KABANATA 28 SULATAN

(Ang bawa’t isa’y ibinabalita ang perya nang alinsunod sa kanyang pagkakita).

             Dahil sa wala namang naiibang bagay na naganap sa mga tao sa istoryang ito sa gabi ng bisperas at sa sumunod na araw ay malugod na sana naming ikukuwento ang ibang araw hanggang sa huling araw ng pista kung hindi lamang namin iniisip na marahil ay may taga-ibang bansa na mambabasa na may pagnanais na malaman kung papaano isinasagawa ng mga Pilipino ang kanilang mga kapistahan.[1]  Upang magawa ito ay sisipiin naming buung-buo ang ilang sulat na ang isa sa kanila ay tagapagbalita ng isang bantog na pahayagan sa Maynila na iginagalang dahil sa kanyang katayuan at pagiging seryoso.  Bahala nang iwasto ng aming mga mambabasa ang ilang maunti at sadyang kamalian.

Ang sulat ng karapat-dapat na tagapagbalita ng kilalang pahayagan ay ito:

“Ginoong Namamahala…”

“Itinatangi kong kaibigan:  Hindi pa ako nakakakita, at hindi ko inaasahang makakita sa mga lalawigan ng isang kapistahang sa pananampalataya na kasindakila, kasing-husay at kaakit-akit na gaya ng idinaraos sa bayang ito na pinamumunuan ng mga lubhang kagalang-galang at mababait na paring Pransiskano.”

“Ang taong dumalo ay naparami:  nagkapalad akong mabati ang halos lahat ng mga Kastilang naninirahan sa lalawigan,[2] ang tatlong kagalang-galang na paring Agustino, ang galing sa lalawigang Batangas, ang dalawang kagalang-galang na paring Dominicano na ang isa sa kanila ay ang kagalang-galang na si Pray Hernando de la Sibyla na ang pagdalo ay nagbigay-dangal sa bayang ito, bagay na hindi dapat malimot ng mabubuting tagarito.  Nakita ko rin ang maraming bantog na ginoong taga-Cavite, Pampanga, maraming mayamang taga-Maynila, at maraming banda ng musiko na kasama ang sa Pagsajan, na pag-aari ng eskribano na si Ginoong Miguel Guevara. Lubhang maraming mga Insik at mga Indio, ang una ay dahilan sa pagiging mausisa at ang huli ay dahil sa labis na pananampalataya at hinihintay ang araw ng pagdaraos ng dakilang kapistahan upang manood ng dulang comico–mimico-lirico-coreografico-dramatico, na ipinagtayo ng isang malaki at maluwang na tanghalan sa gitna ng liwasan.”

“Ikasiyam ng gabi ng ikasampu ng buwan, bispiras ng pista, matapos ang masarap na hapunang idinulot sa amin ng Hermano Mayor, ay nakapukaw sa aming mga Kastila at mga prayleng nasa kumbento ang tugtugan ng dalawang banda ng musiko na sinasabayan ng maraming tao at tunog ng mga kuwitis at bombang malalaki, at  pinangunahan ng mga maykapangayrihan sa bayan, ay tumungo sa kumbento upang kami ay kaunin at dalhin sa pook na inihanda at inilaan sa amin upang panoorin ang pagtatanghal.”[3]

“Napilitan kaming paunlakan ang mainam handog kahit na higit ko pang nais ang magpahinga sa mga bisig ni Morfeo[4] at ipahinga ang pananakit ng aking katawan, dahil sa makalog na sasakyang pinagamit sa amin ng kapitan sa bayang B.”    “Kami nga ay pumanaog, at pinaroonan naming hinanap ang mga kasamang naghapunan sa bahay dito ng mahabagin at mayamang si Ginoong Santiago de los Santos.”

“Ang kura sa bayan, ang marangal na paring si Pray Bernardo Salvi at ang kagalang-galang na si Pray Damaso Verdolagas, na sa awa ng Poong Diyos ay magaling na sa mga sakit niyang dinaramdam, dahilan sa kagagawan ng isang lapastangang kamay,[5] na kasama ng kagalang-galang na si Pray Hernando de la Sibyla, ang mabait na kura sa Tanawan at iba pang Kastila, ay mga panauhin sa bahay ng Kresong[6] Pilipino.  Doon ay nagkapalad kaming humanga, hindi lamang sa maringal at katalinuhan sa paghahanda ng mga may-ari ng bahay, bagay na hindi karaniwan sa ugali ng mga tagarito,[7] kundi pati sa marilag, napakaganda at mayamang anak na nagpakilalang isa sa mga lalong matalinong nag-aral ng arte ni Sta. Cecilia sa pagtugtog sa kanyang mainam na piyano (dahil sa kahusayan ay naala-ala namin si Galvez)[8] ng pinakamabuting tugtuging Aleman at Italyano.  Sayang at ang binibini ay naging lubhang mahinhin na inililihim ang kanyang mga katalinuhan sa mga kalipunan na ang idinudulot sa kanya ay puro paghanga.”[9]

---

[1] Makikita dito na ang isa sa mga balakin kung bakit isinulat ni Rizal ang Noli Me Tangere ay para mabasa ng mga taga-ibang bansa.

[2] Ang kapistahan ay pagkikita-kita ng mga Espanyol na naninirahan sa isang lalawigan – ang mga taong bayan ang gumagastos at nag-aabala para sa kanila.

[3] Makikita dito ang laki ng paggalang ng mga Pilipino sa mga dayuhang pari at mga Espanyol sa kanilang mga kapistahan.

[4] Morfeo – sa mitolohiyang Griego ay diyos ng panaginip – anak siya ni Hypnos na diyos naman ng pagtulog. Mula sa salitang ito hinango ang terminong morpina na katawagan sa gamot na pamatay ng kirot ng katawan.

[5] Makikita na pinagbuhatan ng kamay si Pray Damaso at ang pananakit ay ibinibintang kay Elias.

[6] Croessus –huling hari ng Lydia na kilala sa labis na kayamanan.

[7] Talagang hindi karaniwan dahilan sa mayaman si Kapitan Tiyago at mahihirap ang maraming Pilipino.

[8] Tinutukoy dito si Dna. Buenaventura Galvez y Mijares-Reyes na nagtapos sa konsebartoryo ng musika sa Madrid at pinakamahusay na piyanista ng kapanahunan ni Rizal at siya ay nagsilbing pangunahing tagapagturo ng piyano sa Maynila. (Glosaryo)

[9] Pagpapakita ni Rizal ng kahusayan ng mga babae ng Pilipinas, ngunit sa kaniyang kapanahunan ay hindi nabibigyan ng pansin dahilan sa ang mga lalaki ang palaging nasa bungaran ng anumang kahusayan.