กตัญญู       grateful
กรรมฐาน     the act of meditation or contemplation
กรรมบถ      way of action
กสิณ       object of  meditation
กามคุณ   sensual pleasure
กายทุจริต  misconduct in action
กายสุจริต  good conduct in action
กิเลส       impurities
กุศลกรรม  right conduct

คฤหัสถ์   layman
ความชั่ว   sin
ความดี   merit
ความปรารถนา  longing
ความพอใจ  preference
คิหิปฏิบัติ  conduct or practice for layman
คุณธรรม  goodness

ฆราวาส   the household lift
ฆราวาสธรรม  rules of household conduct

จงกรม   walking up and down
จิต   thought
เจ้าอาวาส  the abbot
 
ฉันทะ   preference

ฌาปนกิจ  cremation
ฌาน   Dhyama meditation
ฌาปานสถาน  crematirium

ญาณ   insight

ตัณหา   desire
ตบะ   religious austerity
ตรัสรู้   to attain enlightenment
ไตรปิฎก  the three baskets
ไตรลักษณ์  the three Characteristics
ไตรสิกขา  the threefold training

ถีนมิทธะ  sloth and torpor
ทศพิธราชธรรม  the tenfold code of the king
ทิพยสมบัติ  divine property
เทพ   divine being

ธรรมเทศนา  preaching

นมัสการ  homage
นวโกวาท  instruction for the newly ordained
นิโรธ   the cessation or extinction
นิวรณ์   obstacles

บารมี   prestige
บิณฑบาต  go far collecting alms
เบญจขันธ์  the five aggregates
เบญจศีล  the five precepts

ปฏิฆะ   repulsion (ความที่จิตหงุดหงิดด้วยอำนาจโทสะ ; ความเกลียดชัง)
ปฏิจจสมุปบาท  the Dependent Origination
ปฏิปทา   path (ความประพฤติ)
ปฐมเทศนา  the first sermon
ปาณาติบาต  taking life
ปิตุฆาต   patricide  (ผู้สังหารบิดา)
ปิยวาจา   kindly speech

แผ่เมตตา  radiation of loving-kindness
โผฏฐัพพะ  tangible object (สิ่งที่ถูกต้องด้วยกาย)

พยาบาท  ill-will (แค้นใจ)
พรหมจรรย์  the Holy Life
พระธรรม  the Doctrine
พุทธพจน์, พุทธภาษิต the Buddha's Sayings
 
ภวตัณหา  craving of existence (ความทะยานอยากเป็นโน่นเป็นนี่)

มโนทุจริต  evil of mind or thoughts
มรรค   the way
มัชฌิมาปฏิปทา  the Middle Path
มัตตัญญุตา  knowledge how to be temperate(ความรู้จักประมาณให้พอเหมาะพอควร)
เมตตา   friendliness
โมหะ   dullness (หลง)

โยคาวจร  one who practices spiritual exercise (ผู้ประกอบความเพียร)
โยคี   ascetic
โยนิโสมนสิการ  systematic attention (การกระทำโดยแยบคาย ; ความรู้จักคิด, คิดถูกวิธี)

รัตนตรัย  the Triple Gem
ราคะ   lust (ยินดีในกาม ; ความละโมบ)
ลาภ   gain
โลกธรรม  worldly condition

วจีทุจริต  misconduct by speech
วิริยะ   vigor
วิเวก   detachment
วิสุทธิ   holiness

ศรัทธา   faith

สักการะ   honor
สัจจะ   the truth
สติ   mindfulness
สติปัฏฐาน  application of mindfulness
สัพพัญญู  omniscience (ผู้รู้สิ่งทั้งปวง)
สมาธิ   concentration (การตั้งมั่นแห่งจิต)
สมุทัย   the cause of suffering
สมภาร   the abbot
สัมภเวสี   seeking birth
สัมมาทิฐิ  Right View
สัมมาวาจา  Right Speech
สัมมาสติ  Right Attentiveness
สัมมาสมาธิ  Right Concentration
สัมมาสังกัปปะ  Right Motives
สัมมาอาชีวะ  Right Means of Livelihood
สามเณร   novice
สามัคคี   concord
สาวก   disciple (สานุศิษย์)
สุคติ   a happy fate

หิริโอตตัปปะ  shame of sin
เหตุปัจจัย  the relation or the supporting factor by way of root

อกตัญญู   ungrateful
อกุศลกรรม  an evil action
อโคจร   wrong pasture
อัตตะ, อัตตา  soul
อัตตกิลมถานุโยค self-mortification (การทรมานตนให้ลำบากเพื่อให้บรรลุผลที่หมาย)
อัตถจริยา  doing a favor (การประพฤติสิ่งที่มีประโยชน์แก่ผู้อื่น)
อธิษฐาน  steadfast resolution  (การตั้งใจมั่น)
อรหันต์   the Venerable One
อริยบุคคล  one who has attained
อิทธิบาท  basis of success
 

พระพุทธคุณ
อิติปิโส ภะคะวา                           (เพราะเหตุอย่างนี้) พระผู้มีพระภาคเจ้านั้น
อะระหัง                                   เป็นผู้ไกลจากกิเลส
สัมมาสัมพุทโธ                            เป็นผู้ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง
วิชชา จะระณะ สัมปันโน                    เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชา และจะระณะ
สุคะโต                                    เป็นผู้ไปแล้วด้วยดี
โลกะวิทู                                  เป็นผู้รู้โลกอย่างแจ่มแจ้ง
อะนุตตะโร ปุริสะทัม มะสาระถิ             เป็นผู้สามารถฝึกบุรษที่สมควรฝึกได้ อย่างไม่มีใครยิ่งกว่า
สัตถา เทวะ มนุสสานัง                     เป็นครูผู้สอนของเทวดา และมนุษย์ทั้งหลาย
พุทโธ                                     เป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบานด้วยธรรม
ภะคะวาติ                                 เป็นผู้มีความเจริญ จำแนกธรรม สั่งสอนสัตว์ดังนี้

สติ / สัมปชัญญะ
ช่วยประคับประคองดวงใจของเราให้อยู่กับ "ธรรมะ"
สติ คือ ความระลึกได้
สัมปชัญญะ คือ ความรู้ตัว

หลวงพ่อชาฯ ยกตัวอย่าง ...
"สติ ระลึกได้ว่า บัดนี้เราจะจับไม้เท้า เมื่อเราจับไม้เท้าอยู่เราก็รู้ว่าเราจับไม้เท้าอยู่ นี่เป็นสัมปชัญญะ..."
"สตินี้คือ ความระลึกได้ เมื่อเราจะพูดอะไร ทำอะไรต้องรู้ตัว เราทำอยู่ เราก็รู้ตัวอยู่ ระลึกได้อยู่อย่างนี้..."
"...เราจะต้องมีสติติดต่อกันอยู่เสมอ มีความรู้ติดต่อกันอยู่เสมอเป็นวงกลม จะไปถอนหญ้าก็ได้ นั่งอยู่ก็ได้ จะทานอาหารก็ได้ จะกวาดบ้านอยู่ก็ได้ ต้องไม่ลืม  มีความรู้ติดต่ออยู่เสมอ ..."

พระเทพวิสุทธิกวี (พิจิตร สุวัณโณ) .....
- สติสัมปชัญญะ = สติปัญญา = เฉลียวฉลาด
- สติ = เฉลียว ปัญญา = ฉลาด
- สติ คือ ความระลึกได้ (ในอดีต และอนาคต)
    สัมปชัญญะ คือ ความรู้ตัว (ในปัจจุบัน) รู้ตัวอยู่ในปัจจุบัน
* แต่ถ้าพูดถึงสติคำเดียว จะหมายรวมถึงทั้ง สติ และสัมปชัญญะ

                สันทิฏฐิโก     คือ     รู้เอง เห็นเอง ไม่ต้องถามใคร
               อกาลิโก       คือ     ไม่ขึ้นอยู่กับเวลา
               เอหิปัสสิโก    คือ     ท้าให้พิสูจน์ได้
               โอปนยิโก      คือ     น้อมเข้ามาสู่ตัวเอง
               ปัจจัตตัง      คือ      เข้าใจด้วยตนเอง

เจตสิกคือ สิ่งที่/อะไรที่เกิดขึ้นกับ "ใจ" ทั้งฝ่ายดี และฝ่ายชั่ว
- "สติ" ไม่ใช่ตัวเดียวกับ "จิต" แต่ "สติ" เป็นเจตสิก
- เจตสิก มี 52 ดวง เป็น ฝ่ายกุศล 25 ดวง ฝ่ายอกุศล 12 ดวง ฝ่ายกลางๆ 13 ดวง

ปรมัตถธรรม 4         คือ จิต เจตสิก รูป นิพพาน (จิ-เจ-รู-นิ)
(เป็น รูปย่อของ "ขันธ์ 5")

นามธรรม 4         อวิชชา - ตัณหา - อุปาทาน - กรรม

สติปัฏฐาน 4         กาย - เวทนา - จิต - ธรรม

สังคหวัตถุ 4     "ธรรมที่เป็นเครื่องเหนี่ยวน้ำใจกัน"
- ทาน
- ปิยวาจา
- อัตถจริยา (ประพฤติตนเป็นประโยชน์)
- สมานัตตา (ความตั้งตนเสมอกัน , ความเสมอต้นเสมอปลาย)

อิทธิบาท 4         "ธรรมที่เป็นที่ตั้งแห่งความสำเร็จ"
- ฉันทะ ความพอใจ
- วิริยะ ความเพียร
- จิตตะ ความเอาใจใส่
- วิมังสา หมั่นตริตรองพิจารณาเหตุผล

ฆราวาสธรรม 4         "ธรรมสำหรับผู้ครองเรือน"
- สัจจะ ความจริง ความซื่อสัตย์
- ทมะ การข่มใจ การปรับตัว
- ขันติ ความอดทน เข้มแข็ง
- จาคะ ความเสียสละ ความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่
 

ข้อแตกต่างระหว่างสมถะกับวิปัสสนา
      (พระกัมมัฎฐานาจริยะ เมียนมาร์)
 

	สมถะ	วิปัสสนา
๑. อินทรีย์ในการปฏิบัติ	ใช้ "สมาธิ"	ใช้ "พละ ๕"
๒. อารมณ์ของกรรมฐาน	เป็น "บัญญัติ"	เป็น "ปรมัตถ์"
๓. เป้าหมายของอารมณ์	มีเพียงหนึ่งเดียว  เช่นเพ่งกสิณ	มีรูปกับนามเป็นอารมณ์ คือ กาย เวทนาจิต ธรรม
๔. วิธีการ	เพ่ง	ทันปัจจุบัน
๕. ผลของข้อ ๔	มีสมาธิแน่วแน่เป็นอุปจาระและ  อัปปนาสมาธิ	มีสมาธิชั่วขณะเกิดขึ้น บ่อยๆ เป็นขณิกสมาธิ
๖. ผลของข้อ ๕	มีความสุขจากสมาธิ	เห็นทุกข์ คือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา
๗. ผลของข้อ ๖	ได้ฌาน, อภิญญา	ได้ญาณ, นิพพาน
๘. ชนิดของวิมุตติ	วิกขัมภะนะวิมุตติ	สมุจเฉทวิมุตติ
๙. หนทางปฏิบัติ	มี ๔๐ วิธี	มีทางสายเดียวคือ สติปัฎฐาน ๔

Links คำนิยามศัพท์
    Glossary ภาษาธรรมะ จาก Mahidol University  http://www.mahidol.ac.th/budsir/glossary.htm