Helmtekens en ander heraldiese wapens
deur Mike Oettle
NOUJA, ons het vasgestel dat die helmteken deel vorm van die heraldiese vertoon.
Maar dit funksioneer ook as vrystaande wapen, en kan een wees van ’n reeks sulke bykomstige wapens (Nederlands leus, leuzen, Engels badge) wat deur ’n wapenvoerende persoon gebruik word.
Kom ons kyk weer na hoe Moncreiffe en Pottinger[1] die saak bespreek (weereens volgens my vertaling):
“Die helmteken word gerieflkheidshalwe op die wrong alleen vertoon, sonder die helm, as merk van eienaarskap.
“In Skotland is daar in die verlede ’n metaalplaat gebruik wat ’n klanhoof se helmteken en leuse vertoon het, wat met ’n riem en gespe aan die nekke van die klanhoof se volgelinge gedra is.
“Hedendaags word die klanhoof se
helmteken, omring deur ’n riem en gespe waarop die leuse staan, gebruiklik deur
al sy personeel, familie en klan as wapen gedra.
“Baie klanhoofde het ook plantwapens, wat ook deur die klan gevoer mag word.
“’n Klein wapenskild is in sommige
lande as wapen (leus) gedra, en etlike belangrike persone het ook ander
heraldiese wapens (leuzen) – wat gebruik word om hul eiendom te merk en
om hul volgelinge uit te ken.
“Hierdie wapens word soms op ’n
agtergrond van die livreikleure (gewoonlik die twee hoofkleure van die
skild), op ’n hoofkwartiervlag wat die ‘standaard’ of ruiteryvlag genoem word.
“Alle here met sitting in die House of Lords, en daardie Skotse lairds wat territoriale baronne is, mag ’n mus[2]
bo hul skilde plaas – lords sit dit altyd binne die kroon.[3]
“Dekklede is gewoonlik in die livreikleure, maar die Soewerein[4] s’n is goud, hermelyn gevoer, en dié van Skotse lords en sekere hoë Staatsbeamptes is rooi, hermelyn gevoer.
“Sekere prominente manne word ook
toegelaat om hulle skilde te vertoon as opgehou deur ‘skildhouers’, wat op ’n
‘grond’ staan.
“Dus bestaan die volle heraldiese vertoon van ’n lord uit sy skildwapen, mus, kroon, helm, helmteken, dekkleed, leuse of wapenspreuk, skildhouers en grond.”
Dit geld ten minste vir die wapens van Britse here. Op die Europese Vasteland is die seremoniële mantel – of, in die geval van soewereine, die pawiljoen – ’n belangrike deel van die vertoon van ’n belangrike heer. (Kyk hier vir ’n voorbeeld van ’n mantel, hier vir ’n pawiljoen.) Gewoonlik hermelyn gevoer, hang dit agter die heraldiese samestelling, en genoeg van die buitekant is weerskante gedraai sodat die kyker die kleur daarvan te sien.
Die pawiljoen is effektief ’n meer
deftige mantel. Aan sy bopunt is die soewerein se kroon, wat op ’n klokvormige
tentstruktuur rus, waaruit die mantel vloei.
Dikwels, waar daar geen pawiljoen is nie, sit ’n kroon of soms ’n spesiale mus bo-aan die mantel, en in die geval
van beide pawiljoene en gekroonde mantels is die mantel weerskante geknooop,
sodat dit uitgesprei kan word en meer effektief die wapenvertoon kan wys.
Carl Alexander von Volborth, in sy boek Heraldry of the World,[5] skryf (my vertaling:
“Die oorspronge van die seremoniële mantel kan ten minste tot in die sestiende eeu teruggevoer word. Dit word soms gebruik as alternatief vir die dekkleed, en stam miskien uit die ere- of ampsmantels wat prinse en belangrike beamptes by seremoniële geleenthede gedra het, of van die behangsels om ’n troon.
“Die seremoniële mantel word veral deur prinse, die hoë adel en die houers van sekere belangrike ampte gevoer, maar nie deur almal in hierdie kategorieë nie.
“Die buitekant van ’n seremoniële mantel is gewoonlik pers of rooi, maar kan ook swart of blou wees, soos by tye in Swede en Frankryk gevind word. Dit het soms ’n patroon van lelies (fleurs-de-lys), krone of Napoleontiese bye, of herhaal dit die wapenfigure. Die voering is gewoonlik van hermelyn, maar geel (goud) en wit (silwer) kan ook gebruik word.”
Maar dit is taamlik ver weg van die heraldiek soos deur gewone mense gebruik (en Skotse lords is heelwat meer gewone mense as hul neefs op die Vasteland). Ons kyk weer na Moncreiffe en Pottinger, en vervolg van die laaste aanhaling aangaande ’n wapenvoerende heer (Drummond, graaf van Perth):
“Sy heraldiese embleme kan op velerlei maniere gebruik word om sy eiendom te merk.
“Hulle kan op sulke dinge soos gordyne, meubels, borsels, mansjetknope, knopies, borsspelde, silwer, porselein en skryfpapier voorkom.
“Dit kan ook gebruik word om hom te identifiseer. Skotte dra hul eie persoonlike helmteken of die helmtekenwapen van hul klanhoof op hul hooftooisel (klanhoofde voeg drie arendvere by, en onderhoofde twee).
“Livreikleure word dikwels gebruik, veral as perderesieskleure.
“Hy kan sy banier oor sy huis ophys, en op sy motorkar.”
Om te sien hoe ’n wapen in verskillende vorms vir verskillende lede van ’n familie voorkom, kliek hier.
