Die Sy-roete

REGS: Die netwerk van handelsweë wat Oos en Wes verbind het en as die Sy-roete bekend gestaan het (hoewel nie slegs sy daarlangs vervoer is nie, maar baie ander dinge). Die landweë word in rooi aangedui en die seeweë (of waterweë) in blou.

Kaart deur Ѕan Roze (Wikiality123), wat dit op hierdie bladsy in die Wikipedia-ensiklopedie op die web uitgeplaas het en kopiëring, verspreiding en/of modifikasie vergun ingevolge die bepalings van die GNU Free Documentation License, Weergawe 1.2 of enige latere weergawe wat deur die Free Software Foundation gepubliseer word. Name verafrikaans deur Mieliestronk.com.

DIE Sy-roete—'n 12 800 km lange roete van die Ooste na die Weste—was geen enkele pad nie, maar het plek-plek in verskillende paaie verdeel. By sekere punte het dit ook by ander handelsroetes aangesluit om ’n uitgebreide netwerk van handelsweë te vorm wat onderling met mekaar verbind was. Daar was boonop eintlik verskillende roetes oor land en oor die see.

Die roete oor land het by Tsjangan (vandag Xian) in Oos-China begin, die Gansoe-korridor deurkruis—'n vrugbare landgordel aan die Gobi-woestyn—en dan in twee verskillende paaie gevurk om die kante van die Tarim-bekken te volg—'n barre wildernis met hoë berge en 'n onherbergsame woestyn daarbinne. Die hele bekken word deur uiterste temperature, skuiwende sandduine en verblindende sandstorms gekenmerk.

Asof die ongenadige omgewing nie genoeg was nie, moes die karavane ook nog rowerbendes die hoof bied.

Met die gevaarlike bekken agter die rug, kon reisigers nou kies of hulle die Karakoramberge na Indië wou oorsteek, of die ruwe Pamirberge na Turkestan.

Op altwee bergreekse, met hul spitse vol ys en sneeu en diep spoelklowe, woed daar ongenadige winde en sneeustorms, en daar is ook sneeustortings. Die pad het dikwels vernou tot weinig meer as 'n smal rotslys teen die afgrond.

Die suidelike roete (oor die Karakoram) het daarna deur Baktra gegaan, 'n belangrike handelsentrum waar goedere van Indië, die Midde-Ooste, Europa, China en Maleisië aangebied is. Die noordelike pad (oor die Pamir) het vervolgens deur Samarkand ge­loop, in die huidige Oesbekistan, waarna die twee paaie saamgeloop en voortgegaan het oor Iran (toe 'n deel van Persië).

By Ravy (naby die huidige Iranse hoofstad) het die Sy-roete verdeel, met een pad noordwaarts na die Swart See en die ander een na Mesopotamië. Van Mesopotamië af het die pad gevurk na Turkye en die hawens Tirus en Antiochië aan die Middellandse See, van waar die sygoedere per skip na Rome, Venesië, Genua en Griekeland vervoer is.

As alles goed verloop het, is die reis van Oos na Wes binne drie jaar afgelê. Maar nie almal was so gelukkig nie. Soos een reisiger dit beskryf het: “Dit was vir 'n mens onmoontlik om die pad te ken as dit nie vir die dooies se ontbindende beendere was wat vir jou die weg aangewys het nie.”

Namate ál meer karavane van handelaars op die Sy-roete beweeg het, is wel kastele gebou om hulle te beskerm. Soms het rowers dit egter reggekry om die kastele oor te neem, en dan is niksvermoedende reisigers oorval en van hul kosbare ware beroof. Dit was net die belofte van reuse-winste aan die einde van die pad wat die handel lewend gehou het.

En praat van duur. Die prys van sy in Europa was iets ysliks. Tiberius Nero, wat die keiser van Rome was toe Jesus op aarde gelewe het, het selfs sy mense gewaarsku dat hulle fortuine aan 'n sinlose weefstof verspil.

“In ruil vir nietighede,” het hy gekla, “word ons geld na vreemde lande en selfs na ons vyande gestuur.”

Maar die sy-honger Romeine het hulle min aan sy woorde gesteur, en die handel het bly floreer.

Teen 300 n.C. het Japan sywurms begin teel, met Indië kort op sy hakke. Die kuns van sy-boerdery was egter nog grootliks tot die Ooste beperk, en die prys van sy het hoog gebly.

In die sesde eeu n.C. het die Bisantynse keiser Justinianus twee monnike na China gestuur om te probeer agterkom wat die geheim van sy was. Hulle het die dood getrotseer deur sywurmeiers en moerbeisaadjies in hul hol kieries weg te steek en dit na Konstantinopel terug te smokkel.

Uiteindelik was dit geen geheim meer nie, en die sybedryf het geleidelik na ander lande versprei, waardeur die monopolieë van China en Persië beëindig is.

BO: ’n Foto van iets meer as ’n eeu gelede wat straks nog so iets weerspieël van die transaksies op die Sy-roete in die Klassieke Oudheid. Kokonne van sywurms word hier in Antiochië in die Midde-Ooste gekoop om na Frankryk uitgevoer te word waar dit tot symateriaal vir gesogte kledingstukke verwerk sal word.

Foto: Histories (“PD Old”)
 

Die metamofose van die sywurm

DIE sywurmmot (Bombyx mori) ondergaan ’n volledige metamorfose—van eier tot larwe (rusper) tot papie tot mot. Die piepklein eiertjies broei ná sowat tien dae uit en die gulsige larwes, wat aanvanklik elk maar sowat 0,6 cm lank is, groei op hul dieet van niks anders nie as moerbeiblare tot ’n lengte van nagenoeg 7,5 cm. Ná sowat ses weke hou hulle egter op om te vreet en begin hulle hul kokonne spin.

’n Taai draad wat hard word wannneer dit met die lug in aanraking kom, kom uit ’n buis naby die larwe se mond. Die sywurm heg hom aan ’n takkie vas en beweeg sy kop soos ’n syfer 8 totdat hy hom in ’n kokon toegespin het.

Binne-in die kokon verander die ruspe eers in ’n papie en dan in ’n mot. Die volwasse mot maak sy verskyning ná ongeveer twee weke in die papiestadium. Die sy wat hom in die kokon omhul, word met speeksel sag gemaak en die nat, verkreukelde mot breek uit die kokon.

Ná ’n kort rus word ’n maat gevind. Hierdie motte, wat wel vlerke het maar nie kan vlieg nie (stellig weens die inteling oor duisende jare), vreet glad nie. Hulle is net daar om te paar sodat die wyfie haar 300 tot 400 eiers kan lê. Hulle vrek gou daarna.

 
Hoe sy deur sywurmboere gewin word
 

OMDAT die motte die kosbare sy beskadig wanneer hulle uit die kokonne breek, laat sywurmboere slegs ’n klompie van hul papies toe om tot motte te ontwikkel sodat hulle weer eiers kan lê. Die meeste word doodgemaak, gewoonlik in ’n warm oond.

Om die sy te win, word die sykokonne in kookwater gegooi om die "gom" te versag wat die windings aanmekaar laat kleef. Só ’n kokon is byna soos ’n bol breiwol. Die punt van die draad word gesoek en die hele draad, wat tot 1,5 km lank kan wees, moet in een stuk afgerol word.

Omdat die individuele drade so uiters fyn is, word die drade van verskeie kokonne saam ontrafel en opgewen. Die gesmelte gom bind hulle saam om ’n dikker, sterker draad te vorm. Ná verdere prosesse kan die sy verskillende kleure gekleur en tot kledingstof geweef te word.

Dit is interessant dat 45 000 kokonne op die ou end net 1 kg ruwe sy oplewer!  

Sywurms word in uiters beheerde omstandighede geteel. Die eiers, wat in panne of op spesiale papierstroke gelê word, word herhaaldelik ondersoek om seker te maak dat hulle nie siektes gekry het nie. Hulle word tot die lente in koelbewaring gehou, wanneer die sywurmboer hulle in 'n broeikas, of inkubator, oorplaas om uit te broei.

Die temperatuur in die plek waar die jong ruspetjies aangehou word, word versigtig beheer, en hulle kry elke paar uur vars blare. Daar word spesiaal gesorg dat insekpeste nie by die sywurmpies uitkom nie. Volwasse ruspes spin hul kokonne in spesiale houtrame met takkies en strooi daarin.

BO: ’n Voorstelling van sywinning in die sewentiende eeu. Die sydrade word van kokonne afgewen sodat dit tot materiaal geweef kan word.

Detail van illustrasie deur Sydney King,kunstenaar van die Amerikaanse nasionale parkdienste (U.S, National Park Services)