal sa
4. Mga Dahilan ni Rizal sa Pag-alis sa
Paris
a. Ang napakamahal na halaga ng bilihin
dahilan sa karamihan ng mga taong dumalo sa Pandaigdig na Eksposisyon sa
b. Ang masayang kapaligiran ng
KABANATA 16 - SI RIZAL
SA BRUSSELS
A. Ang Buhay ni Rizal sa Brussels
1. Umalis si Rizal patungo ng lunsod ng
2. Sa Brussels ay sinimulang sulatin ni
Rizal ang nobelang El Filibusterimo at nagsusulat din siya ng mga
ipinadadalang artikulo para sa La Solidaridad .
3. Ginugugol din niya ang kanyang mga
libreng sandali sa pagpapalakas ng katawan sa gymnasium at sa pagsasanay sa pagbaril
at iskrima.
4. Naging kasama ni Rizal sa kuwarto si
Jose Alejandrino napansin niya ang labis na katipiran ni Rizal sa pamamagitan
ng pagkain sa bahay at pagluluto nila ng pansit.
5. Mga Artikulong ni Rizal sa La
Solidaridad ng siya ay nasa
a. A la Defensa - isang sagot sa mapanirang artikulo ni
Patricio Escosura.
b. La Verdad Para Todos - isang pagtatanggol sa mga katutubong
pinuno sa Pilipinas sa mga pamumuna ng mga Espanyol na ang Pilipino ay mangmang
at tanga.
c. Vicente Barrantes Teatro Tagalog - ipinakita
ni Rizal ang kamangmangan ni Vicente Barrantes sa tanghalang sining ng mga
Tagalog.
d. Una Profanacion - isang artikulo na tumutuligsa sa mga
prayle sa pagkakait nito ng isang Kristiyanong libing para sa kaniyang bayaw na
si Mariano Herbosa.
e. Verdades Nueva - sinagot ni Rizal ang akusasyon ni
Vicente Belloc na ang pagbibigay ng reporma sa Pilipinas ay makakasira sa
katiwasayan ng pamahalaang Espanyol sa Pilipinas.
f.
Crueldad
- sa artikulong ito
ay ipinagtanggol ni Rizal si Blumentritt laban sa paninira ng mga kaaway nito.
g. Diferencias - kaniyang sinagot ang isang artikulo
na nanunudyo sa mga Pilipinong humihingi ng Reporma.
h. Inconsequencias - ipinagtanggol niya si Antonio Luna
laban sa ginawang paninira ni Mir Deas.
i. Llanto y Risas - mapait na pagpuna ni Rizal laban sa
mababang pagtingin ng mga bayarang mamahayag ng prayle sa mga kayumangging
Pilipino.
j.
Ingratitudes
- isang artikulo na
sumasagot sa sinabi ni Gobernador Weyler sa mga taga-Calamba na huwag
magpalinlang sa mga walang kabuluhang pangako ng kanilang mga walang utang na
loob na anak (isa na dito si Rizal).
1. Binigyan din ni Rizal ng pansin ang
ortograpiya ng wikang Tagalog sa pamamgitan ng paggamit ng k at w at ituwid ang
Hispanikong pagsulat tulad ng arao at salacot. Dahilan dito ay sinulat
ni Rizal ang kanyang artikulo Sobre La Nueva Ortografia de la Lengua de
Tagala na kanyang inilathala sa La Solidaridad.
2. Dito isinalin ni Rizal ang akda ni Schiller
na William Tell mula sa Aleman sa wikang Tagalog.
3. Nabalitaan ni Rizal kina Juan Luna at
Valentin Ventura na ang mga Pilipino sa
4. Sa Brussel ay nakatanggap si Rizal ng
masamang balita.
a. Ang sumasamang kalagayan ng mga
magsasaka sa Calamba.
b. Nagharap ng demanda ang mga Dominicano
para alisin ang lupang kanilang pinapaupahan kay Don Francisco Mercado - Rizal.
c. Ipinatapon si Paciano at kanyang mga
bayaw na si Manuel Hidalgo ay muling ipinatapon sa
d. Nararamdaman ni Rizal ang kanyang
nalalapit na kamatayan.
1. Dahilan sa pag-uusig na nadarama ng
kanyang pamilya si Rizal ay nagbalak ng umuwi, sa dahilang hindi siya maaring
manatili na nagsusulat lamang habang ang kanyang mga magulang at mga kapatid ay
nagdaranas ng lupit ng mga paring Espanyol. Ang kanyang balaking umuwi ay
sinalunga ni Graciano Lopez- Jaena at gayundin ng kanyang mga kaibigang sina
Basa, Blumentritt, at Mariano Ponce.
2. Nagbago lamang ang isipan ni Rizal nang
matanggap niya ang sulat ni Paciano na nagsasabing natalo sila sa kaso at ito
ay kanilang iaapela sa korte supremo sa
3. Nagkaroon ng romansa si Rizal kay
Petite Sussane Jacoby - ang pamangkin ng kanyang mga kasera.
KABANATA 17 - MGA
KABIGUAN SA MADRID
A. Kabiguan sa Katarungan
1. Sa pagdating ni Rizal sa
2. Sa paghingi ni Rizal ng katarungan para
sa kanyang pamilya ay tumayo si Marcelo H. del Pilar bilang abogado kanilang
idinulog ang kanilang protesta laban sa kawalang katarungan ni gobernador
heneral Valeriano Weyler at ng mga paring Dominikano.
3. Ang kanilang pakikinayam kay Ministro
Fabie ng Ministerio ng Katarungan ay nawalan ng kabuluhan. Ang patakaran ng
Espanya ay ang "sarahan ang tainga, buksan ang pitaka, at magkibit-balikat
na lamang."
4. Natanggap ni Rizal ang masamang balita
na natanggap na nila ang kautusan ng pagpapaalis sa mga taga-Calamba mula sa hacienda
ng mga paring Dominikano.
5. Ang mga kaibigan Espanyol ni Rizal ay
walang magawa kundi ang magbigay lamang ng pananalita ng pakikiramay. Samantala
ipinanukala ni Blumentritt na makipagkita si Rizal sa Reyna Maria Cristina
upang ilapit ang kanyang mga suliranin, ngunit sinabi ni Rizal na siya ay
walang kakilala o salapi na makapagsasama sa kaniya sa Reyna.
A. Iba pang mga Kabiguan sa
1. Habang bigo si Rizal sa paghingi ng
katarungan para sa kanyang mga magulang ay namatay naman ang kanyang matalik na
kaibigan at kasama sa kilusang propaganda na si Jose Maria Panganiban.
2. Nang malasing si Antonio Luna ay
hinamon niya si Rizal ng duwelo dahilan sa karibalan sa babae. Nang matanggal
ang kalasingan ay naayos ang hidwaan.
3. Hinamon ni Rizal si Wenceslao Retana ng
duwelo. Si Retana ay isang mamamahayag na binabayaran ng mga prayle upang
manira sa mga makabayang Pilipino sa Europa sa isa niyang artikulo ay sinabi
nito na kaya pinaalis ang pamilya ni Rizal sa Calamba ay dahilan sa hindi
pagbabayad ng utang. Hiningi ni Rizal ang paumanhin ni Retana o ang duwelo.
Hindi ito natuloy nang humingi ng tawad si Retana at hindi na sumulat ng
anumang mapanirang puri si Retana laban sa mga Pilipino. Isang kabalintunaan na
si Retana ang kauna-unahang sumulat ng aklat pangbiograpiya ni Rizal na may
pamagat na Vidas y Escritos de Dr. Jose Rizal .
4. Ang Pagpapakasal ni Leonor Rivera.
a. Habang nanonood sina Rizal at ang
kanyang mga kasama sa tanghalang Apolo sa
b. Nakatanggap si Rizal ng sulat mula kay
Leonor Rivera na nagpapabatid ng nalalapit na kasal niya sa isang inhinyerong
Ingles na si Henry Kipping na labis na ikinalungkot ni Rizal.
c. Ang labis na pagdaramdam ni Rizal sa
tinamong kabiguan ay naisulat niya kay Blumentritt na "pipiliin ni Leonor
ang pangalang Kipping dahilan sa ito ay malaya at ang Rizal ay isang
alipin."
d. Sa sagot ni Blumentritt ay huli kanyang
sinabi na "hindi maunawaan ng kanyang asawa (
e. Sa isa pang sulat na ipinadala ni
Blumentritt sinabi niyang si Leonor ay "tulad ng isang bata, naipinagpalit
ang diamante sa isang karaniwang bato."
1. Karibalang Rizal at
a. Sa pagtatapos ng 1890, nagsimulang
makilala si
b. Maging sa editoryal ng La
Solidaridad ay nagkakaroon na ng pagkakaiba sa paniniwala at patakaran sina
Rizal at del Pilar.
c. Upang magawan ng paraan na huwag lumala
ang karibalan ay nagka-isa ang mga Pilipino sa
d. Pinag-usapan dito na ang editoryal ng La
Solidaridad ay mapasailalim sa samahan ng mga Pilipino, ito ay tinutulan ni
del Pilar. Napag-usapan na magkakaroon ng isang halalan na dito ang
makapagtatamo ng 2/3 na boto ang mananalo.
e. Nagsagawa ng halalan ang mga Pilipino
sa
f. Sa ikatlong araw ay hinakayat ni Mariano
Ponce na bumoto na ang karamihan kay Rizal at natamo ni Rizal ang
kinakailangang 2/3 na boto na naghalal sa kanya bilang pinuno ng samahan.
g. Pagkatapos ng pagwawagi ni Rizal ay
hindi niya tinaggap ang kanyang posisyon, sa dahilang ayaw niyang maging pinuno
ng hati-hating samahan.
1. Umalis si Rizal sa
KABANATA 18 - BAKASYON
NI RIZAL SA
A. Mga Ginawa ni Rizal sa
1. Sa pag-alis ni Rizal sa
2. Naging malapit si Rizal sa mga anak na
dalaga ni Senor Bousted na sina Adelina at Nellie.
3. Ang Bearritz ay isang magandang
bakasyunan at nakita rito ni Rizal ang mga turista mula sa iba't ibang panig ng
mundo. Ang kagandahan ng pook ang nagpalimot kay rizal sa kanyang mga kasawian
sa
4. Nagkaroon ng namuong pag-ibig sa
pagitan nina Rizal at Nellie Bousted. Naakit si Rizal kay Nellie sa dahilan sa
katalinuhan, mahinahon, at mataas na moral ng dalaga. Ipinagtapat ni Rizal sa
kanyang mga kaibigan na nagkaroon siya ng pagnanais na pakasalan si Nellie
Bousted.
5. Tinukso na siya ni Marcelo H. del Pilar
na palitan ang pamagat ng kanyang nobela na Noli ng Neli. Si Antonio
Luna na minsan ay kanyang naging karibal kay Nellie ay hinikayat si Rizal na
pakasalan na si Nellie.
6. Natapos ang pag-iibigang Rizal at
Nellie dahilan sa hindi nahikayat si Rizal na magpakasal sa dalaga dahilan sa
mga sumusunod:
a. Ayaw ni rizal maging Protestante
b. Ayaw ng ina ni Nellie kay Rizal na
maging manugang dahilan si Rizal ay mahirap na "doktor na walang pasyente,
manunulat na walang pera" at isang repormista na inuusig ng mga prayle at
opisyal ng pamahalaan sa sariling bayan.
1. Naghiwalay sina Rizal at Nellie bilang
mabuting magkaibigan.
2. Tinapos ni Rizal ang nobelang El
Filibusterismo ilang araw bago siya umalis sa
3. Sa Paris ay kanyang sinulatan si Jose
Basa at sinabing nagnanais siyang manirahan sa Hongkong at dito nagtrabaho
bilang doktor.
4. Nagbalik si Rizal sa
5. Nagpahinga si Rizal sa mga gawain ng
Kilusang Propaganda upang maharap niya ang pagpapalimbag ng kanyang ikalawang
nobela - El Fililbusterismo . Mula sa
6. Tinigilan na rin ni Rizal ang
pagpapadala ng mga artikulo sa pahayagang La Solidaridad sa kabila ng
pakiusap ng kanyang mga kaibigan . Napansin din ni Marcelo H. del Pilar ang
panlalamig ng kilusang propaganda sa pananahimik ni Rizal at dahilan dito ay
napilitang sumulat si
KABANATA 19 - ANG
PAGPAPALIMBAG NG EL FILIBUSTERISMO SA
Ang Bahay ni Rizal sa
1. Mula sa
2. Mula pa sa Calamba ay sinimulan na ni
Rizal ang nobelang El Filibusterismo at natapos ang huling kabanata sa
3. Naninirahan si Rizal sa
a. Mura ang halaga ng pagpapalimbag sa
b. Makaligtas sa pang-aakit ni Petite
Sussane Jacoby
1. Sa lunsod ng
2. Nanirahan si Rizal sa isang mumurahing
bahay paupahan at nakasama niya si Jose Alejandrino na nakapuna ng
kanyang labis na katipiran.
3. Sa pagdating ni Rizal sa Ghent ay
naghanap siya ng pinakamurang bahay palimbagan para sa kanyang nobelang El
Filibusterismo at kanyang natagpuan ang palimbagang F. MEYER-VAN LOO PRESS
sa daang Viaanderen na handang maglathala ng nobela sa pamamagitan ng
pagbabayad ng hulugan. Isisnanla ni Rizal ang kanyang mga alahas upang maging
paunang bayad sa palimbagan.
4. Habang nasa palimbagan si Rizal ay
naubusan siya ng pera at ang pagpapalimbag sa El Filibusterismo ay
napahinto sa kalagitnaan.
5. Sa ganitong kagipitan ay halos kanyang
itapon ang manuskrito ng El Filibusterimo sa apoy.
6. Nang malaman ni
7. Noong Setyembre 18, 1891 ay
lumabas ng palimbagan ang El Filibusterismo at kanyang ipinadala ang
dalawang kopya sa Hongkong kina Jose Basa at Sixto Lopez. Pinadalahan din niya
ang kanyang mga kaibigang sina Blumentritt, Ponce, Lopez-Jaena, T.H. Pardo de
Tavera, Antonio Luna at Juan Luna. Pinagkaloob ni Rizal kay ValentinVentura
ang orihinal na manuskrito ng El Filibusterismo.
8. Inilathala ng sipian ng El
Filibusterismo sa pahayagang El Nuevo Regimen sa kanyang isyu ng
Oktibre 1891.
9. Inihandog ni Rizal ang El
Filibusterismo sa ala-ala ng GOMBURZA .
10.
Ipinagkumpara
ang Noli at Fili.
a. Ang Noli ay isang romantikong nobela na
gawa ng puso, damdamin, sariwa, makulay at may taglay na tuwa. Ang Fili ay
isang nobelang politikal gawa ng ulo, isip, naglalaman ng pait, pagkamuhi,
sakit, karahasan, at pagdurusa.
b. Ang orihinal na kagustuhan ni Rizal ay
gawing mas mahaba ang Fili kaysa sa Noli ngunit dahilan sa kakulangan sa salapi
ay naging maikli ang Fili (38 kabanata) kung ikukumpara sa Noli (64 kabanata).
c.
d.
1. Sumulat si Rizal kay Blumentritt na
nagsasabi ng kanyang balak na gumawa ng ikatlong nobela. Ito ay hindi na
masyadong ukol sa politika kundi sa etika.
2. Sa kanyang paglalakbay patungong
Hongkong ay kanyang sinimulang sulatin ang ikatlong nobela.
KABANATA 20 -
PANGGAGAMOT NI RIZAL SA HONGKONG
A. Mga Dahilan ng Paglipat sa Hongkong
1. Kawalan ng kasiyahan sa Europa dahilan
sa pagkakaiba ng paniniwala niya kay del Pilar at sa ilang mga Pilipino sa
Europa.
2. Upang mas higit siyang maging malapit
sa Pilipinas.
3. Para kupkupin ang kanyang pamilya.
A. Pamamaalam sa Europa
1. Nagpaalam ng maayos si Rizal kay
2. Mula sa Merseilles sumakay ng barkong
3. Nakatagpo ni Rizal sa barko bilang mga
pasahero ang mga babaeng Aleman na nangmamaliit sa kanya sa usapan na hihiya ni
Rizal sa pamamagitan ng maginoong pamamaraan.
A. Hongkong
1. Dumating si Rizal sa Hongkong ng
Nobeyembre 20, 1891 at sinalubong ng mga kaibigan at dito ay nanirahan sa
2. Bago magpasko ng 1891 dumating sa
Hongkong ang kanyang ama at bayaw na si Silvestre Ubaldo. Sumunod na rin ang
kanyang ina, Lucia, Josefa, at
3. Nakasama na muli ni Rizal ang kanyang
pamilya sa kapaskuhan sa ibang bansa.
A. Panggagamot sa Hongkong
1. Ginamit na rin ni Rizal ang kanyang
propesyon bilang isang manggagamot upang masuportahan niya ang kanyang pamilya.
Sa tulong
2. Nakilala si Rizal sa Hongkong sa
kanyang kahusayan at ang mga pasyente niya ay mga British, Tsino, Portuges, at
Amerikano.
3. Matagumpay niyang inoperahan ang
kanyang ina sa Hongkong.
4. Maraming bumati kay Rizal sa kanyang
panggagamot.
A. Ang Proyektong Borneo
1. Binalak ni Rizal na magtayo ng isang
kolonya sa
2. Nagpunta siya sa Sandacan at kinausap
ang mga pinunong British at nagtagumpay siya na mapagkalooban ang kanyang
proyekto ng 50,000 hektaryang lupa, na malapit sa daungan, at mahusay na
pamahalaan upang magamit sa loob ng 999 na taon ng walang bayad.
3. Ipinaalam ni Rizal ang kanyang proyekto
sa mga Pilipino sa Europa na nagpakita ng pagnanais na ito ay maisakatuparan.
4. Sinulatan ni Rizal si Gobernador
Heneral Despujol ukol sa kanyang Proyektong
A. Mga Sinulat sa Hongkong
1. Ang mga Karapatan ng Tao - isang pagsasalin ni Rizal ng
proklamasyon ng Rebolusyong Pranses ng 1789.
2. A la Nacion Espanola - isang artikulo na umaapela sa Espanya na
ituwid ang kamaliang nagawa sa mga magsasaka ng Calamba.
3. Sa Mga Kababayan - isang artikulo na nagpapaliwanag sa
sitwasyong agraryo sa Calamba.
4. Una Revisita a la Victoria Gaol - artikulo ukol sa kanyang pagbisita sa
kulungan ng Hongkong kumpara sa malupit na kulungan sa Pilipinas.
5. The Hongkong Telegraph- isang pahayagan kung saan si rizal ay
nagpapadala ng mga artikulo.
6. Ang pinakamahalagang isinulat ni rizal
sa Hongkong ay ang saligang Batas ng La liga Filipina.
A. Ang Pagpapasiya na Magbalik sa Maynila
1. Ang mga dahilan na magbalik sa Maynila.
a. Kausapin si Gob. Hen. Despujol ukol sa
Proyektong Borneo
b. Itatag ang La Liga Filipina sa
Maynila
c. Patunayan kay Eduardo de Lete na ito ay
1. Tinutulan ng mga kamag-anak ni Rizal
ang kanyang nais na pagbabalik sa Maynila dahilan sa itoo ay mangangahulugan
lamang ng kamatayan.
2. Ginawa ni Rizal ang mga sumusunod na
sulat bago umalis ng Hongkong na iningatan
a. sulat sa kanyang mga magulang at mga
kapatid
b. Sulat sa sambayanang Pilipino
c. Sulat sa Gobernador Heneral Despujol
1. Nagbalik si Rizal kasama ni Lucia sa
Maynila. Kasabay naman ng pag-uwi ng Rizal ay pagsasampa naman ng kanyang mga kaaway
ng kaso.
KABANATA 21 - ANG
PAGBABALIK AT PAGTATAG NG LA LIGA
A. Ang Ikalawang Pagbabalik
1. Hunyo 26, 1892 - nagbalik si Rizal sa
Maynila kasama ng kanyang kapatid na si Lucia at tumigil sa Hotel de Oriente.
2. Sa hapon ng nasabing araw nagtungo si
Rizal sa Malacanang upang makipagkita sa gobernador heneral ngunit pinabalik
siya ng gabi at nakausap si Despujol.
3. Binisita niya ang kanyang kapatid na si
Narcisa at si Neneng.
4. Kinabukasan, sumakay si Rizal ng tren
at dinalaw ang kanyang mga kaibigan sa Malolos, Bulacan;
5. Sa mga sumunod na araw ay muling nakipagkita
si Rizal kay Despujol.
A. Pagtatayo ng La Liga Filipina
1. Hulyo 3, itinatag ni Rizal ang La Liga
Filipina sa bahay ni Doroteo Ongjungco sa Kalye Ylaya, tondo Maynila.
2. Ang pagpupulong ay dinaluhan ng mga
sumusunod:
a. Pedro Serano Laktaw
b. Domingo Franco
c. Jose Ramos
d. Ambrosio Salvador
e. Bonifacio Arevalo
f. Agustin de la Rosa
g. Moises Salvador
h. Luis Villareal
i. Faustino Villaruel
j. Mariano Crisostomo
k. Numeriano Adriatico
l. Estanislao Legaspi
m. Teodoro Plata
n. Andres Bonifacio
o. Juan Zulueta
A. Pag-aresto at Pagpapatapon
1. Noong Hulyo 6, 1892 - sa isang
pakikipag-usap ni Rizal kay Despujol ay inaresto siya sa dahilan sa bintang na
pagdadala ng mga polyetong kontra-simbahan.
2. Ipinakulong si Rizal at mahigpit na
pinababantayan sa
3. Sumunod na araw inilabas ang kautusan
na ipatapon si Rizal sa Dapitan.
4. Dinala si Rizal sa Dapitan sa
pamamagitan ng barkong
KABANATA 22 - TAPON SA
DAPITAN
A. Ang Buhay ng Isang Tapon
1. Hulyo 15, 1892 - nakarating si Rizal sa
Dapitan at ipinagkaloob kay Kapitan Ricardo Carnicero ang komandante ng
hukbong Espanyol sa lugar.
2. Dala ni Rizal ang sulat ni Padre
Pablo Pastells na superior ng mga Jesuita para kay Padre Antonio Obach ang
paring Jesuita sa Dapitan. Ang sulat ay naglalaman ng mga kondisyon upang si Rizal
ay makatira sa kumbento.
3. Pansamantalang nanirahan si Rizal sa
kuwartel na pinamumunuan ni Kapitan Carcinero na kanyang naging kaibigan.
4. Setyembre 21, 1891 - nakatanggap sina
Rizal, Carcinero at isang Espanyol ng Dipolog ang gantimpala na ang kanilang
ticket bilang 9736 ay nanalo ng ikalawang gantimpalang P20,000. Ang naging hati
ni Rizal ay P6,200. Ibinigay niya ang P2,000 sa kanyang ama at P200 kay Jose
Ma. Basa sa Hongkong at ang natira ay kaniyang ginamit sa pagbili ng lupa sa
Talisay na isang kilometro ang layo sa bayan ng Dapitan.
5. Ngkaroon ng isang mahabang sulatan sina
Rizal at Pastells ukol sa usapin ng relihiyon na naglalaman ng mga paniniwalang
pangrelihiyon ni Rizal.
a. Ginagamit ng mga prayle ang relihiyon
sa pansariling kapakinabangan.
b. Ang sariling pagpapasiya ay biyaya ng
Diyos sa lahat ng tao.
1. Hindi nagtagumpay si Pastell na
maibalik si Rizal para sa simbahan.
2. Hinamon ni Rizal ang isang Pranses na
si Mr. Juan Lardet ng duwelo dahilan sa pagbebenta kay Rizal ng mga kahoy na
mababa ang kwalidad.
3. Inilipat ni Padre Pastells si Padre
Francisco Sanchez sa Dapitan upang muling akitin si Rizal na magbalik sa
simbahan. Ngunit hindi rin ito nagtagumpay.
4. Nakatanggap na rin si Rizal ng mga
panauhin sa Dapitan at nakasama niya ang kanyang mga kapamilya at nagpatayo na
ng bahay sa Talisay.
5. Nagpadala ang mga prayle ng isang tao
na may alyas na Pablo Mercado (Florencio Namanan) upang isangkot si Rizal sa
mas malaking kaso.
6. Nagtrabaho si Rizal sa Dapitan bilang
isang manggagamot. Ang kanyang mga pasyente ay mga mahihirap na hindi makabayad
at mga mayayaman na nagbabayad ng malaki sa kanyang paglilingkod. Nang tumira
ang kanyang ina sa Dapitan sa loob ng isa at kalahating taon, ginamot din ito
ni Rizal. Nakilala ang kahusayan ni Rizal sa panggagamot kahit na siya ay nasa
Dapitan, sinasadya sya ng mga pasyente mula sa iba't ibang panig ng daigdig.
Naging interes din ni Rizal ang mga lokal at halamang gamot.
7. Itinayo ni Rizal ang isang sistema ng
patubig sa Dapitan upang magkaroon ng malinis na tubig sa bawat bahay ng
Dapitan.
8. Mga Proyektong Pangkomunidad sa
Dapitan:
a. Paglilinis ng mga latian upang mawala
ang malaria
b. Paglalagay ng pailaw sa lansangan ng
Dapitan
c. Pagpapaganda ng liwasan at ang
paglalagay ng mapa ng Mindanao sa plasa.
1. Ang malaking panahon ni Rizal ay ginamit
din niya sa pagtuturo ng mga kabataan sa Dapitan. Tinuruan niya ang mga ito ng
mga aralin sa wika, heograpiya, kasaysayan, matematika, gawaing industriyal at
iba pa. Ang oras ay mula alas 2:00 hanggang 4:00 ng hapon.
2. Mga ambag ni Rizal sa Agham sa Dapitan
a. Pinasok ni Rizal ang mga kagubatan at
baybay dagat ng Dapitan para sa paghahanap ng
mga specimen upang
ipadala niya sa mga museo ng Europa.
b. Nakapag-ipon siya ng 346 na uri ng mga
kabibi.
c. Natagpuan niya ang species ng Draco
rizali Apogonia rizali at Rhacophorus rizali.
1. Ang pag-aaral ng mga wika ay
ipinagpatuloy ni Rizal sa Dapitan. Sa panahong ito ay natutunan niya ang wikang
Bisaya, Subuanin, at Malayo.
2. Ang kahusayan sa larangan ng sining ay
makikita pa rin kay Rizal sa panahon ng pagkakatapon niya sa Dapitan. Gumuguhit
siya ng mga bagay na nakaakit sa kanya at nililok niya ang (1) Paghihiganti
ng Ina: (2) ang ulo ni Padre Guericco; (3) estatwa ng isang babaeng
taga-Dapitan.
3. Ginamit din ni Rizal ang kanyang
panahon sa Dapitan bilang isang magsasaka. Umabot ng 70 hektarya ang lupang
kanyang pag-aari na tinaniman niya ng abaka, niyog, punong kahoy, tubo , mais,
kape, at cocoa. Ginamit din ni Rizal ang modernong pagsasaka sa pamamagitan ng
pag-aangkat sa Estados Unidos ng mga makabagong makinarya.
4. Ang pagnenegosyo ay isa sa mga naging
gawain ni Rizal sa Dapitan. Nakipagsosyo siya kay Ramon Carreon , mangangalakal
na taga-Dapitan sa negosyo ng pangingisda, koprahan at abaka. Itinayo din ni
Rizal ang kooperatiba ng mga magasasaka sa Dapitan upang mabawasan ang
monopolyo ng mga Tsino sa lugar.
5. Naging malikhain si Rizal sa Dapitan sa
pamamagitan ng paglikha ng mga sumusunod;
a. sulpukan - isang pagsindi ng sigarilyo na gawa
sa kahoy
b. makina sa paggawa ng bricks
1. Si Josephine Bracken.
a. Namatay si Leonor Rivera noong Agosto
28, 1893 dahilan sa panganganak.
b. Dumating si Josephine Bracken (edad 17)
sa Dapitan upang samahan ang kanyang ama-amahan na si George Tauffer upang
mapagamot kay Rizal. Dala nila ang isang tarheta ni Julio Llorente.
c. Nagmahalan sina Rizal at Josephine at
nagbalak na magpakasal ngunit ayaw silang ikasal ni Padre Obach ng walang
permiso ng arsobispo ng
d. Umalis si Tauffer sa Maynila at naiwan
si Josephine sa Dapitan upang makisama kay Rizal.
e. Sa unang bahagi ng 1896, nakunan si
Josephine sa kanilang anak ni Rizal.
1. Dumating sa Dapitan noong Hunyo 1896 si
Dr. Pio Valenzuela upang ipaalam kay Rizal ang ukol sa Katipunan.
Hinikayat ni Valnzuela ang pamumuno ni Rizal sa Katipunan na tinaggihan naman
niya.
2. Nagboluntaryo si Rizal upang maglingkod
sa hukbong Espanyol bilang isang seruhano sa
3. Nilisan ni Rizal noong Hunyo 31,
1896 sakay ng barkong Espana kasama nina Josephine, Narcisa, at
pamangking si Angelica.
KABANATA 23 - HULING
PAGLALAKBAY SA LABAS NG BANSA
1. Mula Dapitan patungo ng Maynila
a. Nagdaan ang barkong Espana sa
Dumaguete at binisita dito ni Rizal ang isa niyang kaibigan na si Herrero
Regidor na hukom ng lalawigan. Inoperahan niya sa mata ang isang kapitan ng
guardia civil.
b. Dumaan sa Cebu at inoperahan niya ang
mag-asawang Mateo na kanyang nakilala sa
c. Dumaan ng
1. Sa pagdating ni Rizal sa Maynila ay
nakaalis na ang barkong Isla de Luzon na sasakyan
2. Habang nasa barko si Rizal ay sumiklab
ang himagsikang Pilipino laban sa mga Espanyol. Nalaman ni Rizal ang pagsiklab
ng himagsikan sa pamamagitan ng pagbabasa ng mga pahayagan sa barko.
3. Sa petsang Agosto 30, 1896 natanggap ni
Rizal ang isang sukat ni Blanco na nag-eendorso sa kanya sa Ministro ng Digma.
4. Inilipat si Rizal ng Setyembre 2, 1896
sa barkong Isla de Panay na maglalayag na patungong
5. Ang barkong Isla de Panay ay
dumaan ng
6. Habang si Rizal ay naglalakbay patungo
ng Espanya ay lihim na nagpapadala ng telegrama si Blanco sa Ministerio ng
Digmaan na si Rizal ang utak ng himagsikan.
7. Sa Suez Canal ay narinig ni Rizal ang
balita ukol sa pagbitay sa mga Pilipinong naghihinalang kasangkot sa
himagsikan.
8. Setyembre 28, 1896 - narinig ni Rizal ang bali-balitang siya
ay aarestuhin pagdating sa
9. Setyembre 30, 1896 - ipinaalam kay Rizal ni Kapitan Alemany
ang kautusan na siya (Rizal) ay idedetine sa loob ng kanyang kabina hanggang
hindi nakakabalik sa Maynila.
11. Oktubre 3, 1896 - nakarating
ang barkong Isla de Panay sa
KABANATA 24 - HULING
PAGBABALIK AT PAGLILITIS
A. Ang Huling Pagbabalik
1. Sa Barkong Colon si Rizal ay binigyan
ng isang kabuna at nasa ilalim ng mahigpit na pagbabantay.
2. Nalaman niya sa isang opisyal na siya
ang sinisisi ng mga Espanyol ukol sa nagaganap na madugong himagsikan sa
Pilipinas.
3. Kinumpiska ng mga Espanyol ang
talaarawan ni Rizal.
4. Sa pagdating ng barkong Colon sa
Singapore ay sinikap ni Dr. Antonio Regidor at Sixto Lopez sa
pamamagitan ng isang abogadong Ingles na si Attorney Fort na bigyan si
Rizal ng habeas corpus ngunit hindi ito naipagkaloob sa dahilang
ang barkong Colon ay nasa ilalim ng bandila ng Espanya.
5. Nobyembre 3, 1896 - Nakarating ang barkong Colon sa Maynila
at tahimik na inilipat si Rizal sa
6. Nagkaroon ng isang Preliminary
investigation sa kaso ni Rizal na pinamumunuan ni Colonel Francisco
Olive . Si Rizal ay sumailaliam sa limang araw ng mahigpit na
imbestigasyon.
7. Pinili ni Rizal ang pangalan ni Tinyente
Luis Taviel de Andrade bilang abogado sa gaganaping paglilitis sa kanya.
8. Nagsimula ang paglilitis kay Rizal
noong Disyembre 26, 1896 at sa nasabi ding araw ay nagpasiya ang hukuman
na bitayin si Rizal sa pamamagitan ng pagbaril.
9. Noong Disyembre 28, 1896 nilagdaan
ni Gobernador Heneral Camilo Polaviela ang kautusan ng pagbaril kay Jose
Rizal.
KABANATA 25 - ANG
KAGITINGAN SA BAGUMBAYAN
A. Ang mga Huling Oras ni Rizal
1. Sa ganap na ika -6:00 ng umaga ay
binasa ni Kapitan Rafael Dominguez ang kapasiyahan na siya ay bitayin,
sa Bagumbayan sa Disyembre 30, 1896 sa ganap na ika- 7 ng umaga.
2. Alas 7:00 ng umaga - Tinanggap niyang
bisita sina Padre Miguel Saderra Matta (Rector ng Ateneo) at Padre Luis Viza,
isang Jesuitang Guro.
3. Alas 8:00 ng umaga - Pumalit kay Padre
Viza si Padre Antonio Rosell, inimbitahan siya ni Rizal na mag-almusal.
Pagkatapos na mag-almusal dumating si Tinyente Luis Taviel de Andrade at
nagpasalamat si Rizal dito sa ginawang pagtatanggol niya.
4. Alas 9:00 ng umaga - Dumating si Padre
Federico Faura at sinabi ni Rizal na tama ang sinabi ng pare na mapuputulan
siya ng ulo sa pagsulat ng Noli Me Tangere .
5. Alas 10:00 ng umaga - Dumating si Padre
Villaclara (guro ni Rizal sa Ateneo) at Padre Vicente Balaguer (kura paroko ng
Dapitan). Dumating si Santiago Mataix at kinapanayam si Rizal para sa
pahayagang El Heraldo de Madrid.
6. Alas-12:00 ng tanghali - naiwan si
Rizal na nag-iisa sa kanyang silid para magtanghalian. Pagkatapos nito ay
ipinagpatuloy niya ang kanyang pagsusulat. Natapos na niya ang Mi Ultimo
Adios at itatago na lamang sa lutuang alcohol at ginawa na rin ni
Rizal ang kanyang huling sulat kay Ferdinand Blumentritt.
7. Alas 3:00 ng hapon ay nagbalik si Padre
Balaguer sa
8. Alas 4:00 ng hapon - dumating ang ina
ni Rizal sa
9. Sa pag-alis ng mga magulang at kapatid
ni Rizal ay nagbalik pa rin ang mga Jesuita sa pangungulit kay Rizal na gumawa
ng retraksiyon.
10.
Alas
6:00 ng gabi - Patuloy pa rin sa pangungulit ang mga Jesuita at mga prayle na
gumawa na si Rizal ng isang retraksiyon.
11.
Alas
8:00 ng gabi - nagsagawa si Rizal ng kanyang huling hapunan sinabi niya kay
kapitan Dominguez na pinatatawad na niya ang lahat ng kanyang mga kaaway .
12.
Alas
10:00- ipinadala ng Arsobispo Nozaleda ang isang kopya ng retraksiyon na
pipirmahan ni Rizal ngunit ito ay tinaggihan ni Rizal. Dahilan sa hindi
napapirma si Rizal sa retraksiyon, ang paring Jesuita ay hinuwad ang lagda nui
Rizal at pagkamatay ni Rizal ay sinabi nila na si Rizal ay lumagda ng isang
retraksiyon.
13.
Alas
3:00 ng umaga- sinasabi ng mga paring Jesuita na si Rizal ay nakinig ng misa at
tumaggap ng komunyon. Ngunit ito ay walang basehan.
14.
Alas
5:30- kinain ni Rizal ang kanyang huling almusal pagkatapos ay sinulat niya ang
dalawang sulat para sa kanyang kasambahay at sa kapatid na si Paciano.
15.
Sa
nabanggit din na oras ay dumating si Josephine Bracken at ipinagkaloob ni Rizal
ang isang aklat ni Kempis na may pamagat na Imitacion de Cristo . Sa
nasabing aklat inilagay ni Rizal ang isang sulat na To my dear and unhappy
wife, Josephine December 30, 1896. Jose Rizal.
16.
Alas
6:00 ng umaga - habang naghahanda para sa martsa sa Bagumbayan, inihanda ni Rizal
ang kanyng huling sulat para sa kanyang ama at ina.
17.
Alas
6:30 - nagsimulang umalis ang martsa mula saa Fort Santiago patungo ng
Bagumbayan. Apat na sundalong Espanyol na nakabaril at bayoneta ang nasa
harapan, sa likuran si Rizal na mahinahong naglalakad kasabay ni Tinyente Luis
Taviel de Andrade sa isang tabi at si Padre March at Villaclara sa kabila. Sa
likuran ng maraming mga sundalong Espanyol na nasasandatahan. Sa panabi ng
martsa ay ang hanay ng mga taong nanonood.
18.
Sa
pagdating ni Rizal sa Bagumbayan mas maraming bilang ng mga tao ang naghihintay
upang saksihan ang gagawing pagbitay kay Rizal.
19.
Nagpaalam
si Rizal kay Luis Taviel de Andrade . Pinulsuhan siya
20.
Alas
7:00 ng umaga - binaril si Rizal sa Bagumbayan.
21.
Pagkatapos
ng barilin ng firing squad isang opisyal ng hukbo ang lumapit sa kanyang
katawan at binaril na malapitan sa puso. Upang tiyakin na patay na ito.
22.
Pagkatapos
ng pagbitay, ang bangkay ni Rizal ay inilibing sa sementeryo ng Paco.