|
Kalaban
Ni Perry M. Calara
(An artikulong ini saro sa mga 10 artikulong maluwas sa
librong i-pupublish kan Kaiba News and Features ngonian na first quarter
kan 2003. Para sa saindong kopya paki kontak man tabi an author sa
pcalara@edsamail.com.ph)
May mga halas sa satuyang natad; may mga Bicolanong nakisorog sa mga
kolonisador. Naging problema ini kan mga Bicolanong nakikilaban para sa
talingkas kan banwaan
Mahihiling sa istorya kan mga rebolusyonaryo sa Bicol na bako sa kolor
kan kublit nahihiling an kasorog sa rebolusyon para pahalion an sarong
kolonisador. An kasorog nahihiling sa mga pang-ekonomiya asin
pampulitikang interes. Ini an sarong rason kun tano igwang mga Bicolano
na nakisorog asin nakipagkolaborate sa mga nagpapasakit sa
banwaan--pareho sinda nin pampulitika asin pang-ekonomiyang interes.
May mga Bicolanong nakinabang asin nakisorog sa kolonisador. Kaya dai na
nasorpresa so mga rebolusyonaryo na kan inatake ninda an pampulitikang
poder sa Nueva Caceres, nagkampo an mga 400 Kastila asin nagkapirang
pamilyang Pilipino sa simbahan kan San Francisco (Gerona, 1988). Sa
simbahan ninda gigibohon an saindang huring depensa laban sa anggot na
banwaan. Sairisay man kaya an mga Bicolanong pamilyang ini na kaiba kan
mga Kastila habang an interes kan kadaklan magrebolusyon para pahalion
an mga kolonyalista?
An nangyari pagkampo sa simbahan kan San Francisco saro pang pagiromdom.
Sinasabi kaining Kinaamigo asin kinupop kan simbahan an nagkapirang
Bicolano para sa saindang pangongolonya. Maiintindihan man an desisyon
kan mga rebolusyonaryo na labanan an mga taong simbahan huli ta an
simbahan, na kaidto kaibahan kan gobyernong Kastila na nagpapasakit sa
banwaan sa halos 350 na taon.
Kaya man, dai makangalas-ngalas na an ibang kalaban kan gobyernong
Kastila pigdadara sa kumbento kan mga prayle. Tolos-tolos pagkatapos na
nadiskubre so Katipunan ni Andres Bonifacio, nagpoon naman kaidtong
Septiembre 1896 an pagpapaaresto sa mga Bicolanong pigtotobodan na may
sentimientong laban sa mga kolonisador. Pinadakop kan Kastila an akting
mayor kan Naga na si Tomas Prieto sagkod si Pedro Benito sarong
mekaniko. Dinara si Prieto sa kumbento kan San Francisco kun sain
grabeng pagtorture (Gerona, 1988) and saiyang nakua. Pigtorture sa
kumbento kan mga prayle? Tinugutan kan simbahan an pagtorture ki Prieto?
Napalayas kan rebolusyon an mga kinatatakutang prayle, Kastila, asin mga
traydor na Bicolano hali sa pampulitikang poder. Pero, halipot lang na
panahon na igwang talingkas sa ka-Bicolan. Inagaw na ini kan mga
Amerikano. Dai nagtogot an mga Pilipino na magkaigwa nin bagong
kolonisador kaya nagsilyab an giyerang Pilipino asin Amerikano kan
Pebrero 4, 1899. Nahiling kan mga rebolusyonaryo na an pang-ekonomiya
asin pang-pulitikang interes kan Kastila asin bagong kolonisador saro
sana.
Sa Bicol nag-organisa nin mga yunit gerilya laban sa Amerikano.
Pinadagos lang so rebolusyong pinunan sa panahong Kastila para
protektahan an interes kan banwaan.
Arog sa panahon kan Kastila, igwang mga Bicolanong nakapagdagdag sa
pagsakit kan banwaan. Nakapagpahaloy sinda para bawion an talingkas na
inagaw kan mga Amerikano. Nakisorog asin nakipagkolaborate sinda sa
bagong kolonisador. Arog sa mga kalaban kan rebolusyon sa panahon kan
Kastila, gusto lang nindang protektahan an pansadiring interes bako an
interes kan banwaan.
Sarong klasikong istorya laban sa mga Amerikano iyo an istorya kan
rebolusyonaryong si Simeon Ola kan Guinobatan, Albay. Nasasakitan an
Amerikanong okuparon an Albay huli sa mga gerilya ni Ola. Uminabot sa
1500 gerilya an yunit ninda na luminulusob sa mga bayan-bayan. Si Ola an
huring Heneral na naloko kan mga Amerikanong buminaba sa bukid.
Nagkapirang mayayamang Bicolano, na pinangenotan ni Don Ramon Santos, an
nagtatabang sa mga Amerikano na pasukoon si Ola. Sinasabing nagtipon pa
sinda nin PhP10,000 (Gerona, 1988) na itatao ki Ola para magsuko.
Grabeng ikinaanggot ini ni Ola sa mga ka-banwa. Ano man kaya an interes
kan grupo ni Santos ta gustohon nindang mawara an mga rebolusyonaryo sa
kabukidan kan Bicol?
An giyerang Pilipino asin Amerikano nagresulta sa pagkawara nin
$600,000.00 sa pageksportar nin Abaca (Gerona, 1988). Dai naman
makangalas-ngalas kun an mayayamang may sadiri kan Abacahan na ini sa
Bicol gustong mapondo an pakikipaglban ni Ola. Ini an rason kun tano
kinukumbinsir an mga rebolusyonaryong sumuko--gusto nindang protektahan
an saindang pang-ekonomiyang interes.
Kan “nakumbinsing” (naloko, sabi ni Ola sa sarong interview (Dy-Liacco,
1996)) magbaba si Ola kan Septiembre 25, 1903, an saro sa mga nabiyayaan
iyo si Don Ramon Santos. Itinao ki Santos an governorship kan Albay
(Gerona, 1988) kan 1904. Aram kan mga Amerikano na an inilaag na
gobernor, na aktibong nagpasuko ki Ola, maaasahan protektahan an
saindang pampulitika asin pang-ekonomiyang interes sa Bicol.
Halos singkwentang taon Naghadi-hadi ang mga Amerikano sa Bicol kan
uminabot an mananakop na Hapon. Nag-iiriwal na an mayayamang
kapitalistang nasyon sa yaman kan kinaban. Nag-iiriwal an
pang-ekonomiyang interes kan Amerika asin Hapon. Naipit lang sa tahaw an
Pilipinas kaya napabali sa giyera bilang kolonya kan Amerika.
Arog kan mga nakaaging pagsakop sa rehiyon, igwa man mga Bicolanong
nakisorog sa mga asyanong mananakop. Kaya pinupontirya man kan mga
Bicolanong gerilya an ka-banwang nakipagkolaborate asin nakisorog sa mga
Hapon.
Sa Camarines Sur igwa man inaapod na mga GANAPS na tinatabangan pa
minsan ang mga Hapon na magsulo nin mga harong asin paggadan sa kapwa
Bicolano. An iba man na mga traydor kaibahan pa kan mga dayo na
luminalaog sa mga komunidad asin pigtutokdo sa mga Hapon ang mga
gerilyang laban sa Hapon.
Naobserbaran kan gerilyang hali sa Partido, Camarines Sur na
nagsasalakay sa Naga kan May 1, 1942 na igwang mga Bicolanong kasorog
kan mga Hapon sa pakikipagbadilan. Sarong sniper na miyembro kan
pro-Japanese na KALIBAPI an suminabat sa mga gerilya sa may tulay kan
Panganiban sa Naga. Todo-todong pro-Japanese ang sniper ta nagpatos pa
siya sa bandirang Hapon kan nadakop siya kan mga gerilya (Dy-Liacco,
1996).
May mga Bicolano man na maski mayong diretsong pagtabang sa kalaban igwa
man mga pasaway. Dai na ngani nakatabang sawong-sawong pa sa
pakikipaglaban para sa talingkas. An iba sainda, Kan World War II
(WWII), an inaapod na mga “gerilyang manok.” Ginagamit lang an sukbit na
badil para puwersahang makapanghangad sa mga ka-banwa. Pirmi nindang
hinahagad manok, kaya inapod na “gerilyang manok.” Huli sa takot kan
komunidad sa mga gerilyang manok, nasakitan makakua nin suporta an
paghero laban sa Hapon. Sa punto de vista kan mga tunay na gerilya,
natatabangan ninda an kalaban.
Saro pang nahiling ni Estela “Telay” Anciano, kan Tangkong Vaca Guerilla
Unit (TVGA) sa Camarines Sur, iyo an mga pekeng gerilya. Nagruluwasan
sinda kan natapos na an giyera. Kun ano-ano an mga ginibong istorya para
makakua lang nin benepisyo kan sarong beteranong gerilya. Dakol na
pagkakataon na sinda pa ang naenot na makakua nin benepisyo kaysa sa
tunay na nakilaban. Sabi ni “Telay”, “kun siisay an mabilis magproseso
nin papel iyo an basog” (Calara, 2002). Iniisip lang kan mga pekeng ini
an saindang pasadiring interes.
Babantayan man talaga an mga pekeng gerilya ta niraraot ninda an istorya
kan banwaan. Nakakapahaloy sinda sa pagiging institusyon kan talingkas.
An laban kaya dai nagtatapos sa pisikal na ralaban—igwa pang laban sa
isip sagkod kultura. Kun sala an history, sala man an magiging
institusyon kan talingkas. Nahiling ini sa pagpapahali sa Kastila, huna
ka banwaan tapos na an laban. So mga Bicolanong nakipagkolaborate sa mga
lumang kolonisador nakuang makisorog sa mga kolonyalistang Amerikano. So
Bicolanong magkaparihong interes sa mga kolonisador padagos na
nakipagkolaborate paglaog kan mga kolonyalistang Hapon. Dai naitindog an
tunay na talingkas.
Sa mga salang istorya dai nahihiling kan banwaan an poon asin hurihan
kan interes kan mga kolonyalista asin mga Pilipinong alipures kaini.
Kaya man, maski ngonian, hinihuna pa kan dakol na Bicolano na an mga
nagpasakit na kolonisador, sa ekonomiya asin pulitika, tunay na amigo
kan mga nakaaging panahon. Huli kaini, kaipuhanan linigon an banwaan sa
mga pekeng gerilya, pekeng rebolusyonaryo, pekeng istorya para gibohong
institusyon an talingkas kan banwaan bako kan mga elite.
Sa mga Bicolanong nagpapadagos na itindog an talingkas kan banwaan,
dapat lang na priming ipakipaglaban an interes kan satuyang banwaan.
Bakong sa kolor kan kublit nabibisto an mga kairiba sa gibong ini. Dapat
maki sorog sa mga ka-banwang pareho an interes sa ekonomiya asin
pulitika (perry calara,KNF, pcalara@edsamail.com.ph).
References:
Gerona, Danilo M. (1988). From epic to history: a brief introduction to
Bicol History, Ateneo De Naga.
Dy-Liacco, Leonor R. (1996). Sarung Dolot sa satuyang ina, J & R
Printing Co., Inc. pp41.
Calara, Perry M. (2002). Interview ki Cresenciana Anciano asin Estela
Anciano. Calauag, Naga City. June 22-23.
If you have articles, press
releases and bicol news that you would want to contribute to KAIBA,
we appreciate if you'd put the text in a diskette and send it
to our P.O. Box. Or you may send it to our email add
below. Articles must be pasted or typed directly into
the email. Please no attachments.
|
