12-a Leciono
En la mateno mi lavas min, mi kombas min kaj mi rigardas min en la spegulo.
Vi rigardas vin en la spegulo.
Li rigardas sin en la spegulo.
Þi rigardas sin en la spegulo.
Øi (la kato) rigardas sin en la spegulo.
Ni rigardas nin en la spegulo.
Vi rigrdas vin en al spegulo.
Ili rigardas sin en la spegulo.
En la mateno Petro lavas siajn manojn, sian vizaøon. Li kombas siajn harojn.
La patrino lavas sian filon. Þi lavas lian vizaøon, liajn manojn, þi kombas liajn harojn.
Kion faras Petro matene? Kion vi faras matene? Kion faras la patrino? Kion þi lavas? Æu via patrino lavas vin?
Karlo ne iras æe la razisto. Li mem razas sin per sia nova razilo.
Li razas sian barbon per sia razilo. Sed ankaý li razas Petron. Li razas lian barbon per sia razilo.
Foje Petro razas sin per la razilo de Karlo: li razas sian barbon per lia razilo.
Æu vi mem razas vin? Æu Karlo razas vin?
Mi libertempas æe mia frato. Li loøas en la kamparo. Tra la fenestro mi rigardas kaj vidas grandan arbon. Pli malproksime estas multaj arboj; ili formas arbaron.
Sur la æielo unu, du, tri, kvar... multaj birdoj, tuta birdaro flugas en granda V.
Dum la libertempo mi legas. Mi aæetis dikan libron. En øi estas listo de vortoj kun difino de æiu vorto: øi estas vortaro.
Jen feliæulo. Li ne laboras. Li kuþas sur la verda herbo, sub arbo, kaj dormas. Li dormas kaj sonøas. En la sonøo li havas multan monon (multe da mono): li estas riæulo. Dum la dormo lia fantazio libere flugas.
Æu vi ankaý havas fantazion?
Do, kion vi farus se vi estus riæa? Æu vi vojaøus tra la tuta mondo? Æu vi aæetus blankan elefanton?
Se vi ne laborus, æu vi ankaý kuþus sub arbo, sur la freþa herbo?
"Se mi estus riæa mi estus feliæa", diras sana malriæulo.
"Se mi estus sana mi estus feliæa", diras malsana riæulo.
Rugardu tiun æi sinjoron: li demetis siajn vestojn, li estas nuda.
Dum tiu æi sinjoro ne surmetas siajn vestojn, ni parolos pri la homa korpo.
Ni komencu de la kapo. Sur øi estas la haroj (=hararo), kiuj povas esti brunaj, blondaj, ruøaj, grizaj, nigraj aý blankaj. Foje la haroj tute ne estas... La vizaøo, "spegulo de lī animo", estas fronte de la kapo. Sub la frunto estas du fenestroj, la okuloj, tra kiuj ni rigardas. Inter la okuloj estas la nazo. En la buþo estas la dentoj kaj la lango. Per la buþo ni spiras, parolas manøas, trinkas, Æe la buþo estas la lipoj, supra kaj malsupra. Per la lipoj oni kiþas -interesa laboro! Ambaýflanke de la kapo estas la oreloj.
Inter la kapo kaj la trunko estas la kolo. La supra parto de la trunko estas la brusto. En øi estas la pulmoj kaj la koro. Malsupre estas la ventro kaj en øi la stomako kaj intestoj. La malantaýa parto de la trunko estas a dorso.
Brakojkaj kruroj (=gamboj) estas niaj membroj, supraj kaj malsupraj. Kruroj kaj piedoj subtenas kaj portas nin. Per la brakoj kaj manoj ni laboras. Tra la tuta korpo fluas la ruøa sango. La skeleto (=ostaro) konsistas en multaj malmolaj ostoj.
Sur la tuta korpo estas natura vesto; øi estas la haýto. La haýto povas esti blanka, bruna. La haýto de la negroj estas nigra aý æokoladkolora. Interesa maþino la homa korpo, æu ne?
Kia kolora estas via hararo? Kian koloron havas viaj okuloj? Kio estas la "spegulo de lī animo"? Æu vi kisas per la nazo? Æu via hundo þatas ostojn?
Sed nia amiko devas vesti sin. Unue li surmetos la subvestojn: kalsono kaj æemizeto (=subæemizo). Æe la piedo li surmetas la þtrumpojn. La æemizo estas simpla kotona æemizo, sed kun bela silka kravato. La pantalono kaj la jako -la kostumo- estas el lano. La þuoj estas vestoj por al piedoj. Þuoj kaj gantoj estas el ledo.
Sur la kapo ni portas æapelon aý æapon.
Jupokaj subjupo kaj bluzoj estas virinaj vestoj. Virinoj portas silkajn aý nilonajn þtrumpojn.
VOCABULARIO
ANIMO
ALMA
NILONO
NYLON
BLUZO
BLUSA
OKULO
OJO
BRUSTO
PECHO
ORELO
OREJA
ÆEMIZO
CAMISA
OSTO
HUESO
DENTO
DIENTE
PULMO
PULMÓN
DORSO
ESPALDA, DORSO
SILKO
SEDA
FANTAZIO
FANTASÍA
SKELETO
ESQUELETO
FRUNTO
FRENTE
SONØO
SUEÑO
GAMBO
PIERNA
SPEGULO
ESPEJO
HERBO
HIERBA
STOMAKO
ESTÓMAGO
INTESTO
INTESTINO
ÞTRUMPO
MEDIA
JAKO
CHAQUETA, SACO
ÞTRUMPETO
CALCETÍN
SUBJUPO
ENAGUA
ÞUO
ZAPATO
KOLO
CUELLO, PESCUEZO
TRUNKO
TRONCO
KOSTUMO
TRAJE
VENTRO
VIENTRE
KOTONO
ALGODÓN
VERO
VERDAD
KRAVATO
CORBATA
VIZAØO
CARA, ROSTRO
LANGO
LENGUA (órgano)
LIBERA
LIBRE
LEDO
CUERO
SUPRA
SUPERIOR (en el espacio)
LIPO
LABIO
MALSUPRA
INFERIOR (en el espacio)
MONDO
MUNDO
PRESKAÝ
CASI
LA INSTRUISTO PAROLAS
PRONOMBRE REFLEXIVO.Cuando decimos: María se mira en el espejo, queremos decir: María mira a María en el espejo. La palabra se (a sí) que reemplaza a María es un pronombre reflexivo de la tercera persona. Es en la oración, el "reflejo" del sujeto, como la imagen en el espejo es el reflejo de María.
Es primera persona la que habla (yo, nosotros). Segunda persona es con quien se habla (tu, vosotros) y tercera persona, de quien se habla (él, ella, ello, ellos). En el modelo comparado que sigue se advertirá que también es español usamos el pronombre reflexivo se, en la tercera persona (él, ella, ello).
Mi lavas min |
Yo me lavo |
Vi lavas vin |
Tú te lavas |
Li lavas sin |
El se lava |
Þi lavas sin |
Ella se lava |
Øi lavas sin |
Ello se lava |
Ni lavas nin |
Nosotros nos lavamos |
Vi lavas vin |
Vosotros os laváis |
Ili lavas sin |
Ellos, ellas, se lavan |
Observe que:
Þi lavas sin |
Ella se lava |
Þi lavas þin |
Ella la lava (a otra persona) |
ADJETIVO REFLEXIVO.Sia es el adjetivo reflexivo que corresponde al pronombre reflexivo si: Maria rigardas sian vizaøon en spegulo - María mira su rostro en un espejo.
Su es aquí el adjetivo reflexivo de tercera persona (de quien se habla). Al igual que si, sia es más preciso que el correspondiente "su" castellano; en la frase "El duerme en su pieza", su indica solo vagamente al poseedor de la pieza (su de Ud., de él, de ella); en Esperanto no hay lugar a dudas: Li dormas en sia æambro (en la propia), en via (de Ud., tuya), en þia (de ella) en ilia (de ellos), etc.
María rigardas lian vizaøon en spegulo(lian - su de él, el rostro de otra persona). Petro promenis kun Karlo kaj lia patro (lia - de él, de Karlo). Petro promenas kun Karlo kaj sia patro (sia - suyo, del sujeto de tercera persona, de Petro).
-US expresa condición. En el modo condicional la acción se efectúa si se cumple cierta condición: Se ne pluvus, mi povus promeni - si no lloviese, podría pasear. Se mi havus tempon, mi mem farus øin - si yo tuviera tiempo, yo mismo lo haría.
SE- si (conjunción condicional). Se li ne pagas, mi ne laboras - si él no paga, yo no trabajo. Se li ne pagus, mi ne laborus - si él no pagase, yo no trabajaría. Se vi volas - si tú quieres.
MEM- mismo. Mi mem vidis la reøon - yo mismo vi al rey. Mi vidis a reøon mem - yo vi al mismo rey. Memamo=sinamo - amor propio.