Mark
Kurlansky’nin insanlığın binlerce yıllık tuz macerasını anlattığı
“Tuz-İnsanlığın Tuzlu Tarihi” adlı kitap Aykırı Yayınları’ndan piyasaya
çıktı. Kitapta, hiçbir canlı türünün onsuz yaşayamayacağı, “bir asidin
bazla tepkimesinden doğan” tuzun, insanlık tarihindeki yeri dile
getiriliyor. Kitaba göre, insanın yediği bilinen “tek kaya türü” olan
tuzun, günümüzde ilaç üretiminden, buz tutan yolların trafiğe açılmasına,
suyun yumuşatılmasından sabun üretimine kadar 14 bin çeşit kullanım alanı
bulunuyor.
Modern yer biliminin sağladığı bilgilerden önce tuzun nerede
bulunduğunu bilmeyen insanoğlu, 20. yüzyıla kadar umutsuz bir biçimde
tuzun peşinde koştu. Tarih boyunca tuz o kadar değerliydi ki, bazı
ülkelerde asker ve işçiler maaşlarını tuz olarak alıyordu. Büyük Roma
yollarından ilki, tuzu sadece Roma’ya değil yarımadanın iç kesimlerine de
taşımak için inşa edilmişti. Çinliler, Romalılar, Fransızlar,
Venedikliler, Habsburglar ve diğer bir çok yönetim, savaşlar için para
bulmak üzere tuz vergisi koymuştu. Çin’de tuz üretimine ilişkin en eski
yazılı kaynak, İ.Ö. 800’e aitti. Belgede, Xia Hanedanlığı sırasında bin
yıl önceki deniz tuzu üretimi ve ticaretinden söz ediliyordu. Çin
yönetimleri yüzyıllarca tuzu, devletin bir gelir kaynağı olarak
görmüşlerdi. Çin’de İ.Ö. 12. yüzyılda tuz vergisinden söz eden metinler
bulundu.
Yazar Kurlansky, et ve balığı tuzlayarak saklayan ilk uygarlığın
Mısırlılar olabileceğini belirterek, balığı tuzda saklamaya ilişkin en
eski Çin belgelerinin İ.Ö. 2 bine tarihlenirken, çok daha eski tarihlerden
kalan mısır mezarlarında tuzlanmış balık ve kuş eti bulunduğuna dikkati
çekti. Araştırmalara göre, Mısırlılar Nil deltasında deniz suyunu
buharlaştırarak tuz üretiyorlardı.
TUZ ŞEHİR: TAGHAZA
1350’li yıllarda Afrika, Avrupa ve Asya’da kara yolculukları yapmış
olan Ortaçağın en büyük gezgini İbni Batuta, muhteşem bir cami dahil
tamamen tuzdan inşa edilmiş olan Taghaza şehrini ziyaret ettiğini yazdı.
Tuzdan yapılan binalar, şehri ziyaret edenleri büyülemişse de bu
bölgede inşaat için kullanılabilecek tek malzeme tuz bloklarıydı. Antik
Taghaza’da çıkarılan tuz, 100 kiloluk tabletler halinde develerle yaklaşık
750 kilometre uzaklıktaki Timbuktu’ya taşınırdı.
ROMALILAR’DA TUZUN ÖNEMİ
Tarihte Roma devleti de Çinliler gibi tuz satışları üzerinde tekel
kurmamakla birlikte, zorunlu gördüğünde tuz fiyatlarını kontrol etmekten
geri kalmadı. Roma devletinin tuz fiyatlarına ilk müdahalesinin belgeleri,
İ.Ö. 506 yılına aitti. Buna karşılık Roma devleti zaman zaman tuz
fiyatlarını sübvanse etmişti.
Öte yandan büyük Roma yollarından ilki, tuzu sadece Roma’ya değil,
yarımadanın iç kesimlerine de taşımak için inşa edildi. Roma ordusunda da
bazen askerler maaşlarını tuz olarak alıyordu. Romalılar için tuz,
imparatorluk kurmanın zorunlu bir parçasıydı. Yayıldıkları dünyada
tuzlaları geliştirip deniz kıyılarına, bataklıklara ve tüm İtalya
yarımadasındaki tuzlu su kaynaklarına tuzlalar kurdular. Roma
İmparatorluğunda 60’da fazla tuzla belirlenmişti. Romalılarda tuz, sofrada
servis edilirdi. Tuz, bir anlaşmanın bağlandığını simgelediğinden bir
ziyafet sofrasında tuzluk bulunmayışı, düşmanca bir eylem olarak
yorumlanır, kuşku uyandırırdı. İ.S. 1. yüzyılda Pilinius, ortalama bir
Roma yurttaşının günde sadece 25 gram tuz tükettiğini tahmin ediyordu.İÇLERİ TUZ DOLU VAZOLAR
Ortaçağ ve Rönesans’ta sofraya tuz koymak zenginlerin lüksüydü. Bu dönemde Fransız krallıklarında, kral sofraları mücevherlerle kaplı ve içleri tuz dolu vazolarla donatılırdı.
Özellikle İtalyan eşyalarının moda olduğu 16. yüzyılda “büyük tuz” adı verilen şık tuzluğun dışında, değişen yemeklerle beraber sofraya konulan küçük tuzluklar da bulunurdu. Büyük tuz, yemek boyunca büyük efendinin, davet sahibinin ya da şeref misafirinin yanında bulundurulurdu. Parmakla tuza dokunmak kaba bir davranış, hatta bazen talihsizlik olarak görülürdü. Bazı ortaçağ ve rönesans tabaklarında tuz konulması için küçük bir oyuk bulunurdu.
17. yüzyılda Fransa’da tuz vergisi önemli sıkıntılara yol açmıştı. Tuz vergisi toplayıcılarından nefret ediliyordu. Tuz vergisi toplayıcıları, özellikle kadınlardan kuşkulanır ve onlara karşı kötü davranırdı. Kadınlar bazen, vücutlarının çeşitli yerlerine sakladığı tuz torbalarıyla yakalanırdı. Kadınlar aranmayacaklarını düşündükleri göğüslerinde, korselerinde tuz saklarlardı.
18. yüzyılın sonlarında tuz vergisine karşı işlenen suçlardan dolayı her yıl üç binden fazla Fransız erkek, kadın ve hatta çocuk ölüm cezasına çarptırılıyordu.
DİŞİ TUZ TANRILARI
Yerli Kuzey Amerika kültürlerinin bir çoğu genellikle dişi olan tuz
tanrılarına tapardı. Amerika kıtasındaki tüm büyük uygarlık merkezleri de
tuza kolayca erişilebilen yerlerde kurulmuştu. İnkalar tuz üreticisiydi,
Cuzco’nun hemen dışında tuz kuyuları vardı. Herman Cortez’in fetihlerini
kaydeden Bernal Diaz’a göre ise Aztekler idrarı buharlaştırarak tuz
yapıyorlardı.EN BÜYÜK ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ABD
Günümüzde ise en büyük tuz üreticisi ve tüketicisi ABD... Yılda 40 milyon tondan fazla tuz üreten ABD, satış gelirleri bakımından 1 trilyon dolardan fazla kazanıyor. Tuz üretiminde ABD’yi sırasıyla Çin, Almanya, Kanada ve Hindistan izliyor.
ABD’de tuz üretiminin sadece yüzde 8’i gıda sektörüne giderken, tuz üretiminin yüzde 51’i yolların buzlanmasını engellemek için kullanılıyor.
SAĞLIKLI MI SAĞLIKSIZ MI?
Yetişkin bir insanda üç ya da dört tuzluk dolusu yani yaklaşık 250 gr. tuz bulunuyor. Tuzsuzluk insanda baş ağrısı ve zayıflığa ardından sersemlik ve mide bulantısına neden olurken, vücudun uzun süre tuzsuz kalması ölümle sonuçlanıyor.
Öte yandan çok sayıda araştırma, yüksek tansiyon ve kalp damar hastalıkları ile çok tuz tüketimi arasında bir ilişki olduğunu ortaya koyuyor