Kinagabihan,
ang lahat ng parol sa mga bintana ay may ilaw na, isinasagawa na ang ikaapat na
paglabas ng prusisyon na sabay sa tugtog ng mga kampana at ng mga paputok. Ang Kapitan Heneral, na naglalakad na kasama
ng kanyang mga ayudante, ni Kapitan Tiyago, ng alkalde, ng alperes at ni Ibara,
na pinangungunahan ng guwardiya sibil at mga maykapangyarihan sa bayan na
nagpapalayo sa mga tao upang magbukas ng madaraanan, ay naanyayahang panoorin
ang pagdaraan ng prusisyon sa bahay ng kapitan sa bayan na nagpatayo sa harapan
ng kanyang bahay ng kubol upang doon ibigkas ang isang loa sa
karangalan ng Santong patron.[1]
Malugod
sanang iniwan ni Ibarra ang pakikinig ng loante
at higit sana niyang ninais pa ang panoorin na lamang ang prusisyon sa
bahay ni Kapitan Tiyago, sapagkat naiwan doon si Maria Clara, na kasama ang mga
kaibigang dalaga, ngunit inibig ng Heneral na mapakinggan ang papuri, kaya wala
siyang nagawa kundi ang masiyahan sa pag-asang makikita ang binibini sa dulaan.
Nangunguna
sa prusisyon ang kandelabrang pilak na dala ng tatlong sakristang may guwantes
ang mga kamay; sumusunod ang mga batang mag-aaral, na kasama ang guro;
pagkatapos ay ang mga batang may dalang parol na yari sa papel, na iba-iba ang
ayos at kulay, na nakalagay sa dulo ng mga kawayang di-magkatulad ang sukat at
napapalamutian nang alinsunod sa kagustuhan ng bata, ang mga ilaw na ito ay
gugol ng kabataan ng mga nayon.[2]
Malugod silang sumusunod sa gawaing, na iniuutos ng matanda sa nayon;[3]
bawat isa ay siyang nagpalano at gumagawa ng sarili nilang parol, nilalagyan ng
mga sabit na palamuti at banderitas, alinsunod sa kanyang nais na disenyo at sa
laman ng bulsa, at ang loob ay iniilawan ng isang mauubos nang kandila, kung
may isang kaibigan o kamag-anak na sakristan, o kaya ay bumibili ng mga
kandilang pula na kagamitan ng mga Insik sa kanilang mga altar.
Sa gitna
ay dumadating at umaalis ang mga alguwasil at ang mga pinuno ng bayan, upang
maingatan, na ang prusisyon ay hindi maputol, ni maipon ang mga tao sa iisang
lugar lamang, at upang masunod ito ay ginagamit ang kanilang mga varas,
na, ang palo na ibinibigay nang may sapat na lakas at sa kailangang sandali ay
nakapagdadgdag sa kaluwalhatian at karingalan ng prusisyon upang ikahusay ng
mga kaluluwa at ikaningning ng mga pagdiriwang ukol sa pananampalataya.[4]
Sabay sa mga alguwasil na nagbibigay nang libreng pamamalo na
nakapagbibigay-kabanalan, ang iba naman, upang maaliw o maalis ang sama ng loob
ng mga napapalo, ay ang mga taong namimigay ng mga kandilang iba’t iba ang
laki, na wala rin namang bayad.
“Ginoong
Alkalde,” ang sabing marahan ni Ibarra, “ang mga pagpalo bang iyan ay bilang
kaparusahan sa kasalanan, o dahil sa ibig na lamang ang mamalo?”[5]
“May
katwiran kayo, Ginoong Ibarra,” ang sagot ng Kapitan Heneral na nakarinig sa
pagtatanong, “ang ipinamamalas na iyang… ugaling-hayop ay makapagpapanibago
sa mga nanggagaling sa ibang lupain. Kailangang ipagbawal.”[6]
Ang unang
santong lumitaw, nang hindi malaman kung bakit, ay si San Juan Bautista.
Pagkamalas sa kanya ay masasabing ang kabantugan ng pinsan ng ating Panginoong
Jesucristo ay hindi mabuti ang kalagayan sa tao; tunay nga at siya ay may mga
paa at hitang dalaga at mukhang anacoreta[7], ngunit nakalagay sa isang lumang andas
na kahoy at nadidiliman siya ng ilang bata na may mga dalang parol na papel na
walang ilaw, na di-nagpapahalatang nag-aaway-away.
“Sawing
kapalaran!” ang bulong ng pilosopong si Tasyo na nasa daan at nanonood ng
prusisyon, “walang halaga ang iyong pagiging unang tagapagbalita ng
mabubuting Bagong Aral, ni ang pagkakayuko ni Jesus sa iyong harapan!
Walang halaga ang malaki mong pananalig, maging ang iyong mga pagtitipid,
maging ang iyong pagkamatay nang dahil sa katotohanan at iyong mga
paniniwala: ang lahat ng iyan ay
nililimot ng mga tao kapag walang taglay kundi ang pagiging makasarili!
Mabuti pa ang bumigkas ng masasamang sermon sa mga simbahan kaysa maging
matatag na tinig na nangangaral sa ilang, ito ang itinuturo sa iyo ng Pilipinas.
Kung pabo sana ang iyong kinain at
hindi balang, gumamit ng kasuotang sutla at hindi balat ng hayop, kung sumapi
ka sa isang Corporacion…”[8]
Subalit pinigil ng matanda ang kanyang sariling pasaway sapagkat dumarating ang
rebulto ni
“Ano ang
sabi ko?” ang patuloy na tumatawang pakutya, “ito ay nasa karo at… anong karo,
Diyos ko! Anong daming ilaw at anong daming parol na kristal!
Kailanman ay hindi kita nakitang napalibutan ng ganyan karaming ilaw, Giovani
Bernardone (tunay na pangalan ni
[1] Ang loa ay isang patulang papuri na binibigkas
para sa karangalan ng mga santong patron.
[2] Mamamalas ang
pang-sibikong damdamin ng mga bata sa Pilipinas – dahilan sa sarili nilang
gastos at abala ng kanilang pakikibahagi sa prusisyon ng bayan.
[3] Isang taong
iginagalang sa sa nayon. Maaring hindi siya ang cabesa de barangay ngunit ang kaniyang inpluwensiya ay napakalakas
sa buhay at desisyon ng mga taga nayon. Maging
sa pag-aaral ng tulisanismo bago
sumapit ang kalagitnaan ng ika-18 siglo, mayroong mga matatanda sa nayon na
napasama sa kilusang armado, laban sa pamahalaang kolonyal. Batis: Glorias Nacionale: Los Sucesos de 1872 sinulat
ni Manuel Artigas y Cuerva na isinalin sa ingles ni Onofre D. Corpuz.
[4] Gumagamit ng
pamalo sa mga tao para maging maayos ang prusisyon at patingkarin ang pagdiriwang
na pangkabanalan. Ang pamamalo sa
mga nagkakagulong tao sa pamamagitan ng pamalong yantok ay bahagi noon ng
pamamaraan ng pagpapatahimik ng tao sa maramihang pagkakatipon. Sa kasalukuyan
ang ganitong eksena ng pamamalo sa maraming tao na nagkakatipon ay nakikita sa
tinatawag na crowd control and dispersal
sa mga demonstrasyon.
[5] Parang isang
katanungan ni Rizal sa sistema ng pamamalo sa crowd control and dispersal – dapat bang saktan ang mga
demonstrador na nagpaparating ng kanilang mga karaingan sa pamahalaan.
Maari ding maging tanong sa sistemang torture – sa isang lipunan na walang paggalang sa
karapatang pantao, ang pananakit ay isinasagawa sa isang nahuling
pinaghihinalaan. Dahilan sa mayroong hukuman na lilitis ng pagkakaroon o
kawalan ng kasalanan, ang ginawang pananakit ay nagiging isang anyo ng paunang
kaparusahan sa mapapatunayang may kasalanan, at walang katwirang pagpapahirap
sa mapapatunayang walang kasalanan.
[6] Hindi kaayon ang KH ng pananakit. Maninibago ang mga taong
mula sa ibang bansa na makakikita nito– isang paraan ng pagpapakita ni Rizal sa
mga GH sa kaniyang kapanahunan ng pangangailangan na gumalang sa karapatan ng
tao. Sa ating kasalukuyang kasaysayan
ay makikita ang isang kabalintunaan – ang mga pamahalaan na naluklok sa pamamagitan
ng kolektibong pagkilos ng sambayanan (tinatawag na People’s Power) ay iyon ding mga pamahalaan na hindi nag-aatubili
na ipagbawal at gumamit ng mga mararahas at madugong pamamaraan sa mga taong
kolektibong kumikilos para maiparating ang kanilang lehitimong karaingan sa
pamahalaan na minsan nilang sinuportahan.
[7] Katawagan sa mga
sinaunang ermitanyong Kristiyano na naninirahan sa liblib na pook at nabubuhay
sa pananalangin at pagpepenitensiya, sa kanila
nagsimula ang unang kilusang ng monastisismo ng simbahan.
[8] Nagpapakita ng
panghihinayang si Pilosopo. Tasyo sa pangangaral, paghihirap at kamatayan ni San Juan Bautista. Isang mapanudyong
panukala ni P.Tasyo na sana si Juan Bautista ay sumapi na lamang sa religious order ng mga prayle upang
hindi kumain ng balang (kinakain ni Juan Bautista) kundi matataba at masarap na
pabo, nakapagsuot ng abitong sutla at hindi kasuotang gawa sa balat ng hayop, at sana ay hindi pinatay – isang matalim na
anyo ng panlilibak ni Rizal sa pagpapayaman ng mga prayle, samantalang naghirap
ng labis ang mga sinaunang tagapagtatag ng Kristiyanismo.
[9] Si Elias de Crotona
ay isa sa mga sinaunang prayle ng Orden Pransiskano at yumapos sa panata ng
kahirapan – ang karamihan sa mga prayleng Pransiskano sa panahon ng mga Espanyol
ay naging mahalay – nagpayaman. At maaring pati sa imoralidad. Tinawag ni Rizal ang mga Pransiskano sa
kaniyang kapanahunan na naging mahalay
na Elias de Crotona.