KABANATA 19

ANG MGA PAKIKIPAGSAPALARAN NG ISANG GURO§

 El vulgo es necio y pues lo paga, es justo

Hablarle en necio para darle gusto – Lope de Vega

Ang lawa na napapaligiran ng kanyang mga kabundukan ay kalmanteng natutulog, na dala ang pakunwaring kaugalian ng mga elemento ng kalikasan, na tila nang gabing kararaan ay hindi nakitulong sa unos.[1]  Sa mga unang sikat pa lamang na gumigising sa kinang ng tubig, ay namamalas sa dakong malayo, na abot ng tanaw, ang malabo-labong anino; iyon ang mga bangka ng mga mangingisda na nag-aahon ng kanilang mga lambat; mga kasko at paraw na nag-aayos ng ng kani-kanilang ilawan. Dalawang lalaking nakaluksa ang walang imik na nakatanaw sa tubig, buhat sa isang mataas na pook; ang isang binata, ay anyong ay dukha at malungkot ang mukha.

“Dito!” ang sabi ng huli, “dito itinapon ang bangkay ng inyong ama.  Dito kami itinuro ng sepulturero ng libingan nang kasama ko si Tinyente Guevara.”

Kinamayan nang buong-puso ni Ibarra ang binata.

“

Wala kayong dapat na ipagpasalamat sa akin!” sabi nito.  “marami po akong utang na loob sa inyong nasirang ama, at ang naiganti ko lamang ay ang samahan siya sa paghahatid sa kaniyang libingan.  Ako ay dumating dito na walang sinumang kakilala, walang rekomendasyon, walang katangian, walang kayamanan, katulad rin ngayon.[2] Ang aking pinalitan ay nagbitiw sa paaralan upang magtinda ng tabako.[3]  Ang ama ninyo ang kumalinga sa akin, inihanap ako ng isang bahay at binigyan ako ng lahat ng kailangan sa pagsulong ng pagtuturo; pumaparoon sa paaralan at inaabutan ng kaunting kuwalta ang mga batang mahihirap ang buhay at masisipag magsipag-aral, binibigyan sila ng mga aklat at mga papel. Ngunit ito ay katulad ng anumang magagandang bagay, ay hindi nagtagal!”

Si Ibarra ay nag-alis ng sumbrero at parang nanalangin ng matagal.  Pagkatapos ay hinarap ang kasama at sinabing: “Ang sabi ninyo ay tinulungan ng aking ama ang mga batang mahihirap, at ngayon?”

“Ngayon ay ginagawa nila ang magagawa at sumusulat sila kung mangyayari,” sagot ng guro.

“At ano ang dahilan?”

“Ang dahilan ay ang kanilang sira-sirang damit at tinging pagkamahiyain.”[4]

Si Ibarra ay hindi kumibo.

“Ilang bata mayroon kayo ngayon?” masusing pagtatanong.

“Mahigit sa dalawang daan ang nasa listahan, at ang nasa paaralan ay dalawampu’t lima!”

“Paano nangyayari iyon?”

Ang guro sa paaralan ay malungkot na ngumiti.

“Ang sabihin ko sa inyo ang dahilan ay isang mahaba at nakakainis na pangyayari,” wika niya.

“Huwag ninyong akalain na ang tanong ko ay pag-uusisa lamang,” sabi ni Ibarra habang nakatanaw sa malayong dako na abot ng tanaw.  “Nakapag-isip ako ng lalong mabuti, at iniisip kong ang ipagpatuloy ang balak ng aking ama ay makabuluhan pa kaysa siya ay aking iyakan at lalo pang pang higit kaysa siya ay aking ipaghiganti.[5] Ang kanyang libingan ay ang sagradong Kalikasan, at ang kanyang mga naging kalaban ay ang bayan at isang pari; pinatatawad ko ang una dahil sa kanyang kamangmangan,[6] at iginagalang ko ang pangalawa dahil sa kanyang kalagayan; at sa dahilang ninais kong igalang ang relihiyong nagturo sa tao.[7]  Ibig kong magkaroon ng inspirasyon sa espiritu ng nagbigay sa akin ng buhay, at dahil dito ay ibig kong maalaman ang nakakahadlang sa pagtuturo.”[8]

“Pupurihin ng labis ng bayan ang inyong pangalan, kung isasakatuparan ninyo ang hangarin ng inyong namayapang ama!” sabi ng guro.  “Ibig ninyong malaman ang mga sagabal na humahadlang sa pagtuturo?  Kung gayon ay pakinggan ninyo:  sa aming kasalukuyang kalagayan ngayon, kung walang isang mahalagang tulong ay hindi maisasagawa kailanmnan ang pagtuturo;[9] una, sapagka walang anumang maaring makaakit sa kabataan,[10] at pangalawa, kahi’t na magkaroon pa ng pang-akit ay pumapatay naman ang kakulangan sa kagamitan at ang maraming alalahanin.[11] Sinasabi na sa Alemanya ang mga anak ng magbubukid ay walong taon na nag-aaral sa bayan:  sino dito sa atin ang mag-aaksaya ng kalahati man lamang ng panahong iyan, para sa kaunting bagay na napapala?[12] Bumabasa, sumusulat at nagsasaulo ng mga bahagi at kung minsan ay buong aklat na wikang Kastila, na walang nauunawaan kahit isa man lamang salita:[13] ano ang napapala sa paaralan ng mga anak ng ating mga tagabukid?”[14]

“At kayong nakakakita ng kamalian, bakit hindi ninyo inisip na lunasan ang gayon?”

“Ay!” malungkot na sagot habang iniiiling ang ulo,[15] “kapag ginawa iyon, ng isang kahabag-habag na guro ay hindi lamang niya tutunggaliin ang pinaniniwalaang kabaitan at sa iba pang mga makapangyarihang tao.[16]  Unang ay dapat magkaroon ng isang bahay paaralan, na hindi kagaya ngayon na ako ay nagtuturo sa tabi ng karwahe ng kura, sa silong ng kumbento.  Gaya ng mangyayari, ang mga batang mahilig nabumasa nang malakas ay nakabubulahaw sa pari, na kung minsan ay galit na pumapanaog, lalo na at kung maysakit, at sila ay sinisigawan at minumura ako kung minsan.[17]  Alam ninyong na sa ganoong paraan ay hindi maaring makapagturo ni makapag-aral; ang guro ay hindi igagalang ng bata simula sa sandaling makitang inaalipusta nang hindi nakapagsasanggalang sa kanyang karapatan.[18] Upang pakinggan ang isang guro, at huwag pag-alinlanganan ang kakayahan ay kailangan ng karangalan, mabuting pangalan, malaking kabaitan, kaunting kalayaan,[19] at ipatawad ninyo sa aking isalaysay ko sa inyo ang malungkot na bagay na ito.  Tinangka kong magpatupad ng kaunting pagbabago at ako ay pinagtawanan.[20]  Upang malunasan ang depektong sinasabi ko ay sinimulan kong turuan ng wikang Kastila ang mga bata sapagkat bukod sa ipinag-uutos ito ng Pamahalaan ay inaakala kong isa ring pakikinabangan ng lahat.  Ginamit ko ang pamamaraan na higit na magaang na pagbigkas ng mga salita at hindi ko ginamit ang malalaking pamamaraan, sa pag-asang kapag nauunawaan na nila ang wika ay saka ko na ituturo sa kanila ang gramatika.  Nang makaraan ang ilang linggo ay halos naiintindihan na ako ng mga pinakamatatalas at nakakasagot na sila ng ilang salita.[21]

Ang guro ay huminto at parang nag-aalangan; pagkatapos, parang may niyaring balak ay nagpatuloy: “Hindi ko dapat ikahiya ang pagsasabi ng aking mga tinamong kaapihan; kahit sinuman ang lumagay sa lagay ko ay gayon din ang gagawin.  Gaya ng sinabi ko ay mabuti ang pagsisimula; ngunit makaraan ang ilang araw ay ipinatawag ako, sa sakristan-mayor, ni Padre Damaso, na noon ay siyang pang kura.  Dahilan sa kilala ko ang kanyang ugali at natakot akong siya ay paghintayin ay dali-dali akong umakyat, nagpugay ako sa kanya at nagbigay ng magandang araw sa wikang Kastila.  Ang ginawa ng pari, na walang ibinati sa akin kundi ang pag-aabot ng kamay upang hagkan, at iniurong ang kamay at hindi ako sinagot, at pakutyang humalakhak.  Nalito ako; nakaharap pa naman ang sakristan mayor.  Hindi ko malaman agad ang aking sasabihin; napatingin na lamang ako sa kanya at siya ay patuloy naman sa pagtatawa.  Ako ay nayayamot na at inaakala kong ako ay makagagawa ng isang kapangahasan, sapagkat hindi kontradiksiyon ang maging mabuting Kristiyano at magtaglayng karangalan.[22]  Tatanungin ko na sana siya nang biglang ipinalit sa tawa ang pag-mumura at padustang sinabi sa aking:  ‘Buenos dias, ha, buenos dias!’  Mainam!  Marunong ka na palang magsalita ng Kastila,’ at nagpatuloy sa pagtawa.[23]

---

§ Mayroong isang komprehensibong artikulo si Rizal na pinamagatang Ang Mga Paaralang Bayan sa Pilipinas

[1] Hindi lamang ang kalikasan ang nagtataglay ng mapagbalatkayong elemento – kundi ang tao. Ang paunang talatang ito ay isang magandang panimula ni Rizal para sa kabanatang tumatalakay sa buhay ng isang guro. Alam natin na ang mga guro ay isa sa pinakatahimik at walang kibong sektor ng lipunang Pilipino, ngunit huwag ipagkamali na wala silang radikal o rebolusyonaryong tradisyon – isang katotohanan sa ating kasaysayan na maraming naging lider o heneral ng rebolusyong Pilipino laban sa Espanya ay mula sa hanay ng mga guro. Maging sa kapanahunan ng pananakop ng mga Amerikano ay isang lalaki na nagngangalang Teodoro Asedillo ng Laguna, ang humawak ng armas upang pangunahan ang isang armadong kilusan laban sa mga mapang-aping uri ng kaniyang kapanahunan.

[2] Pakipansin mga kapwa guro – IPINAKIKITA DITO NI RIZAL NOON PA MAN, NA WALANG PAG-UNLAD PANGKABUHAYAN NA MAAASAHAN SA PAGTUTURO. Ang dahilan nito ay ang kawalan ng tunay na pagmamalasakit ng pamahalaang kolonyal na itaguyod ang isang maayos na sistema ng edukasyon para sa mga Pilipino. Ang guro sa panahon ng Espanya ay sumasahod lamang ng halagang mula sa P 8 – 12 sa bawat buwan, at upang mapagkasya ito ay nagtitinda ng papel at ilang porsiyento mula sa aklat na binibili ng mga mag-aaral.

Mararamdaman dito na isang pamahalaan na nagyayabang na nagmamalasakit na paunlarin ang edukasyon ng isang bansa ngunit hayagan naman na nagpapabaya sa kabuhayan ng mga guro ay isang hipokritong pamahalaan.

[3] Mi predecesor había abandonado la escuela para dedicarse a vender tabaco. Kaya nagkaroon ng puwesto o naitalaga sa pagtuturo sa San Diego ang gurong kausap ni Ibarra ay dahilan sa nabakante ang puwesto. Makikita sa pangungusap na ito nang guro na ang propesyong pagtuturo noon pa man ay inabandona dahilan sa kawalan nito ng kakayahan na makabuhay ng pamilya o magkaloob ng maayos na kabuhayan sa isang guro. Pansinin sana na ang nilipatan ng umalis na guro ay ang pagtitinda ng tabako.

[4] Isang tipikal na ugali ng mga mag-aaral na Pilipino, ang pagiging mahiyain.

[5] Ang hindi paghihiganti ni Ibarra ay tipikal na balangkas na kaisipan ng mga creole sa kaniyang kapanahunan. Handa silang makibagay o magsawalang kibo, kahit sila ay maapi sa layunin na mai-preserba ang kanilang kayamanan. Si Ibarra ay kabilang sa creole/ilustrado – mga Pilipinong may dugong Espanyol, nakapag-aral, may potensiyal na pamunuan ang bayan, ngunit tapat pa rin sa ilusyon na ang Espanya ang kaniyang amang bayan (patria grande) at ang Pilipinas ang inang bayan (patria chica).

[6] Mangmang ang bayan kaya kinalaban si Don Rafael, kumampi ang bayan sa pamamagitan ng pagsasawalang kibo (hindi nagkaroon ng indignation laban kay Padre Damaso). Ipinapakita na, ang hindi pagtutol sa kawalan ng katarungan ay isang anyo ng kaduwagan at pagsang-ayon sa kasamaan ng maykapangyarihan.

[7] Ang pagpapatawad ni Ibarra ay alang-alang sa kahalagahan ng simbahan.

[8] Ang pangunahing layunin ni Ibarra sa pagpapatayo ng paaralan ay para sa ala-ala ng kaniyang ama at ang gloripikasyon ng kaniyang angkan. Hindi siya maghihiganti sa ginawang pag-api sa kaniyang ama, dahilan sa mayroon siyang salapi na buhayin ang ala-ala ng ama. Ang kaniyang ginagawa ay katulad ngayon sa mga ginagawa ng mga malalaking foundation na ipinagkakaloob ng mga mayayamang tao o samahan para sa glorpikasyon ng kanilang namayapang mahal sa buhay. Maari ding katulad ng mga pulitiko na ipinapangalan ang paaralan sa kanilang mga yumaong magulang.

[9] Ang pag-asa sa mahalagang tulong ay nangangahulugan na ang edukasyon sa panahon ni Rizal ay pinababayaan ng pamahalaan. Hanggang sa kasalukuyang panahon ito pa rin ang kalagayan ng edukasyon ng Pilipinas, na naghihintay ng isang matinong programa at sapat at maayos na paggamit ng budget na babago sa kahinaan ng sistema ng ating edukasyon.

[10] Makikita ang kawalan ng kabuluhan ng edukasyon, ang isa sa mga bagay na hindi umaakit sa mga bata na mag-aral na mabuti. Kahit sa kasalukuyang panahon, aasahan mo kaya na maka-aakit ng kritikal na kaisipan ang isang edukasyon na ang pangunahing layunin ay lumikha ng mga manggagawa para sa mga pabrika ng dayuhan?

[11] Sa pamamagitan ng pagsusumbong ng guro ay naipakita ni Rizal na ang pangunahing sakit ng edukasyong Pilipino sa kanilang kapanahunan ay ang kakulangan ng mga kagamitan para sa maayos na pagtuturo. Isang suliranin na umiiral pa hanggang sa ngayon. Isang masakit na katotohanan na sa loob ng paaralang pampubliko, na ang mga libro na maiwawala at hindi mabayaran ng mga mag-aral ay ANG GURO ANG NAGBABAYAD NG MGA NAWAWALANG LIBRO NG MAG-AARAL. Babawasin iyon sa sa suweldo ng guro na halos wala ng matira.

[12] Makikita ang kawalan ng sapat na panahon sa pag-aaral – ang pormal na edukasyon ay kulang sa tamang dami ng taon na dapat ipasok ng mga mag-aaral. Maging si Rizal ay halos ilang buwan lamang ang kabuuan ng kaniyang pormal na edukasyon sa Binan, bago siya pumasok sa Ateneo.

[13] Ang mga paaralan sa panahon ng kolonyalismo ng Espanya ay nasa ilalim ng pagmamasid ng mga kura paroko ng bayan. Ang pagbasa at pagsulat ng wikang Espanyol ay isa sa ipinag-uutos ng batas na ituro; Sa pagmamasid ni Feodor Jagor sa kaniyang pagbisita sa Pilipinas noong sa huling bahagi ng 1859-60 ay napansin na ang mga guro ay walang ganap na kahusayan sa pagamit ng wikang Espanyol, sa kabilang dako naman, ang mga empleyado ng gobyenong Espanyol ay hindi naman maalam sa wikang ginagamit ng mga katutubo sa iba’t ibang rehiyon ng Pilipinas. Ang mga kura paroko, sa layunin na panatilihin ang kaniyang inpluwensiya ay hindi nagsikap na ipakalat ang paggamit ng wikang Espanyol. Ang ilang mga katutubo na nakaalam ng wikang Espanyol ay ang mga naglilingkod sa kanilang mga among Europeo. Ang unang aklat na ginamit na sanayan sa pagbasa ay ang Katekismo.

[14] Ang ganap na kawalan ng kabuluhan ng edukasyon sa mga paaalang bayan sa Pilipinas sa panahon ng Espanya.

[15] ITINATANONG NI RIZAL SA GURO, ANO ANG GINAGAWA NIYA SA MGA KAMALIAN NA UMIIRAL SA SISTEMA NG EDUKASYON? Pansinin na maging sa kilos pa lang ng guro bago sumagot – kung ikaw na mambabasa ay isang guro, ilang beses mo na nagamit ang mga aktwasyon na iyan. Ngunit umaasa tayo sa panahon na, kapag ang nilatid na nang pagsasamantala ang ating natitirang pagtitimpi, kapag ang pagkabusabos ay sumagad na sa hangganan ating mga pasensiya, kapag ang sikmurang kumakalam ay sinisipa na nang papaalis ang kaduwagang nakikipamahay sa ating mga kalooban, kapag handa na tayong bawiin ang dignidad ng propesyon na sa araw-araw ay hinuhubad sa atin. Iyon ang panahon na ang isang guro ay hindi na iiiling ang malungkot niyang ulo, kundi taas noo, sabay sa pagtaas ng kamao at makikihalo sa tahimik na lawa, at hihintayin ang isang pagkakataon na ang kaniyang dating tahimik na tubig ay mag-aambag sa malaking unos na lilinis sa bayan na puno ng katiwalian. Pinatunayan na ito ng kasaysayan sa nakaraan, at patutunayan pa rin ng kasaysayan sa mga darating na kinabukasan.

[16] Ipinakita na takot ang guro na magsalita o inaakala nilang wala silang magagawa sa kabila ng nakikita nilang katiwalian sa sistema ng edukasyon sa bansa. Nakatali ang guro sa pinaniniwalaang kabaitan – ang guro ay mabait, ang guro ay modelo, hindi dapat na ganyan ang guro – nakatali siya dito. Wala siyang kamalay-malay na ang mga “pamantayang ito” ang nagsisilbing poste na kaniyang kinagagapusan.

[17] Inaalimura ang guro – sa ating panahon ay mayroong, nagaganap pa rin ganito, ang verbal na pang-aabuso ng sa mga nakakataas na opisyal sa kagawaran ng edukasyon sa mga karaniwang guro.

[18] Hindi igagalang ang mga guro hanggang siya ay inaalipusta – nakakalungkot na sa kasalukuyan ay umiiral ito at ang unang umaalipusta sa mga guro ay ang ating pamahalaan. Ipinapakita at ibinabandila sa pahayagan at mga balitaan ang kahinaan ng mga guro sa larangan ng siyensiya, matematika, at ingles. Kahinaan na hindi naman nila nais, kundi epekto ng mga patakaran ng pamahalaan na sa mahabang panahon ay nagpabaya sa kalagayang pangkabuhayan ng mga guro at sumisira sa dignidad ng propesyong pagtuturo. Bakit sinisiraan ng pamahalaan ang kaniyang mga guro? Walang pinag-iwan lamang iyon sa isang barat na mamimili, na sinisiraan ng labis ang depekto ng produkto upang mabili (o mapasuwelduhan) niya sa mababang halaga. Hindi tayo mahina, binabarat lang tayo. Kung nabubuhay lamang si Rizal at aalipustahin ng ganito ang mga guro, si Rizal na ang unang tututol – dahil siya ay isa ring guro.

[19] Alipin ang tingin sa mga guro at hindi isang propesyonal na mayroong mga karapatan. – Malaman sana na ang mga guro ang pinakamalaking sektor propesyonal sa bansa. Pero ito naman ang pinakahubad sa mga karapatan.

[20] Tinitingnan ng mga makaluma na ang gurong naghahangad ng reporma ay hangal.

[21] Pansinin ang kahusayan ni Rizal bilang isang guro – ipinakita niya ang pagtuturo ng mga basehang kaalaman sa mag-aaral na nagsisimula pa lamang na matuto, mula sa mga basehang kaalaman, susundan ito ng pagkaunawa, at pagkatapos ay ang aplikasyon ng natutunan at naunawaan. Nagpapakita ito na si Rizal ay may ganap na kakayahan sa tinatawag natin ngayong Lesson Planning.

[22] Ipinakilala ni Rizal na ang pagkakaroon ng sariling kalooban ay hindi kalaban ng pagiging mabuting Kristiyano. Inilagay ng mga prayle sa kolektibong isipan ng ating lipunan na ang “mabuting tao” ay mabait at sunud-sunuran.

[23] Mapapansin na ang mga Prayle ay natatawa sa Pilipino na nahina sa paggamit ng wikang Espanyol. Ang ugaling ito ay tinataglay pa rin ng ilan nating mga mayayabang na mga kababayan na may ganap (kahit nga hindi pa ganap) na kaalaman sa wikang ingles na nanlilibak sa kaniyang kapwa Pilipino na mahina sa paggamit ng nabanggit na wika. Ito ang sakit nating mga Pilipino, mapagparaya tayo sa mga kahinaan ng mga Hapon, Koreano, Tsino, at iba pang mga bansang hindi laganap na ginaganit ang wikang Ingles, samantalang mapang-insulto tayo sa kahinaan ng ating mga kababayan sa paggamit ng wikang Ingles.