|
We want to know what you
think of this article
SIMEON OLA: Dagos an laban
Perry M. Calara at Alexander Martin Remollino
Dakol an nagpadagos kan laban para sa talingkas pagkatapos idineklara
kan mga mananakop na tapos na an ralabanan.
Dai man totoo an sinasabi kan dakol na libro na ang pakikipaglaban sa
mga Amerikanong mananakop kaidtong 1899 hanggang lang sa pagkadakop ki
Presidente Emilio Aguinaldo asin pagsuko ni heneral Miguel Malvar kan
Batangas. Dai natapos an ralabanan sa giyerang Pilipino- Amerikano sa
pagbisto ni Aguinaldo sa mananakop pagkatapos na masiguro niyang dai
mahihiro an saiyang mga pang-ekonomiyang interes bilang sarong
ilustrado.
Saro sa nagpadagos kan laban iyo si Simeon Ola. Pinangenotan niya ang
rebolusyon sa Kabikulan, lalu na sa Albay. Hali siya sa middle-class
(Dy-Liaco 1996) na pamilya kan Guinobatan, Albay. Dai na niya natapos an
kursong Pilosopiya sa seminaryo kan Nueva Caceres asin nagsali na siya
sa Katipunan ni Andres Bonifacio. Rebolusyonaryo siya sa edad na 31.
Nagi siyang mayor na rebolusyonaryong hukbo. Suminuko siya kan Hulyo,
1901, pero nagbalik siya sa kabukidan para lumaban giraray.
Patunay si Ola na maging ang sarong taong mayong pormal na pag-aadal sa
siyensyang militar puwedeng maging matibay na lider kan rebolusyonaryong
puwersa basta lang igwang pag-alalay hali sa namamanwaan. Patunay ini na
an mga gerilya unit na kulang sa badil puwedeng makagibo nin matagumpay
na pakikipaglaban. Matibay an istratehiyang ginamit ni Ola sa
pakikipaglaban sa mga mananakop na Amerikano. Nangengenot digdi iyo an
pagsandig sa kosog kan masa. Dai man siya mahaloy sa bukid kun mayo
siyang suporta kan masa.
Dai makua-kua kan mga Amerikano an mga gerilya, pinasakitan na lang an
masa sa pagbugtak nin mga kampong rekonsentrasyon (Reconcentration Act
781) bako lang sa Albay kundi sa enterong Bicol asin nasyon. Huli sa
rekonsentrasyon, dakol na mga Bicolano an nagutom, nagkahelang, asin
nagadan. Napabayaan kan komunidad na nasa rekonsentrasyon an saindang
mga pananom sagkod kabuhayan.
Kan suminuko si heneral Malvar kan Abril 1902, dineklara ni presidente
Roosevelt na tapos na an giyerang Pilipino asin Amerikano kan Hulyo 4,
1902. Pero dagos pa an laban para ki Ola. Kulog payo pa siya sa mga
mananakop; maski sa sinsasabing "post war" kan mga Amerikano halos
300,000 na mga taga Albay (Schirmer 1987) pa an saindang kinakalabuso.
Dagos na pinapasista an masang nasa probinsya hiniheroan ni Ola.
Gabos na taong mayo sa kampo kan rekonsentrasyon inaakusarang
taga-suporta kan mga rebolusyonaryong luminalaban sa mga mananakop na
Amerikano. Obhetibo kan rekonsentrasyon na halion ang basehang masa kan
mga rebolusyonaryo asin mahali an dagos na suportang mga tauhan,
pagkakan, asin kagamitan para sa sainda.
Habang nasa rekonsentrasyon ang mga taga-baryo, pinabantayan man sa
darakulang grupo kan pamahalaan ang mga lugar na hiniheroan ni Ola. Kan
Marso, 1903, tolong balangay nin Philippine Scout an ipinadara sa Albay
para dagdagan an mga puwersa kan pamahalaan. Umabot sa 24 na balangay an
luminalapag sa mga rebolusyonaryo kan Albay.
Maski may rekonsentrasyon, dagos an laban kan mga rebolusyonaryong gusto
nin talingkas. Saro sa mga pamosong pinanggana kan mga puwersa ni Ola
iyo an biglang paglusob sa konstabularya kan Oas. Tuninong na luminaog
sa kabayanan an mga rebolusyonaryo asin nakihalo sa mga tao. Huli ta
nasa sarong gilid kan liwasan an garison, madali sindang nakarani igdi
na dai naririsa. Kan may nagtaong sinyas, nilusob na ninda an garison
asin nadaog ninda an mga suldados. May beinteng boluntaryong yaon sa
garison na inot na nindang sinabihan sa saindang balak na lumusob;
suminurog an mga taong ini sa mga rebolusyonaryo. Sa paglusob na ini
nakakua sinda nin 48 na ripple asin 1600 na bala.
Dagdag sa paglusob ninda sa mga garison kan konstabularya para maka agaw
nin armas, dinidisarmasan man ninda an mga pulis sa mga banwaan na
nilalaog ninda. Nakakarisibi sinda nin mga kagamitan sa sainda
taga-suporta asin kinukumpiska ninda ang mga pagsadiri kan mga
Bicolanong nagtatabang sa mga Amerikano.
Sa mga panahong daog sinda sa bilang kan armas, gumagamit si Ola sa
sarong stratehiya kung sain ang mga sundang iyo an nangengenot sa mga
opensiba asin puminapalibot sa may mga riple. Sa arog kaining sistema an
mga riple, na mas importante sa puwersa ninda, napoprotektahan asin
napopondo an pagkawara kan saindang mga badil.
Para ribongon an mga kaiwal, halos pirmi sindang nagpapaising may
planong magsuko. Sa arog kaini nakakakua sinda nin halipot na
tigil-putukan na sinasamantala ninda para mapadali an paghanap nin mga
tauhan asin an pag-oorganisa. Nagtogot sindang makipaghilingan sa
military lider kan sarong distrito na si Major Jesse Garwood. Kinaulay
si Ola kaini para kumbinsiron na sumuko. Mayong planong sumuko si Ola.
Pagkatapos kan orolayan pinahali niya lang si Garwood na dai nalulugadan.
Nakatabang ini para mabisto siya asin sa pagpadakol kan saiyang tauhan.
Sa saindang kakusugan, an puwersa ni Ola uminabot sa mga 1,500 na tauhan
sagkod 150 na badil; an iba an kapot sundang. Dai na makangalas-ngalas
kun an grupo ini inaapod kan mga Amerikanong kolonyalista na mga
bandido.
Sa sarong dakulang kampanya laban sa mga puwersa ni Ola, dinisarmaran
muna an mga Pilipinong nagboluntaryo sa mga Amerikano. Pinaghihinalaan
kan mananakop an saindang katapatan.
Maski pinaghihinalaang an katapatan igwa man na mga Bicolanong
nakikipagsabwatan sa mga Amerikano lalu na hali sa elite kan Albay.
Sinda pa an nagkukumbinsi ki Ola na dai na ipagpadagos an
ipinapakipaglabang talingkas kan mga rebolusyonaryo. Si Don Ramon Santos
pa an nag-iba ki Major Garwood sa kampo ni Ola. Naghanap pa nin kuwarta
an mga mayayaman na mangangalakal kan Albay (Gerona 1988) na itatao ki
Ola para lang sumuko-todong ikinaanggot ini ni Ola. Dai naman
nakakangalas kun an mga elite na mayayaman nabibiyayaan kan gobyerno kan
mananakop. Sinda an nakikinabang sa maka-dayong ekonomiya, pulitika, at
kultura. Nagi pang Gobernador kan Albay si Ramon Santos kan pagkatapos
suminuko ni Ola.
Nakaraot man giraray kina Ola an pagkakasuway ninda sa saindang baseng
masa. Maski dai sinda suminuko na basta-basta na lamang; sabi kan mga
Amerikano, kan suminuko an mga tauhan ni Ola kadakol sa mga ini
"payatonon sagkod may mga tropical ulcer na kadakula kan kamao."
Nagpadagos sa pakikipaglaban si Ola hanggang 29 tauhan sagkod 31 badil
na lamang an natatada saiya. Sinasabi kan mga istorya na suminuko siya
pero sinasabi ni Ola na niloko siya kan mga Amerikano (Dy-Liaco 1996)
para bumaba sa kabukidan. Sinasabi niya na dai pigbisto kan mga
Amerikano an terminong napagkasunduan ninda sagkod mga Bicolanong
negosyador kan gobyernong Amerikano. Kun ini panloloko, dai na
makangalas-ngalas kun kaibahan digdi an nagkapirang Bicolanong
elitistang iniisip lang an sadiring interes.
Buminaba hali sa kabukidan si Ola kan Septiyembre 25, 1903-sarong taon
asin limang bulan pagkatapos sumuko si heneral Miguel Malvar sa mga
mananakop. Dakol na dokumento an nagsasabing si Malvar ang pinakahuring
Pilipinong sumuko sa mga Amerikano pero ang kapanahunan kan pagbaba ni
Ola hali sa kabukidan kan Bicol dapat man mahiling sa mga istorya kan
mga nakaagi. Dapat bistohon an pakikipaglaban ni heneral Malvar pero
dapat man itama sa history an pirang importanteng panahon sa
pakikipaglaban kan mga Pilipino. Importante ini para sa mga masurunod
pang henerasyon na gustong ipadagos an mga pakikipaglabang nawalat kan
saiyang mga ninuno.
References:
Schirmer DB and Shalom SR (1987) The Philippine Reader: a history of
colonialism, neocolonialism, dictatorship, and resistance. KEN
incorporated, Quezon City. p19.
Gerona, Danilo M. (1988). From epic to history: a brief introduction to
Bicol History, Ateneo De Naga.
Dy-Liacco, Leonor R. (1996). Sarung Dolot sa satuyang ina, J & R
Printing Co., Inc. p41.
We want to know what you
think of this article
If you have articles, press
releases and bicol news that you would want to contribute to KAIBA,
we appreciate if you'd put the text in a diskette and send it
to our P.O. Box. Or you may send it to our email add
below. Articles must be pasted or typed directly into
the email. Please no attachments.
|
