bil.66/2001
----------------------------
 

Strategi Mengajar Sains Sekolah Rendah
Oleh: Prof. Madya Dr. Salihan Siais, Timbalan Pengarah, Pusat Pengajian Jarak Jauh, Universiti Putra Malaysia

Kertas kerja yang dibentangkan semasa Konvensyen Pendidikan Sains dan Matematik Sekolah Rendah Luar bandar, Negeri Sembilan Darul Khusus

PENDAHULUAN

Sebagai pendahuluannya, mari kita renung dan teliti dua ungkapan yang berkaitan dengan tugas sebagai seorang guru diberikan seperti berikut:

``Mengajar atau menjadi guru merupakan satu tugas yang sangat mulia, murni dan menguntungkan. ia merupakan satu tugas yang boleh dan menjamin ke arah membawa seorang itu masuk syurga.....''

``Tiada seorang guru yang paling unggul, berkesan dalam mengajar, dan mempunyai sikap yang luhur di permukaan bumi ini, melainkan Nabi Muhammad s.s.w. Dalam semua aspek pengajaran, baik dari segi bahan, teknik penyampaian, sikap mahupun sifat-sifatnya boleh dijadikan teladan oleh semua ummah di dunia ini untuk menghasilkan pengajaran berkesan.''
 

Maksud Mengajar

mengajar sebenarnya bermaksud menyampaikan ilmu pengetahuan maklumat, memberi galakan, membimbing, memberi dan meningkatkan kemahiran, meningkatkan keyakinan, menanam nilai-nilai murni dan luhur kepada para pelajar yang belum mengetahui.

Ia bukan sekadar menyampaikan maklumat atau bahan pengajaran dalam sebuah kelas. lebih mendukacitakan lagi jika proses mengajar dianggap sekadar menyampai maklumat dan menghabiskan sukatan pelajaran yang telah ditetapkan dalam kurikulum.

Proses mengajar mempunyai konsep yang sangat luas, ia bertujuan untuk menjadikan seseorang individu itu lebih bertanggungjawab dan mampu menjana fikirannya untuk terus bahagia dan berjaya mengatasi cabaran yang akan dihadapai. Ini hanya akan dicapai sekiranya proses pengajaran dan pembelajaran yang dilakukan mencapai tahap pengajaran berkesan.
 

Siapa itu Guru?

Orang yang mengajar dikenali sebagai guru. Perkataan guru adalah hasil gabungan dua suku kata iaitu `Gur' dan `Ru'.

Dalam bahasa jawa, Gu diambil daripada perkataan gugu bermakna boleh dipercayai manakala Ru diambil daripada perkataan tiru yang bermaksud boleh diteladani atau dicontohi. Oleh itu, GURU bermaksud seorang yang boleh ditiru perkataannya, perbuatannya, tingkah lakunya, pakaiannya, amalannya dan boleh dipercayai bermaksud keamanahan yang dipertanggungjawabkan kepadanya untuk dilakukan dengan jujur.

Peranan dan Tugas Mengajar

Setiap guru seharusnya mengetahui peranan dan tugas mereka secara terperinci jika mereka ingin berusaha melakukan dan menghasilkan pengajaran yang berkesan.

Di antara tugas seorang guru ialah

a. menyampaikan ilmu pengetahuan

b. menyampaikan maklumat

c. menyampai dan

d. memberi kemahiran serta

e. memupuk nilai-nilai murni dan luhur sebagaimana yang telah disebutkan di atas.
 

Manakala peranan guru pula ialah sebagai pembimbing, pendidik, pembaharu, contoh dan teladan, pencari dan penyelidik, penasihat dan kaunselor, pencipta dan pereka, pencerita dan pelakon, penggalak dan perangsang, pengilham cita-cita, pengurus dan perancang, penilai, pemerhati, rakan dan kawan pelajar, doktor dan pengubat, penguat kuasa, pemberi petunjuk orang yang berwibawa dan sebagainya.

Jelas menunjukkan bahawa menjadi seorang guru merupakan satu tugas dan peranan yang agak berat.

Sebenarnya, jika anda anggap tugas itu berat, maka beratlah ia. Jika anda terima ia sebagai satu cabaran dengan cara yang positif, maka mudahlah ia.
 
   

Pengajaran Sains Berkesan

Pengajaran berkesan ialah proses mengajar yang menghasilkan proses pembelajaran yang berkesan di kalangan pelajar yang menghasilkan proses pengajaran tersebut.

Ia dapat mengubah tingkah laku, membina dan mengembangkan aspek rohani, minda serta jasad pelajar.

Dalam bahasa yang mudah, pelajar berasa seronok, bertambah minat, faham, menghayati bahan yang diajar, meningkat kemahiran dalam aspek kognitif dan manipulasi mereka serta dapat melakukan aktiviti yang berkaitan dengan proses pengajaran yang telah dijalani. Selanjutnya, pelajar lulus cemerlang dalam peperiksaan yang dijalani.

Pada asasnya, pengajaran berkesan bergantung kepada:

a. Kepakaran guru terhadap bahan pengajaran,

b. Keperluan bahan pengajaran

c. Pedagogi dan strategi atau kaedah pengajaran

d. Kemahiran berkomunikasi.

Di samping itu, terdapat pelbagai faktor lain yang boleh menyumbangkan ke arah pengajaran guru berkesan. Ini termasuklah:

1. Matlamat dan sasaran pengajaran guru setiap hari.

2. Matlamat dan sasaran pencapaian akademik sekolah

3. Sikap guru dan sikap pentadbir sekolah

4. Kemahiran guru dan kemahiran pentadbir sekolah.

5. Motivasi guru dan motivasi pentadbir sekolah.

6. Misi dan visi guru dan misi dan visi pentadbir sekolah.

7. Etika guru dan etika pentadbir sekolah.

8. Keadaan dan suasana persekitaran sekolah.

9. Kemahiran berkomunikasi guru dan pentadbir sekolah.

10. Pemikiran guru dan pemikiran pentadbir sekolah.

11. Keikhlasan guru dan pentadbir sekolah ketika melakukan pekerjaan juga turut mempunyai saham yang penting ke arah keberkesanan pengajaran guru berkesan.

Di samping faktor yang disebutkan di atas tadi, faktor pelajar juga boleh mempengaruhi dan menyumbangkan ke arah pengajaran guru berkesan.

Jika terdapat seorang guru yang mengajar dengan cara yang berkesan dalam sebuah kelas tetapi pelajar yang mengikuti pengajarannya tidak tahu peranan mereka sebagai pelajar yang berkesan, maka usaha tersebut akhirnya akan sia-sia sahaja.

Persoalannya sekarang, bagaimanakah dan apakah usaha yang perlu dilakukan dan dilaksanakan agar kita dapat mewujudkan pelajar yang mempunyai ciri-ciri seperti disebutkan di atas?.... Bincanglah secara kumpulan dengan rakan-rakan guru.
 
   

Syarat Utama mengajar Sains Berkesan

Terdapat beberapa syarat utama yang perlu diketahui oleh seorang guru untuk menghasilkan pengajaran sains berkesan,. Syarat tersebut ialah:`

1. Mengetahui peranan, tanggungjawab dan tugas mereka sebagai seorang pengajar.

2. Mempunyai rasa empati yang tinggi terhadap pelajarnya.

3. Bersifat amanah, ikhlas dan jujur terhadap tugas yang diberikan.

4. Mempunyai sikap ingin membantu dan menolong orang lain.

5. Mempunyai sikap mengambil berat terhadap orang lain.

6. Mempunyai sikap bertimbang rasa dan jujur.

7. Menyedari dan mengetahui harapan para pelajar di bawah bimbingannya.

8. Berusaha mendapat kepercayaan yang tinggi terhadap dirinya di kalangan para pelajarnya.

9. Berusaha mewujudkan suasana yang menarik dan memberangsangkan dengan pelajar.

10. Berusaha mewujudkan suasana dan hubungan yang akrab dengan pelajar.

11. Berusaha mewujudkan suasana yang menarik di kalangan pelajar.

12. Mewujudkan hubungan yang mesra dengan semua pelajar.

13. Mempunyai hubungan yang rapor dan rapat dengan pelajar.

14. Mempunyai sikap suka mendengar.

15. mempunyai sikap humor ketika bersama pelajar.

16. Mempunyai daya penarik yang menakjubkan.

17. Mempunyai fikiran yang terbuka dan positif.

18. mempunyai kemahiran dalam bidang yang diajar.

19. Mempunyai kepakaran dam bidang teknik mengajar.

20. Mempunyai kepakaran berkomunikasi.

21. Mempunyai pengetahuan tentang kemanusiaan.

22. Mempunyai pegangan hidup semua orang boleh berjaya jika diberi bimbingan yang mencukupi.

23. Sentiasa berusaha meningkatkan kepakaran dan kemahiran yang berkaitan tugasannya.

24. Mempunyai kepercayaan dan pegangan hidup bahawa kejayaan boleh dicapai setelah berusaha.

25. Selalu berdoa untuk diri dan pelajarnya.

26. Sentiasa bertawakal kepada Allah.
 
 

Kaedah Mengajar Sains Di Sekolah Rendah Berkesan

Seorang pengajar boleh menggunakan beberapa kaedah mengajar sama ada secara berasingan atau gabungan pelbagai kaedah semasa mengajar. pemilihan kaedah atau gabungan kaedah yang dilaksanakan bergantung kepada pelajar yang diajar, bahan pembelajaran dan kemudahan media yang tersedia.

Ia juga bergantung kepada kefahaman, kebolehan dan kemahiran pengajar mengenai kaedah yang akan digunakan.

Berikut diberikan penerangan ringkas di antara kaedah-kaedah mengajar yang boleh dipilih dan digunakan, iaitu:

1. Kaedah heuristik

Dalam kaedah ini, pelajar dibimbing untuk membuat penemuan sendiri bahan-bahan pembelajaran dan menggunakan konsep dalam latihan. peranan guru menjadi pembimbing, penasihat, pakar rujuk dan penilai.

2. Kaedah induktif.

kaedah ini menggunakan pendekatan bermula daripada bahan pengajaran yang konkrit dan abstrak, khusus kepada umum dan daripada contoh kepada hukum am. kebenaran universal dibuktikan daripada ciri-ciri satu kes dan beberapa kes lain yang serupa.

3. kaedah deduktif.

ia berlawanan dengan kaedah induktif iaitu pelajar bermula daripada aspek umum kepada khusus, abstrak kepada konkrit dan formula kepada contoh.

4. kaedah Dogmatik

Bahan pembelajaran dibentangkan mengikut hukum, prinsip dan formula. latihan diberi untuk pelajar menggunakan hukum, prinsip atau formula itu dalam situasi yang berperingkat.

5. Kaedah projek.

pelajar dikehendaki menyiapkan projek khas yang dipilih mengikut bimbingan dan panduan pengajar. Peranan guru ditambah sebagai penasihat, pakar rujuk dan penilai.

6. Kaedah amali.

Pelajar menjalankan aktiviti pembelajaran atau eksperimen atau kajian mengikut arahan yang diberi dengan menggunakan bahan-bahan yang disediakan oleh guru. peranan guru sebagai pembimbing, penunjuk ajar, penasihat, pakar rujuk dan penilai.

7. Kaedah Lawatan.

Pengajar mengatur supaya pelajar melawat ke tempat tertentu (di luar bilik darjah) dengan bahan pembelajaran boleh didapati dan dikaji dengan mudah.

8. Kaedah Sintesis.

pelajar bermula daripada apa yang diketahui kepada apa yang belum diketahui. berdasarkan data yang ada, pelajar merumus kesimpulan.

9. Kaedah Topik

Pengajar membentangkan isi pelajaran mengikut topik sehingga lengkap, sekali gus menghubungkaitkan dengan topik-topik berkaitan.

10. Kaedah Simulasi

Kaedah berlakon. Dalam kaedah ini, pengajar menetapkan peranan dan situasi untuk pelajar terlibat dalam aktiviti pembelajaran sebagai individu lain. Dengan cara ini, pelajar berpengalaman menjalankan peranan bukan sebagai pelajar sahaja, bahkan ia dapat mengalami sendiri peranan yang mereka boleh mainkan.Keberkesanannya bergantung kepada kebolehan dan kefahaman peranan yang dimainkan itu.

11. Kaedah Cerita

Pengajar membentangkan bahan pembelajaran dalam bentuk cerita yang boleh meningkatkan minat dan motivasi pelajar.

12. Kaedah perbincangan

Pengajar membimbing pelajar untuk menjalankan perbincangan sama ada dalam kumpulan besar atau pun kumpulan kecil selepas ditugaskan membuat rujukan atau kajian.

13. Kaedah Modular

Bahan pembelajaran didedahkan mengikut pelbagai teknik dan cara. Sepanjang proses pengajaran kaedah ini, pelajar dikehendaki menjalankan pelbagai aktiviti seperti membuat latihan , menyelesaikan masalah dan menjawab soalan mengenai bahan itu. Pada akhir pembelajaran pelajar mengambil ujian untuk menentukan tahap kefahaman dan penguasaan.

14. Kaedah soal jawab

Pengajar mengemukakan soalan untuk dijawab oleh pelajar di mana jawapan itu dibina sebagai isi pelajaran yang lengkap.

Semua kaedah yang disebutkan di atas , dikemukakan bertujuan mempelbagaikan kaedah pengajaran guru dan seterusnya untuk meningkatkan kemahiran sains di kalangan pelajar dalam aspek-aspek sains berikut:

1. Melakukan eksperimen

2. Mengawal pemboleh ubah bagi sesuatu eksperimen

3. Membuat pemerhatian/pengamatan

4. Mengenal pasti perubahan

5. Mengenal pasti perbezaan

6. Mengenal pasti kesamaan

7. Membuat perbandingan

8. Mencatat data

9. Mengolah/memproses data

10. Meramal berdasarkan data

11. Mengingat kembali fakta

12. Membuat kesimpulan

13. Mentafsir data dan maklumat

14. Membuat hipotesis

15. Membuat inferens

16. Membuat laporan (berkomunikasi)

17. Menggunakan konsep

18. Memberi alasan/sebab

19. Melukis rajah

20. Melabel rajah

21. Mengguna peralatan/bahan sains dengan betul

22. Menyimpan peralatan/bahan sains dengan betul

23. Membersihkan peralatan/bahan sains dengan betul

Sebagaimana yang telah ditetapkan dalam kurikulum sains untuk menghadap UPSR Kementerian Pendidikan Malaysia.
 

Langkah-langkah pengajaran Sains Berkesan:

Secara ringkas, langkah yang perlu dilaksanakan oleh setiap guru untuk memastikan ia menghasilkan pengajaran yang berkesan ialah:

a. Persediaan pengajaran

b. menyatakan tajuk pengajaran

c. Menyatakan objektif pengajaran-pembelajaran, apakah yang diperolehi selepas pengajaran-pembelajaran

d. melakukan aktiviti pengenalan pengajaran (induksi set?)

e. mempersembahkan bahan pengajaran

f. membuat kesimpulan pengajaran

g. Mengadakan aktiviti pengukuhan
 

Persediaan Pengajaran

1. Sediakan tajuk pengajaran

2. sediakan bahan pengajaran secara terperinci, terutamanya mengenai:

a. Apakah konsep penting dalam tajuk

b. Apakah isi-si penting

c. Apakah kata kunci yang perlu diingat oleh pelajar berkaitan tajuk

d. Rajah dan alat bantu ajar (transparensi/carta rajah)

e. Gambar-gambar yang boleh ditunjukkan

f. Contoh yang berkaitan

g. Kesimpulan yang disampaikan
 

3. Fikir, sediakan dan susun urutan kaedah persembahan, terutamanya tentang:

a. Induksi set

b. Kaedah interaksi

c. Soalan yang perlu dikemukakan sepanjang persembahan