KABANATA 25 SA BAHAY NG PILOSOPOY

Sa umaga ng sumunod na araw, matapos na dalawin ni Juan Crisostomo Ibarra ang kanyang mga lupain, ay nagtungo ito sa bahay ni Matandang Tasyo. Ang ganap na katahimikan ang naghahari sa halamanan sapagka’t ang mga langay-langayang nagliliparan sa harapan ng bahay ay bahagya nang makagawa ng ingay.  Ang lumot na tumubo sa matandang bakod na bato na ginagapangan ng isang parang baging na nagiging palamuti sa bintana.  Ang munting bahay na iyon ay mistulang tahanan ng katahimikan. Maingat na itinali ni Ibarra ang kanyang kabayo sa isang tukod, at halos ang daliri lamang ng paa ang inilakad, na dumaan sa halamanang malinis at mabuti ang pagkakaalaga; inakyat niya ang hagdanan, at dahilan sa nakabukas ang pinto, ay pumasok.  Ang unang nakita ng paningin ay ang matanda na abalang nakayuko sa isang aklat na sinusulatan.  Sa mga dingding ay may sari-saring tinuyong insekto at mga dahon, kasama ng mga mapa at mga estante na puno sa aklat na nakalimbag at mga sulat-kamay.[1] Labis na nakatuon ang isipan ng matanda sa kaniyang ginagawa kaya hindi napansin ang pagdating ng binata, kundi nang ito, sa pagnanais na huwag makaistorbo, ay nagbalak na umalis ng walang pasabi.

“Aba!  Nariyan pala kayo?” ang tanong na tinanaw na may pagtataka si Ibarra.

“Patawarin ninyo!” ang sagot nito, “napapnsin kong marami kayong ginagawa…”

“Oo nga, nagsusulat ng kaunti, ngunit hindi naman kailangan na matapos na madali at ibig ko namang magpahinga.  May maitutulong ba ako sa inyo?”

“Malaki po!” sagot ni Ibarra na lumapit, “ngunit…” at tinanaw ang aklat na nasa ibabaw ng hapag.

“Aba!” ang bulalas na pahanga.  “mahilig pala kayong bigyan ng kahulugan ang mga geroglifico.”[2]

“Hindi!” ang sagot ng matanda na inabutan siya ng isang upuan, “hindi ako marunong ng Ehipsiyo, ni Kopto (matandang wikang ginagamit ng mga Ehipsiyo). man lamang, nguni’t nakauunawa ako ng kaunting paraan nila sa pagsulat, at sumusulat ako sa pamamagitan ng mga geroglifico.[3]

“Sumusulat kayo ng geroglifico?  At, bakit?” tanong ng binata na alinlangan sa nakikita at naririnig.

“Upang huwag mabasa sa panahong ito ang aking sinusulat!”[4]

Si Ibarra ay napatitig sa kanya at sumagi sa isipan na may katotohanan ngang baliw ang matanda.  Siniyasat niya ang aklat upang tingnan kung hindi nagsisinungaling at nakitang mabuting-mabuti ang pagkakalarawan ng mga hayop, mga bilog, mga kalahating bilog, mga bulaklak, mga paa, mga kamay, mga bisig, atbp.[5] “Bakit kayo sumusulat, kung ayaw ninyong mabasa ang inyong isinusulat?”

“Dahilan sa hindi ko inilalaan sa ating mga kapanahon ang aking sinusulat kundi sa ibang panahong darating.  Kung mababasa ng ating mga kapanahon ang aking mga sinusulat ay marahil susunugin ang aking mga aklat, ang aking hinarap na gawain sa buong buhay; [6] samantalang sa isang dako, ang henerasyon na makakaalam sa kahulugan ng mga titik na ito ay pawang matatalino, mauunawaan nila ang ibig kong kong ipaalam at masasabi nilang:[7] ‘Hindi ang lahat ay nakatulog sa kapanahunan ng ating mga ninuno.’[8] Ang lihim o ang mga di-karaniwang titik[9] na ito ay siyang nakapagliligtas sa aking gawa sa kamangmangan ng tao, gaya rin naman ng pangyayaring ang lihim at mga kung anu-anong mga paraan ay siyang nakapagligtas sa maraming katotohanan sa mapanirang kamay ng mga kaparian.”[10]

“At sa anong wika kayo sumusulat?” tanong ni Ibarra matapos ang mahabang pagkakapatigil.

“Sa wika natin, sa Tagalog.”[11]

“At magagamit ba ang mga titik na geroglifico?”

“Kung hindi lamang dahil sa kahirapan ng pagguhit ng mga larawan na kailangan ng panahon at patitiyaga[12] ay masasabi ko halos na lalo pa silang nakahihigit kaysa alpabetong Latin.[13]  Taglay ng lumang Ehipsiyo ang ating mga tinig; ang ating o, na panghuli lamang at hindi kagaya ng sa Kastila, kundi isang tinig na pagitan ng o at u; gaya natin, ang Ehipsiyo ay wala ring tunay na tunog e; nasa kanya ang ating ha at ang ating kha na wala sa sa abakadang Latin na kagaya ng paggamit natin sa wikang Kastila.  Sa halimbawa:  sa salitang mukha,” ang dugtong na itinuro ang nasa aklat, “nailalagay kong lalong wasto ang pantig na ha sa pamamagitan ng anyong isdang ito, kaysa h ng Latin, na may iba’t ibang pagbigkas sa Europa.  Sa isang pagbigkas na lalo pa manding mahina, sa halimbawa sa salitang hain, na ang h ay lalong malambot, ay ginagamit ko ang ulong ito ng leon o ang tatlong bulaklak na ito ng loto, alinsunod sa dami ng tinig.  Hindi pa iyan, mayroon akong tunog na tinatawag na nasal na wala rin sa abakadang Latin na kinakastila.  Inuulit kong kung hindi lamang dahil sa kahirapan ng pagguhit ng larawan na kailangang gawing wastung-wasto ay halos magagawang gamitin ang mga heroglipiko, nguni’t ang kahirapan ding ito naman ang nag-uudyok sa aking huwag magpakalawig at huwag maglagay, kundi iyong sadyang kailangan lamang, at saka ang isa pa’y siya kong nagiging kasama ang gawaing ito, kung ang mga tagapagdala ko ng sulat sa mga taga-Tsina at Hapon ay nangagsisialis.”

“Ha, po?”

“Hindi ba ninyo sila naririnig?  Ang mga tagadala ko ng sulat ay ang mga langay-langayan;[14] sa taong ito’y kulang ng isa ang bumalik; marahil ay nahuli ng isang pilyong batang Insik o Hapon.”

“Bakit ninyo nalalaman na nakapanggaling sa mga bansang iyon?”

“Madali lang:  may ilang taon na, na bago sila umalis, ay tinatalian ko sa paa ng isang putol na papel na may sulat na pangalan ng Pilipinas sa wikang Ingles, sa pag-aakala kong hindi lubhang malayo ang kanilang mararating at dahilan sa wikang Ingles ang siyang gamit sa halos lahat ng mga lupain sa dakong ito.[15]  Mga ilang taong ang aking sulat ay di nagtamo ng kasagutan, hanggang sa kahuli-hulihan ay ipinasulat ko sa wikang Insik, at nang sumunod na Nobyembre ay nangagsibalik ditong may ibang papel na aking pinaturingan ang kahulugan:  ang isa ay nasa wikang Insik at ang laman ay isang pagbating buhat sa mga pampangin ng Huang-ho, at ang isa, sa akala ng Insik na aking pinagtanungan, ay wikang Hapon daw marahil.  Datapwat inaabala ko kayo sa mga bagay na ito at hindi ko itinatanong kung papaano ko kayo mapaglilingkuran.”

“Naparito ako upang kausapin kayo tungkol sa isang bagay na mahalaga,” ang sagot ng binata, “kahapon ng hapon…”

“Nadakip ba ang nakakahabag na taong iyon?” ang masiyasat na tanong ng matanda.[16]

“Si Elias po ba ang sinasabi ninyo?  Bakit ninyo nalaman?”

“Nakita ko ang Musa ng Guwardiya Sibil.”

“Ang Musa ng Guwardiya Sibil!  At sino ang musang iyon?”

---

YSa kabanatang ito ang pag-uusap ng creole/ilustrado (Ibarra) at ng katutubong intelekwal na si Pilosopo Tasyo. Inilalantad ng katutubong intelekwal ang kalagayang palipunan ng Pilipinas sa isang creole/ilustrado.

[1] Makikita sa loob ng bahay ni Matandang Tasyo ang kapaligiran ng isang taong palaaral.

[2] Paraan ng pagsulat sa pamamagitan ng mga tanda larawan na may kahulugang bagay, salita, titik, pantig at tunog ng mga wika. Kaiba ito sa ating paraan ng pagsulat ngayon na ang gamit ay titik ponetiko, dahilan sa ating pagsulat at pagbasa ang bawat titik ay kumakatawan o nagpapabatid ng tunog. Maging si Rizal ay nagkaroon ng pagkakataon na pag-aralan ang sistema ng pagsulat geroglifico ng mga taga Ehipsiyo.

Sa kabilang dako pansinin ang mga salitang “mahilig pala kayong bigyan ng kahulugan ang mga geroglifico”

[3] Ginamit ni Rizal ang salitang geroglifico sa paraan ng pagsusulat ni Pilosopo Tasyo – dito makikita ang henyo ni Rizal sa simbolismo, sapagkat ang paraan ng pagsulat na ito ay sa anyo ng paglalarawan ng mga bagay at pangyayari. – sa ganitong paraan inilarawan ni Rizal ang kalagayan ng Pilipinas sa sarili niyang anyo ng “geroglifico” – ang paglalarawan simbolikal at hindi grapikal ng kalagayan ng bayan.

[4] Isang aklat na hindi layunin na mabasa ng kaniyang mga kapanahon – Ayon kay Ongoco, si Pilosopo Tasyo ay sumusulat ng kaniyang sariling Noli Me Tangere.

[5] Pakipansin naman ang paraan ng paglalarawan ni Rizal sa iba’t ibang mga bagay ukol sa Pilipinas at mapapansin ninyo ang malupit na pagsasa-detalye ng mga ito. Kapag ito ay inyong napansin, ay masasabi ninyong ang sinusulat ni Pilosopo Tasyo ay ang kaniyang sarili Noli Me Tangere – o ito ay isang susi na ibinibigay ni Rizal upang makilala ang kaniyang nobela..

[6] Malaki ang pag-asa ni Pilosopo Tasyo sa mga susunod na henerasyon ng mga kabataang Pilipino, na higit silang matalino kaysa sa kanilang mga ninuno. Mauunawaan ng mga susunod na henerasyon ang nilalaman ng kaniyang aklat – bagay na naganap noon sa mga mag-aaral bago magkaroon ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig at ang kanilang ginagamit sa paaralang bayan ay ang kumpletong Noli Me Tangere na isinalin ni Patricio Mariano. Nawala ang dinamismo ng pag-aaral ng Noli Me Tangere sa panahon na lumaganap ang expurgated edition na pinunit ang mga kritikal na nilalaman ng nobela, upang pagtakpan ang mga kaisipan ni Rizal na hindi kayang pangatwiranan ng mga alagad ng kolonyal na simbahan. Ipaghambing ang orihinal na teksto ng libro ni Patricio Mariano at Charles Derbyshire at ang orihinal na tekstong Espanyol ni Rizal, at makikita ang mga itinago sa expurgated edition.

[7] Mga matatalinong henerasyon na may kakayahan na unawain nilalaman ng Noli Me Tangere at mauunawaan ang dahilan ng kahinaan ng bayan na siyang tunay na ugat ng ating paghihikahos sa kabuhayan at pagiging hubad sa karangalan sa komunidad ng mga bansa sa mundo, magmula noon hanggang sa kasalukuyan.

[8] Ipinapakita ni Rizal na sa kabila ng isang mapanupil na lipunan at mga pamahiin na kumakalaban sa mga makabagong kaisipan ay mayroon pa ring mga tao na nag-iisip ng pagsulong at pag-unlad, at bumabatikos sa kababawan ng isang marumi at mapagsamantalang sistemang panlipunan.

[9] Ang lihim o ang mga di-karaniwang titik – ito ang magpapatunay na ang aklat na sinusulat ni Pilosopo Tasyo ay hindi talagang isinusulat sa literal geroglifico kundi sa pamamagitan ng mga maayos, maingat at hindi simuladong paraan. Kung ayaw mong maniwala ay pansinin mong muli ang sinabi ni Rizal sa Kabanata 5 ukol kay Maria Clara na “sa kaniyang harapan ay sumisibol ang mga bulaklak, ginisiging ang mga tugtugin, at mga koro ng diyablo”

[10] Mapanganib ang mga kaparian sa panahon ng mga Espanyol, pinupugnaw nila ang kritikal na anyo ng intelekwal na pagkamalikhain ng mga Pilipino. Ang unang biktima ng kanilang mga mapagpugnaw na kamay ay ang mga matatandang kasulatan na ginawa ng ating mga ninuno sa panahon na hindi pa tayo nabibiktima ng kolonyalismo. Higit sa lahat, ang Noli Me Tangere ay pinugnaw ng kolonyal na simbahan.

Ang Noli Me Tangere ay humarap din sa tangkang direktang pagpugnaw ng mga dayuhang kaparian. Sa sulat na natanggap ni Rizal Sa pag-alis ni Rizal sa Pilipinas noong 1888, ganap na nilikom ng mga prayle ang mga nalalabing kopya ng Noli Me Tangere sa bansa. Matutunghayan ang katotohanan nito sa sulat na natanggap ni Rizal mula kay kay Rizal na ipinadala ni Alex Schandenberg mula sa Vigan, Ilocos noong Abril 9, 1889 na nagbabalita na dumating sa nasabing lugar si Arsobispo Pedro Payo at maingat na nagtatanong ukol sa nobela sa paglalayon na sunugin ang lahat ng natitirang kopya.

Hindi nagawang mapugnaw ang lahat ng kopya ng Noli Me Tangere at nakarating sa ating panahon at upang ito ay maitago ay pinunit ang nobelang ni Rizal, upang hindi mabasa ng buo ng maraming mga matatalinong mag-aaral ang kabuuan ng nobela na dapat sanang nagpakilala sa ating mga kahinaan at nagligtas sa atin sa maraming mga trahedyang panlipunan na kinauuwian natin sa kasalukuyan.

[11] Ipinapakita dito ang kahalagahan at potensiyal ng wikang Tagalog/Filipino. Ang pagpapaliwanag sa kalamangan ng wikang Tagalog/Filipino kumpara sa ibang wika ay sinulat ni Rizal na isa sa mga kinikilalang lingwistiko ng kaniyang panahon at bihirang matularan pa hanggang sa ngayon. Ang bahaging ito ay isang pagbibigay ni Rizal ng mahabang paliwanag sa kaniyang tulang ginawa noong kaniyang kamusmusan na pimagatang Sa Aking Mga Kabata – sa nasabing tula ay kaniyang isinulat na ang wikang Tagalog/Filipino ay kahambing sa kahalagahan ng mga pangunahing wika ng daigdig.

[12] Mapansin sana na sa bahaging ito ay ipinapaalam ni Rizal sa kaniyang mga mambabasa na ang mga satiriko na nakapalaman sa Noli Me Tangere, sa kabila ng kahusayan ni Rizal sa pagsulat ay pinag-isipan niya ng mahabang panahon at labis na pag-iingat.

[13] Ito ang pinakamataas na pagpapahalaga ni Rizal sa wikang Tagalog/Filipino – Ang Latin ang naging wika ng dakilang imperyong Romano, ginagamit ng Kanlurang Europa hanggang sa ika-18 siglo at nanatili pa ring seremonyal na wika ng pandaigdig na simbahan. Si Rizal ay nagpapahayag ng kadakilaan at kahigitan ng ating wika – ano ang kaya ang hindi magagawa at potensiyal ng mga taong nagsasalita ng ganitong wika – sa panahon na ito ay mabibigyan sana ng isang tamang pagkakaon. KUNGNBBSAMOANGMGASULTNITO@NUUNWAANMOANGIBIGKONGSBIHIN – HINDKGGO

@ IPGMLKIMOSBUONGMUNDONIKWAY1PLIPNO.

[14] Makikita ang kahusayan ni Pilosopo Tasyo, nagagawa niyang makipagsulatan sa mga taga-ibang lupa sa pamamagitan ng pagpapadala ng mga ito sa mga ibong langay-langayan at hindi sa pamamagitan ng koreo. Si Rizal ay masasabing isa sa mga nakaunawa ng darating na kahalagahan ng air mail sa panahon na ang mga sulat ay dinadala sa ibang mga bansa sa pamamagitan ng mga barkong nagdadala ng sulat o mail boat.

[15] Philippines ang ginamit ni Pilosopo Tasyo sa kaniyang mga sulat ng dahilan sa Ingles ang ginagamit ng maraming mga lugar na kalapit natin. Ang Malaysia, Singapore, at Hongkong ay sakop noon ng Britanya. Isa sa mga ipinagtataka ni Austin Coates kay Rizal sa panahon ng pagkakatapon ng bayani sa Dapitan ay noong turuan niya ng wikang Ingles ang kaniyang mga mag-aaral sa nasabing lugar. Sa pangungusap na ito ni Pilosopo Tasyo ay maaring maiuugnay ang dahilan sa likod ng pagsisikap ni Rizal na turuan niya ng wikang Ingles ang kaniyang mga mag-aaral.

[16] Noon pa man ay makikita na ang intelekwal ay may simpatiya sa isang “tulisan.” Na nakikitahan niya ng potensiyal na makapaghahatid ng pagbabago na kaniyang pinapangarap para sa lipunan.