Najciekawsze zabytki Lwowa

[ Katedra Łacińska i Kaplica Boimów] [ Kościół Dominikanów]
[ Kościół Bernardynów] [ Katedra Ormiańska] [ Cerkiew Wołoska]

Cerkiew pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - Wołoska

Cerkiew Wołoska poświęcona Zaśnięciu Bogurodzicy służyła bractwu prawosławnemu. Bractwa w miastach Rusi i Litwy stanowiły ogromnie ważną instytucję życia religijnego i społecznego prawosławnych mieszczan i szlachty. Ich struktura i po części cele dają się porównać ze średniowiecznymi cechami. W oparciu o swoje statuty posiadały własny samorząd bracki, troszczyły się o potrzeby świątyni, kleru, uroczyście celebrowały święta. Prawosławnych nie dopuszczano do władz miejskich, stąd też bractwa zastępowały świeckie formy organizacji, znajdujące się w rękach łacinników. U schyłku XVI wieku w tych środowiskach zrodził się ruch pracy ku odnowie życia religijnego prawosławnej Rusi. Służyć temu miało między innymi podniesienie poziomu duchowego oraz obyczajów, zarówno u kleru, jak i u świeckich.

Kiedy w 1585 roku do Lwowa przyjechał patriarcha Antiochii Joachim, zadowolony ze stanu wspólnoty lwowskiej, nadał jej pierwszeństwo przed innymi na Rusi, wprowadzając wzorcowy statut, podnoszący poziom religijny zebrań brackich. Władze bractwa otrzymały bardzo szerokie uprawnienia wobec swoich członków i kleru. Faktyczną niezależność potwierdził przywilej patriarchy Jeremiasza z 1588 roku nadający bractwu lwowskiemu prawa stauropigii czyli bezpośredniej podległości patriarchatowi konstantynopolitańskiemu. Bractwa prowadziły szkoły prawosławne, szpitale. Zrzeszały obok mieszczan także szlachtę religii greckiej. Po wprowadzeniu unii brzeskiej stauropigie lwowska i wileńska stały się oparciem dyzunitów, obrońców prawosławia.

Powstanie murowanej świątyni w połowie XVI wieku poprzedziło istnienie budowli drewnianej, zastąpionej nową wzniesioną w latach 1547-49. Ufundował ją hospodar mołdawski Aleksander Lupul, co pozostawiło już na stałe nazwę cerkwi wołoskiej. O wyglądzie świątyni wiemy niewiele. Miała oszkarpowaną fasadę, trzy wieżyczki z hełmami, polichromie we wnętrzu. Budowę prowadził Piotr z Lugano, zwany Włochem. W 1568 roku murator Feliks rozpoczął wznoszenie monumentalnej wieży ze środków Dawida Rusina, po nim kontynuował inny architekt włoski Piotr Krassowski. W trakcie robót wieża runęła (1570), a wkrótce spłonęła cała cerkiew (1571).

Odbudowę rozpoczęto od wymurowania nowej wieży, która stać się miała jednym z najważniejszych elementów panoramy Lwowa. Powstała ona z ofiar wniesionych przez bogatego mieszczanina Konstantego Korniakta, członka bractwa, pochodzącego z greckiego miasta Kandia na Krecie. Architekt Piotr Barbon stworzył dzieło uważane za pomnik manieryzmu na ziemiach Rzeczypospolitej. Skrzyżowały się w wieży Komiaktowskiej wpływy greckie, włoskie, polskie. Trójkondygnacyjną budowlę oblicowano kamieniem, na każdym z pięter oplatając pilastrami jońskimi. Całość zwieńczył niski namiotowy dach. Wieża skończona po ośmiu latach (1580), spłonęła w 1672 roku podczas oblężenia Lwowa przez Turków po upadku Kamieńca Podolskiego. W latach 1695-96 architekt nadworny króla Jana III Piotr Baber podwyższył ją jeszcze o jedno piętro i nakrył wspaniałym barokowym hełmem. Już za czasów austriackich poważne szkody poczyniło uderzenie pioruna (1779), a wierną rekonstrukcję przeprowadziła Dyrekcja Budowlana w Lwowie (1792-95). Od 1786 roku na wieży wisi dzwon Kiryło, największy w mieście, odlany przez miejscowego ludwisarza Teodora Polańskiego.

W niedługim czasie po powstaniu wieży tenże Konstanty Komiakt zawarł kontrakt na wzniesienie nowej budowli z architektem Ambrożym Przychylnym. Tą drugą fundacją była kaplica Trzech Świętych - św. Jana Chryzostoma, Bazylego i Grzegorza (1584). Roboty już trwały od kilku lat - ołtarz poświęcono w 1581 roku. Sporo jeszcze czasu zajęło doprowadzenie Trzech Swatytelej do ostatecznego stanu. Powstała mała cerkiew o trzech kopułach na jednej osi. Jej ściany również oblicowano kamieniem. Stanowi ona jakby miniaturę cerkwi Wołoskiej. Szczególną uwagę zwracają kopuły oplecione kolumienkami i przepyszny portal wejściowy. W 1671 roku generalny remont Trzech Świętych przeprowadził lwowski kupiec Aleksy Bałłaban. W nowszej literaturze przyjmuje się nawet, że dopiero wówczas Kaplica otrzymała pełną postać. Wskazuje na to jej zależność formalna od wielkiej sąsiadki.

Właściwą Cerkiew Wołoską budowano lat kilkadziesiąt (1591- 1629), zbierając na to fundusze po całej Rusi. Oryginalny plan świątyni, o trzech kopułach na jednej osi, stał się wzorem dla szeregu późniejszych realizacji. Bizantyjskiemu rozplanowaniu wtórowała monumentalna architektura o wyraźnie italianizującym pochodzeniu. Cerkiew Uśpieńska była dziełem dwóch budowniczych - Pawła Damianiego - Rzymianina i jego teścia Wojciecha Kapinosa. Tego pierwszego już w 1598 zastąpił Ambroży Przychylny. Zachowany ołtarz główny pochodzi z końca XVIII wieku. Wykonał go wybitny artysta późnego rokoka lwowskiego Michał Filewicz (1773). Wszystkie trzy budowle - Wieża Korniaktowska, Kaplica Trzech Świętych i Cerkiew Wołoska są organicznie ze sobą złączone, zarówno usytuowaniem, jak i skalą, wystrojem, nawet detalem. Całości dopełnia okolony kolumnadą dziedziniec arkadowy.

[ Katedra Łacińska i Kaplica Boimów] [ Kościół Dominikanów]
[ Kościół Bernardynów] [ Katedra Ormiańska] [ Cerkiew Wołoska]