KABANATA 36 ANG UNANG ULAP

        Ang kaguluhan na nangyayari sa bahay ni Kapitan Tiyago ay kagaya rin nang nangyayari sa iniisip ng bayan.  Si Maria Clara ay walang ginagawa kundi ang umiyak at hindi pinakikinggan ang mga salitang pampalubag-loob ng kanyang tiyahin at ni Andeng, na kapatid niya sa suso.  Ipinagbawal ng ama ng dalaga na makipag-usap kay Ibarra samantalang hindi pa inaalis ng mga pari ang excomunion. Si Kapitan Tiyago, na abalang-abala sa paghahanda sa kanyang bahay upang matanggap nang buong dangal ang Kapitan Heneral, ay ipinatawag sa kumbento.

“Huwag kang umiyak, anak ko,” sabi ni Tia Isabel, samantalang pinapahiran nang gamusa/chamoise ang makikintab na mukha ng mga salamin, “aalisin din sa kanya ang excomunion… susulatan ang santo Papa… magbigay tayo ng isang malaking limos… Si Padre Damaso ay nawalan lamang ng malay tao… hindi namatay!”

“Huwag kang umiyak,” ang mahinang sabi ni Andeng, “paparoonan ko upang makausap mo, sa ano pa at ginawa ang mga kumpisalan kundi upang magkasala?[1]  Ang lahat ng bagay ay napapatawad, sabihin lamang sa kura!”

Dumating din si Kapitan Tiyago.  Sa kaniyang mukha ay binakas ng mga babae ang sagot sa maraming katanungan; subalit ang panlalambot ang inilalarawan ng mukha ni Kapitan Tiyago.  Ang kaawa-awang tao ay pinagpapawisan, hinahaplos ang kanyang noo at hindi makapagsalita.

“Ano, Santiago?” ang may takot na tanong ni Tia Isabel.

Ang isinagot ay isang malalim na buntung-hininga, samantalang pinapahid ang isang patak na luha.

“Alang-alang sa Diyos ay magsalita ka!  Ano ang nangyari?”

“Ang aking kinatatakutan!” bulalas na halos maiiyak.  Wala nang lahat.  Iniutos ni Padre Damaso na sirain ko ang kasunduan kay Ibarra, at kung hindi ay paparusahan ako sa buhay na ito at sa buhay na darating![2] Gayon ang sinasabi sa akin ng lahat, kahit na si Padre Sibyla![3] Hindi ko siya dapat papasukin sa aking bahay [4] at…limampung libo ang utang ko sa kanya![5]  Sinabi ko ang bagay na ito sa mga pari, ngunit ayaw akong pakinggan:  Alin ang ibig mong mawala sa iyo, sabi nila sa akin, limampung libong piso o ang buhay mo at ang iyong kaluluwa?  Ay, San Antonio!  Kung nalalaman ko lamang, kung nalalaman ko lamang!”

Si Maria Clara ay umiiyak.

“Huwag kang umiyak, anak ko,” ang dugtong na ito ang hinarap, “hindi ka kagaya ng ina mo na kailanman ay hindi umiiyak… hindi umiiyak kundi noong naglilihi…[6] Sinabi sa akin ni Padre Damaso na dumating na ang isang kamag-anak niyang galing sa Espanya… at siyang nais na maging katipan mo…”[7]

Tinakpan ni Maria Clara ang kanyang mga tainga.

“Santiago, nauulol ka ba?” ang sigaw sa kanya ni Tia Isabel, “ipagpipilitan mo ngayon sa kanya ang ibang katipan!  Akala mo ay nagpapalit ng katipan ang iyong anak na gaya nang pagpapalit ng baro?”

“Iyan din nga ang iniisip ko, Isabel; si Ginoong Crisostomo ay mayaman… ang mga Kastila ay nag-aasawa lamang nang dahil sa salapi… ngunit ano ang ibig mong gawin ko?[8]  Binalaan akong paparusahan ng excomunion … sinasabing mapanganib ang aking kaluluwa at katawan… ang katawan, nadinig mo?  Ang katawan!” [9]

“Datapwat wala kang ginagawa kundi pasakitan lamang ang iyong anak!  Hindi ba kaibigan mo ang arsobispo?  Bakit hindi mo sulatan?”

“Ang arsobispo ay prayle din, walang ginagawa ang arsobispo kundi ang sabihin lamang ng mga prayle.[10]  Ngunit huwag kang umiyak, Maria; darating ang Kapitan Heneral, marahil ay gugustuhin na makita ka at ang mga mata mo ay makikita na namumugto… Ay!  Ang akala ko pa naman ay magkakaroon ako ng isang maligayang hapon… kung hindi lamang dahil sa malaking kaguluhang ito ay ako sana ang pinakamaligayang tao, at ang lahat ay maiinggit sa akin… Huminahon ka, anak ko, lalo pa akong sawi kaysa iyo ngunit hindi ako umiiyak!  Ikaw ay maaaring magkaroon ng lalong mabuting mapapangasawa, ngunit ako, ako ay mawawalan ng limampung libong piso!  Ay, mahal na Birhen sa Antipolo, kung susuwertihin lamang sana ako mamayang gabi!”[11]

---

[1] “Huwag kang umiyak,” ang mahinang sabi ni Andeng, “paparoonan ko upang makausap mo, sa ano pa at ginawa ang mga kumpisalan kundi upang magkasala? – isipin mong mabuti kung ano ang gustong mangyari ni Andeng para kina Ibarra at Maria Clara.

Pati ang kumpisalan ay talagang hindi pinatatawad ni Rizal – tandaan sana ang sinabi ni Jagor ukol sa kumpisalan.

[2] Makikita ang bisa ng pananakot sa impiyerno bilang instrumento ng mga prayle upang takutin ang isipan ng mga Pilipino.

[3] Mapapansin na nagkaroon ng kampihan ang mga prayle laban kay Ibarra kahit na ito ay nagtanggol lamang sa karangalan ng ama.

[4] Makikita ang lupit ng ekskomulgasyon – si Ibarra ay hindi papasukin o kausapin man lamang sa bahay ni Kapitan Tiyago at sa kanino pa mang bahay na ang naninirahan ay Katoliko.

[5] Tandaan na may sosyohan sina Don Rafael at Kapitan Tiyago sa negosyo – ang halagan P 50,000 na ang sosyo ni Don Rafael at ngayon ay magiging pag-aari na ni Ibarra. Iniisip kasi ni Kapitan Tiyago na ang utang na iyon ay mababali-wala kung magkakatuluyan ang magkasintahan.

[6] Si Donya Pia na ina ni Maria Clara ay umiyak lamang noong naglilihi. Hindi ba ang isang magiging ina ay masaya sa pagsilang ng kaniyang magiging anak. Ang pag-iyak ng isang babae habang naglilihi ay palatandaan na hindi niya gusto ang nangyari sa kaniya.

[7] Mapapansin na talagang hindi gusto ni Pray Damaso si Ibarra para kay Maria Clara at naghintay pa ng isang binatang taga Espanya para itapat na manliligaw at/o maging kasintahan ni Maria Clara.

[8] Alam din ni Kapitan Tiyago na maraming mga mahihirap na Espanyol ang nagpupunta sa Pilipinas noon para makapag-asawa ng isang mayamang Pilipina na tagapagmana. Ang mga Espanyol na ito ang nagpauso ng pamamaraan ng pag-akyat sa hagdanan ng mataas na antas pan-lipunan sa pamamagitan ng pag-aasawa.

[9] Ang banta kay Kapitan Tiyago ay hindi lamang sa buhay na darating, pati sa katawan –mabibilanggo.

[10] Ipinakikita din ni Rizal na maging ang arsobispo ay nagiging sunud-sunuran sa mga prayle.

[11] Mawawalan siya ng P 50,000 at nakikiusap sa birhen na manalo siya sa sugalan.