ana sayfa : araştırma : internet : internet hizmetleri [ 4 / 6 ] |
|
GERİ | |
BÖLÜM
4
İNTERNET
HİZMETLERİ
4.1
İnternet Hizmet Programları
İnternet
üzerindeki tüm bilgisayarlar fonksiyonel olarak
“Hizmet veren” ve de “Hizmet
alan” olarak ikiye ayırabiliriz. Kullanıcılar hizmet alan programların
başına otururlar ve kullanıcı programları aracılığıyla
internet üzerinde yayılmış kaynaklara erişirler. Bu kaynaklara
erişilmesini sağlayan da hizmet veren sunucu makinelerdir; Bunlar
kendilerine gelen hizmet isteklerini yerine getirirler. Hizmet veren
makinelerde birden çok hizmet türü olabilmektedir(ki çoğu zaman öyledir
de). Hizmet türü bilgi ve veriye ulaşım yöntemini belirler ve her
hizmet türü için ayrı ayrı programlar geliştirilmiştir. İnternette
TCP/IP protokol kümesi kullanılır. Her bilgisayar internete bu protokolce tanımlı kurallar çerçevesinde
bağlanır. TCP/IP protokol kümesi ise istemci/sunucu(client/server)
mimarisini destekler. Bu nedenle Internet üzerindeki hizmetlerden
yararlanmak onları kullanmak için en az iki ayrı program kullanılması
gerekir. Biri, o anda kullanıcının başında oturduğu bilgisayarda diğeri
ise sunucu bilgisayarda koşar; biri hizmet ister diğeri onu yerine
getirir. Etkileşimi başlatan tarafta uç program, diğer tarafta hizmet
sunucu niteliğindeki program koşar. İnternet
üzerindeki hizmet türleri çeşitlidir. Bunlar bilgiye ve veriye erişim
şeklini belirler. Her biri farklı nitelikteki kullanıcılar için cazip
olabilmektedir. Bir öğrenci için arkadaş grupları, karşılıklı
etkileşimin yapılabildiği hizmet türü ilgi çekerken bir bilim adamı için
kütüphane taraması olanağı sunan hizmet türü ilgi çekmektedir.
Hizmet türlerinin her geçen yıl yenileri ortaya çıkmasına rağmen
temel olarak, Telnet, E-Mail, Gopher, Web, şeklinde sıralanabilir. Bir
kullanıcının bu hizmetlerden yararlana bilmesi için sunucu
bilgisayardaki gerekli programlar: ·
Kullanılan
işletim sisteminde bulunabilir. ·
İnternet
üzerinde arşivlerden alınabilir. İnternet
hizmeti verebilmek için gerekli programlar, hizmet verecek makineye yüklenmiş
olan işletim sisteminin içinde olabilir. Böyle bir durumda üçüncü kişilerce
yazılmış programları kullanmak yerine işletim sisteminin kendi programını
kullanmak yönünde bir tercih yapılmalıdır. Unix ve Linux işletim
sistemlerinde temel TCP/IP hizmetlerini veren programlar sistemin içinde
paket halinde gelmektedir. Öyle ki Unix işletim sisteminin sağladığı
avantajları bir PC tabanlı sistemde de sağlayabilmek için geliştirilen
Linux işletim sisteminde temel TCP/IP programlarının yanı sıra diğer
hizmetlerin sunulması için programlar da vardır. Başka bir alternatif
olan WindowsNT’ nin son sürümlerinde İnternet için gerekli tüm yazılımlar
vardır. Tek yapılması gereken hangi hizmetlerin sağlanacağına karar
vermek ve o programların yüklenmesini sağladıktan sonra gerekli
ayarlamaları yapmaktır. Hizmet
sunan bilgisayarları elde etmenin diğer bir yolu da FTP
arşivlerinden almaktır. Bir çok FTP arşivinde üçüncül kişilerce
hazırlanmış sunucu niteliğinde program vardır. Hemen hemen her işletim
sistemine ve donanıma uygun program bulmak mümkündür.
İnternet
üzerinde bu türden sunum hizmetlerine insanları bir modem aracılığıyla
bağlayan servislere İnternet Servis Sağlayıcı (Internet Service
Provider) denir. 4.2
İnternet Servis Sağlayıcı:
Kendi
yerel ağı üzerinde ana makineler aracılığıyla internet hizmetleri
sunan ve uç bilgisayarları aracılığıyla internet hizmeti alan tipik
bir ağın genel durumu şekil-2.1 de gösterilmiştir. Burada kullanıcının
doğrudan farkına varmadığı hizmette vardır. Örneğin
DNS böyle bir hizmettir. Kullanıcı doğrudan DNS hizmetini
kullanmaz ve çoğu zaman böyle bir hizmet olduğunu da bilmez. Ancak
internet kaynaklarına erişmek için 194.27.12.2
gibi sayısal bir adres yerine , akılda daha kalıcı olan www.tef.gazi.edu.tr
gibi simgesel adres kullanır ve bu hizmeti de DNS sağlar. Şekil 5.2.1 de internet sunmanın yanı sıra hizmet alan hizmet alan bilgisayarların da bulunduğu tipik bir LAN görülmektedir. Şekilde PC yazan bilgisayarlar yalnızca hizmet alan, sunucu yazan bilgisayarlar da hizmet veren makineleri temsil eder. Şekilde verilen donanımlar ve bilgisayarlar kısaca şöyle açıklanabilir: Şekil
5.2.1 Bir İnternet Servis Sağlayıcı ·
PC...
Yalnızca hizmet alan bilgisayarlardır: ağa farklı bir şekilde bağlanabilirler; ·
Doğrudan
ağ kartı aracılığıyla LAN’ a bağlanabilirler, ·
Ağa
asenkron port üzerinden bağlanabilirler. ·
Sunucular...
Yanında yazan hizmet türünü veren bilgisayarlar; çeşitlidirler. ·
Yönlendirici...
Bir ağı internete bağlamak için gerekli olan bir ağ cihazıdır.(Router)
Asenkron
bağlantı aygıtı... PC’ lerin seri port üzerinden LAN’ a bağlanmasını
sağlayan cihazdır.(Modem) Şekil5.3.2
Linux’ta ağ hizmet proseslerinin genel yapısı Şekil
5.3.1 de görülen ve her biri
ayrı ayrı bilgisayardaymış gibi yansıtılan servisler tek bir
bilgisayarda da olabilir. Yani ana makine birkaç hizmet türü sunabilir.
Uygulamada da genelde böyledir. TCP/IP’yi
kendi bünyesinde bulunduran işletim sisteminin yüklü olduğu
bilgisayarda en önemli olan nokta, temel TCP/IP hizmetleri ve bunlara yerleştirimlerin
yapılmasıdır. Bunlar Telnet, finger, FTP gibi hizmetlerdir. Sistemde
temel TCP/IP hizmetleri etkin hale getirilirse, bu tür hizmetler artık ek
bir yazılıma gerek olmadan kullanılabilir. Kullanıcı olarak bir
bilgisayara FTP bağlantısı yapılabilir; telnet oturumu kurulabilir. Ancak o bilgisayara başka bir bilgisayardan FTP, yada Telnet
bağlantısı yapılabilmesi için bunlarla ilgili programların etkin hale
getirilmesi gereklidir. UNIX (PC’ de LINUX) ortamında hizmet sunmak için
gerekli bu programlara “Daemon” adı verilmektedir. Daemonlar bellekte
yerleşik olarak bekler ve kendilerinden bir hizmet istendiğinde bunu
yerine getirirler. DOS işletim sistemindeki TSR tipi programlara benzer bir
yapıda çalışırlar.
UNIX
ve benzeri ortamlarda ana makinanın FTP
hizmeti verebilmesi için FTP daemonının, telnet hizmeti
verebilmesi için de telnet daemonının etkin hale getirilmesi gerekir.
Bunlarla ilgili programlar ftpd ve tlnetd olarak adlandırılmıştır. (UNIX
ve LINUX ta bir işle görevli daemon programlarının isimlerinin sonları
“d” harfiyle biter.) Bu programlar bilgisayarın belleğinde kalabilen (resident)
programlardır.
4.2.1
İnternet Servis sağlayıcı Sunucuları
4.2.1.1 Erişim Sunucu
Diyelim
ki bir internet hesabına sahibiz. Evimizdeki bilgisayar vasıtasıyla
internet bağlanmak istiyoruz. Bunun için telefon hattını kullanacağımıza
göre öncelikle bir telefon numarasına ve evimizdeki bilgisayara bağlı
bir modeme ihtiyacımız vardır. Telefon
numarası bizi İnternete bağlayacak olan bilgisayara bağlı
modemin telefon numarası olmalıdır. Bu
bilgisayara ait bir kullanıcı adı ve de şifreye de sahip olmamız
gereklidir. Evimizdeki
bilgisayarın modemi telefon numarasını çevirir. Eğer karşı taraftaki
modem meşgul değil ise bazı garip sesler duyulur. Bu seslerin anlamı iki
modemin anlaşmakta olduğudur. Bu anlaşmaya “el sıkışma” (Hand
shaking) denir. İki modem birbirlerinin hangi hızda oldukları ne tip
haberleşmeye müsait oldukları gibi bilgileri
birbirine gönderir. Sonra bağlantı sağlanır ve karşıdaki bilgisayar görevi
devralıp bizim bilgisayarımıza kullanıcı adını sorar. Eğer
el ile uğraşmak yerine işletim sisteminin hazır scriptlerini
kullanırsanız bu işi de bilgisayarınız hallediyor. Eğer kullanıcı adını
ve parolayı doğru girmişseniz ya da öyle bir hesap varsa bağlantı sağlanır.
Bağlantı sağlandığında karşıdaki bilgisayar o anki mevcut boş IP
adresleri arasından en küçük olanını alıp bize atar. Bu iş Havuz
Denilen bir yöntemle olur. Bu yöntemde bilgisayarın sahip olduğu ve boşta
olan IP adresleri bir havuzda tutulur. Eğer birisi bağlanmak isterse ona
havuzdan en küçük IP seçilerek verilir. Bu işi internet servis sağlayıcının
Erişim Sunucu bölümü yapar. Erişim sunucu içerisinde çok kanallı
modem ve yönlendirici bulunur. Günümüzde Erişim sunucular tek bir şaside
bulunmaktadırlar. İnternet servis sağlayıcılar bu tip erişim sunucuları
kullanır. Sağlanan bağlantıda PPP yada SLIP protokolleri kullanılır.
Bu protokoller bağlantı kurduğumuz bilgisayarın bizim bilgisayar ile
internet üzerinde hizmet alacağımız başka bir bilgisayar arasında köprü
vazifesi göreceği anlamına gelir. 4.2.1.1.1
PPP ve SLIP
PPP ve SLIP
telefon hattı veya kiralık
hat gibi seri iletim ortamları üzerinden IP paketleri aktarılması için
kullanılan protokollerdir.; sistemlerin seri hat üzerinden uzak bağlantısında kullanılırlar. PPP (point to point)
bir internet standardı olup IP,IPX gibi çeşitli ağ katmanı
protokollerine ait paketleri seri hat üzerinden taşıyabilirken, SLIP (serial
Line IP) yalnızca IP paketlerini taşıyabilir. PPP, SLIP’in kusurlarını
gidermek için geliştirilmiştir. SLIP, PPP’den daha önce tanımlandığı
için daha yalındır. Ancak PPP SLIP’e oranla yaklaşık %10 ile %20 arasında
daha hızlıdır. SLIP’in bir başka kusura da yalnızca IP protokolüne
destek vermesi ve esnek olmamamsıdır. Bu nedenle PPP daha çok kullanılmaya
başlamıştır. PPP ve LIP'in
her ikisi de hem çevirmeli seri hattı(Telefon hattı gibi.) hem de kiralık
seri hattı (Leased Line) desteklemektedirler. Yaptıkları karşılıklı
iki nokta arasında, ağda kullanılan protokole paketlerinin karşılıklı
olarak aktarılmasını sağlamaktır. Örneğin evden internet servis sağlayıcının
bilgisayarına bağlanıp sanki o anki sistemin bir parçası gibi olmak için
PPP veya SLIP kullanılır. Bu tip bağlantılarda bağlanan bilgisayara
verilecek IP numarası karşı sistemin adres alanından olmalıdır.
Bir
sistemin SLIP konfigürasyonu
yapılırken , kendisinin ve karşı taraftaki ana makinenin
IP adresleri statik olarak verilmelidir; ancak, PPP bu bilgileri
sorgulama yaparak öğrenebilir ve kendi yerleştirimini geçekleştirebilir.
PPP bağlantı anında karşı tarafla anlaşma(negotiate) yapıp
sıkıştırma yapıp yapılmayacağı gibi bir takım parametreleri
belirleyebilir.
PPP, standart olarak kabul edilmiş bir internet
protokolüdür ve ISO’nun HDLC(High Level Data Link Conrol: ISO tarafından
noktadan noktaya bağlantılarda kullanılmak üzere tanımlanmış bit
tabanlı bir veri bağı katmanı protokolüdür.) tanımlamasına dayanır. 4.3.2.2 WWW Sunucu
WWW,Web, yada
W3(World , Wide , Web), yazı,resim, ses, film , animasyon, gibi pek çok
farklı yapıdaki verilere konpakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı
sağlayan bir çoklu hiper
ortam sistemidir. Hiper ortam, bir dokümandan başka bir dokümanın çağrılmasına(navigate)
olanak sağlar(iç içe dokümanlar). Bu ortamdaki her veri (object), başka
bir veriyi çağırabilir(link). Link aynı doküman içerisinde başka bir
yere olabildiği gibi, fiziksel olarak ta başka bir yerde (internet üzerindeki
başka bir makinede) de olabilir. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun
bir standart ile bir arada kullanılıp bir Web Listeleyicisinde (Web
Browser) görüntülenebilir. Web’in diğer bir işlevi de, öteki bazı
internet servislerini de kendi bünyesinde barındırmasıdır(ftp, gopher,news,
wais gibi). İnternet’in
kimliğini bulmasını sağlayan başlıca etmenlerden birisi WWW’dir. WWW
sayesinde çeşitli yapıda dosyalar, grafik arabirimi kullanılsın yada
kullanılmasın kolaylıkla iletilebilir. 4.3.2.3 DNS Sunucu
Bilgisayar
ağlarıının günümüzde
olduğu kadar yaygın olmadığı dönemlerde
makine, sunucu , yazıcı vb. ağ üzerindeki cihazlara ilgili nümerik
adresleri ile erişmek kullanıcılar için fazla zor değildi. İnternet’in
beklendiğinden daha büyük bir hızda büyümesi ile birlikte artan kullanıcı
ve ağ üzerindeki cihazlarla birlikte nümerik isimler yerine alfanümerik,
hatırlanması kolay bir yapı geliştirildi. Bu yapıya “Alan İsimlendirme
Sistemi” (Domain Name Server) adı verilmektedir. Genellikle kısaltılmış
şekliyle kullanılır. Alan
isimleri kullanılırken alt isimler(sub domain) genelden özele doğru sıra
izler. Örneğin teknik eğitim fakültesinin ana makinesinin adresi,
electron.tef.gazi.edu.tr şeklindedir. Burada alt isim(.) ile birbirinden
ayrılmıştır. En alt seviyede olan “electron “ Teknik Eğitim Fakültesinin
Ana Makinesinin ismini, “tef ” Gazi Üniversitesi’nin bir alt
domainini, “gazi” Gazi Üniversitesi Domainini,, “edu” Bir eğitim
Kurumu olduğunu “tr” ise ISO tarafından belirlenen Türkiye’nin alan
kodunu belirlemektedir. Üst Düzey Domain kodları EK-1 deki tablolarda gösterilmiştir. Makinelere
ait isimlerin nümerik adresleri yerine alfanümerik isimlerin kullanılmasıyla
birlikte DNS standart bir hale gelmiş olup İnternet üzerindeki çoğu
uygulamada doğrudan alan isimleri kullanılmaktadır. TCP/IP uygulamalarında
ise alan isimleri günlük kullanımda IP(32-Bitlik) adreslerinin yerini almış
durumdadır. Örneğin electron.tef.gazi.edu.tr telnet bağlantısını
yapabilmek için hem, $telnet electron.tef.gazi.edu.tr komutu hem de, $telnet 194.27.12.2 komutu kullanılabilir.
Fakat her hangi bir şekilde Teknik eğitim Fakültesi’nde yer alan
electron.tef.gazi.edu.tr makinesinin IP numarasında değişiklik olursa yukarıdaki
IP adresini kullanarak erişim sağlanamaz. Ama alan adı kullanımı sizi
etkilemez. Örneğin
Amerika’da her hangi bir İnternet Servis Sağlayıcısı’ndan bağlantı
yapan bir kullanıcı http://www.tef.gazi.edu.tr adresine bağlanmak istediğinde kullanıcının bu
adresi tarayıcısından girmesinden itibaren öncelikli olarak kendi alan
adı sunucusuna bu adrese karşılık gelen IP adresini bulmak için gerekli
sorguyu yollayacaktır. Kendi alan adı sunucusu adresteki en üst düzey
alan adı sunucusu olan “tr” yi gördüğü andan itibaren bu sorguya
kendinin yanıt veremeyeceğini anlayıp bir üst alan adı sunucusuyla
ilgili sorguyu yollayacaktır.
Türkiye’nin alan adı sunucusunun knidos.cc.metu.edu.tr olduğunu gördüğü
andan itibaren sorguyu bu kez knidos.cc.metu.edu.tr sunucusuna gönderecek
ve buradan da www.tef.gazi.edu.tr alanına ait bilgilerin electron.tef.gazi.edu.tr
sunucusunda tutulduğunu öğrenecek ve son olarak ta electron.tef.gazi.edu.tr
sunucusuna yollanacak sorguda www.tef.gazi.edu.tr adresinin IP numarasını öğrenecektir. 4.3.2.4 FTP Sunucu
FTP(File
Transfer Protocol) İnternet’e bağlı bir bilgisayardan diğerine (her
iki yönden de) dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir İnternet
protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel addır. İlk
geliştirilen internet protokollerinden birisidir. FTP protokolü ile bir
bilgisayar ile FTP bağlantısı kurulduğunda aynı anda da o bilgisayardan
bizim bilgisayarımız bir bağlantı kurulur.
|