ana sayfa : araştırma : internet : internet hizmetleri [ 4 / 6 ]

GERİ

BÖLÜM 4

İNTERNET HİZMETLERİ

4.1 İnternet Hizmet Programları

İnternet üzerindeki tüm bilgisayarlar fonksiyonel olarak  “Hizmet veren” ve de  “Hizmet alan” olarak ikiye ayırabiliriz. Kullanıcılar hizmet alan programların başına otururlar ve kullanıcı programları aracılığıyla  internet üzerinde yayılmış kaynaklara erişirler. Bu kaynaklara erişilmesini sağlayan da hizmet veren sunucu makinelerdir; Bunlar kendilerine gelen hizmet isteklerini yerine getirirler. Hizmet veren makinelerde birden çok hizmet türü olabilmektedir(ki çoğu zaman öyledir de). Hizmet türü bilgi ve veriye ulaşım yöntemini belirler ve her hizmet türü için ayrı ayrı programlar geliştirilmiştir.

İnternette TCP/IP protokol kümesi kullanılır.  Her bilgisayar internete bu protokolce tanımlı kurallar çerçevesinde bağlanır. TCP/IP protokol kümesi ise istemci/sunucu(client/server) mimarisini destekler. Bu nedenle Internet üzerindeki hizmetlerden yararlanmak onları kullanmak için en az iki ayrı program kullanılması gerekir. Biri, o anda kullanıcının başında oturduğu bilgisayarda diğeri ise sunucu bilgisayarda koşar; biri hizmet ister diğeri onu yerine getirir. Etkileşimi başlatan tarafta uç program, diğer tarafta hizmet sunucu niteliğindeki program koşar.

İnternet üzerindeki hizmet türleri çeşitlidir. Bunlar bilgiye ve veriye erişim şeklini belirler. Her biri farklı nitelikteki kullanıcılar için cazip olabilmektedir. Bir öğrenci için arkadaş grupları, karşılıklı etkileşimin yapılabildiği hizmet türü ilgi çekerken bir bilim adamı için kütüphane taraması olanağı sunan hizmet türü ilgi çekmektedir. Hizmet türlerinin her geçen yıl yenileri ortaya çıkmasına rağmen temel olarak, Telnet, E-Mail, Gopher, Web, şeklinde sıralanabilir.

Bir kullanıcının bu hizmetlerden yararlana bilmesi için sunucu bilgisayardaki gerekli programlar:

·                   Kullanılan işletim sisteminde bulunabilir.

·                   İnternet üzerinde arşivlerden alınabilir.

·                   Ve ya yazılabilir.

İnternet hizmeti verebilmek için gerekli programlar, hizmet verecek makineye yüklenmiş olan işletim sisteminin içinde olabilir. Böyle bir durumda üçüncü kişilerce yazılmış programları kullanmak yerine işletim sisteminin kendi programını kullanmak yönünde bir tercih yapılmalıdır. Unix ve Linux işletim sistemlerinde temel TCP/IP hizmetlerini veren programlar sistemin içinde paket halinde gelmektedir. Öyle ki Unix işletim sisteminin sağladığı avantajları bir PC tabanlı sistemde de sağlayabilmek için geliştirilen Linux işletim sisteminde temel TCP/IP programlarının yanı sıra diğer hizmetlerin sunulması için programlar da vardır. Başka bir alternatif olan WindowsNT’ nin son sürümlerinde İnternet için gerekli tüm yazılımlar vardır. Tek yapılması gereken hangi hizmetlerin sağlanacağına karar vermek ve o programların yüklenmesini sağladıktan sonra gerekli ayarlamaları yapmaktır.

Hizmet sunan bilgisayarları elde etmenin diğer bir yolu da FTP  arşivlerinden almaktır. Bir çok FTP arşivinde üçüncül kişilerce hazırlanmış sunucu niteliğinde program vardır. Hemen hemen her işletim sistemine ve donanıma uygun program bulmak mümkündür.

İnternet üzerinde bu türden sunum hizmetlerine insanları bir modem aracılığıyla bağlayan servislere İnternet Servis Sağlayıcı (Internet Service Provider) denir.

4.2 İnternet Servis Sağlayıcı:

Kendi yerel ağı üzerinde ana makineler aracılığıyla internet hizmetleri sunan ve uç bilgisayarları aracılığıyla internet hizmeti alan tipik bir ağın genel durumu şekil-2.1 de gösterilmiştir. Burada kullanıcının doğrudan farkına varmadığı hizmette vardır. Örneğin  DNS böyle bir hizmettir. Kullanıcı doğrudan DNS hizmetini kullanmaz ve çoğu zaman böyle bir hizmet olduğunu da bilmez. Ancak internet kaynaklarına erişmek için 194.27.12.2  gibi sayısal bir adres yerine , akılda daha kalıcı olan www.tef.gazi.edu.tr gibi simgesel adres kullanır ve bu hizmeti de DNS sağlar.

Şekil 5.2.1 de internet sunmanın yanı sıra hizmet alan hizmet alan bilgisayarların da bulunduğu tipik bir  LAN görülmektedir. Şekilde PC yazan bilgisayarlar yalnızca hizmet alan, sunucu yazan bilgisayarlar da hizmet veren makineleri temsil eder. Şekilde verilen donanımlar ve bilgisayarlar kısaca şöyle açıklanabilir:

Şekil 5.2.1  Bir İnternet Servis Sağlayıcı

·         PC... Yalnızca hizmet alan bilgisayarlardır: ağa farklı bir şekilde bağlanabilirler;

·        Doğrudan ağ kartı aracılığıyla LAN’ a bağlanabilirler,

·        Ağa asenkron port üzerinden bağlanabilirler.

·         Sunucular... Yanında yazan hizmet türünü veren bilgisayarlar; çeşitlidirler.

§         Erişim Sunucu

§         www sunucu

§         Mail sunucu

§         DNS sunucu

§         FTP sunucu

·         Yönlendirici... Bir ağı internete bağlamak için gerekli olan bir ağ cihazıdır.(Router)

·        

Asenkron bağlantı aygıtı... PC’ lerin seri port üzerinden LAN’ a bağlanmasını sağlayan cihazdır.(Modem)

Şekil5.3.2  Linux’ta ağ hizmet proseslerinin genel yapısı

Şekil 5.3.1 de görülen  ve her biri ayrı ayrı bilgisayardaymış gibi yansıtılan servisler tek bir bilgisayarda da olabilir. Yani ana makine birkaç hizmet türü sunabilir. Uygulamada da genelde böyledir.

TCP/IP’yi kendi bünyesinde bulunduran işletim sisteminin yüklü olduğu bilgisayarda en önemli olan nokta, temel TCP/IP hizmetleri ve bunlara yerleştirimlerin yapılmasıdır. Bunlar Telnet, finger, FTP gibi hizmetlerdir. Sistemde temel TCP/IP hizmetleri etkin hale getirilirse, bu tür hizmetler artık ek bir yazılıma gerek olmadan kullanılabilir. Kullanıcı olarak bir bilgisayara FTP bağlantısı yapılabilir; telnet oturumu kurulabilir.  Ancak o bilgisayara başka bir bilgisayardan FTP, yada Telnet bağlantısı yapılabilmesi için bunlarla ilgili programların etkin hale getirilmesi gereklidir. UNIX (PC’ de LINUX) ortamında hizmet sunmak için gerekli bu programlara “Daemon” adı verilmektedir. Daemonlar bellekte yerleşik olarak bekler ve kendilerinden bir hizmet istendiğinde bunu yerine getirirler. DOS işletim sistemindeki TSR tipi programlara benzer bir yapıda çalışırlar.

UNIX ve benzeri ortamlarda ana makinanın FTP  hizmeti verebilmesi için FTP daemonının, telnet hizmeti verebilmesi için de telnet daemonının etkin hale getirilmesi gerekir. Bunlarla ilgili programlar ftpd ve tlnetd olarak adlandırılmıştır. (UNIX ve LINUX ta bir işle görevli daemon programlarının isimlerinin sonları “d” harfiyle biter.) Bu programlar bilgisayarın belleğinde kalabilen (resident) programlardır.

4.2.1 İnternet Servis sağlayıcı Sunucuları

4.2.1.1 Erişim Sunucu

Diyelim ki bir internet hesabına sahibiz. Evimizdeki bilgisayar vasıtasıyla internet bağlanmak istiyoruz. Bunun için telefon hattını kullanacağımıza göre öncelikle bir telefon numarasına ve evimizdeki bilgisayara bağlı bir modeme ihtiyacımız vardır. Telefon  numarası bizi İnternete bağlayacak olan bilgisayara bağlı modemin telefon numarası olmalıdır. Bu  bilgisayara ait bir kullanıcı adı ve de şifreye de sahip olmamız gereklidir.

Evimizdeki bilgisayarın modemi telefon numarasını çevirir. Eğer karşı taraftaki modem meşgul değil ise bazı garip sesler duyulur. Bu seslerin anlamı iki modemin anlaşmakta olduğudur. Bu anlaşmaya “el sıkışma” (Hand shaking) denir. İki modem birbirlerinin hangi hızda oldukları ne tip haberleşmeye müsait oldukları gibi  bilgileri birbirine gönderir. Sonra bağlantı sağlanır ve karşıdaki bilgisayar görevi devralıp bizim bilgisayarımıza kullanıcı adını sorar. Eğer  el ile uğraşmak yerine işletim sisteminin hazır scriptlerini kullanırsanız bu işi de bilgisayarınız hallediyor. Eğer kullanıcı adını ve parolayı doğru girmişseniz ya da öyle bir hesap varsa bağlantı sağlanır. Bağlantı sağlandığında karşıdaki bilgisayar o anki mevcut boş IP adresleri arasından en küçük olanını alıp bize atar. Bu iş Havuz Denilen bir yöntemle olur. Bu yöntemde bilgisayarın sahip olduğu ve boşta olan IP adresleri bir havuzda tutulur. Eğer birisi bağlanmak isterse ona havuzdan en küçük IP seçilerek verilir. Bu işi internet servis sağlayıcının Erişim Sunucu bölümü yapar. Erişim sunucu içerisinde çok kanallı modem ve yönlendirici bulunur. Günümüzde Erişim sunucular tek bir şaside bulunmaktadırlar. İnternet servis sağlayıcılar bu tip erişim sunucuları kullanır. Sağlanan bağlantıda PPP yada SLIP protokolleri kullanılır. Bu protokoller bağlantı kurduğumuz bilgisayarın bizim bilgisayar ile internet üzerinde hizmet alacağımız başka bir bilgisayar arasında köprü vazifesi göreceği anlamına gelir.

4.2.1.1.1 PPP ve SLIP

PPP ve SLIP telefon hattı  veya kiralık hat gibi seri iletim ortamları üzerinden IP paketleri aktarılması için kullanılan protokollerdir.; sistemlerin seri hat üzerinden  uzak bağlantısında kullanılırlar. PPP (point to point)  bir internet standardı olup IP,IPX gibi çeşitli ağ katmanı protokollerine ait paketleri seri hat üzerinden taşıyabilirken, SLIP (serial Line IP) yalnızca IP paketlerini taşıyabilir. PPP, SLIP’in kusurlarını gidermek için geliştirilmiştir. SLIP, PPP’den daha önce tanımlandığı için daha yalındır. Ancak PPP SLIP’e oranla yaklaşık %10 ile %20 arasında daha hızlıdır. SLIP’in bir başka kusura da yalnızca IP protokolüne destek vermesi ve esnek olmamamsıdır. Bu nedenle PPP daha çok kullanılmaya başlamıştır.

PPP ve LIP'in her ikisi de hem çevirmeli seri hattı(Telefon hattı gibi.) hem de kiralık seri hattı (Leased Line) desteklemektedirler. Yaptıkları karşılıklı iki nokta arasında, ağda kullanılan protokole paketlerinin karşılıklı olarak aktarılmasını sağlamaktır. Örneğin evden internet servis sağlayıcının bilgisayarına bağlanıp sanki o anki sistemin bir parçası gibi olmak için PPP veya SLIP kullanılır. Bu tip bağlantılarda bağlanan bilgisayara verilecek IP numarası karşı sistemin adres alanından olmalıdır.


       Şekil  5.2.1 PPP bağlantısıyla iki Yönlendirici’nin iletişimi

Bir sistemin   SLIP konfigürasyonu yapılırken , kendisinin ve karşı taraftaki ana makinenin  IP adresleri statik olarak verilmelidir; ancak, PPP bu bilgileri sorgulama yaparak öğrenebilir ve kendi yerleştirimini geçekleştirebilir. PPP bağlantı anında karşı tarafla anlaşma(negotiate) yapıp  sıkıştırma yapıp yapılmayacağı gibi bir takım parametreleri belirleyebilir.

PPP, standart olarak kabul edilmiş bir internet protokolüdür ve ISO’nun HDLC(High Level Data Link Conrol: ISO tarafından noktadan noktaya bağlantılarda kullanılmak üzere tanımlanmış bit tabanlı bir veri bağı katmanı protokolüdür.) tanımlamasına dayanır.

4.3.2.2 WWW Sunucu

WWW,Web, yada W3(World , Wide , Web), yazı,resim, ses, film , animasyon, gibi pek çok farklı yapıdaki verilere konpakt ve etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı sağlayan bir  çoklu hiper ortam sistemidir. Hiper ortam, bir dokümandan başka bir dokümanın çağrılmasına(navigate) olanak sağlar(iç içe dokümanlar). Bu ortamdaki her veri (object), başka bir veriyi çağırabilir(link). Link aynı doküman içerisinde başka bir yere olabildiği gibi, fiziksel olarak ta başka bir yerde (internet üzerindeki başka bir makinede) de olabilir. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun bir standart ile bir arada kullanılıp bir Web Listeleyicisinde (Web Browser) görüntülenebilir. Web’in diğer bir işlevi de, öteki bazı internet servislerini de kendi bünyesinde barındırmasıdır(ftp, gopher,news, wais gibi).

İnternet’in kimliğini bulmasını sağlayan başlıca etmenlerden birisi WWW’dir. WWW sayesinde çeşitli yapıda dosyalar, grafik arabirimi kullanılsın yada kullanılmasın kolaylıkla iletilebilir.

4.3.2.3 DNS Sunucu

Bilgisayar ağlarıının  günümüzde olduğu kadar yaygın olmadığı dönemlerde  makine, sunucu , yazıcı vb. ağ üzerindeki cihazlara ilgili nümerik adresleri ile erişmek kullanıcılar için fazla zor değildi. İnternet’in beklendiğinden daha büyük bir hızda büyümesi ile birlikte artan kullanıcı ve ağ üzerindeki cihazlarla birlikte nümerik isimler yerine alfanümerik, hatırlanması kolay bir yapı geliştirildi. Bu yapıya “Alan İsimlendirme Sistemi” (Domain Name Server) adı verilmektedir. Genellikle kısaltılmış şekliyle kullanılır.

Alan isimleri kullanılırken alt isimler(sub domain) genelden özele doğru sıra izler. Örneğin teknik eğitim fakültesinin ana makinesinin adresi, electron.tef.gazi.edu.tr şeklindedir. Burada alt isim(.) ile birbirinden ayrılmıştır. En alt seviyede olan “electron “ Teknik Eğitim Fakültesinin Ana Makinesinin ismini, “tef ” Gazi Üniversitesi’nin bir alt domainini, “gazi” Gazi Üniversitesi Domainini,, “edu” Bir eğitim Kurumu olduğunu “tr” ise ISO tarafından belirlenen Türkiye’nin alan kodunu belirlemektedir. Üst Düzey Domain kodları EK-1 deki tablolarda gösterilmiştir.

Makinelere ait isimlerin nümerik adresleri yerine alfanümerik isimlerin kullanılmasıyla birlikte DNS standart bir hale gelmiş olup İnternet üzerindeki çoğu uygulamada doğrudan alan isimleri kullanılmaktadır. TCP/IP uygulamalarında ise alan isimleri günlük kullanımda IP(32-Bitlik) adreslerinin yerini almış durumdadır. Örneğin electron.tef.gazi.edu.tr telnet bağlantısını yapabilmek için hem,

$telnet electron.tef.gazi.edu.tr

komutu hem de,

$telnet 194.27.12.2

komutu kullanılabilir. Fakat her hangi bir şekilde Teknik eğitim Fakültesi’nde yer alan electron.tef.gazi.edu.tr makinesinin IP numarasında  değişiklik olursa  yukarıdaki IP adresini kullanarak erişim sağlanamaz. Ama alan adı kullanımı sizi etkilemez.

Örneğin Amerika’da her hangi bir İnternet Servis Sağlayıcısı’ndan bağlantı yapan bir kullanıcı http://www.tef.gazi.edu.tr adresine bağlanmak istediğinde kullanıcının bu adresi tarayıcısından girmesinden itibaren öncelikli olarak kendi alan adı sunucusuna bu adrese karşılık gelen IP adresini bulmak için gerekli sorguyu yollayacaktır. Kendi alan adı sunucusu adresteki en üst düzey alan adı sunucusu olan “tr” yi gördüğü andan itibaren bu sorguya kendinin yanıt veremeyeceğini anlayıp bir üst alan adı sunucusuyla ilgili sorguyu  yollayacaktır. Türkiye’nin alan adı sunucusunun knidos.cc.metu.edu.tr olduğunu gördüğü andan itibaren sorguyu bu kez knidos.cc.metu.edu.tr sunucusuna gönderecek ve buradan da www.tef.gazi.edu.tr alanına ait bilgilerin electron.tef.gazi.edu.tr sunucusunda tutulduğunu öğrenecek ve son olarak ta electron.tef.gazi.edu.tr sunucusuna yollanacak sorguda www.tef.gazi.edu.tr adresinin IP numarasını öğrenecektir.

4.3.2.4 FTP Sunucu

FTP(File Transfer Protocol) İnternet’e bağlı bir bilgisayardan diğerine (her iki yönden de) dosya aktarımı yapmak için geliştirilen bir İnternet protokolü ve bu işi yapan uygulama programlarına verilen genel addır. İlk geliştirilen internet protokollerinden birisidir. FTP protokolü ile bir bilgisayar ile FTP bağlantısı kurulduğunda aynı anda da o bilgisayardan bizim bilgisayarımız bir bağlantı kurulur.

FTP hizmet veren bilgisayarlara FTP sunucu denir. İnternet servis Sağlayıcılar kullanıcılarının ihtiyaç duyabileceği dosyaları FTP sunucu üzerine koyarlar.