KABANATA 7 SUYUAN SA ASOTEA

Pag-aawit ng mga puso.

Maagang nagsimba sina Tia Isabel at Maria Clara:  ang dalaga ay nakagayak, may rosaryong ang mga butil ay bughaw na nakaikot sa kamay at ang matanda ay nakasuot ang kanyang salamin upang mabasa ang Ancora de Salvacion (isang aklat dasalan) samantalang nagmimisa. Saglit pa lamang nakaaalis ang pari sa altar ay sinabi ng dalaga ang kagustuhang makauwi, na ikinamangha at hindi ikanasiya ng mabait na tiyahin na nag-aakalang ang kanyang pamangkin ay mapanata at maibigin sa dasal, na katulad ng isang monja.  Tumindig na nagkukurus at paungul-ungol ang butihing matanda.  “Ba!  Patatawarin ako ng mabait na Diyos, na nakakilala ng higit sa puso ng mga dalaga kaysa inyo, Tia Isabel,”[1] ang nais sanang sabihin sa kanyang tiyahin upang matigilan ang matigas na sermong na parang sa ina.

Ngayon ay nag-aalmusal na sila at inaalis ni Maria Clara ang inip sa pamamagitan ng pagtahi ng isang supot na sutla, samantalang ang tiyahin ay nagpipilit na alisin ang mga bakas ng nakalipas na kasayahan, kaya sinimulan na ang pagpapagalaw ng walis.  Abala naman si Kapitan Tiyago sa pagbabasa at pagrerepaso sa ilang kasulatan. Bawat ingay sa kalsada, ang bawat sasakyang dumadaan ay nagpapatibok sa dibdib ng dalaga at nagpapanginig sa kanya.[2]  Ah, ngayon ay ninanais niyang muli ang bumalik sa tahimik na beaterio, kasama ng kanyang mga kaibigan!  Doon maaaring makita siya na hindi manginginig, at nababalisa!  Ngunit hindi ba siya ang kaibigan noong siya ay bata?  Hindi ba naglalaro kayo ng mga walang katuturang laro, hanggang sa mauwi sa paminsan-minsang pag-aaway?  Hindi ko na sasabihin ang mga dahilan; kung ikaw na bumabasa ay nakaiibig na, ay iyong matatanto, at kung hindi ay walang kailangan ang sabihin ko sa iyo:  ang mga hindi pa umiibig ay hindi nakakaalam ng mga misteryong ito.

“Sa aking palagay, Maria, may katwirang ang manggagamot,” sabi ni Kapitan Tiyago.  “Dapat kang magpunta sa lalawigan, labis kang namumutla at kailangan mo ng ng mabuting hangin.  Saan mo gusto, sa Malabon… o San Diego?” Sa pagkarinig sa huling lugar ito ay namulang parang amapola si Maria Clara, at hindi nakasagot.

“Ngayon ay pumunta kayo ni Isabel sa beaterio, kunin ang iyong mga damit at magpaalam sa mga kaibigan mo ,” patuloy ni Kapitan Tiyago na di nagtataas ng mukha, “hindi ka na muli pang babalik doon.”

Naramdaman ni Maria Clara ang isang kalungkutan na dinadanas ng isang kaluluwa kapag iiwanan na sa buong buhay ang isang pook na naging saksi ng kaniyang kaligayahan, ngunit ang isang panibagong damdamin din naman ay nakapagpapalambot sa gayong kalungkutan.

“Sa loob ng apat o limang araw, kapag mayroon ka nang mga bagong damit ay pupunta tayo sa Malabon… Ang ninong mo ay wala na sa San Diego; ang batang kurang naandito kagabi, ay siyang bagong kura doon, isang banal.”

“Lalong mabuti sa kanya ang San Diego, pinsan!” ang sabi ni Tia Isabel, “at isa pa ay lalong maayos ang bahay natin doon, at malapit na ang pista.” Ibig sanang yakapin ni Maria Clara ang kanyang tiyahin, nguni’t nadinig niya ang pagtigil ng isang sasakyan, at siya ay namutla.

“Ah, siya nga!” sagot ni Kapitan Tiyago, ngunit nagbago at nasabing, “si G. Crisostomo!” Nabitiwan ni Maria Clara ang hawak na tinatahi, nagtangkang kumilos, ngunit hindi nangyari:  isang panginginig ang naglakbay sa kaniyang katawan.  Nadinig ang mga yabag sa hagdanan at pagkatapos ay isang sariwang tinig ng lalaki.  Para bang ang tinig na iyo’y may taglay na hiwaga, kaya natanggal ng binibini ang kanyang nararamdamanat tumakbo tungo sa silid na kinaroroonanng mga santo.  Ang magpinsan ay nagtawanan, at si Ibarra ay nakadinig pa ng tunog ng isang isinarang pinto. Namumutla at humihingal na tinutop ng binibini ang kanyang kumakabog na dibdib at nakinig.  Nadinig niya ang tinig, ang tinig ng minamahal, na sa mahabang panahon ay naririnig lamang sa kaniyang pangangarap, at siya ang itinatanong.  Hibang sa kagalakan na hinagkan ang pinakamalapit na santo, na nagkataon na si San Antonio Abad, santong mapalad noong buhay pa sa anyo ng laman at maging ngayong siya ay isa ng kahoy. sapagkat palaging nagkaroon ng magagandang tukso! [3] Pagkatapos ay hinanap ang butas ng susian, upang makita at masiyasat ang lalaki:  siya ay napapangiti, at nang abutan siya ng kanyang tiyahin sa kanyang panunubok ay naglambitin sa leeg ng matandang babae at pinupog ito ng halik.

“Ano ba, hangal na bata ka, ano ang nangyayari sa iyo?” ang nasabi ng matanda na pinahid ang isang patak na luha sa kanyang kuluntoy na mata. Si Maria Clara ay napahiya at tinakpan ang mga mata ng kanyang mabibilog na bisig.  “Halika na, mag-ayos ka!” ang dugtong na masuyo ng matanda.  Samantalang kinakausap niya ang ama mo tungkol sa inyong… halika, at huwag mo siyang paghintayin.” Ang binibini ay napadalang parang batang maliit at nagkulong sila sa kanyang silid.

Si Kapitan Tiyago at si Ibarra ay nag-uusap na mabuti nang lumitaw si Tia Isabel na halos kinakaladkad ang kanyang pamangkin, na pasuling-suling ang mga mata ngunit hindi tumitingin sa tao.

Ano kaya ang pinag-usapan ng dalawang kaluluwang iyon na nag-uusap sa pamamagitan ng ng mga mata, na lalong mabuti kaysa sa bibig, usapan ng mga kaluluwa upang ang tunog ay di makagulo sa kaligayahan ng damdamin?  Sa mga sandaling ang isipan ng dalawa ay nagkakaunawaaan sa pamamagitan ng titig, ang salita ay nagiging mabagal, pahinto-hinto, at mahina, na nagiging parang maugong na tunog ng kulog sa nakasisilaw na liwanag at tulin ng kidlat:  ipinahahayag ang damdaming kilala na, isang isipang batid na, at kung ginagamit ang pangungsap ay sa dahilan lamang sa kasabikan ng puso, na nakakasakop sa buong pagkatao na inaagusan ng kaligayahan, ay may nasang ang buong sangkap ng tao, na kasama ang lahat ng kabagayan ng pag-iisip at katawan ay magpahayag ng maligayang kagalakang inaawit ng kaluluwa.  Sa mapagtanong na titig ng pag-ibig, ay walang maisagot ang pangungusap:  ang sagot na palagi ay ang ngiti, ang halik o buntung-hininga.

Pagkatapos nang pagtitigan ang magkasintahan, ay mabilis nilang tinakasan ang alikabok na galing sa walis ni tia Isabel at nagtungo sa asotea upang malayang makapag-usap sa lilim ng munting balag, ano kaya ang pinag-usapan nilang pabulong, at kayong mumunting bulaklak na pula ng cabello de angel na nakikinig?  Kayo ang magsabi sa amin, yamang kayo ay may mabangong halimuyak sa inyong hininga at may kulay sa inyong mga labi; ikaw, simoy ng hangin, na nag-aral ng mga di-karaniwang himig sa lihim na taglay ng gabing madilim at sa hiwagang taglay ng aming di pa natuntungang mga kagubatan; kayo ang magsabi, mga sinag ng araw, na siyang  maningning na larawan sa lupa ng Lumikha,[4] tanging walang katawan sa pook ng mga nilalang, kayo ang magsabi, kayo, sapagkat ako ay walang abot na isalaysay kundi mga kabaliwang walang kainaman!

Subalit ayaw kayong magsalita ay tatangkain ko nang gawin ito sa aking sarili. Ang langit ay bughaw:  isang masarap na simoy na hindi pa nasasamyuan ng amoy ng rosas ang nagpapagalaw sa mga dahon at mga bulaklak ng mga halamang gumagapang sa balag, kaya marahang gumagalaw ang mga cabello de angel, sa mga orkidyas na nakabitin, mga isdang tuyo at mga lamparang Insik.  Ang tunog ng sagwan na humahalo sa malabong tubig ng ilog, ang pagdaraan ng mga sasakyan at karo sa tulay ng Binondo ay umaabot sa kanila, ngunit ang hindi nila naririnig, ngunit hindi ang ibinubulong ng ale. “Mabuti nga, diyan at mababantayan kayo ng lahat ng kapitbahay,”[5] ang sabi nito.

Sa simula ay walang pinag-usapan kundi mga paksang walang kabuluhan, mga masasarap na kasinungalingan na katulad sa mga pagyayabang ng mga bansa sa Europa;[6] naiibigan at nasasarapan ng mga mamamayan sa bayang nagsasalita ng kayabangan ngunit nagpapangiti o nagpapakunot ng kilay sa mga taga-ibang lupa. Ang babae, dahilan sa kapatid ni Cain, ay selosa, kaya nagtanong sa kanyang giliw: “Palagi mo ba akong naalaala, hindi mo ba ako nalimutan sa iyong mga paglalakbay; sa gayon karaming malalaking bayan, na maraming magagandang babae…!”[7]

Ang lalaki naman, ay isa pang kapatid ni Cain, marunong umiwas sa mga katanungan at sumagot na kaunting kasinungalingan,: “Maaari bang kitang malimot?” ang sagot habang na nakatitig sa maitim na mata ng babae, “maaari ba ako ay magtaksil sa isang sumpa,[8]

---

[1] Para kay Maria Clara ay higit ang kaniyang pagpapahalaga kay Ibarra , kaysa magtagal sa simbahan.

[2] Inilalaraawan ang labis na pagkainip ng isang babae sa nalalapit nilang pagkikita ng katipan.

[3] Pansinin ang pagdagil na ito ni Rizal kay San Antonio Abad. Ang nabanggit na santo ay tinukso ng diablo sa disyerto at sa dakong huli ay namuhay na isang ermitanyo. Sinabi ni Rizal na mapalad si San Antonio dahilan noong buhay sa anyong laman ay nagkaroon ng tukso at sa pagkakataong ito ay hinalikan ni Maria Clara. Ang pakiramdam ni Ambeth na taga Katipunan ay ito ang unang Machete na sa literaturang Pilipino.

[4] Pansinin ang sinabing ito ni Rizal - ang liwanag ng araw na maningning na larawan sa lupa ng Lumikha, at ikumpara ito sa mga larawan at rebultong inanyuan ng mga santo/santa sa simbahan. Ito rin halos ang naging sagot ni Rizal sa kaniyang pakikipagtalong pang-teolohikal sa pamamagitan ng pakikipagsulatan kay Padre Pablo Pastell, sa panahon na si Rizal ay nasa Dapitan.

[5] Mapapansin dito na palaging may hinalang gagawing “hindi mabuti” ang magkasintahan. Ibig sabihin ni Tia Isabel ay upang makaiwas sa tsismis ang nag-uusap na magkasintahan.

[6] Ang usapan ng magkasintahan ay mga kayabangan (pambobola) na ang layunin ay higit na magpatawa kaysa sa magpahanga. Katulad ng mga bansa sa Europa na nagyayabang ng kanilang mga kahusayan, na kinakainis ng kanilang mga bansang karibal sa kapangyarihan.

[7] Makikita ang pagiging selosa ng mga babae – ito pa rin halos ang hanay ng kanilang katanungan ngayon.

[8] Ang mga lalaki ay sadyang nagsisinungaling upang umiwas sa mga paselos na tanong ng minamahal. Tapat ba si Ibarra kay Maria Clara? Pansinin ang nakasulat sa Kabanata 5 – na nagbubuhos ng alak sa mga bulaklak.