บทคัดย่อ

จังหวัดชายแดนภาคใต้ ตามคำนิยามของคำสั่งสำนักนายกรัฐมนตรีหมายถึง จังหวัดปัตตานี ยะลา นราธิวาส สงขลา และสตูล เป็นท้องที่ชายแดนติดต่อประเทศมาเลเซีย สำหรับจังหวัดปัตตานี ยะลาและนราธิวาส 3 จังหวัด มีเนื้อที่รวม 10,927 ตารางกิโลเมตร ประชากร 1.6 ล้านคน ซึ่งงานวิจัย กำหนดชอบเขต การศึกษาเฉพาะ 3 จังหวัดนี้

เป็นที่ทราบกันทั่วไปว่า สถานการณ์ความไม่สงบเรียบร้อยเกิดขึ้นใน 3 จังหวัด ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ตัวอย่างในช่วง 30 ปี (2515-2545) มีความรุนแรง เจ้าหน้าที่และประชาชน เสียชีวิตนับร้อยคน อาคารสถานที่ราชการถูกวางเพลิง วางระเบิด เสียหาย เกิดภาพลักษณ์ไม่ดี โดยเฉพาะจังหวัดปัตตานีและนราธิวาส ไม่มีคนกล้า ไปลงทุน ประกอบธุรกิจ เป็นผลให้คนว่างงาน รายได้ต่ำ ความยากจน ทั้งๆ ที่เป็นพื้นที่อุดมสมบูรณ์

พร้อมกับปัญหาที่เกิดขึ้น รัฐบาลไทยแต่ละยุคสมัยได้พยายามแก้ไขปัญหา นโยบายปรับเปลี่ยนไปตามกาลเวลา หลังการเปลี่ยนแปลง ระบอบประชาธิปไตย พ.ศ. 2475 เห็นได้ชัดเจนล้มเหลวหรือสำเร็จมากน้อย นโยบาย วัธนธัม ของจอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี นโยบายปราบปรามอย่างรุนแรงของ พล.ต.อ. เผ่า ศรียานนท์ ควบคู่กับการพัฒนา ทางวัตถุ ของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ จนถึงนโยบายสร้างความเข้าใจ ในกลุ่มประชาชน ของพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ นายกรัฐมนตรี ซึ่งมีผลยาวนานกว่า 20 ปี ถึงปัจจุบัน

พ.ต.ท.ทักษิณ ชินวัตร หัวหน้าพรรคไทยรักไทย เข้ารับตำแหน่งนายกรัฐมนตรี หลังการเลือกตั้งทั่วไปเมื่อวันที่ 6 มกราคม 2544 แม้สถานการณ์ชายแดนภาคใต้ไม่ดีขึ้นกว่าอดีต แต่รัฐบาล ได้ตัดสินใจยกเลิกนโยบาย ของพลเอกเปรมฯ โดยคำสั่งที่ 123/2545 ลงวันที่ 30 เมษายน 2545 ยุบเลิกหน่วยงานสำคัญคือ ศูนย์อำนวยการ บริหาร จังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.) และกองบัญชาการ พลเรือน ตำรวจ ทหาร ที่ 43 (พตท.43) ตั้งแต่วันที่ 1 พฤษภาคม 2545

โครงการนี้วิจัยเรื่อง พัฒนาการนโยบายรัฐบาลเกี่ยวกับจังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส โดยการเชิญพี่น้องประชาชน สุ่มจากทุกตำบลของ 9 อำเภอ ใน 3 จังหวัด จำนวน 589 คน จัดประชุมเวทีชาวบ้านแต่ละอำเภอ และเวทีรวมระดับจังหวัด รวม 13 ครั้ง ระหว่างเดือนมกราคม ถึงเดือนมีนาคม 2545

เวทีชาวบ้านได้รวบรวมการอภิปรายของประชาชน 3 ด้าน คือ ด้านเศรษฐกิจ ด้านสังคม และด้านอื่นๆ เพื่อแสดงให้เห็นว่านโยบายรัฐบาล เช่น นโยบายความมั่นคงแห่งชาติ เกี่ยวกับจังหวัดชายแดนภาคใต้ บรรลุผลสำเร็จ แก้ไขปัญหา ได้มากน้อยเพียงใด ในความคิดเห็นของประชาชน

กล่าวโดยสรุป ประชาชนส่วนใหญ่เห็นว่า นโยบายรัฐบาลบางเรื่องยังไม่ประสบผลสำเร็จ เช่น ผลผลิต ทางการเกษตร ราคาตกต่ำ การว่างงาน การศึกษาและจริยธรรม ของเด็กและเยาวชน เสื่อม การจัดการศึกษาของรัฐบาล ไม่สอดคล้องกับสภาพท้องถิ่น และขาดมาตรฐาน ความไม่ปลอดภัย ในชีวิตและทรัพย์สิน การปฏิบัติงาน ของเจ้าหน้าที่ ที่ไม่มีประสิทธิภาพ และนโยบายรัฐไม่ตรงกับสภาพท้องถิ่น

รายงานนี้ ยังได้ประมวลเหตุการณ์ 3 จังหวัดในระยะ 10 ปีที่ผ่านมา (2534-2545) เพื่อเป็นข้อมูล ประกอบความคิดเห็น ของประชาชน ที่แสดงไว้ในการประชุมเวทีชาวบ้าน รวมทั้งข้อมูลเชิงลึกกรณีเหตุการณ์ความไม่ปลอดภัย ตัวอย่าง 10 เหตุการณ์ เช่น การสังหารหมู่เจ้าหน้าที่และราษฎร ประวัติหัวหน้ากลุ่มโจร ความเป็นอยู่ของผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย (ผรท.) และการสัมภาษณ์ราษฎร 100 คน ต่อสถานการณ์ปัจจุบัน

รายงานผลการวิจัยนี้ จึงเป็นโจทย์หรือคำถามที่ประชาชนเป็นผู้ตั้งโจทย์ ให้รัฐบาลหรือผู้ร่วมสังคมไทยเป็นผู้ตอบ มากกว่าเสนอแนวทางแก้ไขปัญหา สรุปได้ว่าเรื่องหลักๆ ที่รัฐบาลควรพิจารณาแก้ไขเร่งด่วน ได้แก่ การบริหารเจ้าหน้าที่รัฐ การแก้ปัญหาผลผลิตทางการเกษตรราคาตกต่ำ

โครงการวิจัยฯ เห็นว่า ความคิดเห็นของประชาชน ที่มีลักษณะเป็นโจทย์หรือคำถาม จำนวนมากมาย ที่ปรากฏในการประชุมเวทีชาวบ้าน 13 ครั้ง นับว่ามีคุณค่าควรแก่การที่รัฐบาล นักวิชาการ ตลอดจนผู้สนใจ ปัญหาชายแดนภาคใต้ จะนำไปศึกษาวิจัยต่อเนื่อง เพื่อช่วยกันกำหนดยุทธศาสตร์ และแนวทางแก้ไขปัญหาชายแดน ภาคใต้ ให้ดียิ่งขึ้นในอนาคต 10-20 ปีข้างหน้า