KABANATA 23 ANG PANGINGISDA

            Ang mga bituin ay nagkikislapan pa sa bubungan ng asul ng langit at ang mga ibon ay natutulog pa sa mga sanga, nang ang isang pangkat ng masasayang magkakasama ay lumalakad sa mga lansangan ng bayan at papunta sa lawa, sa tulong ng tanglaw ng mga sulong may sahing na tinatawag na huwepe. Ang mga ito ay limang dalaginding na matutulin ang lakad, hawak-hawak ang mga kamay o nakahawak sa kani-kanilang baywang na sinusundan ng ilang matandang babae at mga alilang may sunong na bakol na puno ng kakanin, pinggan, atbp.  Sa pagkakita sa mga mukhang naglalarawan ng kabataan at kinasisinigan ng mga pag-asa, pagkatanaw sa ayos ng kanilang maiitim at malagong buhok na nililipad ng hangin, at ang malalapad na tiklop ng kanilang mga damit ay mapagkakamalan silang mga diwata sa gabi na tumatakas papalayo sa araw, kung hindi natin alam na sila ay sina Maria Clara na kasama ang apat niyang kaibigan:  ang masayang si Sinang na kanyang pinsan, ang seryosong si Victoria, ang magandang si Iday at ang mapag-isip na si Neneng, ang may kagandahang mahinhin at matatakutin. Masaya ang kanilang pag-uusap, sagutan, nagtatawanan, nagkukurutan, nagbubulungan at pagkatapos ay naghahalakhakan.[1] “nakakabulahaw kayo may mga natutulog pa!” ang sabi sa kanila ni Tia Isabel, “noong kami ay mga bata ay hindi kami nag-iingay nang ganyan.”

“Kasi hindi rin naman kayo gumigising nang maaga na gaya namin, pati na ang lalaking matatanda ay antukin!” ang sagot ng maliit na si Sinang.[2]

Titigil sila sandali sa kanilang malakas na pag-uusap, tinitimpi ang mga boses, ngunit madaling nakakalimot, muling magtatawanan at pinupuno ang mga lansangan ng kanilang sariwa at  batang tinig.

“Magkunwari kang galit ka, huwag mong kausapin!” ang sabi ni Sinang kay Maria Clara, “kagalitan mo upang huwag mamihasa sa masama!”[3]

“Huwag ka namang masyadong mahigpit,” sabi ni Iday.[4]

“Higpitan mo, huwag kang tanga!  Ang mangingibig ay dapat sumunod, habang nangingibig, pagkatapos, kapag asawa na ay walang ginagawa kundi ang magustuhan!” payo ng maliit na si Sinang.[5]

“Ano ba ang alam mo sa mga bagay na iyan, bata ka pa?” ang bulas sa nagsalita ng kanyang pinsang si Victoria.[6]

“Pssst, tahimik kayo at narito na sila!”[7]

Siya namang pagdating ng pulutong ng mga binata na may dalang na malalaking sulong kawayan.  Naglalakaran silang walang tawanan, na sabay sa tugtog ng isang gitara.

“Parang gitara ng pulubi!” ang sabing tumatawa ni Sinang.

Nang magtagpo ang dalawang pulutong ay ang mga babae ang siyang mga walang kibo, na waring mga hindi pa natututong tumawa, datapwat ang mga lalaki ay siyang naging masalita, nangagsisibati, nangakatawang palagi at makaanim na tanong upang magkamit ng kalahating kasagutan.[8]

“Tahimik ba ang lawa?  Magkakaroon kaya tayo ng mabuting panahon?” tanong ng mga ina.

“Huwag po kayong matakot; mabuti po akong lumangoy!” sagot ng binatang payat at mataas.

“Dapat na nagsimba muna tayo!” buntunghininga ni Tia Isabel na daop-kamay.           

“May panahon pa po at maisasagawa; si Albino na noong kanyang kasibulan ay naging seminarista, ay makapagmimisa sa bangka,” sagot ng isa na itinuro ang binatang payat at matangkad. Ito naman, na may mukhang manunukso, nang marinig na siya ang tinukoy, ay nag-anyong banal na ginagaya si Padre Salvi. Si Ibarra, na kahit hindi magaslaw ay kalahok din sa kasayahan ng kanyang mga kasama.

Nang dumating sila sa tabing-lawa ay namutawi sa labi ng mga babae ang paghanga at katuwaan.  Doon ay may dalawang malalaking bangka na nakatali, na napapalamutian ng mga bulaklak at mga dahong tahi-tahi, at  may mga telang bukul-bukol na may sari-saring kulay:  nakasabit sa pinakaharapan ay malilit na parol na papel na nasasalitan ng mga rosas, mga klabel, mga prutas na gaya ng pinya, kasoy, saging, bayabas, lansones, atbp.  Dinala roon ni Ibarra ang kanyang mga alpombra, mga tabing at mga cojin na ginawang malalambot na upuan para sa mga kababaihan.  Ang mga sagwan at mga gaod ay balot din ng palamuti.  Sa bangkang lalong mainam ang gayak ay may isang alpa, mga gitara, kurdiyon at isang sungay ng kalabaw; sa isang bangka naman ay may mga kalang palayok na may gatong; inihahanda na ang tsa, kape at salabat para sa almusal.

“Dito ang mga babae, diyan ang mga lalaki![9]” sabi ng mga ina nang magsakayan, “huwag kayong malilikot!  Huwag kayong magkikilos pagkat lulubog tayo.” “Mangagkrus muna kayo,” ang sabi ni Tia Isabel na nag-antanda.

“At tayo lamang bang mga babae rito?” ang tanong ni Sinang na umiling.  “Tayo lamang ba… aray!” Ang sanhi ng aray na ito’y isang kurot sa kanya ng kanyang ina.[10]

Ang mga bangka ay unti-unting lumalayo sa baybayin at ang mga ilaw ay masasalamin sa tubig ng lawa na tahimik na tahimik.  Sa silangan ay nababanaag ang mga unang kulay ng bukang-liwayway.

Ang katahimikan ay naghahari; ang kabataan, dahil sa pagkakahiwalay na ginawa ng mga ina, ay waring nalululong sa pagdidili-dili.

“Kaiingat ka!” ang malakas na sabi ng magpaparing si Albino sa isang binata, “tuntungan mong mabuti ang pasak na nasa ilalim ng iyong paa.”

“Bakit?” “Baka lumusot at pumasok ang tubig; maraming butas ang ating bangka.”

“Ay, nalulubog na tayo!” ang sigawang sindak na sindak ng mga babae.

“Huwag po kayong matakot, mga ale!” payapang sabi ni Alvino, “ang bangkang iyan ay walang panganib; sa bangkang iyan ay wala kundi limang butas lamang, at hindi naman lubhang malalaki.[11]”

“Limang butas!  Jesus!  Ibig ba ninyo kaming malunod!” bulalas na nangingilabot ng mga babae.

“Wala kundi limang butas lamang, at ganito lamang kalaki!” patunay ng dating seminarista na ipinakikita ang munting bilog ng kanyang mga daliring hinlalaki at hintuturo.[12]

“Tuntungan ninyong mabuti ang mga pasak upang huwag lumusot.”

“Diyos ko!  Maria Santisima!  Pumapasok na ang tubig!” ang sigaw ng isang matandang babae na sa pakiramdam sa sarili nakakaramdam ng pagkabasa.[13]

Nagkagulo nang kaunti; ang ilan ay tumitili, ang ilan ay nagtatangka nang tumalon sa tubig.

“Tuntungan ninyong mabuti ang pasak diyan!” patuloy ni Albino na itinuturo ang kinaroroonan ng mga dalaga.

“Saan?  Saan?  Diyos!  Hindi namin nalalaman!  Maanong kahit awa lamang ay parito kayo dahil sa hindi namin nalalaman!” ang pakiusap ng mga natatakot na babae.

Kinailangang ang limang binata ay lumapit sa kabilang bangka upang mapakalma ang mga sindak na mga ina.  Anong pagkakataon!  Parang sa piling ng bawat isang dalaga ay may isang panganib:  ang mga matatandang babae ay hindi nagtataglay ng kahit na isa man lamang mapanganib na butas.[14]  At lalo pa pagkakataon!  Si Ibarra ay nakaupo sa tabi ni Maria Clara, si Albino ay sa tabi ni Victoria, at gayon din ang iba.  Ang pananahimik ay muling naghari sa umpukan ng mga ina, ngunit hindi gayon ang nangyari sa dako ng mga binibini.[15]

Sa dahilang ang tubig ay lubhang tahimik, ang mga baklad ay hindi lubhang nalalayo, at lubha pang maaga, ay pinagkasunduang iwan muna ang pagsagwan at ang lahat ay mag-agahan.  Pinatay ang ilaw ng mga parol sapagkat ang bukang-liwayway ay nagpapaliwanag na sa kapaligiran.

“Walang katulad ang salabat kung iinumin sa umaga bago magsimba!” ang sabi ni Kapitana Tika na ina ng masayang si Sinang; uminom ka ng salabat na kasama ng puto, Albino, at makikita mo, maiisipan mong muling magdasal.”[16]

“Iyon nga ang ginawa ko,” ang sagot ni Alvino, “naiisip ko na ngang mangumpisal.” [17]

“Huwag!” sabi ni Sinang, “uminom kayo ng kape sapagkat nagbibigay ng masasayang kaisipan.”

“Ngayon din, sapagkat nalulungkot ako ng kaunti.”

“Huwag iyan!” paalaala sa kanya ni Tia Isabel, “uminom kayo ng tsa at kumain ng galyetas; sinasabing ang tsa ay nagpapatiwasay sa pag-iisip.”           

“Iinom po ako ng tsa na may galyetas!” sagot ng masunuring magpapari; “salamat na lamang at alinman sa mga iinuming ito ay hindi ang Katolisismo.”[18]

“Pero magagawa mo ba …?[19] ang tanong ni Victoria.

“Alin ang uminom pa ng sikulate?  Aba, opo![20]  Huwag sanang magtatagal ang tanghalian.”            

---

[1] Bakit ganoon ang kanilang pag-uusap, sagutan, nagtatawanan, nagkukurutan, nagbubulungan at pagkatapos ay naghahalakhakan - ang mga babae ay mayroong pinag-uusapang sikreto na kanilang-kanila lamang. Maaring may ikinukuwento si Maria Clara ukol sa kanila ni Ibarra.

[2] Ipinakikilala ni Rizal na maliit pa si Sinang – o bata pa sa edad, mahalaga ito sa pag-unawa sa magiging usapan sa susunod na kabanata.

[3] “kagalitan mo upang huwag mamihasa sa masama!” - Bakit ganito ang payo ni Sinang kay Maria Clara? - Ang sagot ay makikita sa Kabanata 22 at mga talababa 9-14 ANO NATULALA KA BA?

[4] “Huwag ka namang masyadong mahigpit” – mabuti pa si Iday, mapagbigay.

[5] kapag asawa na ay walang ginagawa kundi ang magustuhan - talagang may ibang tinutumbok dito si Rizal.

[6] Ano ba ang alam mo sa mga bagay na iyan, bata ka pa? – ang itinatanong kay Sinang ay kung may alam na siya sa mga bagay na nakasulat sa Kabanata 22 at mga talababa 9-14. – Bakit tila may alam na si Sinang? Simple lang ang kasagutan – pinagtitiwalaan siya ni Maria Clara.

[7] Napapahiya ang mga kadalagahan sa mga kalalakihan na marinig ang kanilang pinagkukuwentuhan.

[8] Mapapansin ang mga babae ay masayang nag-uusap, ngunit tumatahimik kapag may mga kalalakihan. Ang mga lalaki naman ay tahimik kung mag-usap-usap, ngunit nagiging maingay kapag napapalapit sa mga babaeng minamahal.

[9] Makikita ang makalumang paraan ng pamamasyal ng mga binata at dalaga sa panahong iyon, pinaghihiwalay ang mga babae at lalaki sa isang lugar.

[10] Pansinin ang kapilyahan ni Sinang – naghahanap na may makasamang mga lalaki sa bangka, kaya nakurot ng ina.

[11] Makikita ang kakayahan ni Rizal na magpahayag ng luntiang pagbibiro sa hindi halatang paraan.

[12] Ano kaya ang limang butas na sinasabi ni Albino, na nasa bangkang kinaroroonan ng limang dalaga? At isinenyas pa ang laki ng butas sa pamamagitan ng pagbilog ng hinlalaki at hintuturo.

[13] Maaring ang matandang babae ay napa-ihi.

[14] Mapanganib na butas? – talagang si Rizal sobra sa kapilyuhan, ito kaya ang dahilan kung bakit binabantayan ng mga binata ang mga kadalagahan, at hindi pinapansin ang mga matatandang babae na para bang walang taglay na mapanganib na butas.

[15] Makikita na si Alvino ay gumawa lamang ng isang eksena para matakot ang mga ina o kasama ng mga kababaihan upang sila ay pasakayin sa bangka na kinaroroonan ng mga dalaga.

[16] Si Alvino ay dating semenarista na nawalan ng pananalig sa simbahan.

[17] Mapapansin sana ang istilo ni Alvino – malayo ang sagot sa tanong o nais na maging kasagutan ng nagtatanong sa kaniya.

[18] Makikita ang isang mataas na panunuya ni Rizal sa simbahan “iinumin ni Alvino, ang lahat ng iniaalok sa kanya; ang maanghang na salabat, ang mga mapapait na kape, tsa, at sikulate, ngunit hindi niya kayang inumin o lagukin ang Katolisismo.

[19] Ang tanong ni Victoria ay kung magagawa kaya ni Albino na lunukin ang Katolisismo

[20] Sagot ni Alvino ay kaya niyang inumin ang sikulate (hindi ang Katolisismo).