Tarin65

Bão trong lòng người hay bão ngoài trời, bão nào cũng có sức tàn phá hung hản, nhanh chóng, và đối với nhiều người là một bất ngờ tàn khốc. Vì vùng Houston của chúng ta vừa lãnh một trận bão làm thiệt hại nhân mạng và vật chất khá cao trong tháng 6-2001 này, nên chúng tôi cố gắng tìm trong mớ kiến thức và kinh nghiệm thô thiển để giúp đồng bào chúng ta trên vùng này cũng như trên các vùng khác như Florida chẳng hạn có một chút hiểu biết về bão để chuẩn bị tinh thần khi có tin bão đến mà hành động thích nghi. Mong rằng những chuyên viên về khí tượng có thể giúp thêm ý kiến bổ túc.

Bão xãy ra nhiều nơi trên thế giới và có các tên bão khác nhau. Việt Nam ta và vùng Thái Bình Dương (Pacific Ocean) thì biết nhiều tới chữ Typhoon. Đó là phiên âm của chữ Đại Phong từ tiếng Trung Hoa, có nghĩa là "gió lớn", nhưng bão tàn phá không chỉ có gió. Ở vùng Địa Trung Hải (Méditerranée) thì có chữ Tornado từ tiếng Ý có nghĩa là "gió xoáy". Còn vùng Caribean Sea thì chúng ta có chữ Hurricane từ tiếng Thổ Dân của Mỹ Châu. Ba từ đó đều nói lên một thứ, một biến cố khí tượng từ một vùng khác kéo tới tạo nên gió mạnh, mưa nhiều nước , sống biển, ngầm co,ù nổi co,ù rất to. Vậy ta thử tìm hiểu những yếu tố nào gây nên bão, trong bão và xung quanh nó có những gì, bão di chuyển ra sao và làm cách nào biết trước được.

Thường bão xuất phát từ những điểm cực nóng trong mùa hè ở vùng gần xích đạo khi hai luồng gió nam bắc gặp nhau như alisée ở Địa Trung Hải và khi trái đất vẫn quay chuyển hướng hai luồng gió ấy thành gió xoáy. Thường thì gió xoáy sơ sinh có thể bị tan biến ngay vì các lực tác dụng vào không đủ giữ cho nó tồn tại. Nhưng khi nó được một độ phát triển vững vàng (momentum) thì nó sẽ phát triển mãi, càng ngày càng hung hản, giống như con vụ ta chơi từ thuở nhỏ, khi độ quay của nó đã vững rồi thì nó có thể quay miết mà ta chỉ cần thỉnh thoảng bổ sung cho nó một lực nhỏ nhưng phải chính xác. Cái lực nhỏ đó trên thực tế của bão là lực quay của trái đất, cũng là lực quay của một con vụ. Trong vùng Thái Bình Dương thì điểm phát xuất của bão thường là giữa Wake và Guam, rồi từ đó di chuyển về hướng Tây. Ở vùng khác cũng thế, bão luôn luôn di chuyển về hướng Tây và từ từ chuyển hướng.

Thử mổ xẻ để xem trong bão có gì.

Bão phát triển từ thấp lên cao dần, cho đến khi trưởng thành có thể lên đến 60,000 bộ, cao lắm, vì máy bay phản lực thường cũng chỉ bay từ 40,000 bộ trở xuống. Tâm của bão còn được gọi là "mắt bão" (eye) cũng phát triển từ nhỏ đến lớn, và lớn nhất khi trưởng thành, tâm bão có thể lên đến 30 dậm (Status mile) bề kính (diameter). Nếu ta chặt bão bằng một mặt phẳng theo chiếu đứng thì ta sẽ thấy như sau:

1) Gió nâng từ tâm bão (courant ascendant), từ dưới lên trên đĩnh rồi dập xuống ra ngoài chung quanh lớn rộng của bão như một hình nấm, và phía ngoài của bão ta có gió dập (courant descendant). Theo chiều hướng gió cuốn như vậy thì một khối lượng nước khổng lồ được nâng lên,( hút lên như rồng hút nước) rồi vất ra chung quanh tâm bão.

2. Khối lượng nước đó tạo thành mây mưa trên một vùng rất rộng, nhất là hai bên con đường bão đi. Mưa rất nặng hột hai bên đường của bão, trái lại ngay trong tâm bão thì trời im mây tạnh.
3. Trên đĩnh cao của cái nấm to tướng đó lại có một cái đe thợ rèn, thường từ 40,000 đến 60,000 bộ, gồm các loại mây cirus là loại mây thật cao tạo nên do sự đông đá của nước và kéo dài ra ở trên như những móc câu vì khi đá rơi rồi tan ra trong khi bão di chuyển mạnh.
4. Thử tưỡng tượng một phi cơ bay thám sát bão bay ở cao độ 20,000 bộ từ ngoài vào và xuyên qua tâm bão, phi công sẽ nhận thấy gì? Trước hết là khi chui vào mây mù phải chỉ dùng phi cụ mà lái vì trời tối sầm lại với loại mây đầy nước (nimbus). Kế đó thì như bị ma đè, chân trời giả chỉ đang cấm mũi nên cố gắng nâng mũi lên. Kế đó lại thấy chân trời giả chỉ mũi ngốc lên nên phải đè mũi xuống. Rồi tự nhiên lại thấy quang đãng. Vừa nghỉ được một chút lại thấy bị nâng lên nên phải đè xuống. Rồi sau đó thì bị đè xuống quá nên phải kéo lên trong mây mù dầy đặc. Nói thì nghe dễ lắm. Máy bay cở như Superconstellation cũng chịu đựng không nổi vì cánh sẽ gẫy. Cở O-1A thì sẽ như một lá rơi rụng hay bay bổng lên cao tới thiên đàn luôn, không khi nào trở về trái đất nữa. Còn như một chiếc A-1H thì sẽ bị xoáy vòng mà vô phương cứu chữa. Vì khi bị gió dập ta kéo lên thì lúc đó gió nâng đưa ta vào thế đứng thẳng mà không biết sẽ rớt xuống đàng nào. Rớt đàng đuôi (cloche) thì bị gẫy các cánh lái, nhất là lái chiều sâu và lái nghiêng. Rớt ngữa (inverted spin) hay rớt xấp gì trong mây mù thì có gọi thầy, thầy cũng đã chạy xa rồi, còn đâu mà cứu. May ra, nếu bạn bay được F-5, và cứ liều mạng, đừng làm gì hết, cứ giữ tay lái yên một chỗ mà chờ ra khỏi vùng, cầu ơn trên giúp đỡ, may ra thì không sao.

Nếu ta nhìn từ trên xuống thì thấy bão ra sao?

1. Mắt bão ở giửa là một vùng quang đãng rộng cở từ 10 đến 30 miles, chung quanh có một vòng đai mây dầy đạc rộng từ 50 đến 100 miles với đầy nước mưa.
2. Trên vùng bắc bán cầu thì gió xoay vòng từ trái sang phải nếu ta đi từ ngoài vào, do đó sẽ thấy độ dạt sang phải. Thầy đã dạy khi ta đi vào vùng áp suất thấp thì nên nhớ "règle des 3 D". Đó là Dérive Droite, Descente, Danger. Khi thấy độ dạt sang phải, cao độ chỉ trên phi cụ sẽ thấp hơn cao độ thật dù ta vẫn giữ cao độ bay như củ.
3. Sống biển rất to và nhất là sống ngầm khó thấy. Nguy hiểm nhất là ngay mắt bão, một chiếc tàu dài có thể bị xé làm hai đoạn vì có một sốùng đánh vào mũi tàu từ bên phải, trong khi đó lại có một sống ngầm khác đánh vào phía sau tàu từ hong bên trái. Không có tàu nào chịu đựng nổi hai lực đối như vậy.
4. Mắt bão là vùng trong sáng, không gio,ù thường làm cho dân chúng tưỡng rằng bão đã đi qua. Họ có thể xuống bãi xem coi sự thiệt hại ghe thuyền ra sao rồi thì đúng lúc đó bão lại ập tới nữa vì bão chưa thật sự rời khỏi vùng. Trên trời, chim bay lượn vòng trong tâm bão, vì chúng không thể thoát ra ngoài được. Điều đó cũng làm cho ta nhận định sai lầm về bão vì đã thấy trời trong và có chim bay. Ghe tàu thường phải tránh xa vùng bão, máy bay cũng vậy, và đừng khi nào làm càng, thiếu suy xét, không chịu nghe theo tin tức khí tượng.

Bão di chuyển ra sao?

1)Từ nơi xuất phát, bão di chuyển vế Tây. Càng đi, bão càng tăng tốc độ và càng lớn mạnh hơn, vững vàng hơn. Có khi bão tan giữa đường vì thiếu một ýêu tố nhiệt độ, áp suất và tốc độ nào đó. Nhưng thường thì bão có thể đi rất xa ngang qua vùng biển vì không có chướng ngại vật và sự ma sát với mặt nước cũng ít hơn trên đất liền có cây cối, đồi núi hay những vùng gió động (turbulent) làm xáo trộn momentum của bão. Khi tăng tốc độ thì sanh ra một lực khác cũng gia tăng, đó là lực Coriolis, và lực này trên vùng bắc bán cầu sẽ kéo quỹ đạo về bên phải. Ví dụ đi từ Guam hướng về Việt Nam, nếu đi thẳng thì sẽ vào lối Vũng Tàu, nhưng vì lực Coriolis kéo sang phải nên bão sẽ vào giữa Tuy Hòa và Vinh. Không biết nước Việt Nam ta có phải vì tiền định hay không, nhưng vùng Bến Hải là vùng eo nhỏ nhất của đất nước, từ đông sang tây chỉ khoản chừng 30 miles, sau này vì bão làm xói mòn, có thể bị cắt đứt ngay chỗ đó.

2)Ta có thể nhìn mây mà nghiên cứu đường đi của bão. Khi các loại mây cirus hình móc câu chỉa vào nơi nào thì bão sẽ đến nơi đó. Khi quan sát hiện tượng này trong cảnh lao tù, tôi đặt tên mây này là râu rồng. Vì nó giống như sợi râu mà trước đầu có móc. Chùm râu thường tủa ra làm nhiều hướng khác nhau, nhưng trung tâm của các hướng ấy cũng dễ được xác định. Râu dài nhất ở giữa chùm râu là hướng đến của bão. Chùm râu chỉ tỏa ra trong một secteur chừng 45 độ. Giữa đó là hướng đi của bão.Khi ta thấy râu rồng nằm trên đỉnh đầu thì trong vòng ba ngày, bão sẽ đúng hẹn, và chắc chắn sẽ đến nơi thăm bạn.

Quỹ đạo của bão thông thường là một đường hơi cong về phía bắc ở bắc bán cầu. Có điều lạ là khi quỹ đạo chạm vào một vách núi như Hong Kong chẳng hạn thì bão lại trở ra biển, nghĩa là vòng về hướng đông qua mặt bắc. Điều càng khó hiểu là có khi bão lại đánh một vòng và trở lại hướng tây, đi vào lục địa lần thứ hai. Đó là những trường hợp đặc biệt khi bão bị dội vào vách núi. Trường hợp này không khi nào xãy ra tại vùng Florida vì nơi đó chỉ có đồng bằng.

3)Tốc độ di chuyển của bão khoản 15 miles một giờ.

5. Gió ở tâm bão rất cao. Trái lại, ở hai bên đường bão đi, tuy gió không mạnh bằng ở tâm bão, nhưng mưa thì rất nặng hột, rất nhiều nước nên gây lũ lụt.

Đó là những gì chúng tôi biết được. Nếu có vị nào có hiểu biết bổ túc, xin gửi về cho chúng tôi để đăng lên cho nhiều người cùng học tập. Nhất là những kinh nghiệm đi biển, phải hành động thế nào cho phải.